Rozdział 11 - ROZWÓJ FIZYCZNY I POZNAWCZY W OKRESIE DORASTANIA

Okres dorastania – okres przejściowy, w którym dziecko pod względem fizycznym, umysłowym i emocjonalnym zmienia się w dorosłego (trwa od 12 do 20 roku życia). Bywa określany czasem burzy i naporu.

Rytuały rozpoczynające okres dorastania:

- wypchnięcie: odłączenie dziecka od rodziny (w społeczności Kurtatchi, chłopcy zostają wypchnięci w wieku 9-10 lat i nocują w specjalnej chacie).

- tabu nagości: radykalną jego odmianą jest zakaz rozmawiania młodzieży z rodzeństwem płci przeciwnej aż do czasy zawarcia związku małżeńskiego (ma to na celu wzmocnienie zakazu kazirodztwa).

- fizyczne okaleczanie: chłopcy zostają obrzezani, mają nacinane ciała lub są wysyłani na dzikie tereny w celu przeżycia duchowego oczyszczenia; dziewczynkom wycina się łechtaczkę, biczuje lub nacina skórę. W społeczności Hopi biczowanie dzieci związane jest z ceremonią religijną – kultem kachina.

-w kulturze amerykańskiej i większości europejskich obserwujemy zmiany statusu i doświadczenia, noszącego znamiona rytuałów inicjujących. W krajach zachodnich przejście w okres dorosłości oznaczone jest rozwiązaniami prawnymi.

Zmiany fizyczne

a) Hormony

Najważniejszym hormonem jest przysadka mózgowa, kierująca dystrybucją innych hormonów.

gruczoł	wydzielany hormon	na co ma wpływ
Tarczyca	tyroksyna	Normalny rozwój mózgu i ogólna prędkość wzrostu
nadnercza	Androgen nadnerczowy	Niektóre zmiany w okresie dojrzewania – rozwój drugorzędnych cech płciowych u dziewcząt
Jądra	testosteron	Wykształcenie męskich narządów płciowych; kieruje kolejnością pojawienia się pierwszorzędnych i drugorzędnych cech płciowych
Jajniki	estrogen	Pojawienie się cyklu miesiączkowego i rozrost piersi ; ma mniejsze znaczenia na pojawienie się drugorzędnych cech płciowych u dziewczynek
Przysadka mózgowa	Hormon wzrostu, hormon wywołujący wydzielanie innych hormonów	Prędkość dojrzewania płciowego; sygnalizuje innym gruczołom potrzebę produkcji hormonów

Tyroksyna obecna jest w organizmie od ok. czwartego miesiąca życia płodowego. W pierwszych dwóch latach życia poziom tyroksyny jest wysoki, później opada i pozostaje niski do okresu dorastania.

Hormon wzrostu jest wydzielany już w 10-tym tygodniu po zapłodnieniu, wspomagając przyrost komórek i rozwój narządów.

W wieku 7-8 lat następuje silne wydzielanie hormonów przez jądra i jajniki.

W procesie dojrzewania wzgórze daje sygnał przysadce, by produkowała zwiększone ilości hormonów gonadotropowych (2 u mężczyzn i 3 u kobiet), które stymulują gruczoły jąder i jajników do wydzielania 18-krotnie więcej testosteronu u chłopców i 8-krotnie więcej estradiolu u dziewcząt.

Wzrost, kształt, mięśnie i tkanka tłuszczowa:

a) wzrost – w okresie dorastania dziecko rośnie od 7- 10 cm rocznie.

b) kształt – dłonie i stopy osiągają ostateczną wielkość jako pierwsze, następnie ręce i nogi, najwolniej przyrasta tułów; pojawienie się stałego uzębienia, zmiana wielkości i kształtu szczęki (wysunięcie się jej naprzód) i uwydatnienie czoła.

Oznaką ,że rozpoczął się okres dojrzewania jest szybka zmiana w rozmiarach obuwia.

c) mięśnie - włókna mięśniowe rosną szybciej w tym okresie; staja się grubsze i gęstsze, dzięki czemu są silniejsze.

U dorosłych mężczyzn 40% masy ciała stanowią mięśnie, u kobiet jest to 24%. Różnice płciowe w sile nóg nie są tak duże, jak w przypadku ramion.

Smoll i Schutz (1990): trzymanie drążka na wysokości oczu – wytrzymałość 17-letnich chłopców, w porównaniu z 9-letnimi, zwiększyła się o 160%; a dziewcząt – o 37%. Chłopcy 3-krotnie silniejsi.

d) tkanka tłuszczowa

- tłuszcz podskórny zaczyna odkładać się już w 34 tyg. życia płodowego.

- pierwszą rekordową grubość odnotowujemy w wieku 9 miesięcy, następnie zaczyna go ponownie przybywać od 6-7 lat.

- od urodzenia dziewczynki maja grubszą warstwę tłuszczu.

- w wieku 13-17 lat procent wagi ciała, stanowiący tłuszcz wzrasta u dziewcząt z 21,8 do 24; a u chłopców maleje z 16,1 do 14.

Do 12 roku życia siła, szybkość i wytrzymałość są podobne u chłopców i dziewczynek.

Rozwój dojrzałości płciowej:

Osiągnięcia rozwojowe podzielone są na 5 etapów wg schematu J.M. Tannera (1978): etap1 opisuje stan przed rozpoczęciem dorastania, etap2 – pierwsze oznaki okresu dojrzewania, etap 3 i 4 – średnie zaawansowanie procesu, etap 5 – końcowe cechy dorosłego człowieka.

Zmiany hormonalne prowadzą do;

- zmian w I – rzędnych cechach płciowych (penisa i jader; jajników, macicy, pochwy) oraz z mian w II – rzędnych cechach (wzrost piersi, pojawienie się zarostu na twarzy i mutacji u chłopców oraz owłosienie łonowe u obu płci).

Rozwój płciowy u dziewcząt:

Zaczyna się od powiększenia pierwsi i pojawienia się owłosienia łonowego -> następuje szczytowy moment przyrostu ciała (12 lat) ->dalszy rozwój pierwsi i owłosienia -> pojawienie się miesiączki (zwykle 2 lata po zaobserwowaniu pierwszych zmian; między 11-15 rokiem życia u 95% dziewcząt).

Miesiączka – pojawia się średnio w okresie od 12,5 – 13,5 . ¾ cyklów miesiączkowych w pierwszym roku nie produkuje jaja oraz połowa cyklów w 2 i 3 roku miesiączkowania.

Trend sekularny- obniżenie się wieku, w którym następuje pierwsza miesiączka (około 4 miesięcy na 10 lat). Powodem jest zmiana trybu życia i dieta bogata w białko.

Rozwój seksualny u chłopców:

Zaczyna się kształtowaniem genitaliów i pojawieniem się włosów łonowych. Na samym końcu pojawia się zarost i obniżony głos.

Pierwsze stadia rozwoju pojawiają się jak u dziewczynek, natomiast jeśli chodzi o szybkość przyrostu ciała, różnica wynosi 2 lata (najintensywniejszy wzrost u chłopców mam miejsce w wieku 14 lat).

W wieku 12- 14 lat chłopcy zaczynają produkować aktywne plemniki.

Wczesny i późny rozwój płciowy

Każde dziecko i nastolatek posiada wewnętrzny model „normalnego” lub „odpowiedniego” czasu dojrzewania (przyjmuje się, że zmiany zachodzą pomiędzy 12-14 rokiem życia).

Dla dzieci u których rozwój fizyczny jest wyraźnie przyśpieszony bądź opóźniony w stosunku do tego, czego się spodziewały lub pragnęły , ma bardziej negatywne skutki niż dla tych rozwijających się terminowo.

DZIEWCZYNKI	CHŁOPCY
- gdy rozwijają się szybciej negatywnie spostrzegają swoje ciało(zbyt grube); wikłają się w kłopoty szkolne i rodzinne; częściej dołączają do grup chuligańskich i popadają w depresje -późny rozwój przynosi negatywne skutki dramatyczniejsze niż u chłopców	- wczesny rozwój przynosi dodatkową korzyść -> lepiej radzą sobie w sportach, ponieważ osiągnęli mezomorficzny kształt- szerokie ramiona i duża ilość mięśni. - im wcześniej dojrzewają tym mają lepszy obraz swojego ciała, wyniki w nauce, więcej przyjaciół i mniej kłopotów (związek linearny).

Dzieci, u których rozwój odbywa się poza ich ramami wyznaczonymi przez pragnienia są mniej zadowolone ze swego ciała i okresu dojrzewania, mogą mieć mniej przyjaciół i bywają częściej przygnębione.

Odnośnie okresu dojrzewania najlepszą sytuacją dla dziewczynek jest rozpoczęcie go w terminie, a dla chłopców – jak najwcześniej (dla ich stanu psychicznego).

Badania Brooks-Gunn: wśród dziewcząt niezajmujących się baletem pierwsza miesiączka pojawiająca się w terminie była powodem do lepszego spostrzegania własnej osoby niż jej opóźnienie; u baletnic było odwrotnie.

Współżycie seksualne i przypadki ciąży w okresie dorastania

Procent młodzieży deklarującej współżycie rośnie (przyznaje się więcej chłopców).

Do przynajmniej jednego stosunku przyznało się79,7% czarnych, 56,0% latynoskich i 48,8% białych uczniów szkół średnich (1993).

Czynniki sprzyjające rozpoczęciu życia seksualnego i zajścia w ciąże

- czynniki społeczne (ubogie rodziny, słaba kontrola dorosłych, rozluźnienie reguł, częstsze spożywanie alkoholu, wczesny wiek dostania, czesne dostanie pierwszej miesiączki, brak zainteresowania szkołą, bycie ofiarą nadużyć seksualnych, wychowywanie przez jednego rodzica, odrzucenie przez rówieśników czy branie przykładu z matki, która same wcześnie rozpoczęła współżycie i wcześnie urodziła pierwsze dziecko).

Okresem największego ryzyka zajścia w ciążę jest 1-szy rok współżycia.

Połowa białej i ¼ czarnej młodzieży potrafi wyznaczyć czas największej płodności.

Mniej niż połowa dziewcząt używa środków antykoncepcji podczas pierwszego stosunku. Jeszcze mnie korzysta z nich regularnie. Użycie środków koncepcji jest najniższe wśród młodzieży latynoskiej.

W Holandii ciąża u dziewczynek pomiędzy 15-19 rokiem życia wynosi rocznie 14 razy na 1000. W USA – 111/1000 (4/5 to ciąże nieplanowane). Współczynnik ten jest 4-krotnie razy wyższy u czarnych niż białych, a dziewczęta ze środowisk hiszpańskojęzycznych klasyfikują się na 2-gim miejscu.

Coraz więcej nastolatek decyduje się wychowywać dzieci bez męża.

Ponad połowie nastoletnich matek udaje się ukończyć szkołę średnią.

Zdrowie

- dorastający młodzi ludzie charakteryzują się pogonią za sensacją i brakiem wyobraźnie (Arnett, 1995), co prowadzi do częstszego ulegania wypadkom i uszkodzeniom ciała.

- wypadki samochodowe (najwięcej aresztowanych nietrzeźwych kierowców ma ok.25 lat), zabójstwa i samobójstwa to główna przyczyna zgonów wśród młodych mężczyzn.

- podwyższenie zachorowalności na choroby przenoszone droga płciową (4% nastolatków ma syfilis, ADIS lub HIV).

-8 tysięcy ludzi od 13 do 29 lat ma AIDS w USA, a 36 tysięcy jest zarażonych wirusem HIV.

- grupa podwyższonego ryzyka: uciekinierzy z domu, ludzie z doświadczeniami homoseksualnymi, uprawiający prostytucję, narkomani.

Spożywanie alkoholu i używanie narkotyków wzrasta wśród młodzieży ubogiej, niewykształconej i praktykującej niebezpieczne zachowania.

- w 1995 roku 35% uczniów szkół średnik w USA przyznało się, że przynajmniej raz paliło marihuanę.

- w 1992 roku 80% nastolatków w USA przyznało , że przynajmniej raz w życiu piło alkohol; 48% - w ostatnim miesiącu wypiło przynajmniej jednego drinka; 30% - co najmniej raz w miesiącu bierze udział w libacjach alkoholowych (>4-5 drinków pod rząd).

Przyczyny:

- chęci akceptacji i zdobycia szacunku rówieśników

- poczucie autonomii

-odłącznie od autorytetu rodziców

- radzenie sobie z lękiem

- potwierdzenie dojrzałości

(młodzież, u której poziom niebezpiecznych zachowań jest wyższy mają słabsze wyniki w nauce, zostali odrzuceni przez rówieśników lub w domu się nimi nie interesowano).

Co zrobić, aby nastolatek przestał palić:

- samemu rzucić palenie

- podkreślać uciążliwość nieświeżego oddechu, zżółkniętych zębów, ubrań przesiąkniętych dymem

-zainteresować szkołę programami do walki z paleniem(spotkania, zakaz palenia szkole): w szkołach zezwalających na palenie 25% więcej uczniów zostaje palaczami niż w szkołach z takim zakazem

- podkreślać wpływ manipulacji

- zwrócenie uwagi na towarzystwo w jakim dziecko przebywa

Niemal połowa 8-klasistów i 30% uczniów szkoły średniej uważa, że wypalenie jednej lub dwóch paczek papierosów dziennie nie niesie za sobą wielkiego ryzyka.

Ponad 3 miliony nastolatków jest uzależnionych od palenia.

W śród palących uczniów szkół średnich jest 5% Afro amerykanów, 12% młodzieży hiszpańskojęzycznej i ponad 20% białych.

Zaburzenia łaknienia

Przyczyny powstawania są nie znane. Prawdopodobne powody:

- dysfunkcja mózgu u bulimików, których fale mózgowe są inne niż u zdrowych ludzi (źródło biologiczne)

- lęk przed dorastaniem (objaśnianie psychoanalityczne)

- rozdźwięk pomiędzy wewnętrznym modelem pożądanej budowy ciała a postrzeganiem własnej sylwetki. ¾ % nastolatek było przynajmniej raz na diecie. Chroniczna dieta jest o rzadziej spotykana u chłopców niż u dziewcząt. Rzadziej też się ją obserwuje u dziewcząt czarnych niż u białych i Latynosek.

-grupę ryzyka stanowią dziewczęta wcześnie dojrzewające, które uważają, że szczupła sylwetka jest konieczna, by być postrzeganym za urodziwą.

Bulimia – przesadna dbałość o sylwetkę, nadmierne objadanie się , po którym występuje wypróżnianie przez wywoływanie wymiotów, użycie śr. przeczyszczających lub intensywne ćwiczenia fizyczne.

Gdy nadmierne jedzenie z opróżnianiem pojawia się 2 razy w tygodniu można to uznać za bulimię.

-Bulimicy nie są nadzwyczajnie szczupli, ale mają obsesje na punkcie swojej wagi, wstydzą się swojego niemoralnego zachowania, często popadają w depresje.

- Fizyczne konsekwencje: rozległa próchnica zębów, podrażnienie żołądka, obniżenie temp. ciała, zaburzenie gospodarki chemicznej organizmu i wypadanie włosów.

- 1,0 do 2,8% nastoletnich dziewcząt i młodych kobiet wykazują pełne objawy tego syndromu, a aż 20% dziewcząt wykazuje pewne zachowania bulimiczce.

- Bulimia jest zupełnie nie spotykana w krajach borykających się z problemami żywnościowymi.

Anoreksja- charakteryzuje się przesadnym odchudzaniem, podwyższonym lękiem przed przybraniem na wadze, obsesyjnym podejściem do ćwiczeń fizycznych.

Fizyczne konsekwencje głodówki:

- zaburzenie snu, zatrzymanie cyklu miesiączkowego, utraty wrażliwości na ból, utraty owłosienia głowy, obniżenia ciśnienia krwi, problemy sercowo- naczyniowych, obniżenia temperatury ciała.

- umieralność: 10-15 % głodzi się na śmierć, inne umierają z powodu niewydolności krążeniowo –naczyniowej.

- prawdopodobnie 1 na 500 dziewcząt w krajach uprzemysłowionych jest anorektyczką.

Rozwój poznawczy

Sposoby myślenia w stadium operacji formalnych (PIAGET): 12-16 rok życia;

• Od rzeczywistości do możliwości- potrafią wyobrazić sobie przyszłe konsekwencje działań; planowanie długoterminowe.

• Systematyczne (metodyczne) rozwiązywanie problemów – przemiana operacji konkretnych w formalne (zadanie ze zbudowaniem wahadła ze sznurków i różnych przedmiotów).

• Logika:

- Rozumowanie indukcyjne- dochodzenie do wniosków lub zasad na podstawie dużej liczby doświadczeń.

- w tym okresie dziecko zdobywa umiejętność myślenia dedukcyjnego (rozumowanie dedukcyjne: „jeśli …, to”).

- wszystkie nastolatki używają bardziej abstrakcyjnych form logiki i rozumowania. 50- 60% 18, 20latków używa operacji formalnych.

Dlaczego nie wszystkie nastolatki używają operacji formalnych? Ponieważ potrafimy je stosować tylko w sprawach i zadaniach, które dobrze znamy, a nie w sytuacjach abstrakcyjnych. Ponadto większość naszych codziennych zadanie wymaga ich używania. Częściej myślenie formalno-operacyjne obserwujemy u ludzi z krajów uprzemysłowionych, mających kontakt z wysoką technologią.

Rozwój rozumowania moralnego

Piaget pierwszy zaproponował opis rozwoju rozumowania moralnego (1932).

Teoria Lawrence’a Kohlberga:

Kohlberg do oceniania rozumowania moralnego wprowadził w formie opisowej klika dylematów. Najsłynniejszym jest dylemat Heinza (mąż wykrada lek dla chorej na raka żony).

Człowiek posiada trzy poziomy moralnego rozumowania.

Poziom I: Moralność przed konwencjonalna

Osądy dzieci opierają się na źródłach autorytetów, tak więc osądy poprawności i naganności czynu są raczej zewnętrzne niż wewnętrzne.

• Etap 1: Nastawienie na karę i posłuszeństwo

Dziecko ocenia, co jest złe, na podstawie tego , za co jest karane. Posłuszeństwo jest zachowywane dla własnego dobra, a dziecko jest posłuszne, ponieważ dorośli przewyższają je siłą.

Etap 2: Indywidualizm , cel instrumentalny i wymiana (naiwny hedonizm)

Dziecko przestrzega reguł, kiedy są one w zasięgu jego bezpośrednich zainteresowań .To co jest dobre, daje miłe rezultaty.

Poziom II: Moralności konwencjonalna

Dziecko odchodzi od sądów opartych na zewnętrznych skutkach i osobistych korzyściach na rzecz sądów opartych na regułach i normach grupy, w której funkcjonuje.

• Etap 3: Wzajemne oczekiwania interpersonalne, związki i zgodność międzyludzka (etap dobrego chłopca i grzecznej dziewczynki)

Działania moralne to takie, które odpowiadają oczekiwaniom rodziny lub innej wpływowej grupy.”Bycie dobrym” samo w sobie staje się ważne. Dziecko dokonuje sądów na podstawie intencji, jak i widocznego zachowania.

• Etap 4: System społeczny i sumienie ( prawo i porządek)

Działania moralne to te zdefiniowane przez większą grupę społeczną lub całe społeczeństwo. Należy wypełniać przyjęte na siebie obowiązki i zawsze przestrzegać prawa oprócz sytuacji wyjątkowych.

Poziom III: Moralność zasadnicza (post konwencjonalna)

Pojawia się nowy rodzaj władzy osobistej, zgodnie z którą jednostka dokonuje wyboru, a jej osądy opierają się na zasadach przez nią samą dobranych.

• Etap 5: Kontakty i użyteczność społeczna a prawa jednostki (etap umowy społecznej)

Ten etap charakteryzuje się działaniem w celu osiągnięcia jak najwyższego dobra dla jak największej liczby ludzi. Nastolatki i dorośli są świadomi tego, że większość wartości jest względnych, a prawa się zmieniają , chociaż należy przestrzegać reguł w celu zachowania porządku społecznego .Jednak istnieją podstawowe bezwzględne wartości, jak na przykład istota życia i wolność każdej jednostki.

• Etap 6: Uniwersalne zasady etyczne.

Dorośli przyjmują własne zasady etyczne i kierują się nimi w decydowaniu o tym, co jest właściwe. Te zasady są częścią jasno określonego, zintegrowanego, dokładnie przemyślanego i konsekwentnie przestrzeganego systemu wartości i zasad.

Każdy etap wyrasta z poprzedniego i zachowuje pewną wewnętrzną spójność.

Wiek a rozumowanie moralne

Etap 1, 2 – okres podstawówki, wczesne dorastanie.

Etap 3, 4 – połowa okresu dorastania; najpopularniejszy typ w okresie dorosłości.

Etap 5, 6 – rzadkie, nawet wśród dorosłych (13% badanych 40 i 50-latków charakteryzowało się etapem 5).

Wymiar uniwersalny

W społecznościach zurbanizowanych zwykle najwyższym osiąganym etapem jest etap 5, a w społecznościach „ludowych” – etap 4 (Snarey).

Krytyka

Psycholodzy ubolewają, że tak mało ludzi jest na etapie 4-5; większość pozostaje na etapie 2-4.

Kohlberg omawiał rozwój rozumowania dotyczący sprawiedliwości i uczciwości, a nie ogólnie pojętej moralności.

Etyka dbałości C. Gilligan

Istnieją dwie wyraźne „orientacje moralne”- sprawiedliwość i dbałość.

Każde z nich nakazuje traktować ludzi uczciwie i nie odwracać się od nich w potrzebie.

Dziewczynki działają w orientacji dbałości i więzi, a chłopcy sprawiedliwości i uczciwości.

Osąd moralny a zachowanie

• Zachowanie nie zawsze idzie w parze z poziomem moralnego rozumowania. Im wyższy poziom zrozumienia, tym bardziej spójne z nim zachowanie.

• Kohlberg (1975) odkrył, że tylko 15% studentów funkcjonujących na etapie 5 skorzystało z okazji ściągania, na poziomie konwencjonalnym było ich 55%, a na przed konwencjonalnym – 70%.

• Przestępcy częściej funkcjonują na poziomie rozumowania hedonistycznego (etap2).

• „Można rozumować w kategoriach zasad, ale wcale się do nich nie stosować”.

• Brak jest całkowitej korelacji pomiędzy rozumowaniem moralnym a zachowaniem, które w dużym stopniu zależy od odpowiedzialności, jaką odczuwa jednostka i od kosztów z nim związanych.

• Jeśli trzeba ponieść wysokie koszty pewnego wybory, wtedy poziom moralności staje się znaczący.

• Istotne są także konkurencyjne motywy i wartości etyczne, takie jak nacisk ze strony grupy lub motywy samozachowawcze.

Zastosowanie teorii Kohlberga w edukacji:

- w przypadku zakończenia edukacji na szkole średniej rozwój moralny ustawał

- programy oparte na dyskusjach, treningach empatii, zabawach wspomagających współpracę, itd., mogą podważyć moralne rozumowanie o średnio pół etapu

- kursy trwające dłużej niż 3 lub 4 tygodnie są bardziej skuteczne, oraz przynoszą lepsze wyniki, jeśli przeprowadzane są na starszych uczniach – np. studentach

- zakładane są w szkołach „wspólnoty sprawiedliwości”, które muszą charakteryzować się całkowitą demokracją

- moralne zachowanie wspomagają: poczucie odpowiedzialności osobistej i normy grupowe na wyższym poziomie moralnego rozumowania i dbałości

Nauka szkolna w okresie dorastania:

Doświadczenie edukacyjne skupia się wokół zdobywania podstawowych umiejętności i konkretnej wiedzy (czytanie, pisanie).

W okresie dorastania przekazują nam konkretną wiedzę, która rozwija operacje formalne, kształtuje poglądy i zachowania.

Szkoła średnia przygotowuje do prawa jazdy, uczy życia rodzinnego, zachowań seksualnych, ekonomi gospodarstwa domowego, obowiązków i praw obywatelskich.

1. Ci, którzy odnoszą sukcesy w nauce

• Iloraz inteligencji i wyniki w szkole pozwalają przewidzieć powodzenie w pracy.

• Im wyższe IQ, tym dłuższy okres kształcenia (korelacja na poziomie 0,45-0,55), bez względu na status ekonomiczny.

• Dzieci osiągające sukcesy, a zwłaszcza ci, którym nie sprzyjają warunki materialne lub natłok innych trudności, mają zwykle rodziców, którzy wiązali z nimi wielkie nadzieje i w rodzinie panował autorytatywny styk wychowania.

• Prawie ¾ uczniów w USA zdobywa dyplom ukończenia szkoły średniej, kolejne 12% zdobywa później równoważny dyplom na kursach dorosłych.

1. Ci, którzy porzucają szkołę

• Zazwyczaj pochodzą z ubogich rodzin

• Wychowani byli przez jednego rodzica

• Grupa rówieśników, z którymi się przyjaźnili, również nie przywiązywała wysokiej wagi do wykształcenia

• Ciąża lub chęć wyjścia za mąż

• Przeświadczenie nastolatków, że dyplom szkoły średniej nie otwiera drogi do lepszej pracy

• Niski stopnień wcześniejszych osiągnięć w nauce

• Agresywny styl zachowania

• Ponad 80% chłopców i 50% dziewczynek wykazujących niski poziom w nauce i agresywność, kończą edukację na 7 klasie.

• Tylko ok. 25% dorosłych w USA nie może się pochwalić ukończeniem szkoły średniej.

• Szkołę najczęściej porzuca młodzież latynoska – 32%, czarnoskóra – 16% i biali – 10%.