Antropologia kultury - wykład 6

KULTURA CHIŃSKA

WIERZENIA TAOISTYCZNE I ZASADY KONFUCJAŃSKIE

1. Taoizm filozoficzny i taoizm religijny.

2. Kanon taoistyczny i szkoły taoizmu.

3. Zasady wiary:

1. wiara w dao;

2. wiara w istnienie dwóch sił - yin i yang;

3. wiara w zasadę wuwei;

4. wiara w bóstwa i postacie święte;

5. wiara w nieśmiertelność;

6. wiara w samozbawienie.

4. Przykazania i cnoty taoizmu.

5. Życie mnichów w Klasztorze Białych Obłoków w Pekinie.

6. Konfucjanizm

7. Czy konfucjanizm jest systemem religijnym?

8. Kult przodków, miłość synowska (xiao), kult rodziny i klanu

9. Rodzina i małżeństwo oraz rola kobiety w rodzinie

10. Ideologiczno-kulturowe podstawy organizacji życia społecznego

11) Chińskie obrzędy i festiwale

TAOIZM FILOZOFICZNY I TAOIZM RELIGIJNY

TAOIZM FILOZOFICZNY (daojia):

Założyciele kierunku:

LAOZI (,,Stary Mistrz'', VI w. przed Chr.): ,,Daodejing'' - Księga Drogi i Cnoty

ZHUANGZI (IV w. przed Chr.): Prawdziwa Księga Południowego Kwiatu

Następcy:

LIEZY (IV/III w. przed Chr.): Prawdziwa Księga Narastającej Pustki

YANG ZHU (IV/III w. Przed Chr.)

TAOIZM RELIGIJNY (daojiao):

Taoizm filozoficzny stanowi podstawę taoizmu religijnego, który jako zjawisko społeczno-kulturowe ukształtował się w epoce Han (II w. przed Chr.). Obejmował liczne wierzenia i zabobony, magię i mantykę, obrzędy i mity.

NIEŚMIERTELNOŚĆ - cel, do którego dążą wyznawcy taoizmu religijnego:

• CIELESNA

• DUCHOWA - oświecenie i osiągnięcie jedności z najwyższą zasadą (dao), stanu poza prawami życia i śmierci

METODY JEJ OSIĄGANIA:

• ĆWICZENIA ODDECHOWE (xingqi: ,,krążenie oddechu'') - w czasie których sprawia się, że oddech krąży w ciele i prowadzi się go do wszystkich części ciała

• ĆWICZENIA GIMNASTYCZNE (daoyin: ,,wyciągać i ściągać ciało'') - sprzyjają cyrkulacji oddechu w ciele i ułatwiają znoszenie napięć i blokad; taoiści wierzą, że przepędza ono choroby, złą energię i przedłuża życie

• MEDYTACJA (zuowang: ,,siedzieć'') - medytujący nie posługuje się żadnymi obiektami medytacji jako środkiem pomocniczym, lecz pozwala, by umysł jego swobodnie się unosił nie wkraczając nigdzie

• ODDYCHANIE EMBRIONALNE (taixi) - ćwiczenie medytacyjne polegające na tym, by nauczyć się oddychać tak, jak embrion oddycha w łonie matki. Polega to na kombinacji wstrzymania oddechu i jego krążenia. Celem jest stworzenie ,,ciała nieśmiertelnego'', odżywianego oddechem. W momencie śmierci adepta ten embrion oddziela się od zwłok a ćwiczący staje się nieśmiertelnym

• WEWNĘTRZNY ELIKSIR (neidan) - praktyka rozwijania duszy nieśmiertelnej z trzech sił zawierających życie: z esencji (jing - nasienie, sperma), z energii życia (qi - oddech) i z ducha (shen - myśl, świadomość). Siły te wykazują zarówno aspekt materialny, który działa we wnętrzu ciała, jak i niematerialny, niewidoczny, działający we wszechświecie. Celem neidan jest oczyszczenie esencji przez medytacyjne procesy oddechowe i przeobrażenie jej w qi, a następnie oczyszczenie qi i przeobrażenie jej w shen. Ostatni stopień polega na oczyszczeniu ducha tak, by osiągnął on jedność z wszechświatem

• ZEWNĘTRZNY ELIKSIR (waidan) - w alchemii taoistycznej praktyka przemiany substancji chemicznych: cynobru (ruda rtęci) i złota, w celu wyprodukowania leku dającego nieśmiertelność

• TALIZMANY MAGICZNE (fulu) - wstęgi z papieru, metalu lub bambusa, na których wypisano linie podobne do pisma chińskiego, a które mają chronić od chorób i trzymać z dala demony. Dziś fulu maja przede wszystkim znaczenie psychologiczne

• UNIKANIE SPOŻYWANIA ZBÓŻ (bigu) - praktyka ta jest koniecznym warunkiem osiągnięcia nieśmiertelności. Opiera się na przekonaniu, że pięć gatunków ziarna, które są podstawą wyżywienia Chińczyków: ryż, proso, pszenica, owies i groch, to jednocześnie pożywienie Trzech Robaków (sanchong - istoty transcendentne, które ukazują się jako demony lub przybierają postać ludzką), które wywołują choroby i skracają życie. Pierwszy robak żyje w głowie ludzkiej i wywołuje ślepotę, głuchotę, wypadanie zębów i włosów, zatykanie nosa i brzydko pachnący oddech; drugi w okolicy serca i powoduje bóle serca, astmę i melancholię; trzeci w okolicy pępka i wywołuje choroby wnętrzności i skóry, reumatyzm i osłabienie woli

• ŚWIĘTA POSTU (zhai) - ceremonie wymagające dokładnego przygotowania się uczestników, odbywają się na dziedzińcach klasztorów taoistycznych i mogą być rozciągnięte na wiele dni. Uczestnicy demonstrują skruchę i wyznają grzechy, które uważane są za przyczynę wszystkich chorób

• PRAKTYKI SEKSUALNE (fangzhong shu - ,,sztuki wewnętrznych komnat'') - zbiorcze określenie wszystkich technik seksualnych, które prowadzą do urzeczywistnienia dao i osiągnięcia nieśmiertelności

SZKOŁY TAOIZMU RELIGIJNEGO:

• HIGIENY WEWNĘTRZNYCH BÓSTW

• PIĘCIU KORCÓW RYŻU (Wudoumi dao)

• DROGA NAJWYŻSZEGO POKOJU (Taiping dao)

• MAGICZNEGO KLEJNOTU (Lingbaopai)

• PRAWDZIWEJ JEDNOŚCI (Zhengyi dao)

• URZECZYWISTNIENIA PRAWDY (Quanzhen dao)

KANON TAOISTYCZNY (Daozang) - zbiór tekstów stanowiących podstawę doktryny taoistycznej. Najwcześniejsze sięgająV w. przed Chr. Zachowana do dziś redakcja kanonu pochodzi z czasów dynastii Ming i obejmuje 1476 dzieł w 5486 tomach.

ZASADY WIARY:

• wiara w dao (,,droga'', zasada będąca podstawą wszystkich zjawisk)

• wiara w dwie siły: yin i yang.

Yin jest żeńskie, pasywne, przyjmujące, mroczne, miękkie (jej symbolami są - księżyc, woda, chmury, tygrys i żółw, kolor czarny, północ ołów i liczby parzyste)

Yang jest męskie, aktywne, twórcze, jasne, twarde (jej symbolami są - słońce, ogień, smok, kolor czerwony, południe, rtęć i liczby nieparzyste

• wiara w zasadę wuwei (,,nie działać'') -nieingerowanie w naturalny bieg rzeczy, niesprzeciwianie się przyrodzie i nieprzeszkadzanie w pracy innym; działanie pozbawione wszelkiego pożądania i wolne od osądu

• wiara w bóstwa i postacie święte (bóstwa-kategorie, bóstwa-nieśmiertelni, lokalni święci, bohaterowie, patronowie i bóstwa opiekuńcze)

• wiara w nieśmiertelność

• wiara w samozbawienie

PRZYKAZANIA I CNOTY TAOIZMU - 5 przykazań i 10 cnót (dobrych uczynków)

• zakaz zabijania istot żywych

• zakaz hipokryzji: nie należy popierać słowami tego, czego nie popiera się sercem

• zakaz spożywania alkoholi

• zakaz kradzieży

• zakaz prowadzenia życia rozwiązłego

10 najważniejszych dobrych uczynków w formie przykazań lub zobowiązań:

• poszanowanie rodziców

• szacunek dla władcy i nauczyciela

• miłość do wszystkich stworzeń

• cierpliwość (odporność na niesprawiedliwe traktowanie)

• pomoc w rozstrzyganiu sporów i usuwaniu wrogów

• ofiarność dla tych, którzy są w niedostatku, żywienie wszystkich stworzeń

• troska o roślinność (sadzenie drzew wzdłuż dróg i wokół domostw)

• pomoc w przedsięwzięciach dobroczynnych na rzecz społeczności i w usuwaniu rzeczy szkodliwych

• oświecanie nierozumnych

• czytanie świętych ksiąg taoistycznych, palenie kadzideł, składanie kwiatów i ofiar

ŻYCIE MNICHÓW W KLASZTORZE BIAŁYCH OBŁOKÓW W PEKINIE (siedziba Chińskiego Towarzystwa Taoistycznego)

KONFUCJANIZM - oficjalna doktryna państwowa opierająca się na nauce Konfucjusza (Kongzi - 551-479 przed Chr.), zawierająca aspekty filozoficzne, religijne, społeczno-polityczne i światopoglądowe

Do dalszego rozwoju doktryny przyczynili się głównie: Mengzi (Mencjusz: 372-289), Xunzi (313-238 przed Chr.) i Zhu Xi (1130-1200) - jeden z najwybitniejszych filozofów w historii Chin, przedstawiciel neokonfucjanizmu

KLASYCZNE DZIEŁA KONFUCJANIZMU:

• KSIĘGA PIEŚNI (Shijing)

• KSIĘGA DOKUMENTÓW (Shujing)

• WIOSNY I JESIENIE (Chunqiu) - pierwsze chińskie dzieło historyczne

• KSIĘGA PRZEMIAN (Yijng) - księga mądrości i wróżb

• ROZMOWY DOMOWE (Jiayu)

• KSIĘGA MUZYKI (Yuejing)

• KSIĘGA OBYCZAJU (Liji)

Nauki Konfucjusza zostały zebrane przez jego uczniów w DIALOGACH KONFUCJAŃSKICH (Lunyu)

KONFUCJUSZ wyznaczył sobie cel:

• uratowanie zagrożonych upadkiem ideałów starożytnych

• sformułował na nowo i usystematyzował myśli zawarte w pismach klasycznych (które poźniejsza tradycja przypisała jemu samemu)

DOKTRYNA KONFUCJUSZA:

• IDEA HUMANITARYZMU (ludzkiego postępowania) - REN: ,,Nie czyń innym tego, czego sam nie chcesz, by tobie czyniono'' (Dialogi konfucjańskie, XV, 23). Ren jest manifestacją czystej, niezafałszowanej natury człowieka w zgodzie z nakazami obyczajności (li), zasadą lojalności (zhong), wzajemności (shu) i zaufania (xin)

• IDEA OBYCZAJÓW - LI: są to reguły postępowania, które określają wszystkie stosunki międzyludzkie oraz ceremonie i ustalają, jak w określonej sytuacji trzeba postąpić:

,,Kto szacunek innym okazuje, lecz obyczajów przy tym nie zachowa, ten jest natrętny. Kto ostrożnie postępuje, lecz obyczajów przy tym nie zachowa, ten jest bojaźliwy. Kto jest odważny, lecz obyczajów nie zachowuje, ten jest przyczyną zamieszek. Kto zaś jest prawy, lecz obyczajów nie szanuje, ten zbyt pośpiesznie napomnień udziela'' (Dialogi konfucjańskie, VIII, 2)

• ZASADA PRAWOŚCI - YI (rzetelność, obowiązek) - postępować wedle tej zasady yi znaczy tyle, co sprostać wyzwaniom sytuacji wychodząc z moralnego obowiązku, nie myśląc w ogóle o korzyści (,,Szlachetny zmierza ku prawości, prostak zaś o korzyści zabiega - Dialogi konfucjańskie, IV, 16)

• ZASADA MĄDROŚCI - ZHI: aby poprawnie stosować reguły i móc rozróżniać, co jest właściwe, a co nie jest, trzeba posiąść mądrość (zhi) - zdolność rozróżniania, która może wykluczyć wszelkie zamieszanie

• IDEA PIĘCIU STOSUNKÓW - WULUN (konfucjański model społeczeństwa), które regulują obyczajne stosunki między ludźmi, a każdej jednostce wyznaczają miejsce w społeczeństwie. Są to stosunki między:

RODZICAMI A DZIEĆMI

WŁADCĄ A PODDANYM

MĘŻEM A ŻONĄ

STARSZYM BRATEM A MŁODSZYM

PRZYJACIELEM I PRZYJACIELEM

Dla zachowania ładu na świecie trzeba najpierw uporządkować rodziny, następnie zaś kraje. Życie rodzinne jest regulowane postawą nabożności synowskiej obowiązującej dzieci w stosunku do rodziców

CZY KONFUCJANIZM JEST SYSTEMEM RELIGIJNYM?

KONFUCJUSZ:

• postawił sobie za zadanie uratowanie zagrożonych upadkiem ideałów starożytnych

• sformułował na nowo i usystematyzował myśli zawarte w pismach klasycznych (które późniejsza tradycja przypisała jemu samemu)

• jego postawa polityczna opiera się na wyobrażeniu, że aby mógł panować ład, trzeba najpierw ,,uprawidłowić nazwy'', tak by zgadzały się rzeczy z ich właściwościami określonymi nazwą: ,,książę musi postępować jak książę''

• w jego myśli nie ma spekulacji religijnych, ale uważał się za powołanego przez Niebo (tian)

• racjonalizm i prymat moralności nad religią, sceptyczny stosunek do świata sił nadprzyrodzonych

• wzbraniał się wypowiadać na temat losu zmarłych: ,,Skoro nie znasz jeszcze życia, jak możesz poznać śmierć''?

• kult przodków pojmował raczej z punktu widzenia etyki niż religii

• reprezentował stanowisko, że nie ma sensu proszenie bogów o pomoc: wola Niebios nie może być zmieniona przez modlitwy ludzi

KULT PRZODKÓW, MIŁOŚĆ SYNOWSKA (xiao), KULT RODZINY I KLANU

DOKTRYNA XIAO: ,,Za życia rodziców służyć im wedle reguł (li), po śmierci pochować ich według reguł (li) i wedle reguł (li) składać im ofiary'' (Dialogi konfucjańskie, II, 5)

ŚWIĘTE OBOWIĄZKI SYNA:

• pełne i absolutne posłuszeństwo, okazywanie czci rodzicom i podporządkowywanie się im bez sprzeciwu

• usługiwanie, troszczenie się przez całe życie oraz nieustanne dogadzanie im

• okazywanie szacunku, niezależnie od tego, w jakim stopniu na ten szacunek zasługują

• syn zawsze pozostaje synem, to jest człowiekiem społecznie i prawnie niepełnowartościowym, nie mogącym sobą swobodnie dysponować

• do śmierci rodzice całkowicie rozporządzają życiem swych dzieci

RODZINA I MAŁŻEŃSTWO ORAZ ROLA KOBIETY W RODZINIE

IDEOLOGICZNO-KULTUROWE PODSTAWY ORGANIZACJI ŻYCIA SPOŁECZNEGO:

• autokracja i tradycja

• władza i materializm

• rodzinność

• guanxi

• twarz i prestiż, przesądność

• patriotyzm lokalny

CHIŃSKIE OBRZĘDY I FESTIWALE:

---