Rozdział 17 - Zmiany fizyczne i umysłowe w okresie późnej dorosłości

Podział ludzi starszych na podgrupy

a) młodzi- starsi (60-75) te grupy różnią się stabilnością emocjonalną

b) starsi-starsi (75-85) i ryzykiem zachorowania, proces starzenia ma

c) najstarsi starsi (powyżej 85) indywidualny charakter

Kilka informacji odnośnie przewidywalnej długość życia :

• Japończycy żyją dłużej niż Amerykanie

• Kobiety żyją dłużej niż mężczyźni

ZMIANY W FUNKCJONOWANIU KONKRETNYCH UKŁADÓW

Zaczynają się już wieku 30-40 lat

Zmiany w mózgu

Redukcja masy mózgu, utrata istoty szarej (ale i tak jest to niewielka ilość w skali ogólnej ilości neuronów), przerzedzenie sieci dendrytów (czyli eliminacja niezbędnych połączeń, zmiana ta nie dokonuje się równomiernie we wszystkich częściach mózgu), spowolnienie przewodzenia synaptycznego (które jest następstwem przerzedzenia , a przyczyną wydłużenia czasu reakcji w większości codziennych zadań)

Wzrok

Efektem ubocznym miażdżycy tętnic jest zmniejszona ilość dopływającej krwi do oka, wynikiem jest ślepa plamka prowadząca do zawężenia pola widzenia. Źrenica już się nie rozszerza i zwęża tak szybko, ani w takim samym stopniu, czego konsekwencją jest trudność w widzeniu nocnym i gorsze reagowanie na zmianę natężenia światła. Katarakta, jaskra.

Słuch

Zużyciu przewodu słuchowego, przytępiony słuch (w USA 14% dorosłych w średnim wieku,30% powyżej 60 roku życia), częściej dotyka to mężczyzn (bo pracują w hałasie). Zmiany: zwiększona produkcja woskowiny blokująca kanał słuchowy, kości ucha środkowego wapnieją i są mniej elastyczne, membrany ślimakowe ucha wewnętrznego są mniej giętkie i przez to mniej wrażliwe, zwyrodnienie nerwów przewodzących impuls do mózgu.

• Utrata zdolności odbierania dźwięków o wysokiej częstotliwości, utrata słuchu po 60 r. ż jest tak duża, że aby dźwięki z zakresu normalnego głosu ludzkiego (500-2000 tysięcy herców) były słyszalne, muszą być co roku o jeden o dwa decybele głośniejsze.

• Trudność w rozróżnianiu sów

• Problemy ze słyszeniem w warunkach hałasu (dlatego starsi ludzie unikają spotkań w dużych grupach)

• Szum w uszach - bezustanne dźwięczenie. Stwierdzono u 10% dorosłych powyżej 65 r. ż.

Utraty słuchu może być przyczyną problemów komunikacyjnych, starsi ludzie mogą być odbierani jako zapominalscy, niezorientowani. Duża utrata słuchu może być jedną z przyczyn depresji i innych problemów psychicznych.

Węch i smak

• zdolności smakowe nie pogarszają się, bo kubki smakowe mają krótki żywot i wymieniają się na okrągło

• problemem jest zmniejszone wydzielanie śliny dające uczucie suchości w ustach

• braki smakowe wynikają z utraty węchu- zmysł węchu wyraźnie pogarsza się wraz z wiekiem, może być to spowodowane wpływami środowiska, np. pracą w fabrykach, gdzie jest zanieczyszczone powietrze

• węch zmaga apetyt, więc gdy zostaje przytępiony, starsi ludzie trącą motywację do przygotowywania smacznych potraw - skutek: zachwianie równowagi kalorycznej, niedożywienie

Sen

• Powyżej 60 r.ż. ludzie częściej budzą się w nocy

• Spada częstotliwość ruchu gałek w fazie REM (faza płytkiego snu, tu mamy marzenia senne;)

• Starsi ludzie częściej budzą się nad ranem i chodzą wcześniej spać, a ponieważ nocny sen jest przerywany, to lubią ucinać sobie drzemki w ciągu dnia

UPOŚLEDZENIA FIZYCZNE

• zakres niepełnosprawności wraz z wiekiem się poszerza

• jednak dzięki coraz lepszej opiece i nawykom zdrowotnym (to są dane z USA…) zaobserwowano obniżenie współczynnika upośledzenia u starszych starszych i najstarszych starszych (powyżej 90 r.ż)

• przyczyny kalectwa ruchowego: artretyzm (zapalenie stawów, u kobiet ryzyko jest większe!), schorzenia sercowo -naczyniowe, nadciśnienie

UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE

Demencja starcza (otępienie) -ogólne pogorszenie się funkcjonowania intelektualnego, obejmującego utratę pamieci, zdolności osądu, funkcjonowania społecznego i kontroli nad emocjami. Nie jest chorobą, ale objawem, np. Alzheimera, depresji, niedoczynności tarczycy, niedoboru witaminy b12, wielokrotnego urazu głowy itp.

Charakterystyka Choroby Alzheimera

• dlaczego?: określone zmiany w strukturach mózgu, m.in. zanikanie lub kurczenie się pewnych obszarów, splątanie włókien dendrytów w ciałach komórek nerwowych (powstają tzw. neurofibrylarne słupy -są u większości osób starszych, ale u osób z Alzheimerem ich liczba jest znacznie większa!). Skutkiem tego jest splątanie wielu dróg przesyłania impulsów nerwowych, co znacznie utrudnia funkcjonowanie pamięci i wykonywanie podstawowych czynności.

I stadium: przebiega bardzo wolno, występują drobne problemy z pamięcią, powtarzanie się w trakcie rozmowy, dezorientacja w znanym otoczeniu.

II stadium: zanika pamięć obecnych wydarzeń. (Pamięć odległych wydarzeń i codziennych dobrze opanowanych czynności przetrwa do ostatnich stadiów choroby, gdyż do dotyczących ich wspomnień istnieje wiele alternatywnych dróg dostępu)

III stadium: chory nie rozpoznaje członków rodziny, wybuchy gniewu, zależność i nierozłączność z rodziną

• 2-5% powyżej 65 r.ż cierpi na Alzheimera (badania w Chinach, UK, Francja, Włochy, Japonia)

• Gwałtowny wzrost zachorowań: 70-8o kilka lat : 11,1 %, powyżej 85 r. ż. 26%.

• Przyczyny: działanie pewnych struktur genetycznych, między innymi obecność genu ApoE4

Ramka: najmniej zdrowa grupa etniczna to Indianie (ciężka praca fizyczna, cukrzyca, -alkoholizm),kiepsko mają się również starsi Afro amerykanie, u ludności hiszpańskojęzycznej kondycja zdrowotna równa , a nawet lepsza od białych - prawdopodobni dzięki dobrym bliskim kontaktom krewniaczym dającym wsparcie(ale często cierpią na cukrzycę, choroby zakaźne, zapalenie płuc)

ZDROWIE PSYCHICZNE

• niższy współczynnik występowania schizofrenii, uzależnienia od narkotyków i alkoholu niż w innych grupach wiekowych

• depresja- tak samo spotykana jak w innych grupach wiekowych, Kessler (1992) wykrył wzrost występowania depresji w 70-75 r.ż., trzeba jednak odróżnić nastroje depresyjne lub „syndrom utraty” (utraty energii fizycznej) od w pełni rozwiniętej depresji klinicznej

WPŁYW ZMIAN FIZYCZNYCH I CHORÓB PÓŹNEGO OKRESU DOJRZAŁOŚCI NA ZACHOWANIE

Ogólne spowolnienie

Więcej czasu zabiera napisanie jakiejś informacji, zawiązanie butów, przystosowanie do zmian temperatur…starsi kierowcy mają najwięcej wypadków w stosunku do przejechanych kilometrów (wydłużenie czasu reakcji, problemy z oceną prędkości- nie widzą deski rozdzielczej-problemy ze wzrokiem). Przyczyny : opisana wcześniej utrata dendrytów, artretyczne zmiany w stawach, utrata sprężystości mięśni.

Równowaga, zręczność ruchowa

• stopniowa utrata zmysłu równowagi - stąd częste upadki u starszych ludzi, a osteoporoza powodem złamań

Aktywność płciowa

• w wieku 70 lat połowa żyjących w zw.małżeńskim jest nadal aktywna seksualnie

• w wieku 75 lat i więcej 3-4 kontakty seksualne/miesiąc, u 50-kilkulatków 7 ks/miesiąc

• przyczyną spadku aktywności seksualnej: spadek testosteronu u mężczyzn, ogólny pogarszający się stan zdrowia (leczenie nadciśnienia może mieć efekt uboczny w postaci impotencji, przewlekłe bóle osłabiają pożądanie)

TEORIE STARZENIA SIĘ - czyli dlaczego ludzie się starzeją?

1. Naprawa materiału genetycznego - ubytki w DNA zdarzają się codziennie, a organizm jest niezdolny do naprawienia wszystkich uszkodzeń. Z czasem nienaprawionych ubytków jest tak dużo , że komórka traci swoje właściwości. Efekt - organizm się starzeje.

2. Łączenie krzyżowe- zachodzi wówczas, gdy pomiędzy proteinami lub tłuszczami pojawiają się niepotrzebne łączniki. Na przykład w skórze i w tkance łącznej dwa białek, kolagen i elastyna, tworzą połączenie krzyżowe pomiędzy cząsteczkami lub w ich obrębie. Powstające w ten sposób molekuły nie mogą przyjąć poprawnego kształtu niezbędnego do właściwego funkcjonowania, czego efektem mogą być zmarszczki i zesztywnienie tętnic.

3. Wolne rodniki - czyli cząsteczki lub atomy, które posiadają co najmniej jeden niesparowany elektron, będące produktami ubocznymi metabolizmu i diety, reakcją na światło słoneczne, promieniowanie rentgenowskie, zanieczyszczenie powietrza. Cząsteczki te wchodzą w wiele reakcji, pozostawiając po sobie uszkodzenia molekularne, które z wiekiem ulegają nagromadzeniu. Uszkadzają błonę komórkową, wchodzą w reakcję z cholesterolem ,wiążąc go w postać odkładającą się na ściankach tętnic Przeciwutleniacze- hamują ten proces (Wit C, E, beta-karoten)

Granice genetyczne - każdy gatunek ma sobie właściwą długość życia (człowiek-110lat).

Granica Hayflicka - liczba podziałów komórek, powyżej której komórki zatracają już zdolność dzielenia się.

ZMIANY POZNAWCZE

• Starsi i najstarsi - pogorszenie prawie we wszystkich zdolnościach intelektualnych, najbardziej w czynnościach wymagających szybkości i umiejętności nietrenowanych

Pamięć

• Stopień utraty zależy od znajomości danego tematu i długości czasu, w którym wymagane jest zapamiętywanie wiadomości

• Pogorszenie pamięci krótkotrwałej

• 
  
  Pamięć długotrwała: kodowanie i odkodowywanie stają się wolniejsze

Nie korzystają ze skutecznych metod dobre radzenie sobie z rozpoznawaniem,

zapamiętywania (grupowanie, kojarzenie) ale słabe z opamiętywaniem

• Przyczyna: wspomniane wcześniej zmiany fizjologiczne w neuronach

• Mniej sprawna pamięć operacyjna (są podejrzenia o spadek jej pojemności)

Rozwiązywanie problemów

• Gorzej sobie radzą z rozwiązywaniem problemów (od 50 r. ż)

• Poprawę mogą wprowadzić systematyczne treningi (ale i tak nie osiągają poziomu 30-latków)

• Zdolność rezerwowa: zdolność do poprawiania wyników każdej umiejętności poprzez trening

Mądrość

• Czy starsi ludzie są mądrzejsi? (Mądrość: zdolność wglądu w problemy życiowe i nadzwyczaj dobra ocena sytuacji oraz służenie radą)

• Starsi, którzy przez swoich rówieśników zostali określeni jako najmądrzejsi istotnie różnia się od swoich rówieśników poziomem integralności ego

• Jednak nic nie świadczy o tym, że starsi ludzie jako grupa rekompensują sobie utratę prędkości i sprawności umysłowej mądrością

RÓŻNICE INDYWIDUALNE

Różnice te są ogromne (mogą być zniedołężniali 50latkowe i rześcy 80latkowie).Dwa wyjaśnienia tego:

1. Hipoteza spadku końcowego (Kleemeier 1962): wszyscy dorośli utrzymują świetny poziom do czasu kilku lat (5-7)przed śmiercią, w którym ich stan fizyczny i umysłowy gwałtownie się pogarsza

2. Warunkowanie tych różnic dziedzicznością i stylem życia

Ad. hipotezy spadku końcowego:

• Przeprowadzone badania nie wykryły żadnych oznak końcowego spadku wyników większości badanych funkcji fizycznych, z których wszystkie pogarszały się stopniowo

• Zjawisko to dotyczy poziomu inteligencji, który utrzymywał się przed śmiercią na niezmiennym poziomie aż do kilku lat przed śmierci

• Inne badania wykazały, że zjawisko to dotyczy umiejętności dobrze wytrenowanych

• Wykazały również, że spadek większość zdolności fizycznych oraz nietrenowanych ma charakter stopniowy

Ad dziedziczności

• Tendencja by <żyć długo i dobrze się trzymać> dziedziczna (np. bliźnięta jednojajowe w porównaniu z dwujajowymi żyją podobnie długo, mają podobny współczynnik zachorowalności)

Ad stylu życia a zdrowia

• Starsi ludzie nie wykonujący regularne ćwiczenia wykazują gwałtowniejszy i wcześniejszy spadek sprawności

• Palenie, alkohol, niedowaga, nadwaga - jak wyżej

• Regularne ćwiczenia przyczyniają się do obniżenia współczynnika zachorowań na choroby serca, raka, osteoporozę, cukrzycę, problemy żołądkowo- jelitowe

• Ćwiczenia umysłowe: neurofizjolodzy wykazali ,że starsi ludzie, którzy poszukują i podtrzymują zainteresowanie wykonywaniem złożonych czynności umysłowych mogą zahamować lub odwrócić skutek pierwotnego procesu starzenia się

• Bardzo ważne!!!

---