5.3. Późna adolescencja. Wiek młodzieńczy

1. Stabilizacja uczuciowa. Rozbudowa związków interpersonalnych. Erotyzm młodzieńczy.

a) Dojrzałość uczuciowa

W wieku młodzieńczym następuje kontynuacja rozwoju uczuć w celu uzyskania dojrzałości uczuciowej charakteryzującej się przejściem:

-od zależności uczuciowej do niezależności

-od niekontrolowanego uzewnętrzniania uczuć do ich kontrolowania

- od nieopanowanego ulegania uczuciom do ich opanowania

-od egocentryzmu do socjocentryzmu

Pełnej dojrzałości uczuciowej nie osiąga się jednak w wieku młodzieńczym, kształtuje się ona w dalszych latach i różni ludzie osiągają ją w różnym stopniu i wieku. Na wiek młodzieńczy przypada jednak wyjście z chaosu uczuciowego charakterystycznego dla dojrzewania. Rozwijają się także uczucia wyższe(związane z myśleniem abstrakcyjnym), takie jak uczucia estetyczne, patriotyczne, moralne itp. Często są one jednak ukrywane, gdyż młodzież wstydzi się je ujawniać.

b) Rozbudowa związków interpersonalnych

Z rówieśnikami dobiera się pod wzgledem wspólnych zainteresowań i orientacji zawodowych, grupy stają sie heteroseksualne. Znaczenia nabiera przyjaźń. Następuje rozwój związków interpersonalnych z osobami starszymi wiekiem, rozmawia się z nimi na tematy osobiste, szuka porady. Konflikty w rodzinie stają się łagodniejsze, a argumenty rodziców bardziej zrozumiałe. Rośnie także świadomość zależności od osób dorosłych(m.in. finansowej). Uderzająco maleje rola nauczycieli jako autorytetów, za to zwiększa się tolerancja dla nich.

c) Potrzeby seksualne

W okresie dorastania potrzeba seksualna wyraża się stanem ogólnego pobudzenia, napięciem seksualnym wywołującym chęć zredukowania go w dostępny sposób, jakim jest zazwyczaj masturbacja. W okresie młodzieńczym potrzeba seksualna krystalizuje się, ukierunkowując dążenia ku osobie płci przeciwnej. Różnice pod względem potrzeb seksualnych są bardzo duże, przy czym zazwyczaj silniejsze są u chłopców.

Na okres młodzieńczy przypada pierwsza miłość, zwana romantyczną, gdzie idealizuje się partnera. Rzadko dochodzi do kontaktów seksualnych, potrzeba bliskości jest realizowana w pieszczotach. Rzadko także pierwsza miłość przekształca się w poważny związek.

Wiek młodzieńczy najczęściej jest wiekiem inicjacji seksualnej. Można wyróżnić 3 odmienne nastawienia młodzieży do seksu:

-hedonistyczne

-wulgarne

-powściągliwe-wynika ono z 1)czekania na wielkie uczucie 2)czekania na własną większą dojrzałość 3) czekania na ślub(cześciej dziewczyny)

2. Kształtowanie się autonomii moralnej. Wartości egzystencjalne. Różnicowanie się światopoglądu/

a) Postkonwencjonalny poziom rozwoju moralnego

Według Kohlberga jest to najwyższy z 3 poziomów rozwoju moralnego, oparty nie na cudzych standardach, ujmowany autonomicznie, niezależnie od autorytetów osób czy grup.Charakteryzują go 2 stadia:

-prawa społeczne przeciw prawom indywidualnym-ujmowanie przez jednostkę zasad moralnych w terminach umowy społecznej: przyjęte reguły są ważne, jedne są ważniejsze od innych, reguły mogą zostać zmienione

-stadium uniwersalnych prawd etycznych- samodzielne poszukiwanie przez człowieka reguł zgodnych z logicznym myśleniem, przy uznawaniu ich stałości i uniwersalności. Stadium to możliwe jest do osiągnięcia tylko po przejściu przez niższe stadia rozwoju moralnego. Nie jest jednak osiągane przez wszystkich w okresie młodzieńczym(tylko 10% go osiąga). Zależy od od rozwoju poznawczego, doświadczeń społecznych, kontaktów z rówieśnikami, roli rodziców w życiu dziecka.

b) Postawy wobec wartości:

Są zróżnicowane. Można wyróżnić dwie:

-orientację na zadanie- charakteryzuje aktywną, prospektywnie nastawioną część młodzieży(wartości: samodzielność, przedsiębiorczość)

-orientację na bezradność- charakt. się lękiem przed przyszłością, syndromem spadłego liścia, unikaniem autonomicznych decyzji(refleksyjne ujmowanie siebie i świata)

W późnej adolescencji młodzież jest coraz bardziej samodzielna myślowo, coraz bardziej przemawiają do niej takie wartości jak wolność i godność jednostki, otwartość i tolerancja wobec inności. Pomyślne zakończenie budowania swojej tożsamości w dorastaniu pozwala człowiekowi wejść w dorosłość jako osoba silna i autonomiczna.

Tempo cywilizacyjnych przemian przyczynia się u młodzieży do poczucia zagubienia i odrzucenia dorosłości. Szczególnie widoczne jest to w krajach globalnej transformacji, gdzie zauważyć można zjawisko anomii, gdzie brakuje drogowskazów moralnych, wyraźnych zasad. Gdy zmiany społeczne pojawiają się zbyt szybko, nowe wartości jeszcze się nie ukształtowały, a stare nie sprawdzają się.

c) Światopogląd młodzieży w świetle badań( H.Świdy- Ziemby)

Wartości egzystencjalne uczącej się młodzieży warszawskiej lat 90. tworzą obraz 4 typów idealnych:

-typ autentycznego katolika- najważniejsze postępowanie zgodne z sumieniem, nie zależy im na zadowoleniu z pracy, na osiąganiu wysokich wyników, a znalezienie się w sytuacji rywalizacyjnej jest równoznaczne z poczuciem utraty sensu życia

-typ chłodno rywalizacyjny- rywalizacja jest zdrową zasadą, swobodne życie nie skrępowane uczuciowo, odrzucenie wartości rodzinnych, ważne aktywne życie,,bez odpoczynku"

-typ emocjonalnego indywidualisty- życie nasycone silnymi emocjami, samorealizacja zarówno z sferze uczuciowej, macierzyństwie/ojcostwie jak i w pracy, chcą mieć przekonanie, że sami kieruja swoim zyciem

-typ homeostatyczno wspólnotowy- wewnętrzny spokój i brak zaangażowania, cenią przyjaźń i dostosowanie, poddanie się losowi bez buntu

Badania te ukazały dekonstrukcję znanych wzorów aksjologicznych:

-brak poczucia misji pokoleniowej-każda jednostka sama dokonuje wyborów, a miarą jej wartości jest radzenie sobie z sytuacjami trudnymi

-duży margines jednostkowej wolności niepgraniczonej przeciwnościami losu-można je zwalczyć, życie człowieka jest terenem wyborów i każdy dokonuje ich sam, ale powinien szanować wybory innych, silny indywidualizm

- rodzina nie jest już traktowana jako oczywistość, lecz jako jeden z możliwych wyborów

Światopogląd młodzieży zależy przede wszystkim od świata w jakim ona żyje.

Z badań Guryckiej:

-wzrasta pozycja wykształcenia

-wzrasta liczba celów życiowych jakie młodzież sobie stawia

-wzrasta przekonanie o wpływie na życie takich negatywnych zjawisk jak przemoc, nienawiść i egozim

-młodzież sama kształtuje swoje poglądy, rola szkoły tu nie istnieje, a rodziców jest niewielka

Gurycka wyodrębniła w światopoglądach młodzieży lat 80. trzy typy ukształtowane(dojrzałe):

1)typ pierwszy- cechują wyraźne tendencje humanistyczne: ceni wartości takie jak afiliacja i prospołeczność, jest zorientowana podmiotowo.Na końcu są wartości obywatelskie, powinności wobec państwa i narodu

2) typ drugi-humanizm i konkretność:idealizm ujmują pragmatycznie, jako siłę oddziaływania

3)typ trzeci-zawiera obraz świata zagrożonego: o ludzkim losie decyduje przemoc, młodzież odżegnuje się od niej, wyraża niechęć do pustych sloganów i wzniosłych słów

Badania odnoszące się do przekonań religijnych i ich wpływu na światopogląd wykazały, że ponad 95%badanych deklaruje się jako wierząca(ogromna większość to katolicy), 44% praktykuje regularnie. Model religijności nie jest oparty na przesłankach intelektualnych, ale na emocjonalno-obyczajowych. Religijność nie pociąga także za sobą zachowań zgodnych z jej zasadami.

3. Aktywność społeczna i polityczna. Orientacje społeczne młodzieży. Początek profesjonalizacji.

Następuje dalszy rozwój myślenia logicznego, które wraz ze zdobywanym doświadczeniem przyczynia się do tego, że przekorny krytycyzm wczesnej adolescencji zanika, a młodzież staje się podatna na racjonalną argumentację.

Wyraźnie wzbogaca się słownictwo, co widać w toczonych dyskusjach i sporach.

Rozwija się też wyobraźnia, co daje wyraz w marzeniach i twórczości. O zainteresowaniach coraz bardziej decydują jednostkowe uzdolnienia i talenty. Wyodrębnia się młodzież, którą charakteryzuje twórcze myślenie.

a) Rodzaje podejmowanej aktywności

W okresie późnej adolescencji aktywność młodzieży ulega zmianie, poszukują oni również nowych terenów dla aktywności. W procesie rozwoju aktywności, za Tyszkową, można wyróżnić 4 tendecje rozwojowe:

-porządkowanie aktywności i eliminowanie form aktywności bezładnej, chaotycznej i nieukierunkowanej

-różnicowanie się aktywności, organizowanie i wyodrębnianie nowych jej rodzajów

-wytwarzanie sie złożonych form aktywności ukierunkowanej i uprzedmiotowionej

-kształtowanie się i przemiany wewnętrznych mechanizmów regulacji aktywności

Taka skierowana ku własnej przyszłości aktywność dotyczy planów życiowych i jest realizowana indywidualnie lub zespołowo-włączając się w działania o charakterze politycznym i społecznym.

Badania stwierdzają brak zaufania młodzieży do instytucji życia społecznego i politycznego, 85% badanych stwierdziło, że nie ma w Polsce partii, która byłaby im bliska. Zainteresowanie polityką wykazało zaledwie 7,2%.

Zainteresowanie budzą subkultury młodzieżowe. Największym zainteresowaniem, szczególnie wśród chłopców i uczniów szkół zawodowych, cieszy się subkultura rapowców. Uczniowie liceów ogólnokształcących skłaniają się ku hippisom.

Największe zaangażowania młodzieży można zaobserwować w działaniach na rzecz ekologii i pacyfizmu. Można także dostrzec mniej widowiskową aktywność, np. w opiece nad starymi, schorowanymi i niepełnosprawnymi.

b) Orientacje społeczne

Orientacja społeczna wyznacza motywację jednostek czy grup młodzieży do podejmowania takich bądź innych działań. Kształtują ją: nowa wiedza, wzrost kompetencji, doświadczenia. W badaniach z 1993 r. wyznaczono 10 typów orientacji społecznych wśród młodzieży w wieku 15-18 l.:

-konformizm,

-autorytaryzm

-patriotyzm

-optymizm

-orientacja proreformatorska

-poczucie anomii

-lęk

-poczucie deprywacji

-roszczeniowy egalitaryzm

-przedsiębiorczy pragmatyzm

Zróżnicowanie wśród orientacji spowodowane jest środowiskiem z którego młodzież pochodzi, wsparcia jakie otrzymuje, zdolności intelektualnych.

c) Cele i dążenia

Z badań(1993,1997) wynika, że dla większości młodzieży najczęstszym celem życiowym jest odwzajemniona miłość i szczęśliwe życie rodzinne, dla 44%z nich jest to cel najważniejszy. Ma to byż zarazem życie spokojne, nie wymagające zbyt wielkiego wysiłku. Osiągnięcie sukcesu, realizacja wielkich ideałów moralnych i społecznych nie znajdują miejsca w kręgu zainteresowań badanej młodzieży.

Ogólnie, cele stawiane w późnej adolescencji są bardziej realistyczne niż to miało miejsce w okresie wczesnego dojrzewania, za to realizowane są z większą konsekwencją i uporem, nie na zasadzie,,prób i błędów", ale systematycznie i z większą pewnością co do słuszności wyborów, co dobrze przygotowuje do przyszłej pracy.

d) Pierwsze kontakty z pracą zawodową

Już wcześniej w działaniu młodzieży pojawiają się elementy pracy, jest to pomoc w gospodarstwie domowym.Uczniowie szkół zawodowych pracują w warsztatach szkolnych oraz podczas praktyk. Do niedawna pracę zarobkową młodzież podejmowała tylko w czasie wakacji,a całość zarobionych pieniędzy wydawała na swoje potrzeby. W innej sytuacji była młodzież wiejska, zmuszana do pracy na roli i w gospodarstwie. Obecnie sytuacja zmieniła się, już młodzież licealna podejmuje się pracy zarobkowej, która nie odnosi się do przyszłego zawodu. Także studenci pracują, co często wynika nie z ich inicjatywy,a z ,,połowu głów''prowadzonego przez firmy, które chcą kształtować przyszłego pracownika. Nowym zjawiskiem jest dysponowanie dużą ilością pieniędzy przez młodzież, niejednokrotnie rodzice zwracają się do nich o pożyczkę.

Trzy etapy wyboru przyszłego zawodu(wdłg E. Ginzberg):

1) etap fantazji-do11r.ż.nieograniczone możliwości wyboru

2) etap próbny-11-17r.ż. od kierowania się zainteresowaniami przez kierowanie się zdolnościami do kierowania się wartościami

3) etap realistyczny-17/18-20r.ż poszukiwanie korzystnego dla siebie zawodu, poznawanie go itp

Wpływ pracy zarobkowej na dorastających:

Zależy od podejścia przełożonych, atmosfery w pracy, rodzaju wykonywanej pracy, przyjemności z jej wykonywania. Jeżeli warunki są korzystne, a praca cieszy, to wpływa pozytywnie na rozwój. W przeciwnym przypadku może nawet doprowadzić do cynicznego podejścia do pracy w przyszłości.

Płeć a wybór zawodu:

Praca młodzieży jest zazwyczaj zgodna z tradycją odnoszącą się do płci, tak samo z kierunkami kształcenia zawodowego czy studiów. Jednakże obserwowany jest wzrost aktywności kobiet w sferach zawodowych do niedawna zarezerwowanych dla mężczyzn. Poza tym, więcej kobiet niż mężczyzn studiuje, co kształtuje późniejsze ich role społeczne.

4. Wypełnianie zadań rozwojowych adolescencji.

Zadania te to:

1)osiągnięcie nowych, dojrzalszych więzi z rówieśnikami obojga płci

2)ukształtowanie roli męskiej/kobiecej

3)akceptacja swojego wyglądu i skuteczne posługiwanie się swoim ciałem

4)osiągnięcie niezależności uczuciowej od rodziców i innych dorosłych

5)przygotowanie do małżeństwa i życia w rodzinie

6)przygotowanie do kariery zawodowej

7)rozwijanie ideologii i systemu etycznego kierującego zachowaniem

8)dążenie i rozwijanie postępowania akceptowanego społecznie