Rozdział 16

Metoda organizowania środowiska

Tadeusz Pilch

Los człowieka uwikłany jest w bogaty splot uwarunkowań i okoliczności, których korzenie w większości tkwią w otoczeniu jednostki.

Teatrem, w którym rozgrywa się dramat ludzkiej codzienności jest środowisko życia. Podmiotem losów indywidualnych jest sam człowiek, jednostka, która w dramaturgię swego życia wnosi swoje indywidualne właściwości, nawyki i doświadczenia, swoją siłę lub słabość, swoje orientacje intelektualne lub preferencje moralne.

Narodziny metody
- studium indywidualnego przypadku jest pierwszym krokiem w dziele naprawiania rzeczywistości i stanowi etap rozpoznania

- diagnoza jest podstawowym elementem studium indywidualnego przypadku

- poznanie przypadku prowadzi pedagoga społ. do grupy rówieśniczej (społecznej) i do warunków środowiskowych, jako do głównych czynników określających istotę i charakter losu jednostki

- istota środowiskowego działania polega m.in. na tym, że jego cele, mechanizmy i środki wywodzą się z oceny warunków życia poszczególnych ludzi i zmierzają do zmiany lub „melioracji” tych działań indywidualnych warunków życia
- przedmiotem manipulacji i działalności naprawczej są szerokie i liczne zespoły czynników środowiska w sensie terytorialnym i długotrwałe obserwacje ora oddziaływanie i wzajemne koordynowanie

Aleksander Kamiński wyróżnił 2 rozumienia metody środowiskowej:

- wąskie - gdy na użytek pomocy socjalnej uruchamiamy jakąś akcję cykliczną lub stałą; gdy przedmiotem zainteresowania lub działania jest jedna grupa społeczna lub wybrane zjawisko; gdy działania i przedsięwzięcia środowiskowe prowadzone są przez jedną grupę lub jedną instytucję (działania z punktu widzenia doraźnych potrzeb i rozwiązań, nie usuwają problemu w sposób trwały lub rozwiązują tylko część problemu); np. praca drużyny harcerskiej lub zespołu charytatywnego działającego przy parafii;

- szerokie - całościowe rozumienie środowiska lokalnego, pełna rejestracja jego problemów, kompleksowy i komplementarny system działań, podejmowanie pracy z intencją stałego działania i trwałego usuwania zagrożeń i niepożądanych zjawisk; dominacja pozytywnego sensu działalności społecznej (rozwój ku celom pożądanym, idealnym) nad negatywnym sensem aktywności społ. (ratownictwo i usuwanie zagrożeń).

Kontekst etyczny metody
Pedagogika społ. nie odrzucając wąsko-socjalnego znaczenia metody środowiskowej, uważa za skuteczniejsze, wartościowsze i bardziej użyteczne szerokie znaczenie metody organizowania środowiska.

Cele metody środowiskowej

- wspomaganie rozwoju (odnosi się zarówno do osób, jak i do warunków, warunków jakich te osoby żyją - otoczenie powinno stwarzać warunki i możliwości aby każdy człowiek mógł w nim realizować określone racjami rozumu aspiracje)
- cele opiekuńcze
- wyrównywanie braków (kompensacja)
- tworzenie wspólnoty (przełamywanie izolacji i osamotnienia, budowanie więzi emocjonalnych, międzyludzkich i sieci znajomości przedmiotowych; eliminowanie anonimowości ze stosunków sąsiedzkich i postaw obojętności wobec spraw ważnych dla zbiorowości i budowanie wspólnoty, która nosi znamiona i właściwości społeczności lokalnej) - jest to także specyficzny sposób realizacji większości zadań i funkcji jakie chcemy osiągnąć posługując się metodą pracy środowiskowej

Warunkiem powodzenia i skuteczności organizowania środowiska jest rozbudzenie sił społecznych - czyli ochotniczych organizatorów życia zbiorowego.

Metoda organizowania środowiska jest o wiele efektywniejsza jeśli jest realizowana wedle określonych reguł i jeśli towarzyszą jej określone warunki (udokumentowali to empirycznie wieloletni badacze społeczności lokalnych: Edmund Trempała, Mikołaj Winiarski, Stanisław Wawryniuk).

Schemat działań

Schemat postępowania w metodzie środowiskowej jest zbliżony do innych metod pracy socjalnej i wychowawczej, aczkolwiek angażuje znacznie większe siły i środki.

(Przy szerokim znaczeniu metody środowiskowej kategorię pracy opiekuńczo-wychowawczej nakierowanej na dzieci i młodzież rozszerzamy na pracę społeczną ze społecznością lokalną we wspólnocie z nią i na jej użytek.)

Schemat postępowania organizacyjnego:

Etap 1. Rozpoznanie, diagnoza potrzeb, braków, zagrożeń
- rozpoznanie i inwentaryzacja sił społecznych (nieprofesjonalnych, ochotniczych wychowawców-społeczników-organizatorów)

- rozpoznanie instytucji i organizacji zdolnych do prowadzenia samodzielnie pracy społecznej i we współdziałaniu z innymi

- odkrycie idei, które mogą być osnową wspólnej pracy, siłą motywującą do działania na rzecz drugich i do współdziałania sił różnej orientacji

Etap 2. Organizowanie zespołu i pracy

- podział zadań między zespoły, instytucje i osoby

- zorganizowanie sprawnego systemu informacji

- wtórne zdiagnozowanie potrzeb, określenie zadań, uzupełnienie składu sił społecznych

Etap 3. Planowanie i koordynacja działań opiekuńczo-wspomagająco-rozwojowych

- systematyczne rejestrowanie wszelkich potrzeb środowiska, wspólne ich analizowanie, namysł nad optymalnym sposobem ich zaspokojenia czy rozwiązywania

- ocena środków i sił, jakimi dysponuje zespół organizatorów i dzielenia się zadaniami

Etap 4. Wtórne pobudzanie / Umacnianie zespołu oraz poszczególnych jego ogniw

- weryfikacja ludzi i organizacji, ich motywacji i możliwości

- nowe zadania i potrzeby

- moment wielkiej próby dla całej idei zorganizowanego środowiska

- pomocne jest przedsięwzięcie, którego użyteczność publiczna jest oczywista (powinno dotyczyć wszystkich i być konkretne)

Etap 5. Systematyczne ulepszanie

- poprawianie warunków życia w najszerszym rozumieniu

- zadanie 1.: wyeliminowanie uciążliwości publicznych
- zadanie 2.: działalność ratowniczo-opiekuńcza wobec najbardziej potrzebujących

- zadanie 3.: zgromadzenie ludzi wokół działań publicznych, czynów zbiorowych, które najlepiej przełamują anonimowość i tworzą świadomość wspólnoty

- w działalności musi być zawarty pewien czynnik służebności wobec najbardziej potrzebujących i wobec każdego, np. doradztwo różnego typu

- meliorowanie warunków życia powinno dotyczyć nie tylko infrastruktury lecz także poczucia więzi i bezpieczeństwa

Etap 6. Kontrola i doskonalenie
- stała uwaga i rejestracja zjawisk, potrzeb, zagrożeń

- ocena możliwości i sprawności wykonawczych

-kreowanie nowych pomysłów, koncepcji i rozwiązań, które będą podnosić motywację działających, pobudzać nowe siły społeczne i budzić przychylność społeczności lokalnej

Dwa warunki udanego zastosowania metody środowiskowej:

- istnienie sił społecznych

- zaangażowanie w dzieło organizacji społeczności lokalnej, przedstawicieli wszystkich jej grup

 jest to aktualizacja klasycznej reguły pedagogiki społecznej sformułowanej przez H. Radlińską: budować świat człowieka (środowisko) jego siłami, w imię jego ideałów.

Możliwości zastosowań

- ma ogromne znaczenie w społeczeństwie demokratycznym opartym o ład samorządowy (samorządy i ochotnicze siły społeczne będą decydować o jakości lokalnych warunków życia i one będą kreować kształt i jakość warunków międzyludzkich)
- szerokie zastosowanie w różnych warunkach w Europie Zachodniej

- specjalny program walki z ubóstwem, nazywanym „nowym ubóstwem”

---