GEOGRAFIA OSADNICTWA I LUDNOŚCI

1. ROLA CZYNNIKÓW PRZYRODNICZYCH W PROCESIE ROZWOJU OSADNICTWA.

Poglądy na rolę czynników przyrodniczych w kształtowaniu osadnictwa:

Środowisko:

• Determinizm geograficzny - XIX i pierwsza połowa XX wieku, środowisko przyrodnicze ma decydujący wpływ na rozmieszczenie ludności i jego działa cność;

• Nihilizm - środowisko nie wywiera żadnego wpływu, człowiek jest niezależny od środowiska;

• Posybilizm - ze względu na rozwój techniki wpływ środowiska maleje, człowiek dostosowuje środowisko do siebie (ma narzędzia i technikę).

Woda: jako czynnik decydujący o lokalizacji i rozmieszczeniu osiedli.

3 typy cywilizacji:

• potamiczne (gr. Potamos) - rzeka, rzeczne;

• talosaiczne (gr. Thalassa) - morze, morskie;

• oceaniczne (gr. Oceanom) - oceaniczne.

Źródła cywilizacyjne: (na bazie Nilu, Tygrysu, Eufratu, Indusu, Mezopotamii, Huang-Ho).

• na madach rzecznych: obszary uprawne, umożliwiało to koncentracje ludności i rozwój miast;

• rzeki były szlakami odkrywców i osadników;

• kolonizacja grecka nadmorska, wzdłuż Morza Egejskiego;

• kolonizacja europejska nad Atlantykiem:

• Ameryka Pd. - Porto Seruga 1500r., Panama1519, Pernambuco1526, Rio de Janeiro1531, Buenos Aires1535, Carioca 1576.

• Ameryka Pn. - Nowy Amsterdam 1609 (->Nowy Jork 1664), Boston 1630, Filadelfia 1682.

• rzeki przyczyniły się do powstania wielkich miast w Polsce - szlaki komunikacyjne i transportowe;

• przy ujściu rzek do morza (Gdańsk);

• u zbiegu jednej lub kilku rzek (Paryż, Moskwa);




• na początku odcinka rzeki;

• na skarpach rzecznych;

• na wyspach;

• w deltach.

Ukształtowanie powierzchni:

• wpływ wysokości n.p.m. na lokalizacje osiedli (bariera grawitacyjna):

• powyżej 2 tys. m n.p.m. - 1% ludności.

• max 3 tys. m n.p.m. - Tybet.

• wpływ form morfologicznych na lokalizację osiedli (tereny nizinne, mniej wyżyn i gór, na pograniczu lasu a stepu, gór a przedgórzy np. Karpaty i Sudety);

• wpływ lokalnych warunków topograficznych (Sankt Moriz, Insbruk);

• bogactwa mineralne;

• Ekspozycja stoków.

Klimat:

• temperatura (min. i max.);

• opady atmosferyczne;

• susze;

• zjawiska ekstremalne;

• oświetlenie.

2. PODSTAWY TEORETYCZNE OPISU I WYJAŚNIENIA FUNKCJI MIAST.

Pojecie i badanie funkcji miast:

W geografii termin użyty w 1891 roku przez Friedricha Ratzla - przyrównał miasto do żywego organizmu.

W geografii miast definicja funkcji miejskiej jest związana z pojęciem działalności miejskiej. Od czego zależy podstawa gospodarcza miast, ich istnienie i rozwój. Podstawę stanowia różne rodzaje działalności.

Funkcja miejska: każda działalność społeczno-gospodarcza wykonywana w mieście niezależnie od jej rangi ekonomicznej i przestrzennej, rozpatrywanej zarówno z punktu widzenia tego miasta jak i sys. osad. w skład którego wchodzi.

Podstawy teoretyczne analizy funkcji miast:

• rozwinęła się w ramach dwóch systemów teoretyczno-badawczych;

• jeden nich obejmuje studia powiązane strona zatrudnienia i strona funkcji miast i oparty jest n koncepcji bazy ekonomicznej miast;

• drugi rozważa funkcje miejskie w aspekcie relacji funkcjonalno-przestrzennych miasta z otoczeniem i nawiązuje do teorii miejsc centralnych.

Koncepcja bazy ekonomicznej miast: wyjaśnia powstanie i rozwój miasta w kat. podziału gosp. miasta.

1. działalności świadczone wg. świata zewnętrznego (fun. miast egzogeniczne), uznane za czynnik powstania i rozwój miast, jego bazę ekonomiczną oraz element, który wyznacza odrębność i miejsce w miasta w społecznym i przestrzennym podziale pracy;

2. działalność świadczona na rzecz rynku lokalnego (wewnętrznego, fun. uzupełniające lub endogeniczne):

• mechanizm bazy ekonomicznej miast;

• działalności egzogeniczne wyznaczaj astr. fun. miast.

Teoria miejsc centralnych - (Christaller):

1. są miejscowościami centralnymi nie dlatego, że ich położenie jest centralne ale dlatego, że pełnia funkcje centralne, czyli działalności o znaczeniu ponadlokalnym, obsługujące:

• handel, usługi lokalne, lecznicze, finansowe, ubezpieczeniowe, rzemiosło;

2. powstają w wyniku koncentracji różnych rodzajów działalności człowieka w niektórych miejscach przestrzeni geograficznej, czyli w skutek nierównomiernego rozkładu przestrzennego tych działalności stanowi ramy, w których wykonywane są funkcje miast i w których organizuje się życie codzienne jego mieszkańców;

3. plan miasta tworzą trzy elementy:

• ulice, drogi, place,

• parcele miejskie (działki budowlane),

• różnego rodzaju budynki;

4. wyróżnia się cztery typy rozplanowania miejskiego:

• układy nieregularne,

• szachownicowe (prostokąty) - pozwala dobudowywać kolejne segmenty, nie ma wyraźnego centrum, nie ma ulic przekątnych;

• promienisto koncentryczne - arterie promieniste i koncentryczne oraz wyraźne centrum;

• liniowe (pasmowe) - wzdłuż linii zabudowy.

---