Rozdział 18 - Rozwój społeczny i rozwój osobowości w okresie późnej dorosłości

W późnym okresie dorosłości obserwujemy rezygnację z pełnienia wielu złożonych i czasochłonnych funkcji.

CAŁKOWITA ZMIANA RÓL

Irving Rosow zauważył , że role których się nie wyzbywamy pod koniec życia mają mniej obowiązków i wiążą się z nimi mniejsze oczekiwania (większość pełni role rodzica ale nie mają już takich wymagań jak kiedyś). Rosow w utracie roli i sensu widzi zagrożenie izolacji i alienacji ale inni zauważają w tym stanie pewne korzyści tj. szersze „PRAWO DO EKSCENTRYCZNOŚCI” - starsi ludzie mogę wyrażać swoja odrębność w języku czy ubiorze co do tej pory mogło być ograniczane ze względu na pełniona przez nich rolę.

CHARAKTERYSTYKA MIEJSCA ZAMIESZKANIA (dane z wykresów)

% trwających w związku małżeńskim spada wraz z wiekiem, co dotyczy szczególnie kobiet (mężczyźni zwykle poślubiają młodszą kobietę). 75% mężczyzn powyżej 65 roku życia mieszka z małżonką, a z mężem tylko 41 % kobiet w tym samym wieku. Badania Jacqueline Worobey i Ronald Angela- wywiad z 2498 mężczyznami i kobietami po 70 roku życia. Każdego badanego odwiedzano dwukrotnie (na przestrzeni dwóch lat) co umożliwiło badaczom obserwowanie zmian zachodzących w gospodarstwie domowym u osób których kondycja fizyczna się nie zmieniła, poprawiła bądź pogorszyła. Z tych, którzy mieszkali samotnie na początku badania a których stan zdrowia w ciągu dwóch lat się pogorszył aż 81 % mężczyzn i 76% kobiet nadal mieszkało samotnie. Większośc umierakowanie chorych woli mieszkać samemu - przynajmniej w kulturze amerykańskiej (w innych kulturach różnie np. w Japonii tylko 7%).

Czynniki określające prawdopodobieństwo, że starszy samotny człowiek będzie mieszkał z dziećmi/ krewnymi :

• DOCHODY (ci z mniejszymi częściej mieszkają z rodziną),

• POCHODZENIE ETNICZNE (biali znacznie częściej wybierają mieszkanie w pojedynkę).

• LICZBA DZIECI (im więcej, tym większe prawdopodobieństwo, że zamieszka z którymś z nich)

Dla wielu dorosłych stanu wolnego najważniejsze są związki z dziećmi i krewnymi . Dla mieszkających samotnie większe znaczenie mogą mieć związki z przyjaciółmi.

TYPY ZWIĄZKÓW SPOŁECZNYCH

Związki partnerskie wspólne pożycie w okresie później dorosłości rzadko opiera się na namiętności i wzajemnej otwartości a bardziej na lojalności, poufałości i wzajemnym zaangażowaniu w związek. Jednak ponad połowa małżeństw w podeszłym wieku jest nadal aktywna seksualnie. Czerpią z pożycia więcej przyjemności i rzadziej wdają się w konflikty niż młodsze pary. Wielu starszych ludzi przez długie lata opiekuje się poważnie chorymi małżonkami. Starsze związki są mniej romantyczne i intensywne emocjonalnie niż na początku ale za to są satysfakcjonujące i mocno zaangażowane. Po śmierci małżonki 20% mężczyzn decyduje się na wstąpienie w ponowny związek a zaledwie 2% ponownie wychodzi za mąż. Można stwierdzić, że małżeństwo przynosi więcej korzyści mężczyznom niż kobietą. Albo mężczyźni bardziej polegają na małżeństwie jako źródle wsparcia społecznego, dlatego tracą więcej gdy ono się kończy. Kobiety spodziewają się, ze owdowieją- mężczyźni nie. Kobiety mogą się przygotować psychicznie na to, że kiedyś pozostaną same.

Związki z dziećmi i krewnymi. Rodzina a zwłaszcza dzieci i wnuczęta tworzą trzon życia społecznego starszych ludzi (szczególnie tych owdowiałych). Starsi ludzie opisują więzi jako międzypokoleniowe jako silne i ważne. Siłę więzi można zaobserwować w regularności kontaktów z krewnymi (63% twierdziło, że widuje jedno z dzieci przynajmniej raz w tygodniu, 16% od jednego do 3 razy w miesiącu, 20% raz w miesiącu i rzadziej). Częścia regularnych kontaktów jest pomoc udzielana lub otrzymywana od starszej osoby (52% otrzymywało pomoc w prowadzeniu domu, 21% miało wsparcie finansowe przynajmniej od jednego z dzieci). Czarni i Latynosi otrzymują więcej pomocy od potomków, podobnie ci o niskich dochodach i większej ilości dzieci. Najczęściej korzystają z tej pomocy niezamężne starsze kobiety. Kontakty między starszymi a ich dziećmi to nie tylko udzielanie pomocy, mają one charakter społeczny i funkcjonalny. Wielu spotyka się ze sobą nie na zasadzie obowiązku ale po prostu dlatego, że przynosi im to radość. Jednak zdarzają się tzw. „chłodne” związki cechujące się dystansem.

Badania jednak nie stwierdzają iż, ci którzy widują dzieci częściej (lub opisują relacje jako pozytywne) wcale nie czują się szczęśliwsi czy zdrowsi od tych, którzy tych kontaktów nie utrzymują. Wykazują natomiast, że ważniejsza jest obecność lub brak przyjaciół. Prawidłowość ta występuje zarówno wśród wdów jak i tych którzy żyją nadal w małżeństwie. Jednak związek z własnymi dziećmi może być nadal obciążony wyznacznikiem roli. Wdowy oceniały swoje relacje z dziećmi jako pozytywne ale niektóre czuły się zaniedbane czy obawiały się, że są ciężarem. (Maria Talbott (1990)). Reed Larson poprosił 92 ludzi aby nosili przy sobie pagery które dzwoniły co 2 godziny a badani mieli notować w czyim towarzystwie są, co robią, i jak się czują. Badacz zauważył, że przywoływali oni mniej pozytywnych emocji będąc w towarzystwie dzieci, niż przyjaciół (ale z dziećmi wykonywali różne prace domowe a z przyjaciółmi jedli albo udzielali się towarzysko). Badania Linda Tomson i Alexis Walker wykazały silniejsze przywiązanie i uczucie matek i córek w momencie kiedy była zachowana równowaga między braniem a dawaniem. Crohan i Antonucci przebadawszy 718 amerykanów odkryli, iż zadowalające stosunki z krewnymi skorelowane były z ogólną satysfakcja życiową, podczas gdy liczba kontaktów rodzinnych nie ulegała zmianie.

Większość ludzi uważa kontakty z rodzeństwem za umiarkowanie bliskie. Niektóre badania wykazują, iż kontakty pomiędzy braćmi i siostrami są bliższe u Afroamerykanów i Amerykanów pochodzenia włoskiego. Jednak stosunki te mogą stać się istotniejsze w późniejszym okresie dorosłości. Wielu ludzi traktuje swoje rodzeństwo jako „polisę ubezpieczeniową” (ostateczne źródło pomocy). W tym okresie rodzeństwo udziela wsparcia emocjonalnego opartego na wspólnych wspomnieniach i towarzystwie zwanym „solidarnością pokoleniową” (Deborah Gold). Odkryto, że będący w bliskich stosunkach ze swoja siostrą mieli rzadszą skłonność do popadania w depresję podczas gdy relacje z braćmi nie wykazywały takiej zależności (Victor Cicirelli). Podobne wyniki uzyskała Shirley O'Bryant badająca wdowy, których siostry pomagały im lepiej znosić tą przykrą sytuację.

Począwszy od 65 roku życia liczba utrzymywanych kontaktów z przyjaciółmi maleje. Jednak te relacje maja znaczny wpływ na samopoczucie, samoocenę i ogólne poczucie zadowolenia z życia. Wyniki pewnych badań pokazują, iż na liście towarzyszy życia umieszczano przyjaciół zaraz po małżonkach („solidarność pokoleniowa”). Męska przyjaźń jest mniej otwarta i mniej intymna niż kobieca. Toni Antonucci po przeprowadzeniu ankiety stwierdziła, iż mężczyźni polegają na swoje małżonce a ta oprócz tego, że polega na nim to jeszcze na dzieciach i przyjaciołach.

DECYZJA O ZAMIESZKANIU W DOMU SPOKOJNEJ STRAOŚCI (z życia wzięte)

Specjalne placówki tego typu występują tylko w krajach uprzemysłowionych (zachód). W innych krajach opiekę nad starszymi sprawują inni członkowie rodziny. Warunki ekonomiczne wcale nie zachęcają do korzystania tego typu placówek (3tys, dolarów miesięcznie).

Coraz częściej świadczone są usługi instytucji pośrednich pomiędzy domem rodzinnym a domem spokojnej starości.

Różnice wynikające z przynależności do innych grup etnicznych (starsi afroamerykanie)

Czarni mają lepsze stosunki ze swoim rodzeństwem, częściej mieszkają ze swoimi dziećmi. Przyjaciele często osiągają status członków rodziny („przyszywani” krewni;)). Ponad to

wspólnota kościelna stanowi ważne źródło wsparcia społecznego (kobiety biorące udział w życiu kościoła deklarowały, iż częściej udzielały i otrzymywały pomoc od swoich przyjaciół niż od dzieci.

Podsumowanie roli związków w okresie późnej dorosłości.

Kobiety nadal utrzymują bardziej intymne związki i pełnia rolę osoby podtrzymującej życie rodzinne, dla mężczyzn najważniejszym powiernikiem jest żona. Afroamerykanie i inne grupy mniejszościowe mają bardziej rozbudowane struktury rodzinne i bardziej polegają na ich pomocy. Większość starszych ludzi dobrze funkcjonuje i nadal udziela się towarzysko pomimo wykruszania się członków rodziny. To fizyczna niedołężność a nie śmierć partnera powoduje ograniczenie aktywności.

NADUŻYCIA WOBEC LUDZI STARSZYCH (z życia wzięte).

Szacunkowa ilość starszych maltretowanych fizycznie to ok. 3%. Znęcanie się najczęściej dotyka otępiałych staruszków i pochodzi częściej ze strony małżonków niż dzieci. Czynnikami ryzyka pojawienia się takiego postępowania są: choroby umysłowe lub alkoholizm oprawcy, zależność materialna oprawcy od ofiary, izolacja społeczna, stres wewnętrzny. Oprócz znęcania fizycznego możemy mówić również o wykorzystaniu finansowym i zaniedbaniu należytej opieki. Jednakże negatywne wzorce zachowań stanowią wyjątek a nie regułę

ZWIĄZKI LUDZI STANU WOLNEGO I LUDZI BEZDZIETNYCH W PÓŹNYM OKRESIE DOROSŁOŚCI (z życia wzięte).

W krajach uprzemysłowionych tj. USA bezdzietni wdowcy mają większą skłonność do samobójstwa, alkoholizmu i przypadkowej śmierci a bezdzietne wdowy częściej trafiają do domów opieki. Pewna ankieta wykazała, iż ¼ bezdzietnych mieszkających samotnie ludzi powyżej 65 roku życia nie widziała się z nikim w ciągu 2 ostatnich dni. Według innych badań zadowolenie z pożycia małżeńskiego było większe u par bezdzietnych niż u tych z dziećmi.

PROCES WYCOFANIA SIĘ Z ŻYCIA ZAWODOWEGO

Erdman Palmore połączył 7 projektów badawczych uzyskując grupę 7 tysięcy dorosłych badanych co najmniej 2 razy. W obecnych czasach średnia wieku odejścia na emeryturę się obniża. Niektóre kraje stopniowo podwyższają wiek, w którym będzie przyznawana emerytura. Najczęstszy wiek mężczyzn przechodzących na emeryturę to 62 lata.

PRZYCZYNY PRZECHODZENIA NA EMERYTURĘ:

• WIEK (z wieloma zawodami łączą się ogólnie przyjete oczekiwania)

• ZDROWIE (zła kondycja zdrowotna obniża czas przejścia na emeryturę od 1 do 3 lat)

• STRUKTURA RODZINY (ci, którzy nadal utrzymują rodziny przechodzą później na emeryturę)

• PRZEPISY EMERYTALNE (ci, którzy oczekują dodatkowych dochodów lub mają własne oszczędności , odchodzą z pracy wcześniej niż ci, którzy nie mają takiego zabezpieczenia).

Ci którzy bardziej cenią swoja prace, uważają ją za bardziej ciekawszą, przechodzą później na emeryturę. Czasami o decyzji przejścia na emeryturę decyduje to, czy małżonek już przeszedł na emeryturę. Kobiety pozostając czynne zawodowo liczą na dodatkowe świadczenia emerytalne.

Ponure prognozy dotyczące przejścia na emeryturę zwykle nie mają poparcia w faktach. Jedną z najbardziej znaczących zmian towarzyszących przejściu na emeryturę jest obniżenie dochodów (wyniki badań wykazują, iż o ok. 25% ). Jednak w krajach bardziej rozwiniętych wiele osób ma własne mieszkania (nie ponoszą kosztów wynajmu), dzieci są usamodzielnione, wielu przysługuje darmowa opieka medyczna i inne świadczenia dla seniorów.

Podłużne badania wykazują, iż zdrowie nie zmienia się ani na dobre ani na lepsze się wraz z przejściem na emeryturę. Ponad to przejście na emeryturę nie ma żadnego wpływu na ogólny stan zadowolenia z życia czy poziom samopoczucia. Badania Raymona Bossego nas 1500 mężczyznami, którzy podczas ostatniego spotkania mieli wskazać 31 najbardziej stresujących wydarzeń które im się przydarzyły w ciągu ostatnich lat. Przejście na emeryturę przedstawili na przedostatnim miejscu. Odejście na emeryturę jest bardziej traumatycznym przeżyciem, dla tych którzy znajdują się w gorszej sytuacji finansowej lub dla tych którzy emeryturę łączą z inną stresującą sytuacją (np. owdowienie).

Maxine Walaskay wykorzystała wywiad dotyczący tożsamości ego zaprojektowany przez Marcię aby wyróżnić 4 statusy starszych ludzi:

Ci którzy osiągnęli bądź przyjęli od innych status integralności boją się mniej i są bardziej usatysfakcjonowani życiem.

PRZEGLĄD ŻYCIA to progresywny powrót do świadomości dawnych przeżyć a zwłaszcza odrodzeniu się dawnych nierozwiązanych konfliktów. Wg Bultera na końcowym etapie życia dokonujemy analitycznego i wartościującego przeglądu własnego życia, które przygotowuje do zbliżania się do śmierci.

TEORIA DEZAKTYWACJI (Cumming i Henry ) posiada 3 aspekty:

Pomyślne starzenie się oceniane pod względem długości życia, dobrego stanu psychicznego i fizycznego, podtrzymywania zdolności umysłowych, kompetencji społecznych, poczucia samokontroli i ogólnej satysfakcji z życia.

---