EKONOMIA

Wykład 7: Podział dochodu i produktu narodowego

Rynek dóbr i usług

Dochód ze sprzedaży Wydatki społeczeństwa

Przedsiębiorstwa, firmy Gospodarstwa domowe

Należności te są zapłatą tylko i wyłącznie za dostarczone w danym roku firmom czynniki produkcji. Liczony jest w cenach czynników produkcji, a nie rynkowej wartości produktu narodowego. Oznacza to, że dla firm jest ti wartość zakupionego a jednocześnie zużytego w całości wkładu do produkcji dla tych, którzy wkład ten dostarczyli - są to ich dochody. Zestawienie tych dochodów w oparciu o kryterium „za co” a nie „komu” to definicyjny sposób obliczania dochodu narodowego.

Tak określony dochód narodowy obejmuje:

1. Dochody z pracy - PŁACĘ BRUTTO

Płace brutto - obejmują dochodu z pracy zarobkowej, niezależnie czy wynajmują oni czynnik pracy w sektorze publicznym, w tym przypadku w skład tej pozycji wchodzą wynagrodzenia pracowników sfery budżetowej.

Dochody firmy - to ich zyski brutto, ulegają one podziałowi na zyski przekazywane akcjorariuszom (w spółkach akcyjnych), tzw. dywidendy oraz na zyski pozostawione spółce (nierozdzielone zyski). Te podlegaja daleszemu podziałowi na: podatek od nierozdzielonych zysków oraz nierozdzielone zyski.

2. Pozostałe dochody to dochody osiągane z tytułu własności innych czynników wytwórczych

Zysk z giełdu -> akcja

Zysk z akcji -> udziały

Dawcami kapitału mogą być inne grupy osób: akcjonariusze, ale także grupy tworzące spółdzielnie, państwo, gmina. W tych wypadkach zysk jest dzielony na 2 części:

1. zysk od podziału: - wypłaty dla załogi

• fundusz socjalny

2. zysk pozostający w przedsiębiorstwie: na cele rozwojowe, powiększenie funduszy przedsiębiorstw, rezerwy celowe.

Strumień dochodów firmy- obejmuje tylko nierozdzielne zyski („Zf”), a więc te, które pozostały firmom po wypłaceniu dywidend jeśli chodzi o spółki akcyjne- i po rozdzieleniu zysków załogom przedsiębiorstw i członkom spółdzielni także po potrąceniu z nich udziałów w funduszach socjalnych. Zyski te podlegają tak jak inne dochody opodatkowaniu („Tf” - podatek od nierozdzielnych kosztów), a pozostała kwota jako oszczędności firm („Sf”).

DS = DN - ( Zf + Ts )

Strumień dochodów gospodarstw domowych - tworzą jedynie dochody osób fizycznych. W tym strumieniu znajdujemy zupełnie nową kategorię - często nazywaną dochodem osobistym albo prywatnym - „DS”

1. Podstawowym źródłem są dochody obywateli otrzymywane za uczestnictwo w procesie tworzenia PNB. Tworzą je wszystkie- poza nierozdzielnymi zyskami form - dochody figurujące w dochodzie narodowym pomniejszone dodatkowo o podatek na ubezpieczenia społeczne „Ts”, który odprowadzany jest przez firmę do budżetu państwa.

2. Drugim źródłem zasilenie dochodu osobistego są tzw. transfery rządowe. Tworzą je:

• świadczenia społeczne „Ps”

• procenty od obligacji rządowych „Bd”

Wtórny podział dochodu narodowego: tworzony poprzez rynek (mechanizm rynkowy - system cen) i budżet państwa (system podatków). W wyniku podziału wtórnego tworzy się dochody właścicieli przedsiębiorstw i jednostek usługowych, pracowników sfery nieprodukcyjnej i państwa.

Dochód prywatny (osobisty) jako wielkość statystyczna dostarcza cennych informacji - pozwala w oparciu o badanie zmian jego wielkości - objaśniać zmianę w poziomie konsumpcji. Pomiędzy tymi dwoma wielkościami dostrzega się ścisłą zależność

Gdy GS to C

Zależność ta jest jeszcze silniejsza jeśli od dochodu osobistego odejmiemy podatek. Tak powstaje kategoria Dochód do dyspozycji gospodarstwa domowego.

Składane przez kazdego obywatela oświadczenie i uzyskanych dochodach jest podstawą naliczenia mu przez urząd skarbowy - w oparciu o ustawę podatkową (taryfikatorów)- podatku dochodowego (TP).

Dochód jaki zostaje po opłaceniu tego podatku nazywamy dochodem do dyspozycji.

Podział dochodów prywatnych:

Dochód prywatny Dochód do dyspozycji Konsumpcja

podatek Oszczędności

Jeśli posłużymy się symbolami podzielenia dochodu prywatnego to możemy zapisać:

DN Sf + Tf

Sp + Tp + C

DN = C + Tf + Tp + Sf + Sp

„To” „Sn”

Podatki oszczędności netto

Dochodowe

DN = C + To + Sn

To równanie jest zapisem ostatecznego rozdysponowania dochodu narodowego.

Jest to zapis ukazujący jakie fundusze z tych, które zgromadzono w dochodzie narodowym są przeznaczone:

• na zakupy rządowe

• jakie mogą być skierowane na inwestycje

Dd = C + Sp

Dochodem tym społeczeństwo rozporządza już bez takich ograniczeń instytucjonalnych. Dalsze jego rozdysponowanie polega głównie na zakupie dóbr i usług.

Podział dochodu otrzymanego można zapisać: DO = Ti + A + C + To + Sn

Nie wydaną na konsumpcję część dochodów nazywamy OSZCZĘDNOŚCIAMI gospodarstw domowych „Sp” i definiujemy je jako różdefiniujemy jako różnicę pomiędzy dochodem do dyspozycji a konsumpcją.

Sp = Dd - C

Dochód do dyspozycji ulega podziałowi na 2 części w takiej kolejności:

Dd = C + Sp

Łącząc podatki dochodowe i pośrednie w jedną grupę podatkową i oznaczając je przez „T” uzyskujemy podatek ogółem:

T = Ti + To

Jeżeli podobnie postąpimy z amortyzacją (Am) i oszczędnościami, wówczas uzyskamy tzw. oszczędności brutto sektora prywatnego, czyli firm i gospodarstw domowych (Sf+SpB)

SpB = Sn + Am

Jeśli to wszystko wstawimy do dochodów otrzymanych czyli do DO to uzyskamy:

DO = C+ T+ SpB

Jest to ostateczny podział dochodów otrzymanych.

Budżet państwa składa się z wpływów (Ti + Tf + Ts + Tp) i wydatków (G + Ps + Bd)

Jeśli wpływy podatkowe równoważą wydatki mówimy wówczas o zrównoważeniu budżetu państwa. Co oznacza, że rząd wydaje dokładnie tyle ile otrzymuje z osiągniętych kwot podatkowych.

Wykład 8: Determinanty dochodu narodowego

Funkcja konsumpcji: C = a + bY

Została ona wprowadzona do badań makroekonomicznych przez Keynesa.

• „a” - konsumcja autonomiczna, zmienna, egzogeniczna, „To minimalna, niezbędna do przeżycia konsumpcyjnego”

• „b” - krańcowa skłonność do konsumpcji - KSK (ang. MPC), wyraża się wzorem KSK = -(∆C) / (∆Y)

Popytowy model produkcji i zatrudnienia.

Twórca John Maynard Keynes - ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza.

Podstawowe założenia:

- rozmiary produkcji rzeczywistej są zdeterminowane przez popyt globalny a poziom produkcji wyraża poziom dochodów gospodarstw domowych

- w krótkim okresie przy danym poziomie cen i płac istnieją niewykorzystane zasoby produkcji czyli wolne moce produkcyjne

- gospodarstwa domowe wykazują skłonność do konsumpcji i oszczędzania

- popyt tworzy swoją własną podaż

Globalny popyt konsumpcyjny gosp.dom. jest ty większy im większe są rozporządzalne dochody osobiste.

Dochód jest podstawowym czynnikiem wyznaczającym popyt

• Krzyż Keynesowski

Produkcja na poziomie równowagi:

- równowaga rynkowa - w sytuacji gdy globalny popyt (planowane wydatki) dokładnie zrównają się z rozmiarami faktycznie wytworzonej produkcji.

Procesy dostosowawcze prowadzą do osiągnięcia równowagi. Będą trwały tak długo, aż przedsiębiorstwo dostosuje rozmiary swojej produkcji do aktualnego zapotrzebowania na produkty ze strony różnych podmiotów.

Wykład 9: Rola handlu zagranicznego w gospodarstwie.

1. wpływ na zmianę struktury dochodu narodowego

2. wpływ na zwiększenie efektywności gospodarowania

3. wpływ na wielkość i dynamikę dochodu narodowego

Ad. a)

Import niezbędny: przywóz z zagranicy surowców mineralnych i rolniczych niemożliwych do wyprodukowania w danym kraju, czasem bardzo istotnie wzbogaca strukturę podzielonego dochodu narodowego.

Handel zagraniczny: jest czynnikiem, który umożliwia transformację gospodarki danego kraju. Może służyć do transformacji struktury dóbr konsumpcyjnych wytwarzanych w danym kraju (przesunięcie struktury popytu). Może stanowić jedyny sposób rozwiązania problemu niedoboru niektórych artykułów rolniczych.

Ad. b) wpływ handlu zagranicznego na efektywność gospodarki

1. Zmniejszenie przeciętnego kosztu jednostkowego dóbr wytwarzanych w danym kraju

2. Obniżenie jednostkowych kosztów wytwarzania przez zwiększenie produkcji (pełniejsze wykorzystanie produkcji, zdobywanie doświadczenia)

• specjalizacja międzynarodowa wpływa na obniżenie kosztów produkcji za pośrednictwem postępu technicznego.

• Transfer technologii: import nowoczesnej technologii jest często najtańszym sposobem zlikwidowania luki technologicznej

• Konkurencyjność wyrobów zagranicznych na rynku krajowym (jest niebezpieczna)

Ad. c)

1. od strony podaży:

• handel zagraniczny poprzez dodatnie saldo obrotów handlowych z zagranicą, powiększa ilość towarów dostępnych w danym okresie w danym kraju.

• W gospodarce zamkniętej Y = I + K + G

Y - dochód narodowy

I - inwestycje

K - konsumpcja

G - wydatki państwa

• W gospodarce otwartej: Każdy kraj w mniejszym lub wiekszym stopniu dokonuje wymiany handlowej z zagranicą.

Y = I + K + G + NX

NX = Ex - Im

W gospodarce jest możliwa sytuacja, że wielkość dochodu narodowego wytwarzanego nie będzie równa sumie dóbr przeznaczonych na inwestycję i konsumpcję.

• wielkość dochodu narodowego podzielonego jest większa od wielkości dochodu narodowego wytworzonego Im > Ex

• Możliwość utrzymania przez pewien czas nadwyżki importu nad eksportem ma duże znaczenie dla dynamiki wzrostu gospodarczego.

2. od strony popytu

Zależność między przyrostem dochodu narodowego a importem.

• wzrost DN powoduje zwykle wzrost zapotrzebowania na import

• jeśli wzrost dochodu narodowego (DN) jest spowodowany wzrostem popytu krajowego, to następuje spadek eksportu.

• Jeśli wzrost DN jest spowodowany wzrostem popytu zagranicznego, to następuje wzrost eksportu

• W wyniku zwiększenia konkurencyjności wytwarzanych towarów nastąpi wzrost eksportu.

MECHANIZM MNOŻNIKA

• służy ukazaniu wpływu handlu zagranicznego na poziom aktywności gospodarki.

Mnożnik: definiuje się jako współczynnik

Koniunktura gospodarcza jest jednym z najważniejszych czynników determinujących dynamikę i strukturę obrotów handlowych.

Cykl koniunkturalny:

• efekt pośredni - przejawia się we wpływie zmian popytu.

W fazie wysokiej dynamiki wzrostu występuje przyrost popytu globalnego, który prowadzi do nasilenia się presji inflacyjnej w gospodarce. Wzrost przeciętnego poziomu cen w okresie pomyślnej koniunktury przyczynia się do ograniczenia zagranicznego popytu na krajowe produkty.

• efekt bezpośredni

Eksport stanowi bardzo duży wpływ na gospodarkę.

Wahania koniunkturalne a handel zagraniczny

- dla fazy ożywienia:

I t / I o > Y t / Y o > E t / E o

- dla fazy recesji

I t / I o = Y t / Y o < E t/ E o

Gdzie:

I - import

Y - PKB

E - eksport

t - górny punkt zwrotny

o - dolny punkt zwrotny

- w fazie ożywień gospodarczych tempo wzrostu importu przewyższa dynamikę produktu narodowego brutto i eksportu.

- w fazie recesji import zmniejsza się szybciej niż produkt narodowy brutto i eksport.

Na wielkość importu i eksportu danego kraju wpływa koniunktura w kraju i na rynkach głównych partnerów i konkurentów handlowych.

Handel międzynarodowy

• to łączna wartość eksportu i importu z i do poszczególnych krajów

• obroty towarowe (import, eksport i reeksport)

• tzw. „obroty niewidzialne” (turystyka, usługi transportowe, ubezpieczenia)

Współpraca międzynarodowa związana jest z :

1. restrykcyjną polityką ekonomiczną poszczególnych krajów

2. polityką przedsiębiorstw

Przyczyny rozwoju eksportu:

1) trwałe lub przejściowe dysponowanie określonymi towarami, przy jednoczesnym niedysponowani tymi towarami przez inne kraje;

2) występowanie komparatywnych różnic kosztów i cen w ujęciu międzynarodowym.

3) efekt strategii przedsiębiorstw, uwzględniającej m.in. zróżnicowanie popytu na rynkach międzynarodowych.

Wykład 10: Teoria handlu zagranicznego i polityka handlu:

Główne zagadnienia:

1. istota i teoria handlu zagranicznego

• kosztów absolutnych

• kosztów względnych

• obfitych zasobów

• luki technologicznej

2. Handel zagraniczny a wzrost gospodarczy

3. Rola kredytów zagranicznych w rozwoju gospodarczym, rozmiary zadłużenia

4. Polityka handlu zagranicznego - istota narzędzia, sposoby:

• ekonomiczne aspekty ceł

• prawdziwe i pozorne argumenty na rzecz ceł

Główne przyczyny importu:

1. brak produkcji w kraju importującym

2. występowanie międzynarodowych różnic kosztów

Brak produkcji w kraju importującym:

1. trwały ze względu na wyposażenie w zasoby, określone warunki klimatyczne

2. średniookresowy przejściowy, związany z opóźnieniem rozwoju gospodarczego lub opóźnieniem technicznym

3. krótkookresowy, związany z wahaniami koniunkturalnymi, nieurodzajem, strajkami.

Zróżnicowanie towarów i preferencji konsumentów i inwestorów:

1. zróżnicowanie preferencji towarów

2. zróżnicowanie towarów jako efekt celowej działalności przedsiębiorstw

Podstawowe przyczyny rozwoju eksportu:

1. Dysponowanie określonymi towarami przy ich całkowitym lub częściowym braku w innych krajach.

2. Występowanie różnic kosztów i cen

Główne przyczyny różnic w dysponowaniu towarami:

1. związane ze zróżnicowanymi możliwościami produkcji

2. będące konsekwencją specjalizacji

3. związane ze zróżnicowaniem towarów i preferencjami konsumentów

4. związane z występowaniem restrykcyjnych mechanizmów współpracy międzynarodowej

Związane ze zróżnicowaniem możliwości produkcji:

1. absolutne lub o charakterze trwałym (zasoby surowców, jakośc ziemii, klimat)

2. o charakterze przejściowym ( długo lub krótkookresowe)

długookresowe związane z:

• różnicami w poziomie wiedzy technicznej i kwalifikacjami kadr

• ograniczeniem poziomu konkurencyjności (np. zasobami kapitału)

• ograniczeniami o charakterze prawnym (np. prawem patentowym)

krótkookresowe związane z:

• asynchronicznością cykli koniunkturalnych (kształt sinusoidy)

• innymi krótkoterminowymi czynnikami produkcji i konsumpcji

Związane z występowaniem restrykcyjnych mechanizmów współpracy międzynarodowej:

1. wynikające z restrykcyjnej polityki ekonomicznej poszczególnych krajów

2. związane z polityką przedsiębiorstw (np. praktykami monopolistycznymi)

Teorie handlu zagranicznego:

1. Teoria Ricardo - Teoria kosztów komparatywnych (względnych porównawczych)

Teoria Dawida Ricardo wskazuje, że poziomy kosztów w różnych krajach są różnej wielkości. Nie należy podchodzić do nich w sposób bezwzględny, lecz je porównywać, relatywizować ze sobą ze względu na poziomy które są korzystne dla poszczególnych parametrów wymiany. Pozwalają podejmować decyzje w zakresie specjalizacji. Podstawowa teza - wymiana międzynarodowa może przynieść korzyści nawet wtedy gdy jedna ze stron wytwarza wszystkie dobra i usługi taniej niż inny kraj.

Krzywa Engla - przedstawia zależność między zmianami dochodu a zmianami popytu dla różnych grup dóbr i usług.

ROZWÓJ GOSPODARCZY jest pojęciem szerszym. Obejmuje ono bowiem nie tylko wszystkie składniki wpływające na wzrost dochodu narodowego, ale także jakościowe przemiany zachodzące w dłuższym okresie w rzeczowej, własnościowej i instytucjonalnej strukturze gospodarki narodowej.

• W aspekcie rzeczowym wyraża się np. w szybszym wzroście przemysłu przetwórczego niż przemysłu wydobywczego oraz w jeszcze szybszym wzroście strefy usług konsumpcyjnych w porównaniu ze wzrostem całej sfery materialnej. Nie można osiągnąć wysokiego poziomu rozwoju gospodarczego bez istotnych zmian jakościowych w strukturze rzeczowej gospodarki narodowej.

• W strukturze własności wyraża się w powstawaniu własności państwowej i komunalnej, w rosnącym udziale wielkich korporacji w ogólnym zasobie kapitału. Znajduje on także wyraz w powstawaniu coraz większej liczy międzynarodowych korporacji, spółek typu joint ventures itp. , które wywierają znaczący wpływ w postęp techniczny, wymianę międzynarodową, przepływ kapitałów z krajów wysoko rozwiniętych do krajów mniej rozwiniętych.

• W aspekcie instytucjonalnym wiąże się z rosnącą rolą instytucji państwowych, budżetu państwa oraz systemu bankowego i rynku kapitałowego w funkcjonowaniu gospodarki narodowej. Te jakościowe zmiany instytucjonalne wywierają korzystny wpływ na dynamikę gospodarczą w kraju, na stan zatrudnienia, na bardziej sprawiedliwy podział dochodu narodowego, na ochronę socjalną dla bezrobotnych i biednych.

Cechy charakteryzujące kraje słabo rozwinięte

• sektor tradycyjny- zajmujący dominującą pozycję,

• mała ilość dóbr kapitałowych, nie pozwalająca na pełne zatrudnienie siły roboczej

• niski poziom wykształcenia społeczeństwa,

• wysoka śmiertelność,

• duża gęstość zaludnienia,

• wysoka stopa przyrostu naturalnego.

Napływ obcego kapitału mający przezwyciężyć zacofanie: w postaci inwestycji bezpośrednich, w formie udziału w kapitale akcyjnym lub spółek typu joint ventures, w formie kredytów na inwestycje eksportowe.

FUNKCJE PAŃSTWA:

• dostarczenie dóbr publicznych,

• wspieranie rozwoju (funkcja męża i akuszerki),

• stabilizacja makroekonomiczna,

• korygowanie niedoskonałości rynkowych (koszty zewnętrzne i korzyści zewnętrzne),

• zapewnienie ładu społecznego,

• zapewnienie sprawiedliwości społecznej;

• Funkcja alokacyjna, redystrybucyjna, stabilizacyjna,

ZASADY DOBREGO PAŃSTWA:

1. zasada symbiozy państwa i rynku,

2. komplementarności rynku i demokracji

3. Dominacji mechanizmu rynkowego w gospodarowaniu

4.zasada „surowego paternalizmu” państwowego

5.ekonomizacji oferty publicznej

6.samorządności i decentralizacji

7.stabilności, która nie demobilizuje.

STYMULUJĄCE KIERUNKI AKTYWNOŚCI EKONOMICZNEJ:

• R&D,

• infrastruktura,

• edukacja,

• ochrona zdrowia,

• bezpieczeństwo publiczne,

• tworzenie praw własności,

• tworzenie infrastruktury instytucjonalnej i jej stabilność

FUNKCJE PAŃSTWA W ŚWIETLE TEORII PRAW WŁASNOŚCI:

• Forma własności -prywatne/publiczne (optymalne wykorzystanie zasobów),

• Konkretne sprecyzowanie praw własności (własność rozmyta jest źle zarządzana),

• Przepływ własności w ramach własności prywatnej (likwidowanie blokad, wzrost efektywności)

CZYNNIKI SPOWALNIAJĄCE WZROST:

• przerost państwa,

• nieelastyczność systemu,

• miękkie ograniczenia budżetowe,

• nadmierna opiekuńczość,

• biurokracja,

• korupcja,

• ograniczenie rynku,

• dyskryminacja sektora prywatnego.

CO PRYWATYZOWAĆ?

• Służbe zdrowia,

• szkolnictwo,

• więzienia,

• wojsko

---