Rozdział 7

Rozwój fizyczny i poznawczy w wieku od dwóch do sześciu lat

Zmiany fizyczne

Powstają nowe połączenia synaptyczne, nadal trwa proces mielinizacji, ale tempo tych zmian jest wolniejsze.

Dzieci rosną od 5 do 8cm. I przybierają na wadze około 3kg w ciągu roku.

Rozwój ruchowy

Postęp w opanowaniu mięśni dużych.

Poprawa w posługiwaniu się mniejszymi mięśniami, czyli w ruchach precyzyjnych.

Zdrowie w wieku przedszkolnym

Choroby ostre - trwają krócej niż 3 miesiące

Choroby przewlekłe - trwają dłużej niż 3 miesiące

4-6 ataki chorób ostrych(przeziębienie, grypa) rocznie u 2-6latków. 1/10 dzieci cierpi na choroby przewlekłe (alergie, astma, przewlekłe zapalenie oskrzeli, cukrzyca).

Dzieci doświadczające stresu lub jakichkolwiek niemiłych przeżyć rodzinnych są bardziej podatne na zachorowanie.

Nieszczęśliwe wypadki są najważniejszą przyczyną śmierci w wieku przedszkolnym i szkolnym. Każdego roku w USA około ¼ wszystkich dzieci poniżej 5 roku życia przydarza się jedna sytuacja wymagająca interwencji medycznej. Niebezpieczne sytuacje częściej przydarzają się chłopcom. Większość wypadków zdarza się w domu, drugie miejsce zajmują wypadki drogowe.

Mówienie pełnymi zdaniami: następny krok w rozwoju języka

Słownik dziecka w wieku około 2,5 roku zawiera średnio 600 słów, a w wieku 5-6 lat już 15 000 (Pinker, 1994).

Pierwsze zdania : 18-27 miesiąc życia

Pierwsze zdania dwuwyrazowe (kiedy dziecko zna co najmniej 100-200 słów)(Fenson i in., 1994)

Pierwsze zdania są krótkie (2,3 wyrazy) i proste (rzeczowniki, przymiotniki, czasowniki, bez gramatyki)

Dzieci koncentrują się na pewnym typie wyrazów i zestawiają je w określonej kolejności

Są w stanie oddawać różnorodne znaczenia za pomocą prostych zdań

Dwa rzeczowniki stanowią podstawową strukturę gramatyczną we wczesnym języku dziecięcym (Bloom, 1973).

Eksplozja gramatyki: 27-36 miesiąc życia

Od pewnego momentu większość dzieci szybko zaczyna posługiwać się wieloma odmianami wyrazów i wyrazami funkcyjnymi.

Po kilku miesiącach używają liczby mnogiej, czasu przeszłego, przyimków, czasowników posiłkowych(nie w polskim)

Zaczynają poprawnie budować zdania przeczące i stawiać pytania

Przesadna dbałość o reguły - dzieci używają podstawowych reguł, tam gdzie powinny być formy nieregularne. Dzieci najpierw uczą się kilku wyjątków i używają ich prawidłowo, potem odkrywają regułę i przesadzają, a potem znowu uczą się wyjątków. Dzieci tworzą formy, których nigdy nie słyszały, ale które pasują do ich aktualnej wiedzy gramatycznej.

Zdania złożone: 36-48 miesiąc życia

Tworzenie bardziej rozbudowanych form z użyciem spójników <i>, <ale>

Mogą łączyć dwie myśli i wtrącać jedną frazę w drugą

Rozwój znaczenia słów

Co pojawia się pierwsze: znaczenie czy słowo?

Czy dziecko uczy się słowa, by opisać pewną już stworzoną przez siebie kategorię, czy też istnienie słowa zmusza je do tworzenia nowych kategorii poznawczych?

Dzieci potrafią pamiętać przedmioty i ich działanie zanim pomoże im w tym znajomość języka

Dzieci używają przyimków dopiero wtedy kiedy zrozumieją ich znaczenie

Około drugiego roku życia dzieci potrafią kategoryzować przedmioty (potrafią np. oddzielić klocki od kulek) i zaczynają pytać o ich nazwy (eksplozja nazywania).

Zawężenie kategorii - dziecko może nazywać <kotem> tylko rodzinnego pupila. Zjawisko to występuje w początkowych stadiach, szczególnie zanim nastąpi eksplozja nazywania (Harris, 1992)

Rozszerzenie kategorii - dziecko może używać słowa <kot> na określenie wszystkiego co ma futro. Zjawisko występuje, gdy dziecko odkryje istnienie kategorii (Clark, 1983). Tworzone przez dzieci szczegółowe klasy są specyficzne dla każdego dziecka.

Zasada ograniczenia w przyswajaniu słownictwa

W jaki sposób dziecko dowiaduje się którego elementu sytuacji dotyczy dane słowo?

Wrodzone ograniczenia:

Przeświadczenie, że słowa odnoszą się albo do wydarzeń, albo przedmiotów (nie do tego i tego jednocześnie)

Przeświadczenie że słowa odnoszą się do całości przedmiotu a nie jego części/cech.

Zasada kontrastu - założenie, ze każde słowo ma inne znaczenie, więc użyte nowe słowo musi dotyczyć innego przedmiotu lub innej jego cech (Clark, 1990) (możliwe że nie wrodzone tylko nabyte)

Czy dziecko rodzi się zaprogramowane tak żeby przyswoić sobie język, czy raczej buduje go na podstawie określonych doświadczeń?

Dzieci dwujęzyczne. Można uczyć dwóch języków naraz, dzieci mogą mieć na początku niewielkie opóźnienie ale do 2-3 lat wyrównuje się ono, najlepiej jeśli dwa języki pochodzą z dwóch różnych źródeł (np. jeden język od matki, drugi od ojca)

Objaśnienie rozwoju języka, teorie:

Naśladowanie i wzmocnienia - najstarsze teorie, naśladowanie rodziców, wzocmienia Skinner, 1957. Braki: nie wyjaśniają one sytuacji gdy dziecko tworzy wyrazy, których nie słyszało (np. lubiałem, piesa). Rodzie wzmacniają budowanie przez dziecka zdań, biorąc pod uwagę to czy oddaja one rzeczywistość, a nie poprawność gramatyczną. Dzieci rzadko uczą się form gramatycznych z błędami, więc modelowanie nie jest wystarczającym wyjaśnieniem.

Nowsze teorie środowiskowe: mówienie do dziecka - bogactwo i różnorodność języka, którego słucha dziecko, ma istotny i długoterminowy wpływ przynajmniej na ten aspekt jego opanowania. Mowa udziecinniona (matczyna)- mówi się do dziecka wyższym tonem(co przyciąga uwagę) i wolniej, zdania są krótkie, słownictwo proste i konkretne, proste struktury gramatyczne. Rodzice często powtarzają to, co mówią wprowadzają niewielkie zmiany . powtarzają też zdania dziecka wydłużając je i poprawiając pod względem gramatycznym - korygowanie/ekspansja. Mowa udziecinniona jest pomocna w uczeniu się języka. Prostota i powtarzalność pozwalają dziecku nauczyć się form gramatycznych. Duże znaczenie ma także korygowanie (dzieci częściej naśladują własne skorygowane zdania, niż poprawne zdania tworzone przez dorosłych). Braki teorii: korygowanie zdarza się rzadko w normalnej rozmowie, mimo to wszystkie dzieci przyswajają sobie gramatykę. Nie we wszystkich kulturach i kontekstach pojawia się mowa matczyna (Majowie, matka z depresją).

Teorie wrodzonych zdolności językowych - większość czynników niezbędnych do nauczenia się języka została zawarta w naszym organizmie. Dzieci rodzą się wyposażone podstawowe zasady operacyjne,(bo budują złożone zdania, początkowe etapy przyswajania języka są podobne u wszystkich dzieci, jak się jednak potem okazało istnieje wiele różnic) są zaprogramowane <by się przyglądać > (Slobin 1985). Dziecko od początku potrafi skupić uwagę na pojedynczych głoskach i sylabach, zwraca uwagę na rytm, preferuje mowę matczyną. Niemowlęta przysłuchują się początkom i końcom dźwięków i głoskom akcentowanym (wyrazów akcentowanych dzieci uczą się najszybciej).

Konstruktywistyczna teoria języka - <kiedy język zaczyna się pojawiać, nie wprowadza on do świata dziecka żadnych nowych znaczeń. Używany jest raczej do wyrażania tych znaczeń , które już Samp niezależnie od niego już sformułowało> Bowerman, 1985, <dziecko nauczy się słów słyszanych od innych, jeżeli będą one miały związek z jego myślami i uczuciami> Bloom, 1993. Obserwuje się wyraźne związki między osiągnięciami rozwoju języka, a rozwojem poznawczym w ogóle (zabawy symboliczne pojawiają się prawe równocześnie z pierwszym słowem, u dzieci z opóźnionym rozwojem języka opóźniony jest tez zwykle rozwój zabawy symbolicznej i naśladowanie, zdania dwuwyrazowe - sekwencje gestów w zabawie). Braki teorii: dzieci z zespołem Williamsa, choć są upośledzone w większości aspektów rozwoju poznawczego, dysponują umiejętnościami językowymi na poziomie zbliżonym do normalnego.

Nie można rozstrzygnąć które podejście jest lepsze Slobina czy Bowerman, prawdopodobnie się uzupełniają.

Podobieństwa w przyswajaniu przez dzieci języka we wszystkich kulturach:

Faza przedwerbalna przebiega tak samo (gurzenie, gaworzenie)

Pierwsze słowa około 12 miesiąca

Faza jednowyrazowafaza dwuwyrazowa (około 18 miesiaca)

Przyimki w tej samej kolejności: w, na, pod, obok. Następnie: przód, tył

Dzieci zwracają uwagę raczej na końcówkę wyrazów (przyrostki najpierw)

Różnice:

Szyk zdania

Nauka poszczególnych odmian w różnej kolejności

W niektórych kulturach (np. tureckiej) dzieci nie przechodzą przez fazę zdań zbudowanych z wyrazów nieodmiennych.

Zmiany w myśleniu

Poglądy Piageta na okres przedoperacyjny

Około drugiego roku życia dziecko zaczyna używać symboli - obrazów, słów działań, które zstępują coś innego. Doskonalenie umiejętności umysłowego manipulowania symbolami, lepsze funkcjonowanie pamięci, bardziej systematyczne poszukiwania ukrytych przedmiotów

Egocentryzm - dziecko sądzi, że wszyscy patrzą na świat tak samo jak ono (niektóre badania to obalają)

Dziecko do 5 lat nie uwzględnia stałości obiektu(potwierdzone), nie skupia się na cechach właściwych i niezmiennych, nie widzi różnicy miedzy tym co pozorne, a tym co rzeczywiste (woda w wysokiej i niskiej szklance, rozłożone monety).

Nowsze poglądy na rozwój dziecka w okresie przedoperacyjnym

Przyjmowanie cudzej pespektywy. 2,3latki w pewnym stopniu potrafią zrozumieć, że inni inaczej postrzegają przedmioty niż one same. Dostosowują mowę i zabawę do wymagań współtowarzyszy (inaczej bawią się/mówią do młodszych/upośledzonych, a inaczej do starszych). Poziom pierwszy: 2-3latki wiedzą, że inni odczuwają inaczej, poziom drugi: 4-5latki wykształcają serię zasad, dzięki którym są w stanie wykryć co widzi i odczuwa ktoś inny. (Flavell, Green, 1990)

Pozory a rzeczywistość. 2-3latki oceniają obiekty na podstawie ich obecnego wyglądu. 5latki zaczynają odróżnić wrażenia od cech rzeczywistych (Flavell, Green, 1989) 4-5latki potrafią pojąć zasadę błędnego przekonania (inni mogą wierzyć w coś co nie jest prawdą).

Teorie umysłu. 4-5latki mają teorie dotyczące pragnień, przekonań, idei innych ludzi, oraz tego jak mogą one wpływać na ich zachowania. (18 miesięczne dziecko pewnym zakresie rozumie, że ludzie maja swoje cele i zamiary, około3 roku życia rozumieją niektóre aspekty związku między myślami i uczuciami ludzi a ich zachowaniem, wiedzą że można czegoś chcieć, nawet jeśli nie można tego mieć, ale jeszcze nie rozumieją że działanie człowieka jest oparte na jego własnej reprezentacji rzeczywistości, co wiedzą już 4-5latki) 4-5latki rozumie <ja wiem, że ty wiesz> ale nie <ty wiesz, ze ja wiem>(dopiero 5-7lat)

Metapamięć i metapoznanie - wiedza o procesie pamiętania i myślenia - około 4,5 rok życia.

Rozumienie i regulowanie stanów emocjonalnych. Około 4 roku życia dzieci rozpoznają wyrazy twarzy i sytuacje które ilustrują szczęście, smutek, wściekłość, miłość i strach. Zaczynają rozumieć związek między emocjami innych a wywołującymi je okolicznościami. Wiedza, że niektóre emocje pojawiają się w sytuacjach specyficznego związku miedzy pragnieniami a rzeczywistością.(Harris, 1989). 5-6 latki mogą kontrolować intensywność wyrażania silnych emocji(lepiej dziewczynki) (Dunn, 1994, Davis, 1995). 3latki uczą się już społecznych reguł wyrażania określonych emocji (uśmiech społeczny). Dzieci w wieku przedszkolnym mogą próbować ukrywać swoje uczucia, lub używać własnych sposobów wyrażania emocji w celu uzyskania tego, czego pragną.

Przedszkolaki są zdolne do pewnej formy logicznego myślenia, co Piaget wykluczał.

Zabawy: 12miesiąc - sensomotoryczne

3-6lat - konstrukcyjne, <na niby>

4-5lat - <na niby> ze zmianą roli przedmiotu

Przedszkole - tematyczne (często wymyślony przyjaciel)

Różnice indywidualne

Różnice w tempie rozwoju języka

8-18 miesięcy -pierwsze słowa. Większość dzieci, które późno zaczynają mówić, nadrabia to później

22-30miesiąc - zdania złożone. Opóźnienie nie świadczy o ilorazie inteligencji.

Natomiast problemy (ogólny rozwój poznawczy, umiejętności językowe) mogą mieć dzieci, które prezentują słaby poziom odbioru mowy.

Różnice mogą mieć częściowo podstawy genetyczne, odzwierciedlają też różnice w bogactwie językowym środowiska.

Różnice w poziomie inteligencji przedszkolaków

Testy inteligencji Stanford-Binet - kiedyś: IQ= wiek umysłowy/wiek chronologiczny X 100

Teraz porównuje się wynik dziecka ze średnią jaką uzyskała większa grupa jego rówieśników. 100-wynik przeciętny. Mniej więcej 95% dzieci zawiera się w przedziale 70-130. Testy zostały stworzone, by przewidywać, które dzieci mogą mieć problemy w szkole, były wielokrotnie poprawiane.

WISC-III - trzecie wydanie Skali Inteligencji Wechslera dla Dzieci. 10 różnych rodzajów zadań. Myślenie werbalne i wykonawcze.

Używa się najnowszego Stanford-Binet i WISC-III

Korelacja pomiędzy wynikiem testu dziecka a jego obecnymi i przyszłymi ocenami wynosi 0,50-0,60. Nie tylko wysokie IQ decyduje o sukcesach w szkole(motywacja, wytrwałość itp.).

Wysoka inteligencja daje dzieciom swoistą elastyczność (rozdział 1), niska zwiększa podatność na zaburzenia.

Duże wahania wyniku testów przeprowadzonych w pewnym odstępie czasu często spotyka się u małych dzieci, u starszych wyniki są bardziej stałe.

IQ - dowody na dziedziczenie: - badania nad bliźniakami i dziećmi adoptowanymi (rozdział1)

IQ - dowody na wpływ środowiska: - badania nad dziećmi adoptowanymi - dzieci wychowane w domach zamożniejszych miały wyższe (o 11,12 pkt) IQ niż te wychowane w domach uboższych, bez względu na poziom społeczny i wykształcenie rodziców biologicznych.

Różnice indywidualne w IQ: dziedziczenie, środowisko i interakcje pomiędzy nimi.

Zakres reakcji - geny wytyczają pewien zakres możliwych reakcji, górną i dolną granicę funkcjonowania. Zakres reakcji dla IQ wynosi 20-25 punktów, co oznacza, że poziom osiągnięć dziecka może się różnic od jego odziedziczonego IQ aż o 20-25%.

Stopień urozmaicenia stymulacji(interesujące i złożone otoczenie dziecka, dostosowane do jego wieku i poziomu rozwoju), gotowość reagowania i zaangażowanie rodziców, względny brak ograniczeń(brak nadmiernej kontroli, przesadnych restrykcji ze strony rodziców) i nadzieja na wysokie osiągnięcia dziecka - to cechy środowiska(rodzinnego), które prawdopodobnie mają wpływ na poziom inteligencji.

IQ dziecka można podnieść wprowadzając je w stymulujące środowisko (przedszkola, specjalne programy).

Różnice w poziomie inteligencji wynikające z przynależności rasowej, należy raczej przypisać różnicom środowiska a nie odmnienności genetycznej.

---