Rozdział 16
Rozwój społeczny i rozwój osobowości w wieku średnim
1. Relacje partnerskie
Satysfakcja z pożycia małżeńskiego osiąga najwyższy poziom w wieku średnim. Z drugiej jednak strony, małżeństwa w tym wieku mogą przejawiać mniejszą liczbę pozytywnych interakcji (mniej fizycznych oznak czułości).
Clifford Swensen (1981):
Do swoich badań używał dwóch skal - 1) miłości (ocena czułych gestów, wsparcia moralnego i pomocy, itp.); 2) problemów małżeńskich (wychowywanie dzieci i prace domowe, dbałość osobista i wygląd, zarządzanie finansami, rozwiązywanie problemów i podejmowanie decyzji, stosunki z krewnymi oraz wyrazy czułości).
U par w średnim wieku najczęściej obserwuje się przewagę w kierunku zadowolenia, ale spowodowane jest ono wyłącznie spadkiem problemów, a nie zwiększoną ilością okazywanych uczuć.
W małżeństwach tych wyrazy miłości były coraz rzadsze w każdym poszczególnym etapie życia rodzinnego, a liczba problemów była najwyższa, kiedy dzieci mieszkały jeszcze w domu.
Małżeństwa w wieku średnim prezentują albo miłość próżną albo miłość towarzyską - obserwuje się intymność i zaangażowanie, ale brak jest namiętności (Sternberg).
U par w wieku średnim obserwuje się podstawowe przywiązanie, obserwowalne podczas śmierci współmałżonka, lecz w sytuacjach bezstresowych gesty przywiązania są mniej częste.
2. Rodzic a dziecko
a) największa odpowiedzialność za podtrzymywanie więzi rodzinnych w obu kierunkach łańcucha rodzinnego (zarówno w stronę dziecka, jak i swoich rodziców), oraz uczuciowych. Wiek średni określany jest jako okres ściśnięcia lub pokolenie pomiędzy.
40-65 r. ż - według ogólnokrajowego badania to czas, w którym osoby więcej ofiarowują pomocy, aniżeli przyjmują (dotyczy obu stron łańcucha rodzinnego) WZORZEC DYSTRYBUCJI POMOCY.
-> Hagestad- rodzice, bez względu na wiek, starają się wpłynąć na dzieci, a te zawsze starają się im przeciwstawić (1/3 im ulega). Natomiast rady dawane rodzicom przez dzieci były skuteczne w 70%.
-> Kobiety w 3-pokoleniowej rodzinie zwykle rozmawiają o sprawach rodzinnych (stosunkach w rodzini), a mężczyźni o polityce, sprawach społecznych, pieniądzach.
KRYZYS PUSTEGO GNIAZDA:
Rola rodzicielska, nie kończy się wraz z chwilą gdy dziecko opuszcza dom - rady nadal są oczekiwane i udzielane
U większości kobiet obserwuje się w tedy wzrost zadowolenia z pożycia małżeńskiego. Dla kobiet, które są aktywne zawodowo, etap pustego gniazda jest pozytywnym czasem.
1/3 kobiet opisuje zjawisko pustego gniazda jako ważny punkt zwrotny.
Gniazdo zagracone - gdy dorosłe dzieci nie wyprowadzają się z domu, lub ewentualnie, gdy dorosłe dzieci po jakimś czasie samodzielności wracają do domu (w 1994 roku 12% młodych ludzi pomiędzy 25-34 rokiem życia mieszkało z rodzicami). Moment powrotu dziecka może być bardziej stresogenny dla rodzica niż gdy dziecko opuszcza dom. Dlaczego?
1) bo taka sytuacja może być pogwałceniem oczekiwań rodziców (sądzi się, że jeśli dziecko się wyprowadza to na dobre). Jeśli już wróci to następuje tzw. NIEPROGRAMOWANA zmiana ról - Pearlin, 1980.
2) konieczne staje się renegocjowanie ról rodzinnych - dziecko nie chce być traktowane jak dziecko, rodzic często narusza jego prywatność, w oczach rodzica dziecko nie angażuje się w życie rodzinne.
Rola dziadków - jedno z normatywnych przeżyć tego wieku; 3 podstawowe style „dziadowania” (wg Cherlina i Furstenberga, 1986):
1. Związek zdystansowany (29%, dziadkowie po 65-ce). Mało istotny wpływ na życie emocjonalne i społeczne wnuka, rzadkie widywanie się, izolacja emocjonalna. Najczęstszą przyczyną oddalenia jest fizyczna odległość miejsc zamieszkania.
2. Związek towarzyski (aż 55% dziadków; młodzi dziadkowie). Potrafią kochać wnuki, rozpieszczają je, ale także potrafią odesłać je do domu.
3. Związek zaangażowany(16%). Pełnoetatowa opieka nad wnukami, najczęściej gdy matka dziecka jest niezamężna.
To jaki związek tworzy się z wnukami nie ma wpływu na ogólne zadowolenie z życia.
Dziadkowie Afroamerykanie (12% dzieci jest wychowywanych przez dziadków) i Latynosi (5,6%) mają bliższy i częstszy kontakt z wnuczętami niż biali (3,7%).
Opieka nad starzejącymi się rodzicami:
Zaledwie 10-15% dorosłych (40-65r.ż) w tygodniu poświęca więcej niż 3 godziny na opiekę nad rodzicami (w USA).
Wpływ opieki na opiekuna:
U opiekunów częściej występuje problem z depresją (u białych, nie u czarnych), spada zadowolenie z pożycia małżeńskiego. Sami częściej chorują lub mają mniej wydolny układ odpornościowy. Zjawisko to zwane jest obciążeniem roli opiekuna, w części zostaje zlikwidowane, gdy otrzymuje on wsparcie ze strony współmałżonka, oraz innych opiekunów.
Kto podejmuje się zadania opieki nad starzejącym się dorosłym?:
- głównie kobiety: córki i synowe
- w grupie rodzeństwa zadanie to przypadnie prawdopodobnie temu, kto nie ma już w domu dzieci, nie pracuje, nie żyje w związku małżeńskim i mieszka najbliżej rodziców
- córki 4 razy częściej niż synowie opiekują się zniedołężniałą matką, a tylko 40% częściej pomaga ojcom
- synowie zwykle oferują pomoc finansową i praktyczną, córki z kolei pomoc przy codziennych czynnościach fizycznych
Przyjaciele:
LEVITT (1993) - badanie rodzin 3-pokoleniowych, pytanie córki, matki, babci ile przyjaciół mają. Mniej przyjaciół niż w wieku wczesnej dorosłości. Ale zauważono też że przyjaźń w tym okresie jest równie intymna i zażyła jak w okresie wczesnej dorosłości.
Teoria selektywności socjo-emocjonalnej (Carstensen). Każdy z nas redukuje liczbę zachować społecznych, zawężając zainteresowanie do kilku związków, co ma na celu zwiększenie zysków społecznych i emocjonalnych, oraz zminimalizować związane z nimi ryzyko. To zjawisko występuje w okresie wieku średniego. Ale! Zachowane związki stają się bliższe.
Praca:
->satysfakcja zawodowa. Osiąga najwyższy poziom, pomimo małej ilości awansów. To zjawisko wyjaśnić można na dwa sposoby: 1- bo jednostka osiągnęła już wysoki poziom w karierze; 2 - lub pogodziła się z faktem, że awansu raczej już nie będzie.
Życie zawodowe kobiet w porównaniu do życia zawodowego mężczyzn jawi się jako dużo bardziej zróżnicowane. A kobiety pracujące są bardziej zadowolone z życia niż te niepracujące.
->jakość pracy. Pozostaje wysoka mimo spowolnienia procesów umysłowych i poznawczych.
P. i M. Baltesowie mówią o „selektywnej optymizacji i kompensacji”. To proces, w który angażują się dorośli, by zrekompensować braki fizyczne i poznawcze. 3 procesy składają się na to zjawisko:
* selekcja: zwężenie zakresu czynności poprzez np.: zrzucenie odpowiedzialności na innych,
* optymizacja: obszerne ćwiczenia najpotrzebniejszych czynności.
* kompensacja: wykorzystanie pragmatycznych strategii pozwalających pokonać konkretne trudności - zakup mocniejszych okularów.
Przygotowanie do emerytury:
Może być świadome i podświadome. Polega np.: na ograniczeniu godzin pracy, rozmowach z rodziną, zainteresowaniu się tematem świadczeń emerytalnych. W tedy też praca staję się mniej ważna do osiągnięcia satysfakcji z życia.
Osobowość:
To jak zmienia się osobowość opisuje wiele różnych teorii.
a) NEUGARTEN (1977). Zainteresowanie się własnym wnętrzem, bardziej niż światem zewnętrznym. Skłonność do wspomnień kontemplacja własnego życia. Wzrasta poziom introwersji.
b) ERIKSON. Od generatywności do integralności ego.
> Kryzys generatywności a stagnacja. To pierwszy kryzys wieku dorosłego. Tu pojawia się troska, chęć przekazania ważnych wartości następnemu pokoleniu - „przekazanie pałeczki”. Chęć wychowywania dzieci, nauczanie, służenie radą.
> Kryzys integralności ego a rozpacz. Pojawia się około 60 r. ż. To także ostatnie stadium dorosłości. W wieku średnim następuje przemiana z generatywnego na integralne ego. W tedy dorosły zdaje sobie sprawę z niezmienności przeszłości, jest skłonny do refleksji, zdaje sobie sprawę z własnych dokonać.
Elastyczność i wytrwałość:
Wytrwałość w dążeniu do celu (gdy im trudniej nam osiągnąć cel, tym bardziej go pożądamy)- spada w raz z wiekiem.
Elastyczność w dążeniu do celu (gdy łatwo nam dostosować się do sytuacji i dobrze zdajemy sobie sprawę z własnych możliwości) - rośnie w raz z wiekiem.
Dojrzałość mechanizmów obronnych:
VAILLANT - w wyniku dojrzewania dochodzi do odstąpienia od mechanizmów obronnych.
Dzieli mechanizmy obronne na 3 główne rodzaje:
Niedojrzałe - zaprzeczanie, projekcja, zniekształcenie. Neurotyczne - wyparcie, przemieszczenie i intelektualizacja. Dojrzałe - stłumienie, altruizm, humor (w wieku średnim stanowią 40% wszystkich mechanizmów).
W okresie wieku średniego wg Vaillanta następuje skupienie się na mechanizmach obronnych. W tedy też rozwija się ten DOJRZAŁY typ, co pozwala lepiej radzić sobie ze stresem i lękiem. Już w okresie wczesnej dorosłości zaczynają się przekształcenia mechanizmów obronnych.
Podejmowanie przeciwnych ról płciowych:
GUTMANN.
W wieku średnim role ulegają zmianom - kobiety stają się bardziej asertywne, a mężczyźni bardziej pasywni. To proces tzw. krzyżowania się ról płciowych. Jednak inne badania pokazują, że zamiast terminu „krzyżowanie się”, lepiej jest użyć terminu „zamazywanie się/ ekspansję” ról (Huyck, 1994). Czym spowodowane może być zamazywanie się jasnego podziału ról płciowych?
Odp.: Zamiany hormonalne, opuszczenie domu przez dzieci.
a)-e) to różne poglądy na zmiany osobowości w wieku średnim. Lecz we wszystkich można wyróżnić parę wspólnych cech: dorośli są w tedy mniej uczuciowi, bardziej introwertywni, charakteryzują się większą różnorodnością cech, aniżeli w okresie wczesnej dorosłości. Stają się mniej elastyczni w myśleniu i swoich poglądach. Ta zwiększona różnorodność w zasadzie uniemożliwia stworzenie powszechnego wzorca zmian osobowościowych w wieku średnim.
Różnice indywidualne.
ROZWÓD.
Od 50-60% młodych małżeństw w USA zakończy się rozwodem.
a.1 wpływ psychologiczny. W tej dziedzinie wyróżnia się badania ASHERA. Mówi on przede wszystkim, że rozwód jest sytuacją bardzo stresującą, obserwuje się wzrost schorzeń fizycznych jak i umysłowych, podniesione jest poczucie samotności, porażki, utrata poczucia własnej wartości, depresja.
Skutki często bywają długotrwałe, jednak łagodniejsze dla tych, którzy decydują się na kolejny związek małżeński.
a.2 efekt ekonomiczny. Na ekonomiczne skutki rozwodu bardziej narażone są kobiety (szczególnie z klasy robotniczej lub z niskim wykształceniem). Także wzmożony stres, gdy następuje utrata środków finansowych. Status ekonomiczny mężczyzn po rozwodzie się poprawia, kobiet - spada o 40-50%.
a.3 różnice wiekowe w skutkach rozwodu. Ponad ½ rozwodów następuje w pierwszych 7 latach małżeństwa. Im rozwód następuje później, tym jego skutki są bardzie dotkliwsze (odwrotnie jeśli chodzi o owdowienie). Ale im rozwódka jest młodsza, tym ma większe szanse na podniesienie kwalifikacji zawodowych, oraz wyższą pozycję społeczną- stabilizacja sytuacji ekonomicznej.
a.4 ścieżki życiowe. Rozwód ma wpływ na podejmowanie ról rodzinnych - ci rodzice, którym przyznano opiekę nad potomstwem zmuszenie są do przyjęcia postaw, wcześniej zarezerwowanych dla współmałżonka. Rozwiedziona kobieta często przyjmuje rolę pracownika. Powiększ się także zakres obowiązków domowych - przejmowanie tych, które kiedyś należały do partnera. Także gdy wchodzi się w ponowny związek trzeba się często wcielić w nowe, złożone role - macoch, ojczym. Rozwiedzieni, żyjący w następnym związku mają mniejsze szanse stworzenia stabilnych struktur życia i doświadczają więcej okresów przejściowych i kryzysów.
b) Bezrobocie.
Bezrobocie powodować może m.in. wzrost poziomu lęku, lecz ponowne zatrudnienie natychmiastowo likwiduje jego skutki. Także spadek poczucia własnej wartości, relacje małżeńskie ulegają pogorszeniu, co może prowadzić nawet do separacji czy rozwodu.
b.1 różnice wiekowe. Największe skutki bezrobocia obserwuje się między 30 - 60 r.ż. Mężczyźni w wieku średnim postrzegają ten stan jako osobistą porażkę, natomiast gdy mają około 18-20 lat utratę pracy postrzegają jako część etapu prób i błędów.
b.2 różnice rasowe. Raczej brak zróżnicowania jeśli chodzi o występowanie negatywnych skutków bezrobocia. Procent bezrobotnych jest jednak wyższy wśród czarnych niż białych. Jedynie w USA w czasie segregacji rasowej i w okresie po jej likwidacji, zwolnienie osoby czarnoskórej było odbierane jako akt rasizmu.
Zarówno rozwód jak i utrata pracy są bardzo stresujące, szczególnie w wieku średnim, ponieważ są to nietypowe dla tego wieku zjawiska.
SKUTKI KRYZYSÓW WIEKU ŚREDNIEGO (oprócz negatywnych).
- po pokonaniu tych kryzysów następują lepsze relacje małżeńskie (większa intymność i lepsza komunikacja).
- u dzieci, które wychowały się w czasach Wielkiego Kryzysu, i których rodziny zostały nim dotknięte, obserwuje się w wieku dorosłości lepszą sytuacje ekonomiczną niż u rodzin które nie zostały dotknięte W.K.