Szlak Jedwabny

Dlatego omawiamy Chiny ponieważ w ramach europejskich szlaków kulturowych powstał

Szlak Jedwabny. Geneza tego szlaku polegała na odtworzeniu szlaków jedwabnych jakie

wychodziły w starożytności z Chin i dochodziły do Europy.

Szlak służył rozprowadzeniu produktów ze Wschodu na teren Europy Zachodniej.

Wiele szlaków jedwabnych (tras) w starożytności, jakie wychodziły z Chin i potem wiodły do

Europy. Odwzorowano w pewien sposób ten szlak stwarzając tą koncepcję Szlaku

Jedwabnego Rady Europy. Jest mnóstwo miejscowości ale można by powiedzieć ze zaczyna

. się w Xian i prowadził do Wenecji (ponieważ był to bardzo bogaty port na terenie europy,

który rozprowadzał produkty idące ze Wschodu na tereny Europy Zachodniej).

Ten szlak ma swoje odgałęzienia - chociażby na terenie Egiptu - chociażby Petra (w Syrii)

która m.in. na handlu jedwabiem się bogaciła. Poza tym to wyprowadzenie na tereny

Bliskiego Wschodu i Egiptu było związane również z tym że tam istniał (nie ma tego w

Szlakach Kulturowych Europy) - Szlak „miny i kadzidła" który szedł w dół Płw.

Synaj skiego, więc ta Petra istniała w pewien sposób na pograniczu tych szlaków.

Dzisiaj taka współczesna trasa tego szlaku to przede wszystkim słynny „Orient Ekspres" -

przechodzi przez najważniejsze miejscowości (obiekty). Natomiast powołanie Szlaku

Jedwabnego miało na celu pokazanie wpływu kultury Dalekiego Wschodu na Kulturę

Europejską.

3 elementy związku kultury Wschodu z Europą (wpływu na kulturę europejską):

(Jest to związane przede wszystkim z handlem, ponieważ tym szlakiem poza jedwabiem szły

również inne produkty - przede wszystkim rzemiosła artystycznego)

• Wnętrza rokokowe (pojawiające się we wnętrzach pałacowych) były inspirowane

sztuką chińską (obicia papierowe, laka, bambusy) - pierwsze, wielkie zainteresowanie

tą sztuką.

• Drugie zainteresowanie - nieco starsze ale w mniejszym zakresie było związane z

porcelaną chińską - pojawia się ona w Europie około lOOOr.

• Trzeci element wyraźnego wpływu - drzeworyty japońskie (co prawda drzeworyt

był stworzony w Chinach natomiast rozwinął się głównie w Japonii) - to jest przede

wszystkim wpływ na impresjonizm - malarzy zaintrygowała przede wszystkim

czystość koloru i światła jakie w drzeworytach japońskich się pojawiły.

Kolejnym bardzo istotnym elementem, który rozwijał się wzdłuż szlaku jedwabnego w

starożytności jest rozwój religii - przenoszenie się prądów religijnych - a w wypadku Chin -

są to bardziej prądy filozoficzno-religyne. Szlak przenosił różnorodne formy kulturowe ze

Wschodu na Zachód ale także w obrębie kontynentu Azjatyckiego.

Produkty kultury chińskiej są jedną z najstarszych form rzemiosła, które przewożono, także

szlakiem jedwabnym - pokazują specyfikę artystycznego rzemiosła chińskiego.

Należą do nich:

• Brązy - najstarsze przedmioty z brązu pochodzą sprzed 3000 lat p.n.e. natomiast taki

wielki rozwój na skalę przemysłową ma miejsce w IV/III w. p.n.e; Istotą chińskiego

brązu było to, że był wytwarzany ze związków metalu (90-98%), cyny bardzo

niewielkiej ilości i ołowiu (który nadawał błysk tym przedmiotom a w Europie go nie

dodawano)

W pierwszym okresie czasu wyrabiano naczynia przede wszystkim o charakterze

kultowym i religijnym- używano do kultu, elementów ofiarnych - charakterystyczne

wazy trój nożne, w których składano ofiary bogom.

Potem do tych naczyń kultowych doszły naczynia codziennego użytku, także potem

wytwarzano z brązu broń i instrumenty muzyczne.

Na czym polegała istota tego wyrobu przedmiotów z brązu i w jaki sposób Europa z

tego skorzystała? Rzeźba grecka - wielkie posągi jakie powstawały w starożytnej

Grecji były wykuwane w brązie, natomiast Chińczycy wynaleźli metodę odlewania -

czyli to co Europa przejęła od nich potem. To jest tzw. „metoda traconego wosku" —

tworzono przedmiot w wosku - wosk jest bardzo miękki a więc można było w nim

tworzyć wspaniałą dekorację ornamentalną, która pojawia się na naczyniach

brązowych. Po wyrzeźbieniu tych subtelnych ornamentów tworzono drugą formę

gipsową i wlewano gorący brąz do tych form i w tym momencie on się idealnie w tym

wosku odbijał, tworząc ornamenty - takich szczegółowych ornamentów nie można

było wykuć, można było je uzyskać tylko tą metodą chińską —*• wykorzystanie tego —

tworzenie pomników Europie tą „metodą traconego wosku". Jeżeli pojawiają się

uchwyty w tych przedmiotach to były robione dodatkowe formy i odlewano je a

polem razem łączono poprzez zespawanie. W dekoracjach naczyń z brązu przejawiają

się zarówno formy geometryczne natomiast dominujące są ornamenty zoomorficzne i

roślinne. Do zoomorficznych należał m.in. smok - symbol cesarza, całego państwa,

siły. Faliste linie, które w bardzo wielu motywach się pojawiają wg naukowców są

tym symbolem smoka.

• Porcelana - drugi rodzaj rzemiosła eksportowanego tym szlakiem do Europy. W

Europie pojawia się ona około 1000 roku - ludzie byli zafascynowani tymi

naczyniami - były bardzo drogie. Stąd też Europejczycy podejmowali próby poznania

tajemnicy wyrobu porcelany - Chińczycy strzegli tej tajemnicy, próbowano ją poznać

w Europie przez 700 lat. W 1709 r. manufaktura miśnieńska (w Miśni) jako pierwsza

odkryła sposób wytwarzania porcelany. Natomiast taką formą pośrednią tych

poszukiwań Europy były XV i XVI-wieczne majoliki, które pojawiały się we

wnętrzach renesansowych.

Istota wyrobu porcelany polegała na odpowiednich proporcjach - porcelana składa się

z trzech składników.

- ze skalenia

- krzemienia

- glinki kaolinowej

Proporcje tych składników muszą być odpowiednie, przy czym przewagę musi mieć

glinka kaolinowa - natomiast Europejczycy nie mając za dużo tej glinki kaolinowej

dodawali jej do swoich wyrobów mniej. Przez to ich naczynia (np. majolika) są grube

(ścianki) i ciężkie a prawdziwa porcelana jest bardzo cienka, delikatna.

Prosty test sprawdzenia prawdziwości porcelany to jest zaparzenie jej w woreczku -

na porcelicie czy fajansie zostaje warstwa tłuszczu a na porcelanie nigdy.

W XVIII wieku - po odkryciu tajemnicy wyrobu porcelany pojawia się jej więcej w

Europie - zapotrzebowanie wzrosło, ponieważ jest to związane z koloniami -

pojawiają się używki - podawano herbatę, kawę czy czekoladę właśnie w naczyniach

porcelanowych.

Polska porcelana była nazywana „farfurką" (wytwarzana w Polsce). Najstarszą

manufakturą wytwarzającą porcelanę w Polsce był Korzec - każda porcelana ma

swoje, charakterystyczne znaki (od spodu są umieszczane)

Korzec

Jeśli nie zachowywano proporcji — dodawano za dużo skalenia czy krzemienia -

oprócz tego że to naczynie było grube i ciężkie to musiano je dwukrotnie wypalać -

wg naukowców przez to w pewien sposób odwoływano się do tradycji waz greckich

które także w procesie produkcji były dwukrotnie wypalane, natomiast porcelana

chińska j est tylko raz wypalana.

Porcelanę dekoruje się - albo pod szkliwem (przed wypaleniem) albo na szkliwo (po

wypaleniu). Chińczycy używają pięć podstawowych barw - czerwonej, zielonej,

niebieskiej, żółtej, czarnej. Potem ten sposób wytwarzania i dekoracji Chin przejęła to m ..,,

Korea i Japonia.

Cywilizacj a Chin j est uważana za naj starszą (odkryto tam także naj starszego

człowieka sprzed 3 tyś. lat p.n.e.) - mówiąc o historii Chin operuje się dynastiami, które kolejno tam rządziły. W wypadku porcelany, największe osiągnięcia w tym

zakresie mą dynastia Sung (X - XII wiek) i Ming (XIV - XVIII wiek) - za ich

panowania powstały te porcelany które eksportowano.

Z dynastii Sung najbardziej znane są tzw. Seladony - to porcelana bardzo prosta w

formie ale bardzo elegancka, są to w zasadzie naczynia jednokolorowe, przy czym jest

wspaniała gradacja barwy (odcienie) - stosuje się odcienie oliwkowe, jadeitowe.

Niebieskiego, zieleni morskiej (stopniowe przechodzenie tych tonów -jeden w drugi).

Natomiast z dynastii Ming wazy są jednokolorowe w pewien sposób - dominującym

kolorem jest biały i niebieski i są wazy wielokolorowe. Przy wazach jednokolorowych

gdzie podstawa jest białego koloru - to jest to właśnie glinka kaolinowa (ma biały

kolor). Pojawiają się różne motywy zdobnicze - elementy roślinne, zoomorficzne,

pojawiają się pejzaże, sceny rodzajowe. W tych wazach wielokolorowych dominacja

tych pięciu podstawowych kolorów (niebieskiego, czerwonego, żółtego, zielonego i

czarnego). Wazy wielkich rozmiarów były we wnętrzach europejskich bardzo

poszukiwane - ozdoba domu.

Zanim porcelana trafiła do Europy znana była tylko cyna, glina (naczynia i wazy

greckie były wyłącznie z gliny).

• Jadeit - materiał również używany do

różnorodnych naczyń i przedmiotów czasami

o charakterze magicznym, to kamień

półszlachetny. Wytwarzano różnego typu

przedmioty - najczęściej okrągłe z

elementem dziurki w środku - ten rodzaj

przedmiotu nazywał się „bi".

Prawdopodobnie one miały znaczenie

. kultowe. Czasami ta dziurka w środku była

pusta albo wypełniona. Gdy była pusta to wg

naukowców było to astrolabium - czyli

element do oglądania nieba (bardzo

rozwinięty kult nieba), natomiast gdy środek

był zapełniony i pojawiają się elementy

boczne (dekoracja) to najczęściej takie faliste

linie mają symbolizować smoka.

Do końca nie można powiedzieć czemu one służyły - czy do dekoracji czy był to

element magiczny, religijny.

Uważano żejadeitjest symbolicznym kamieniem, który ma swoje pięć cech:

- blask - rozumiano to jako dobroć płynącą z człowieka

- dźwięk-mądrość

- jest przeźroczysty - czysty, upatrywano w tym sprawiedliwości

- ostre krawędzie (ciosany) - czystość, na ostrzu nic się nie zaczepi

- półszlachetny - szlachetność

W całej kulturze chińskiej przejawiają się takie motywy cnót, dobroci, harmonii która

jest widoczna przede wszystkim w tych systemach filozoficzno-religijnych.

Wykonywano poza tym figurki, plakietki ozdobne (z jadeitu ale także z porcelany)

na których pokazywano sceny rodzajowe (dwór cesarski, życie w Chinach)

• Laka - to żywica drzew, które rosną przede wszystkim w Chinach, w Azji Środkowej,

częściowo w Japonii. Nacina się drzewa i ściąga się wypływający sok (żywicę) - takie

drzewo może być powtórnie wykorzystane dopiero po upływie 10-12 lat - przedmioty z

laki są niezmiernie drogie. Są specjalne lasy łąkowe, które się specjalnie uprawia i ściąga

się tą lakę, przy czym pod względem wartości w tej chwili generalnie przyjmuje się że

ponad 90% przedmiotów laki pochodzi z Chin, natomiast dużo mniej z Japonii. Ale z

kolei przy porównaniu przedmiotów z laki chińskich i japońskich okazuje się że laka

japońska jest dużo droższa.

W momencie gdy ten sok z drzewa spływa ma barwę białą, w momencie gdy styka się ze

światłem brązowieje - ma bardzo brzydki brązowy, brudny kolor. Tą brunatną substancję

poddaje się bardzo skomplikowanemu procesowi chemicznemu - polimeryzacji. Między

innymi elementem tej polimeryzacji jest gotowanie tej brunatnej substancji, która pod

wpływem różnych związków otrzymuje piękny miodowo-bursztynowy kolor - i to jest ta

jak gdyby podstawa laki. Najwięcej przedmiotów z laki występuje w dwóch kolorach -

dominująca jest czarna laka (dodaje się do tej substancji podstawowej związki żelaziste)

lub czerwona laka (dodaje się naturalne, roślinne barwniki - ochrę i cynober) Tworzono

naczynia, wszelkiego typu skrzyneczki na biżuterię, ozdoby, parawany i meble. Proces

wytwarzania tych przedmiotów z laki polegał na tym, że brano ,np. gips, papier lub

drewno (drewno trzeba było wymoczyć żeby je wyprofilować) - na taką podstawę

nakładano tą płynną lakę, czekano aż ta warstwa wyschnie, po czym nakładano następne

warstwy. Mogą być przedmioty które mają jedną warstwę laki (są najtańsze) są też takie

które maja tych warstw do 300-tu. Im tych warstw jest więcej tym większe możliwości

rzeźbienia w niej.

Techniki zdobienia przedmiotów z laki:

- rzeźbienie - zwłaszcza widoczne przy parawanach i meblach

- malowanie - wtedy w lace rozpuszcza się naturalne farby (tzw. łąkowe) i

maluje się jakiś element, czy pejzaż

- inkrustacja - najczęstszymi elementami, które łączy się z laka jest kość

słoniowa czy także porcelana

- metoda prószenia - stosowana zwłaszcza w Japonii, jest bardzo trudna,

polegająca na tym że ma się taką specjalną lufkę i powietrzem wydmuchuje

się np. złoty lub srebrny proszek i zapełnia się dany wzór

- pasowość (pasma) - Wiele przedmiotów jest zdobione pasami (poziome

lub pionowe). Polegało to na tym że pokrywano na początku dany

przedmiot np. czerwonym kolorem, w tej czerwonej warstwie rzeźbiono

(nacinano) potem taki rowek, w to nacięcie nakładano czarną lakę, po czym

nakładano drugi raz czerwoną lakę - i tak parę warstw powtarzano. I potem

zeskrobywano tą czerwona lakę i uzyskiwano w niej czarne pasy

Są to przedmioty bardzo cenne też dlatego że są trwałe i odporne (historia o statku płynącym

w XVIII w. z Chin i Japonii do Europy przewożącym złoto srebro porcelanę i przedmioty z

laki - zatonął i został odkryty - przedmioty z laki jako jedyne były w bardzo dobrym stanie -

laka jest odporna na sól, na alkohol - nie rozpuszcza się).

• Jedwab - najważniejszy element szlaku. Tkanina ta była wykorzystywana w strojach,

jako tkanina obiciowa, także jedwab był używana do malarstwa- na nim malowano, a

raczej pisano - cała cenna literatura chińska powstawała na jedwabiu. Jedwab

nazywano białym złotem (obok porcelany). Produkcja jedwabiu była bardzo długo

utrzymywana w tajemnicy - hodowla jedwabnika to jest najstarsza forma hodowli na

świecie. Przyjmuje się, że jedwabnik pojawił się w Indiach około 6000 lat p.n.e.

natomiast mniej więcej około 1500 la; p.n-e. Chiny rozwinęły hodowlę jedwabnika.

Wykradziono tą tajemnicę hodowli dopiero około IV w. n-e. Za wydanie tej tajemnicy

groziła okrutna śmierć. Wg legendy 12 tajemnicę hodowli jedwabników wywiozła z

Chin księżniczka chińska, która wychodziła za mąż za Japończyka - w lasce

bambusowej miała larwę jedwabnika (inna wersja podaje że to był misjonarz).

Rada Europy powołała Szlak Jedwabny natomiast przede wszystkim Hiszpania i

Francja zwróciły na drugi element związany z tkactwem - na bawełnę - i stąd też taka

koncepcja żeby ten Szlak Jedwabny nazwać Szlakiem Tekstylnym. Oba te państwa

rozwijają takie lekcje dydaktyczne pokazujące procesy wytwarzania tkanin. Druga

rzecz to organizowanie seminariów ca temat mody (w oparciu o jedwab, bawełnę

rozwiała się moda), pokazanie jak wyglądało zdobnictwo tkanin, warsztaty

projektowania wzornictwa - dzieci na terenie Francji bardzo często chodzą na takie

warsztaty, projektują w oparciu o jakąś tkaninę wzór. który najbardziej odpowiada

specyfice danej tkaniny.

Szlak Jedwabny pojawia się w zapiskach około III w. p.n.e. rozpoczyna się w

miejscowości Changan (obecnie Xian) i kierował się w kierunku zachodnim.

Następnie dochodzi do olbrzymiego terytorium pustynnego Takla Makan. Klimat

pustynny jest bardzo niesprzyjający, 5:ąd też ten szlak rozdzielał się tutaj na dwie

odnogi -jedna droga wiodła północnym obrzeżem pustym a druga południowym.

Były karawany które przechodziły przez pustynię (to była krótsza droga) ale ze

względu na trudności klimatyczne (upał w dzień zimno w nocy) zrezygnowano z tego

- oazy powstawały na obrzeżach. Ten szlak południowy kierował się potem w stronę

Indii i Afganistanu, natomiast ta północna odnoga prowadziła w stronę Cesarstwa

Rzymskiego czyli w stronę dzisiejszego Uzbekistanu, przez Bucharę, Samarkandę,.

Bagdad, Damaszek - te miasta rozwinęły się przez to że były właśnie na trasie szlaku.

Ten szlak funkcjonował do II/III w. n. e. kiedy to przestał funkcjonować z przyczyn

politycznych - ponieważ na terytorium Chin napadają plemiona mongolskie (z

północnej Azji), wewnętrzne i zewnętrzne walki jakie imperium chińskie wtedy

prowadzi - szlak przestaje działać. Poza tym w IV wieku, przestaje istnieć jedno z

największych obszarów odbioru laki, porcelany i jedwabiu - upada Cesarstwo

Rzymskie. Reaktywuje go Marco Polo (XIII w.), który postanowił ze swoim wujem

zrobić karawanę i iść od zachodu na wschód - przeszedł trasą szlaku. Doszedł do Chin

i wrócił z powrotem do Europy. W tym czasie w Europie wojny, gdy przebywał w

Wenecji trafił do niewoli i więzieniu poznał żołnierza-poetę, któremu przekazał relację

z podróży (ten poeta spisał te opowiadania).

Odkrywa się także drogi morskie do Chin - odkrycie tych dróg powodowało że ten

Szlak Jedwabny nie tylko szedł lądem ale również morzem (stąd ten Szanghaj który

się potem pojawia czyli te prowincje leżące nad Morzem Chińskim, te miasta które

tam powstają - rozwijały się jako kantony handlujące jedwabiem i laką). To co w

Europie pojawia się w XVIII wieku to są te przedmioty płynące Szlakiem Jedwabnym

morskim.

Oprócz wymienionych przedmiotów rzemiosła artystycznego, za pomocą Szlaku Jedwabnego

rozprzestrzeniały się religie (religie nie w pojęciu europejskim) - są one bardziej systemami

filozoficzno-etycznymi. Z wielu religii, jakie pojawiał się na terenie Chin, trzy mają takie

wielkie znaczenie, które przełożyły się na elementy związane przede wszystkim z architekturą

i etnografią:

- taoizm, który znalazł przede wszystkim zastosowanie w ukształtowaniu

ogrodów (a więc jak gdyby w naturze)

- konfucjonizm, który przełożył się na powstanie Zakazanego Miasta (idea

kultu cesarza, kultu państwa)

- buddyzm, który m.in. Szlakiem Jedwabnym dotarł do Chin ale w jednej z

odmian (mamy dwie formy - chinajana i machajana). Chiny przyjęły tą

formę machajany ale potem ją zmieniły -.buddyzm chiński określany jest

jako „chan" (chińska odmiana). Natomiast ta odmiana machajany w Japonii

nosi nazwę „zen"

Europa poznaje tak naprawdę Chiny (kulturę chińską) od lat 20-30-tych XX wieku. Dopiero

wtedy, ponieważ było to związane z tym że Chiny były państwem zamkniętym. W zasadzie

od XVII wieku żaden Europejczyk nie docierał do Chin. Misjonarze (chrześcijaństwo) też

usiłowali prowadzić tam swoją działalność ale było to bardzo trudne i nieudane ze względu na

specyfikę tych systemów filozoficzno-religijnych. Bodajże w 1765r Chiny wydają edykt

zamykający je na świat. Mamy w zasadzie takie przejście z wielkiego imperium chińskiego

na republikę w 1912 roku - powstaje Republika Chińska - Chiny zaczynają się powoli

otwierać na świat. Poza tym Chiny określane są jako „państwo środka" bo uważano że są

środkiem Ziemi, co ma także związek z tym że obok najstarszego, bóstwa czyli Nieba drugim

bóstwem związanym z Chinami jest właśnie Ziemia. Całe te systemy filozoficzno-religijne,

etyczne kształtowały się też w specyficznej jak gdyby strukturze historycznej a zwłaszcza

przede wszystkim w bardzo silnym feudalizmie, uzależnieniu stąd też jest to coś innego w

porównaniu do Europy. Natomiast takimi fundamentami tych wszystkich systemów

filozoficznych są trzy zagadnienia:

- świat - jako najstarsza, najsilniejsza forma, wokół której te systemy się

koncentrują

- natura

- człowiek (też jest częścią natury)

Kształtowanie się tych systemów religijnych wywodzi się z wierzeń ludowych, które w

zasadzie do dnia dzisiejszego są bardzo mocne w tym regionie świata. Wg tych wierzeń

ludowych zjawiska przede wszystkim przyrodnicze jakie zachodzą w świecie określane są

jako „makrokosmos" - tworzą one wszechświat. Ale każde ze zjawisk przyrodniczych

znajduje jak gdyby odzwierciedlenie w ciele człowieka - człowiek rozumiany jest jako

„mikrokosmos". Wszelkie produkty (z laki, brązu, elementy architektoniczne, ogrody itp.)

rozumiano jako mikrokosmos - cała ta działalność rzemieślnicza rozumiana jest jako

mikrokosmos, który tworzy człowiek (jest to dzieło jego rąk).

Ten wszechświat według wierzeń ludowych jest taką uporządkowaną całością w której

przenikają się dwie siły.

Chińczycy rysują to w formie koła, w którym dominują dwa

kolory: biały i czarny. Wszechświat w każdej religii pokazywany

jest w najdoskonalszej formie geometrycznej (koło). Przenikanie

się tych sił zaznaczaj ą taką formą płynną (ta falista linia), skoro

przenikają się siły to do jednej części przenika druga siła i na

odwrót (te kropki).

Te siły nazywane są Yang i Yin.

Yang - rozumiana jako siła bardziej dynamiczna, twórcza, bardzo często utożsamia sieją z

postacią męska jako bardziej aktywną postać. (Niebo)

Yin - to jest siła bierna, podporządkowana, utożsamiana z kobietą (w strukturze chińskiej

kobieta jest podporządkowana mężczyźnie). (Ziemia)

Drugim elementem, który pojawił się w wierzeniach ludowych (a potem częściowo przejęły

to systemy filozoficzne) to jest istnienie pięciu żywiołów które są również elementami tych

zmiennych dynamicznych sił, ale pomiędzy którymi istnieje pewne uporządkowanie.

„Ziemia wchłania wodę - woda gasi ogień - ogień topi metal - metal tnie drzewo - drzewo

ujarzmia ziemię", (zamknięta całość) czyli te żywioły to:

- ziemia

- woda

- ogień

- metal

- drewno

To jest powiązana ze sobą, harmonijnie ułożona całość, gdzie siły się wzajemnie przenikają -

to jest to co najmocniej z tych wierzeń ludowych tkwi w filozofii chińskiej, a zwłaszcza miało

największy wpływ na pierwszy taki system filozoficzno-religijnyt=taoizm.

Taoizm

Uważany jest za najstarszy system- przyjmuje się że pojawia się około VI w. p.n.e. ta religia

skłania się ku naturze - bardzo dokładna obserwacja natury. Natura ma swoje cykle

rozwojowe - to jest np. przejście dnia w noc - nie jesteśmy tego w stanie zmienić, bo to jest

natura, pewien cykl powiązań, którego nie da się przerwać, te cykle tworzą takie łańcuchy. W

tej naturze istnieje również człowiek - taoizm bardzo wyraźnie skupia się na stosunkach

międzyludzkich, a przede wszystkim na samym człowieku jako elemencie natury. Skoro

przyroda ma swój bieg to życie człowieka też ma swój bieg - drogę zwaną „tao" - każdy ma

swoje „tao" czyli swoją drogę. Skoro nie można zmienić cyklu, biegu natury no to człowiek

jako część tej natury musi się podporządkować tej naturze i nie może zmieniać cyklu swojego

życia. Przekładało się to w praktyce na to że człowiek taoistyczny uważa że bezsensowne jest

dążenie do ziemskich doznań - bo to jest jak gdyby wbrew naturze. Przede wszystkim

pokora, litość podporządkowanie się tej naturze są istotne - my nie mamy wpływu na naturę,

na jej bieg - gdyby to się przekładało na wydarzenia społeczne, polityczne to też nie możemy

tego zmienić, nie jest w stanie zatrzymać cyklu następujących po sobie wydarzeń (godzono

się z tym co jest).

Skoro taoizm wywodził się z natury, to przełożyło się to na taką formę jak powstawanie

ogrodów - następuje w nich zespolenie człowieka z naturą. Podstawowymi elementami w

ogrodach, które Chiny dały światu są trzy elementy:

- natura, czyli drzewa, kwiaty itd.

- woda

- kamień, ziemia

Uważano, że skoro człowiek ma się zespolić z naturą to powinien ją kontemplować. W

ogrodach typu chińskiego (potem również japońskiego) te trzy elementy to są podstawowe

elementy naturalizacji krajobrazu. Przełoży się to także na taką formę przyjętą w Europie

którą my się dzisiaj zachwycamy a mianowicie na miniaturyzację przyrody czyli słynne

„bonsai”,

Występują także takie kontemplacyjne ogrody gdzie mamy kontrast - ziemię, czy jakąś

roślinność i kamień, nic więcej. To są bardzo filozoficzne, gdzie to się przekłada na

wyciszenie.

W religii taoistycznej było bardzo wielu pustelników, którzy kontemplowali tą naturę— dążyli do harmonii z nią, Potem pojawiają się elementy dodatkowe (w tym ogrodzie) poza

kamieniem, wodą drzewami i różną roślinnością-wprowadzanie elementów budowli-(tylko i wyłącznie drewnianych) - ułatwiało to tą kontemplację i medytację - dlatego pojawiają się w

tych ogrodach altanki, również herbaciarnie (zwłaszcza to będzie widoczne w filozofii „zen")

- cały rytuał picia herbaty (cała dodatkowa otoczka tego elementu zespolenia się, wyciszenia)

Człowiek jako jednostka nie jest w stanie zmienić biegu, cyklu występującego w naturze -

musi się podporządkować temu co dzieje się w naturze i temu co daje cywilizacja, stąd oni

uważali, że instytucje tworzone przez cywilizacje jak gdyby przeszkadzają w utrzymaniu

harmonii człowieka z naturą.

Konfucjonizm

Pojawia się między IV a V w. p.n.e. Natomiast jako że konfucjonizm ma zastosowanie w

architekturze, stąd też dwa takie zabytki chińskie (Kazia prezentuje), które co prawda z

konfucjonizmem nie są połączone ale pokazują tą wielkość:

- słynny Mur Chiński, który od VI wieku p.n.e. się budował (to jest ten

moment zagrożenia państwa chińskiego przez ludy mongolskie) jako

jedyny obiekt widziany jest z kosmosu. Najpierw wybudowano około 3 tyś.

kilometrów potem bodajże 6 tyś. -łącznie około 10 tyś. mur biegnie

dolinami chińskimi, co jakiś czas są postawione strażnice.

- Terakotowa Armia - stworzone to zostało za cesarza chińskiego Shu (mur

chiński też wtedy powstawał). O ile Mur Chiński znano to tą armię odkryto

stosunkowo niedawno - w 1976 roku -jest to monumentalny grobowiec,

. mauzoleum, gdzie cesarz pochował się ze swoją armią. Są to takie 4 jak

gdyby fosy, w których umieszczone są zastępy wojska (bardzo

zindywidualizowane - każdy inny). Jest tych figur około 7 tysięcy (po 1,6

tyś. i około 6 tyś. w dwóch fosach) do tego dochodzą zaprzęgi konne.

Samego grobowca cesarza nie odkryto ale uważa się że w tym grobowcu

jest jakiś niesamowity skarb skoro on się pochował ze swoją armią w

jednym wielkim mauzoleum.

Konfucjonizm jest związany z postacią Konfucjusza- miejscem jego urodzenia i miejscem

kultu Jest miasto Qufu - tam znajduje się najważniejsza świątynia Konfucjusza i jego

legendarny grobowiec. Ten system filozoficzny znamy z pism, przy czym nie są to do końca

pisma Konfucjusza (chociaż sam też pisał) ale jego pisma są bardziej znane z pism jego

uczniów. Chińczycy doszukują się tutaj pewnej symboliki - m.in. pokazanie symboliczne

liczby 72 - tyle lat miał Konfucjusz, tylu uczniów i 1/5 roku księżycowego (takim operują

Chińczycy) to jest 72 dni.

O co chodziło w tych pismach które formułował Konfucjusz:

Ta religia (system filozoficzny) skupiała się na etyce i na nauce o państwie - stąd też stała się

religią państwową. Bardzo mocno skupiał się konfucjonizm również na współżyciu

międzyludzkim (nie na jednostce - bo ludzie tworzą społeczeństwa, czyli państwo), skupiał

się też bardzo mocno na rodzinie- kult przodków, kult rodziców jest podstawą

konfucjonizmu (tam bardzo wyraźnie pokazana jest ta struktura - szanuję rodziców i

przodków). Kolejny ważny element w tej nauce to jest wykształcenie, które spowodowało że od tamtego czasu rozwinęła się olbrzymia armia urzędników (Chiny to państwo urzędników).

Konfucjusz ustawił hierarchię- na czele stał cesarz, ponieważ on rządził państwem (bardzo mocny kult cesarza w konfucjonizmie). Uważano że cesarz jest synem Nieba i Ziemi

(odniesienie do wierzeń ludowych - ten kult Nieba i Ziemi) Yang - to jest też Niebo Yin to

Ziemia (też takie przełożenie tych sił tu się podkreśla). Cesarz był pośrednikiem jako sya

Nieba i Ziemi, składał w imieniu ludzi ofiary swoim rodzicom. Odrębne w stosunku do wielu

cywilizacji świata było to ze odrzucano w Chinach dziedziczność tronu (w najstarszych

cywilizacjach np. egipskiej - mamy tą dziedziczność tronu, natomiast konfucjanizm jako

jedyny ta dziedziczność odrzuca) uważano że na stanowiskach od cesarza niższych powinny

być osoby godne, wykształcone. Zostanie cesarzem czy cesarzową nie wiązało się z

pochodzeniem ale z mądrością i -wykształceniem.

Egzaminy państwowe, które zdawali urzędnicy żeby mieć ten tytuł urzędnika trwały kilka

tygodni - sprawdzały wiedzę. Szkoły nie były zarezerwowane tylko dla najwyższych sfer -

były otwarte dla wszystkich - tylko od pracowitości zależały osiągnięcia.

Konfucjonizm uważał że każdy człowiek z założenia jest dobry. Zło istniejące w świece

wynika z niezrozumienia - człowiek jest w zasadzie dobry, tyle że gdy czyni zło to wynika z

tego że nie rozumie tego że istnieje dobro.

Konfucjusz sformułował pięć cnót związanych z człowiekiem:

- godność -jestem godny w stosunku do siebie, a to się przekładało że

jestem godny w stosunku do społeczeństwa

- wierność - wierność sobie ale przede wszystkim społeczeństwu (w

malarstwie to jest widoczne - że bambus jest giętki (poglądy mamy giętkie)

ale zawsze wróci do swojej pozycji, nigdy się nie złamie))

- wspaniałomyślność - w wyrażaniu poglądów

- pracowitość - uczenie się to jest pracowanie nad sobą ale również to się

przekłada na społeczeństwo

- dobroczynność - występuje w każdej religii świata (jałmużna)

Ten system etyczno-moralny, filozoficzny dotyczył postępowania człowieka ale to się ogólnie

przekładało na funkcjonowanie całego państwa.

Skoro w tej hierarchii najważniejszy był cesarz to środek państwa miał miejsce dla cesarza

zarezerwowane - w państwie tworzono miejsce w którym miał mieszkać syn Nieba i Ziemi.

Przełożyło się to na Zakazane Miasto, na architekturę -jest to olbrzymi obszar, około 10 rys.

budowli, zamknięty teren - nikt z zewnątrz się tam nie mógł dostać (cesarz spędzał tan całe

życie). To całe zakazane miasto składa się z zewnętrznych i wewnętrznych pałaców -

sprowadza się to do dwóch jak gdyby nazewnictw:

- pałace i bramy najwyższej, doskonalej harmonii (to było związane z tym

że człowiek żyjący zgodnie z cnotami żyje w harmonii w społeczeństwie)

- pałace i bramy niebiańskiej czystości, niebiańskiego spokoju (to się

sprowadzało do tego że cesarz był synem Nieba)

Pierwszy element to jest ta brama prowadząca do Zakazanego Miasta (brama najwyższej

harmonii), tam płynie potok (woda to zmienność, płynność) - tam jest pięć mostków tak jak

jest pięć cnót, których człowiek nie powinien zmieniać tylko się ich trzymać.

Pałac Najwyższej Harmonii czyli ta najważniejsza budowla, w której odbywały się

najważniejsze uroczystości. Pomiędzy pałacem Najwyższej Harmonii a pałacem

Niebiańskiego Spokoju prowadzi taki „pas smoków" (droga) - smok jest symbolem cesarza i

państwa. Cesarz był nad tym pasem przenoszony, nikt nie mógł na nim stanąć. Pałac swoją

salę tronową. Te pałace które są w Zakazanym Mieście są w zasadzie puste - konflikt

polityczny który do dnia dzisiejszego istnieje, ponieważ kiedy ostatni cesarz abdykował to

wywieziono sprzęty z Zakazanego Miasta do Tajwanu (konflikt Chiny - Tajwan, Chiny nie

uznają Tajwanu jako niepodległego państwa). Uważają że to co znajduje się w Tajpei powinno być zwrócone do Zakazanego Miasta, natomiast Tajwańczycy uważają się za

dziedziców dawnego Imperium Cesarskiego.

W Zakazanym Mieście znajduje się mnóstwo różnorodnych pałaców i pawilonów - są to

zarówno obiekty związane z tą częścią reprezentacyjną, oficjalną, pałace przeznaczone na te

egzaminy urzędnicze (tu w Zakazanym Mieście były przeprowadzane), są też tam pałace

mieszkalne (dla cesarza, dla jego pięciu oficjalnych żon, dla konkubin.

Bardzo charakterystyczne są dachy i kolor. Kolor żółty jest dominujący - uważano go za kolor cesarski. Natomiast są bodajże dwa czy trzy pawilony, które mają czarny dach - ten

kolor rozumiano jako wodę, która gasi ogień - stąd też pokrywając na czarno dach uważano

że to jest ta woda która ochrom budynek przed ogniem.

Natomiast w tym całym Zakazanym Mieście, które staje się jak gdyby przełożeniem tego

wielkiego kultu cesarza na architekturę, nie ma w zasadzie budowli sakralnych (miejsc w

których sprawowano by kult). Tym obiektem jest znajdująca się poza Zakazanym Miastem

Świątynia Nieba.

Dachy mają charakterystyczne podwinięcie -jest to podwinięcie dachu ku niebu, jest to jedna

z najbardziej charakterystycznych cech kultury chińskiej - pojawiła się zarówno w

Zakazanym Mieście jak również występowała w domach chińskich, najczęściej te dach są z

żółtej dachówki

Świątynia Nieba (pokazała jej zdjęcie) - prawidłowa jej nazwa to Świątynia Urodzaju - tam znajduje się ołtarz ofiarny, cesarz tam przychodził - tu modlił się o urodzaj (przychodził tu jako syn Nieba). Przepięknie zbudowana na takich trzech tarasach, na słupach. Wykonana

wyłącznie z drewna, bez użycia gwoździ (to co zostało najcenniejsze z kultury chińskiej,

japońskiej i koreańskiej to jest budownictwo drewniane). Użycie drewna bo drewno stanowiło

jeden z podstawowych żywiołów, jakie występowały we Wszechświecie. We wnętrzu

występuje kolor niebieski - symbol Nieba.

Na końcu dodała że Zakazane Miasto powstało w XIV i XV wieku ale nie podała czy p.n.e.

czy n.e.

BUDDYZM.

Buddyzm zrodził się w Indiach (hinduizm i buddyzm jako dwie podstawowe tamtejsze religie) na przełomie I w p.n.e. /I w n.e. dotarł do Chin szlakiem jedwabnym. Formalne rozpoczęcie buddyzmu przypada na IV,V w. ponieważ mniej więcej w połowie IV wieku został wydany dekret zezwalający na wstępowanie do klasztorów buddyjskich. Formy buddyzmu: -Hinąjana - forma najstarsza, inne określenia: pierwotna, mały wóz; Ideałem hinajany jest pustelnik, który wyrzeka się związków z życiem codziennym, wyzbywa się żądzy zmysłowej, próbuje opanować własne ciało - ascetyczne podejście; zaczął się kształtować przede wszystkim w miejscach trudno dostępnych.- Mahajana, inaczej określana jako wielki wóz, łączy zarówno grupę pustelników (mnichów) z grupą ludzi świeckich. Głosi istnienie absolutu, którego cechy zostały przeniesione na Buddę. Według mahajany każdy człowiek jest potencjalnym Buddą, ponieważ każdy może przejść w stan nirwany - a jest to stan bez cierpienia, ale musi przestrzegać norm etycznych (tzw. cztery prawdy szlachetny), które związane są z pojęciem cierpienia - są to: 1. Co to jest cierpienie? 2. Jak powstaje cierpienie? 3. Jak zniweczyć cierpienie? 4. Jak unicestwić cierpienie? Wg mahajany każdy człowiek jest potencjalnym Buddą a pomaga mu w osiągnięciu tego stanu BODHISATTWA - jest to postać będąca pośrednikiem między człowiekiem a Buddą, ona wyrzeka się stanu nirwany i przyjmuje na siebie cierpienia człowieka. Postać Mahajany w Chinach to CHAN a w Japonii - Zen. Buddyzm jako religia jest bardzo tolerancyjny, otwarty na wszelkie nurty, tam gdzie się pojawia często przyjmuje lokalne elementy, stąd na terenie Chin, gdzie istniały już taoizm i konfucjonizm, odłam CHAN przejmuje od nich pewne nauki. Buddyzm podkreśla miłość bliźniego, braterstwo, równość, zespolenie tych elementów z regularnością. Podstawą buddyzmu jest medytacja, co przełożyło się na powstawanie licznych sanktuariów, powstawały one głównie wzdłuż szlaku jedwabnego wiodącego wzdłuż Takla Makan. Największe skupiska sanktuariów na trasie szlaku jedwabnego (3 największe): 1.Yungang, prowincja Datong, ok. 450 grot - najstarsze sanktuaria 2. Dunhuang, (najbardziej znane groty znajdują się w Mogao - kompleks wpisany na listę (UNESCO), 3.Luoyang, (stolica cesarstwa) południowe obrzeża Takla Makan - skupisko to powstało najpóźniej, najbardziej znane jest skupisko grot w Longman (14 km na płd. od Luoyang). Kolejnym elem. związanych z buddyzmem jest element architektoniczny: pagoda. (groty nie były elementami architektonicznymi). STUPA (czajta) - w buddyzmie indyjskim stupa była budowlą sakralną, która miała komorę (4) z relikwiami świętych. PAGODA - chińska Stupa - kult przodków wymagał zachowania ciała, ale też pisma, dlatego w Chinach największymi świętościami były teksty buddystyczne. Związany z buddyzmem jest także LAMAIZM (odłam Mantrajany). Skupił się na obszarach Tybetu. Łączył buddyzm pierwotny wychodzący z hinajany z kultami religii szamańskiej BONG, która rozwijała się w Tybecie. Lamaizm stworzył silną strukturę organizacyjną mnichów na czele, której stoi Dalajlama (tzw. „ocean wiedzy"). Obecnie rządzi 16-ty Dalajlama, który władzę sprawuje z Indii, gdzie znajduje się jego siedziba. Chiny nie uznają Tybetu jako odrębnego państwa. Lamaizm wykształcił specyficzne rodzaje swojego miejsca kultu - świątynie o charakterystycznym kształcie butelki. W lamaizmie wielkie znaczenie przypisuje się rytuałom określanym jako MANTRY (znaczenie mają: muzyka, śpiew, dzwoneczki, świece, kadzidła, kołowrotki). W lamaizmie modlitwa polega na pobudzeniu tej mantry.

---