Rozdział XXI
Bezrobocie- nowa kwestia społeczna.
Charakterystyka polskiego bezrobocia.
Bezrobocie w Polsce jest czymś nowym. Pojawiło się w 1990 r. wraz z rozpoczęciem procesów transformacji ustrojowej.
Najczęściej stosowaną miarą bezrobocia jest tzw. stopa bezrobocia (procentowy udział liczby bezrobotnych w liczbie ludności czynnej zawodowo).
Struktura bezrobotnych wg wieku wskazuje na to, że zjawisko to dotyczy szczególnie ludzi u progu dorosłości i ludzi w sile wieku, tych, którzy powinni znajdować się u szczytu kariery zawodowej i możliwości twórczych. Niezwykle niski udział osób najstarszych wśród bezrobotnych jest związany ze spadkiem aktywności zawodowej tej grupy osób, przechodzeniem na wcześniejsze emerytury lub uzyskiwaniem przez nie uprawnienia do tenty. Ale także zakłady pracy chronią takich ludzi przed zwolnieniem.
Wykształcenie bezrobotnych
Zachodnioeuropejskie systemy preferują kształcenie ogólna, które stwarza lepsze możliwości wszechstronnego rozwoju, wyrabia elastyczność, umiejętność przystosowania do zmieniającej się sytuacji na rynku pracy, dostarcza kompetencji do dokształcania się i przekwalifikowania. Wszystkie te umiejętności są potrzebne we współczesnym świecie. Wchodzący w dorosłe życie człowiek powinien mieć świadomość, że w ciągu swego życia kilkakrotnie będzie musiał zmieniać dziedziny i specjalność i musi mieć wystarczające kompetencje aby temu zadaniu sprostać.
Zwracamy uwagę, że absolwenci LO są niedoprezentowani a absolwenci zasadniczych szkół zawodowych nadreprezentowani wśród bezrobotnych.
Charakterystyczną cechą polskiego bezrobocia jest jego długotrwałość, co łączy się z utratą prawa do otrzymywania zasiłku.
Bezrobocie kobiet
Wśród bezrobotnych dominują kobiety. Tempo wzrostu bezrobocia kobiet jest większe, co oznacza, że są one narażone na większe ryzyko pozostawania bez pracy. Szczególnie nasilone jest bezrobocie kobiet na wsiach i w małych miastach. Bezrobotne kobiety dominują szczególnie w grupie wieku 30- 34 lata. Są to kobiety- matki. I właśnie ich stan rodzinny, konieczność sprawowania funkcji opiekuńczych zniechęca pracodawców.
Bezrobotne kobiety są lepiej wykształcone niż bezrobotni mężczyźni. W tym przypadku poziom wykształcenia okazuje się nie mieć decydującego znaczenia. Zawsze istniało zjawisko dyskryminacji płacowej kobiet. Teraz dołącza się dyskryminacja na rynku pracy.
Przestrzenne zróżnicowanie bezrobocia
Ostatnią charakterystyczną cechą polskiego bezrobocia jest jego przestrzenne zróżnicowanie. Najniższe wskaźniki bezrobocia notujemy na terenach leżących wokół wielkich miast będących dużym i zróżnicowanym rynkiem pracy. Najwyższa natomiast stopa bezrobocia występuje na terenach, na których istniały nieliczne zakłady przemysłowe. Ich upadek oznacza ruinę całego lokalnego rynku pracy. Tak znaczne przestrzenne zróżnicowanie nasilenia bezrobocia jest dodatkowym czynnikiem utrudniającym przeciwdziałanie temu zjawisku. Utrwala je bowiem kwestia mieszkaniowa. Przeciętny Amerykanin mieszka tam, gdzie znajduje dobrą dla siebie pracę i dlatego zmienia miejsce zamieszkania kilka razy w ciągu życia zawodowego. Polak natomiast szuka pracy tam, gdzie mieszka.
Czynniki kształtujące bezrobocie
Przyczyny bezrobocia w Polsce
Zmiana ustroju spowodowała nie tylko zmiany polityczne ale przede wszystkim gospodarcze i nie tylko w naszym kraju. Transformację ustrojową podjęły wszystkie kraje tzw. bloku wschodniego w tym samym czasie. I wszystkie one przeżywają podobne do naszych trudności.
Przyczyny bezrobocia na Zachodzie
Przyczyny bezrobocia w rozwiniętych krajach zachodnich mają inna naturę. Ma ono swe źródło w postępie technicznym, wprowadzaniu nowych technologii, które zastępują pracę ludzką podnosząc jednocześnie wydajność pracy. Bezrobocie w tych krajach ma charakter wyselekcjonowany, dotyczy osób starszych i o niskich kwalifikacjach.
Histereza
Bezrobocie ma też często przyczyny zewnętrzne. Dla krajów zachodnich było to np. szok naftowy w latach 70. Okazuje się, że po osiągnięciu pewnego poziomu bezrobocia bardzo trudno jest je zmniejszyć. Zjawisko to nazywa się histerezą i spowodowane jest m. in. trwałą deprecjacja kwalifikacji zawodowych u bezrobotnych w wyniku długotrwałego pozostawania bez pracy.
Człowiek w sytuacji bezrobocia
Skutki bezrobocia dotykają nie tylko jednostkę ale także jej rodzinę. Bezrobocie załamuje funkcję ekonomiczne- konsumpcyjną rodziny. Aby zaspokoić podstawowe potrzeby rodziny bezrobotnych najpierw wykorzystują oszczędności, potem sprzedają rzeczy, następnie się zadłużają. Rezygnują z zakupów obuwia, odzieży, minimalizują spożycie żywności, nie korzystają z usług, dóbr kultury, turystyki, życia towarzyskiego.
Degradacja materialna wpływa też na realizację funkcji opiekuńczo wychowawczej rodziny. Większość bezrobotnych to ludzie w wieku aktywnego rodzicielstwa. Utrata pracy zmienia formy opieki nad dziećmi młodszymi. Bezrobocie matki oznacza odebranie dziecka z przedszkola ze względu na niemożność ponoszenie kosztów z tym związanych.
Funkcja emocjonalno- ekspresyjna też podlega wpływom bezrobocia. Badania wykazują, że w pierwszej fazie bezrobocia następuje zacieśnianie więzi rodzinnych. Ale wraz z wydłużaniem się okresu bezrobocia następują konflikty w rodzinie. Wkład materialny bezrobotnego jest nieadekwatny do potrzeb rodziny. Bezrobotny traci swa pozycję w małżeństwie i rodzinie, obniża się jego autorytet w oczach dzieci. Źle zaczynają się układać stosunki rodzice- dzieci, ponieważ rodzice nie mogą zaspokoić oczekiwań potomstwa.
Konflikty, wzajemne żale, obwinianie się, poczucie zawodu naraża trwałość rodziny, nie sprzyja wypełnianiu tak ważnej funkcji rodziny jaka jest zapewnienie poczucia bezpieczeństwa.
Funkcja socjalizacyjna- jest w rodzinach bezrobotnych narażona na ograniczenie i deformacje. Bieda, konflikty, napięcia- nie stwarzają właściwego klimatu do wszechstronnego rozwoju dzieci, rozbudzania zainteresowań.
Funkcja prokreacyjna jest i będzie realizowana w sytuacji deprywacji materialnej.
Psychologiczne aspekty bezrobocia
Teoria potrzeb ludzkich a bezrobocie
Wśród potrzeb wyższego rzędu A. Maslow wymienia m. in. potrzebę uznania, samorealizacji, wiedzy i rozumienia. Kompetencje i aktywność zawodowa dobrze oceniane przez kolegów i przełożonych są bardzo istotną sferą życia. Człowiek bezrobotny pozbawiony jest tych wszystkich gratyfikacji a nie tylko dochodów z pracy.
Koszty bezrobocia przed utratą pracy i po jej uzyskaniu
W sytuacji masowego bezrobocia, zwolnień grupowych już przed utratą pracy występuje poczucie zagrożenia. Z badań wynika, że w tym okresie nasilają się dolegliwości psychiczne i fizyczne. Nasilają się zachowania konkurencyjna a więc pogarsza się atmosfera w pracy. Zagrożeni bezrobociem rezygnacja z wymagań w zakresie warunków pracy i płacy, co wykorzystują pracodawcy. Okazuje się, że po podjęciu pracy również występują określone koszty reintegracji z pracą. Bezrobotny wchodzi w nowe środowisko pracy i spotyka się z uprzedzeniami ze strony kolegów i przełożonych.
Bezrobocie a zdrowie
poczucie wyobcowania, izolacji społecznej, niska kontrola nad wydarzeniami, zwiększa ryzyko zawału serca
zagrożenie materialnej egzystencji własnej i rodziny łączy się z destabilizacją życia rodzinnego
(kryzys tożsamości)bezrobocie jest stanem przymusowej zależności od innych i dlatego może doprowadzić do zmiany ukształtowanego w ciągu życia obrazu samego siebie i postrzegania relacji z innymi ludźmi
ograniczenia pola kontaktów społecznych i zaburzenia struktury czasu
Bezrobocie chroniczne
Bezrobocie trwające ponad pewien okres czasu nazywamy chronicznym. Wszystkie wymienione powyżej procesy społeczne i psychiczne w sytuacji bezrobocia chronicznego ulegają takiej kumulacji i nasileniu, że często nie jest już możliwe przywrócenie jednostki do aktywności zawodowej.
Wyróżnia się następujące fazy stanu psychicznego po utracie pracy: szok- optymizm i wiara w znalezienie nowej pracy- okres pesymizmu- utrata nadziei.
Bezrobocie absolwentów
Szczególnie trudna i społecznie niebezpieczna jest sytuacja absolwentów różnego typu szkół. Absolwenci LO rzadziej niż inni trafiają do grupy bezrobotnych. Kiedy się jednak w tej sytuacji znajdują wykazują wyższą aktywność własną, otwartość na szkolenia i wszelkiego rodzaju pomoc instytucjonalną.
Największym problemem społecznym są absolwenci ZSZ i szkół podstawowych nie zamierzający kształcić się dalej. To oni są najbardziej bierni i apatyczni.
Polskie regulacje prawne wobec bezrobocia
W świetle ustawy (Art. 2) bezrobotnym jest osoba, która:
nie jest zatrudniona i nie wykonuje pracy zawodowej,
jest zdolna i gotowa do podjęcia zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu przacy,
nie uczy się w szkole w systemie dziennym,
jest zarejestrowana w rejonowym urzędzie pracy,
ukończyła 18 lat ale nie ukończyła 60/ 65 lat,
nie nabyła prawa do emerytury lub renty inwalidzkiej,
nie jest właścicielem gospodarstwa rolnego o powierzchni użytkowej 2 ha przeliczeniowych,
jest osobą niepełnosprawną, której stan zdrowia pozwala na podjęcie zatrudnienia co najmniej w połowie czasu pracy,
nie jest osoba tymczasowo aresztowaną lub nie odbywa kary pozbawienia wolności.
Bezrobotny ma prawo do korzystania z pośrednictwa pracy i poradnictwa zawodowego prowadzonego przez rejonowe urzędy pracy.
Formy przeciwdziałania bezrobociu:
inicjowanie i finansowanie szkoleń
inicjowanie organizacji dodatkowych miejsc pracy i udzielanie pracodawcom pomocy finansowej
inicjowanie i finansowanie prac interwencyjnych i robót publicznych
udzielanie pożyczek z Funduszu Pomocy na podjęcie działalności na własny rachunek
przyznawanie i wpłata zasiłków
aktywizacja bezrobotnych w ramach programów specjalnych i zajęć w klubach pracy.
Rozdział XXII
Dziecko w szpitalu- środowiskowe aspekty zagrożeń.
Rodzaje sytuacji trudnych w czasie choroby i pobytu w szpitalu:
pozbawienie dziecka w wyniku pobytu w szpitalu, możliwości zaspokojenia jego potrzeb fizycznych i psychicznych, co może spowodować trwałe zaburzenia zachowania i deformacje rozwojowe
przeciążenia emocjonalne i fizyczne dziecka, do których dochodzi w wyniku częstego powtarzania zabiegów
poczucie zagrożenia związanego ze zwiększonym prawdopodobieństwem naruszenia cenionej przez dziecko wartości, którym towarzyszą reakcje buntu , agresji i apatii
utrudnienia wynikające ze zmiany dotychczasowych warunków wykonywania czynności i obejmujące różnego rodzaju braki, przeszkody zewnętrzne i bariery psychiczne.
Hierarchia szpitala a przedmiotowość doświadczeń leczniczych dziecka
Wśród składników środowiska szpitalnego za najbardziej odpowiedzialny za stworzenie sytuacji zagrożeń funkcjonowania i rozwoju dziecka uznać można strukturę szpitalnych stosunków społecznych.
Modelowy charakter tych relacji odzwierciedlałby układ koncentryczny, stawiający dziecko w centrum ukierunkowanych na niego oddziaływań dorosłych. W układzie tym wszyscy pracownicy szpitala i rodzice przez przypisane sobie kompetencje służyliby dziecku w przywracaniu go do zdrowia.
W rzeczywistości dziecko i jego rodzice w subiektywnym przekonaniu sytuują siebie na samym dole tej społecznej drabiny ważności. Doświadczenia przedmiotowości traktowania wynikają ze zjawiska określonego mianem profesjonalnej regresji. Sprowadza się ono do utraty przez profesjonalistów zdolności do słuchania pacjentów, uwzględniania ich problemów i racji, a także weryfikacji własnych sądów i zaleceń- uznawanych za nieomylne.
Społeczno- emocjonalne skutki dezorganizacji kontaktów dziecka z rodzicami
Niezależnie od wieku dziecka w czasie pobytu w szpitalu kontakt z rodzicami staje się podstawowa potrzebą sygnalizowana przez dzieci. Rozstanie z najbliższymi potęguje stan zagrożenia, wywołany chorobą i koniecznością pozostania poza domem, sprawia też, że lęk staje się dominującym odczuciem dziecka. Nieuchronnie prowadzi do nasilania reakcji obronnych i w zależności od wieku dziecka i czasu trwania - także do strukturalnych zaburzeń rozwoju.