Polskie programy biblioteczne

Najczęściej stosowane moduły w systemach bibliotecznych

Wśród najczęściej [12] stosowanych modułów należy uwzględnić:

1. Wyszukiwania,

2. Katalogowania,

3. Udostępniania wraz z statystykami,

4. Gromadzenia,

5. OPAC WWW,

6. Bibliografii regionalnej lub bazy tematycznej ( dostęp do Internetu ),

7. Retrokonwersji ze źródeł online ( np. klient Z39.50 ),

8. Klient do pracy zdalnej ( katalogowanie, wypożyczalnia ),

9. Narzędzia do konwersji danych,

10. Narzędzia administracyjne,

11. Moduł skontrum.

Wymienione moduły są dziś podstawami funkcjonowania dobrego systemu. System, który nie współpracowałby z bazami online byłby dziś zupełnie nie przydatny. Potwierdzeniem tej tezy jest MAK, którego wykorzystywanie zostało prawie całkowicie zaniechane.

Zintegrowany System Biblioteczny APIN

System APIN powstał w latach 70 XX wieku, kiedy narodziła się koncepcja selektywnej dystrybucji informacji ( SDI ) oraz komputerowego katalogowania dokumentów gromadzonych przez Politechnikę Wrocławską. Wdrożono go w latach 90 [21]. Funkcjonował na uczelni do 2002 roku [10], kiedy biblioteka postanowiła wprowadzić system ALEPH. Katalog komputerowy pierwszy raz został udostępniony czytelnikom w 1986 r [7]. Monitory ekranowe współpracowały z maszyną RIAD - 32 ( później RIAD - 34 i IBM - 4341 ) wykorzystując oprogramowanie pakietu CDS/ISIS. Przeszukiwany katalog liczył 46448 rekordów. Książki zarejestrowane były w systemie SABI/OZ od 1978 r. Sesje regularne zapoczątkowano w 1990 r. W 1994 System został zaimplikowany
na mikrokomputerach.

W 1998 r. system poszerzono o Moduł gromadzenia. Późniejszą zmianą było wprowadzenie do Modułu wyszukiwania OPAC skrótu „L” - egzemplarz lektoryjny,
z którego można korzystać tylko na miejscu, a także kody dla dokumentów, które biblioteka planuje włączyć do zbiorów ( systemu ) tj.:

• ZAK - tytuł w trakcie zakupu,

• DOK - dodatkowe egzemplarze tytułu w trakcie zakupu,

• OPN - tytuł w trakcie opracowania,

• OPD - dodatkowe egzemplarze w trakcie opracowania.

Automatycznymi funkcjami systemu są:

• Gromadzenie,

• Opracowanie,

• Obsługa magazynu,

• Wypożyczanie ( min. druki kart bibliotecznych i kodów paskowych ),

• Wyszukiwanie (OPAC i serwer WWW ),

• Kontrola zbiorów,

• Wydruki (m.in. wykaz nabytków) i analizy statystyczne.

O systemie pracownicy Biblioteki Wrocławskiej wypowiadali się w następujący sposób [8]:

Nasuwa się pytanie, dlaczego utrzymujemy i rozwijamy własny system biblioteczny APIN, zamiast zakupić jakiś firmowy spośród licznych oferowanych na rynku i używanych
w innych bibliotekach. Przyczyn jest kilka. Od blisko 30 lat funkcjonuje w bibliotece zespół projektantów i programistów (przez kilkanaście lat wraz z zespołem naukowo-dydaktycznym, który tworzy dziś odrębny wydziałowy Zakład Systemów Informacyjnych). Doświadczenie zespołu APIN ułatwia ogromnie nie tylko komputeryzację biblioteki, ale i organizację dostępu do nowych źródeł informacji cyfrowej dla naszej uczelni, dla środowiska wrocławskiego
czy też konsorcjów ogólnopolskich (np. baza Chemical Abstracts), co staje się podstawowym zadaniem biblioteki uczelni technicznej obecnych czasów.

Nasze doświadczenia przekazujemy chętnie podczas organizowanych już od 15 lat ogólnopolskich kursów. Mamy podstawę przypuszczać, że m.in. pomogły one kadrze bibliotek akademickich zorientować się na miejscu, w kraju, w możliwościach systemów bibliotecznych, a więc także pomoc w trudnych wyborach najwłaściwszego systemu komercyjnego.

Ze względów organizacyjnych (szczupłość zespołu) jak i finansowych (nieregularny dopływ środków na prace rozwojowe), nie jesteśmy obecnie w stanie wdrażać naszego systemu w innych bibliotekach i zapewnić serwisu na odpowiednim poziomie.

Co - Liber

System ten powstał w 1988 r. [22]. Stworzony został przez firmę Exell Sp z o.o. z Warszawy. Stworzony został we współpracy z bibliotekarzami. System oferowany był w czterech wersjach:

• Jednostanowiskowa pracująca na MS DOS lub DR DOS - cena 2000 zł,

• Sześciostanowiskowa pracująca w sieci LAN firmy Novell - cena 4000 zł,

• Rozszerzona dla komputerów 386 z pamięcią RAM min. 4 MB - brak danych,

• Wersja dla Windows - cena 2500 zł.

System posiadał możliwość:

• Ewidencji zasobów,

• Ewidencji wypożyczeń,

• Ewidencji użytkowników,

• Ewidencji zamówień,

• Funkcje wspierające obliczenia statystyczne i i finansowe,

• Możliwość ewidencjonowania zasobów i użytkowników przy pomocy kodów kreskowych.

System ten był min. stosowany przez Trybunał Konstytucyjny i Narodowy Bank Polski
w Warszawie.

KOBi

KOBi [9] jest polskim programem bibliotecznym stworzonym przez Rzeszowska firmę SoftiK Sp z o.o.
Prócz programu dla bibliotek firma oferuje program do fakturowania
( KOFi ), do zarządzania jednostka magazynową ( KOMi ), oraz fakturowania z możliwością prowadzenia stanów ilościowych ( KOFi-L ). Został stworzony do obsługiwania małych
i średnich bibliotek. Zaprojektowany do obsługi w środowisku Windows, nie starszym
niż Windows 98.

Najważniejszymi funkcjami są możliwość wydruk kodów kreskowych, import opisów ze stron Biblioteki Narodowej, przeprowadzanie skontrum itp. Firma oferuje import czytelników i opisów z innego systemu. Przykładowe zrzuty ekranów dostępne są na stronie internetowej producenta.

Cennik:

• 450 zł ( obecnie promocja - 270 zł ), następne stanowisko 100 zł,

• Licencja bezterminowa lub roczna 759 zł ( 150 zł każde następne stanowisko ),

• moduł WWW - 1280 zł,

• godzina pracy serwisanta - 89 zł.

LECH - BMS

Został stworzony [22] w 1991 r. przez Leszka Masadyńskiego będącego wówczas właścicielem Zakładu Projektowania i Konserwacji Systemów Komputerowych. Program wdrożono w Zakładzie Badawczo - Rozwojowym Bibliotekoznawstwa, Pomocy Naukowych
i Użytkowników „New Bibl” w Politechnice Poznańskiej [6]. Miał być programem wyszukiwawczo - informacyjnym, edytorskim i katalogowym. Jednak nie spełnił oczekiwań. W 1992 został zastąpiony programem SOWA.

SOWA i SOWA II

System [4] SOWA powstał dzięki współpracy firm SOKRATES ( Leszek
Masadynski ) i ZETER ( Ryszard Rogaczewski ). W 1994 r. system miał ponad 100 wdrożeń, by w 2007 r. przekroczyć liczbę 1500 wdrożeń. W regionie łódzkim program od 1995 roku stosuje Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej w Łodzi im. Prof. Tadeusza Kotarbińskiego.
W 1994 r. firmy zdecydowały się rozdzielić, a konkurencja zmobilizuje ich do większej dbałości o sponsorów, tzn. użytkowników systemu SOWA i do większego inwestowania
w rozwój systemu. Dzisiaj systemem zajmuje się firma SOKRATES, tak wiec zaistniały podział okazał się dla spółki dobrym rozwiązaniem. ZETER natomiast zawiesiła swoją działalność. Każdy użytkownik korzystający z programu otrzymywał broszurę użytkową, jako programy szkoleniowe. W SOWIE II takowa nie jest dołączana. Za dodatkową opłata moduł OPAC WWW zarówno SOWY jak i SOWY II posiada możliwość działania na:

• Indeksach,

• W wyszukiwaniu swobodnym,

• Dokonywania operacji na koncie czytelnika.

W wyszukiwaniu swobodnym można stosować operatory Boole'a bądź poprzez wpisywanie fraz w dowolne pole. Pierwsza wersja sowy posiadała własny format danych, przez co nie była zgodna z norma opisu MARC 21 wykorzystywała natomiast własny format o nazwie SOWA RTK. SOWA II wykorzystywała format MARC 21. Sam system początkowo stworzony na DOS przeniesiony został przez firmę na platformę Windows. Przewidywano, że prawdopodobnie system zostanie dostosowany do pracy
w oprogramowaniu Linux, co nigdy nie nastąpiło. Układ i różnice pomiędzy wersjami systemu SOWA i SOWA II prezentują poniższe wykresy.

Ryc. 1. Architektura systemu SOWA

Źródło: Kolasa W.M., W. M., Rogoż M., Polskie programy biblioteczne dla małyc
i średnich bibliotek publicznych…

Ryc. 2. Architektura systemu SOWA II

Źródło: Kolasa W.M., W. M., Rogoż M., Polskie programy biblioteczne dla małych i średnich bibliotek publicznych…

Ceny [11] zakupu systemu SOWA:

• 11060 zł - do pięciu stanowisk,

• Wersja z modułem internetowym i systemem TCP - 17060,

• Wszystkie moduły w instalacji do 5 stanowisk - 27600.

Ceny zakupu SOWY II:

• 11710 zł - do pięciu stanowisk,

• Wersja z modułem internetowym
  i modułem TCP - 17710 zł,

• Koszt zakupu serwera TCP - 6000 zł.

MAK ( Małe Automatyczne Katalogi )

System MAK jest wytworem Biblioteki Narodowej. Został stworzony przez Zakład Technologi Informatycznych w Warszawie. Zaprojektowany jako funkcjonujący w DOS - ie, doczekał się zastosowania w Windows NT w Bibliotece Narodowej czy Wojewódzka
i Miejska Biblioteka Publiczna im. Józefa Piłsudskiego w Łodzi, która opracowała własną wersję programu ( wersja 1.39 z dnia 25.08.2008 r. ) będąca kopią systemu Horizon tworzoną raz w tygodniu [1].

Charakterystycznymi cechami da systemu MAK są:

• Współpraca z programami składu tekstu TEX,

• Poznać komendy programowania w DOS - ie,

• MAK - iem można dowolnie sterować za sprawa baz danych, szablonów i poleceniami batch [23].

W początkowym założeniu MAK [11] miał być programem przyjaznym dla obsługi
i użytkowników, łatwym do przebudowy i uniwersalnym. Postrzegany jako narzędzie doskonałe dla administratora , jednocześnie kłopotliwy i nie zrozumiały dla bibliotekarzy. Ułatwieniem miało być wykonanie systemu w wersji light. Również książka o MAK-u Jerzego Maja nie okazała się na tyle pomocna by zażegnać problemy z obsługa programu.

Mak został oparty na kartotekowym systemie baz danych nieprzystosowanym do obsługi kartoteki haseł wzorcowych. Tak wiec praca przy zbiorach przekraczających setki tysięcy jest bardzo uciążliwa. MAK wykorzystuje format katalogowania stworzony przez Bibliotekę Narodową MARC BN [6].

W roku 2009 [16] ogłoszono, iż Instytut Książki we współpracy z Biblioteka Narodową rozpoczął prace nad stworzeniem systemu o nazwie MAK+. Program ten będzie posiadał możliwość wglądu do katalogu przez przeglądarkę internetową. Służyć ma głównie, jako narzędzie do przeszukiwania zasobów bibliotek gminnych w Polsce i dokonywania wszelkich operacji.

Cena [5] zakupu programu na dzień 1.2.2008 r. wynosi:

• Cena pakietu z prawem wykorzystania na 1-5 stanowiskach: 2000 zł,

• Cena pakietu z prawem korzystania na więcej niż pięciu stanowiskach: 4000 zł,

•  MAKWWW umożliwiający udostępnianie w Internecie (WWW) danych z baz utrzymywanych w systemie MAK: 500 zł.

MOL

Program został opracowany przez firmę MOL Optimum z Gdyni [13]. Zastąpił jego wcześniejszą wersję MOL 2000+. Przeznaczony głównie dla bibliotek szkolnych. Jest bardzo łatwy w obsłudze.

Może zostać zainstalowany przez bibliotekarza, a wszelkie prace nie wymagają pomocy wyspecjalizowanego serwisu.
Jego dodatkowym atutem jest moduł WWW umożliwiający przeglądanie katalogu przez dowolna przeglądarkę. System wyposażony został w najważniejsze moduły, a dane katalogowe zapisywane są w formacie MARC 21.

Ceny zakupu MOL - a:

• XS szkoły do 150 uczniów, przedszkola - 300 zł,

• S szkoły 151 - 300 uczniów, inne placówki - 490 zł,

• M szkoły 301 - 600 uczniów - 760 zł,

• L 601 - 1200 uczniów - 840 zł,

• XL szkoły powyżej 1200 uczniów - 950 zł.

Patron i Patron 3

Program ten jest produktem [15] firmy MOL Optimum z Gdyni. Jego najważniejsze cechy to archiwizacja danych na serwerze SQL, możliwość pobierania opisów zgodnych
z protokołem Z39.50 oraz formatem MARC 21. Posługuje się operatorami Boole'a. Został zaprojektowany jedynie do pracy w środowisku Windows. Zaleta tego programu przy eksploatacji jest poruszanie się w programie przy użyciu menadżerów graficznych. Wymagana jest od bibliotekarza znajomość organizacji instytucji i ustalonych w niej procedur. Aktualna wersją programu jest Patron 3.

Ceny pakietów:

• 13054 zł licencja na jedno stanowisko,

• 1830zł za każdą następną licencję na stanowisko katalogowe,

• 915 zł za każde następne stanowisko.

LIBRA 2000

Program [12] został zaprojektowany przez firmę MOL Optimum z Gdyni. Pierwszą jego wersja był program LIBRA. Od poprzedniego odróżnia go przebudowany interfejs. Posiada wbudowany moduł internetowy i serwer SQL będący do 5 połączeń bezpłatny. Program ten posiada najważniejsze moduły. LIBRA 2000, jako niewymagający wiedzy informatycznej jest łatwy do zainstalowania i nie wymaga nawet szkolenia dla administratora. System ten działający na serwerach SQL jest bezpieczny i bezawaryjny. Posługuje się operatorami Boole'a. Jego wykorzystanie możliwe jest tylko w środowisku Windows.

Ceny zakupu:

• 3904 zł - licencja na jedno stanowisko,

• 1952 zł za każdą następną licencję.
  
  
  
  
  
  
  
  
  

Ryc. 1. Pobieranie hasła ze słownika przy tworzeniu opisu dla książki jednotomowej.

Źródło: Strona WWW firmy MOL Optimum http://www.mol.pl/?mol=18

Ryc. 2. Moduł Libra WWW

Źródło: Strona WWW firmy MOL Optimum http://www.mol.pl/?mol=18

Prolib

System został stworzony [19] przez Zielonogórska firmę Max Elektronik [6].
Ze strony producenta jedyne informacje przedstawiają możliwości programu, z których najważniejszy jest wbudowany OPAC WWW, możliwość komunikowania się z „innymi podobnymi systemami na świecie” i obsługujący format MARC 21.
Ponadto system został przedstawiony, jako program uniwersalny z możliwością zastosowania w każdym rodzaju bibliotek. Producent nie podaje także cen swojego produktu.

Biblioteka Szkolna

Program [2] ten został stworzony przez firmę Wydawnictwo Librus. Podstawowe informacje dotyczące programu można zaczerpnąć ze strony internetowej producenta to:

• Pomaga w katalogowaniu.

• Generuje kody kreskowe i wspiera obsługę czytnika.

• Prowadzi ewidencję wypożyczeń, rejestry danych statystycznych.

• Wspomaga w przeprowadzaniu skontrum.

• Drukuje karty biblioteczne i nalepki na egzemplarze oraz inne funkcjonalne wydruki.

• Importuje opisy bibliograficzne z serwera Biblioteki Narodowej oraz dane uczniów
  z innych programów firmy LIBRUS (Sekretariat, Świadectwa, Ocena Opisowa).

• Generuje biblioteczną stronę WWW zawierającą dane o bibliotece, katalog
  i wypożyczeniach.

Cena programu to 1200 zł. Jak na tak prosty program jest to cena zbyt wysoka, chociaż aby go użytkować nie jest potrzebne zakupywanie kolejnych licencji ( program znajduje się
na jednej płycie ).

Progman

Program [15] ten został stworzony w Gdyńskiej firmie nazywającej się tak samo jak system. Do jego najważniejszych funkcji należą import i eksport opisów w formacie MARK 21, oraz moduł OPAC WWW dostępny w podstawowej cenie. Wykorzystywany jest zazwyczaj w małych i średnich bibliotekach.

Ceny poszczególnych pakietów:

• Biblioteka Szkolna - 1329,80,

• Biblioteka Publiczna - 1720,20,

• Biblioteka Pedagogiczna - 1720,20.

PROGRAMY DARMOWE

Bibliotekarz. NET

Program [3] ten został stworzony przez Marka Ryńskiego. Jest on absolwentem Politechniki Warszawskiej wydziału Elektroniki i Technik Informacyjnych w kierunku Informatyka. System nie posiada możliwości katalogowania w formacie MARC 21 oraz katalogu online, jednakże trwają prace nad stworzeniem takowego.

Bibliotekarz.NET jest prostym systemem do zastosowania najwyżej w bibliotekarz szkolnych, przy czym sprawdza się wśród prywatnych użytkowników. Jego interfejs jest zbliżony do MOL - a. Można przeprowadzać w nim podstawowe operacje biblioteczne.

Mateusz

Autorem programu [18] jest Mirosław Domański. Mateusz jest programem kłopotliwym do instalacji dla bibliotekarzy. Wymaga pomocy ze strony wykwalifikowanego informatyka. Jego interfejs jest bardzo przejrzysty dla użytkownika. Opisy katalogowe zawierają dodatkowe informacje w postaci emotikona o tym czy pozycja jest dostępna. Obok opisu dodawane są zdjęcia poszczególnych tytułów, co pozwala nieuważnemu czytelnikowi pomóc rozpoznać właściwy tytuł. Składa się z dwóch części: Kasi - modułu katalogowania, mateusza - modułu udostępniania.

Pomimo tego, iż jest to program bezpłatny nie ustępuje pod względem jakościowym innym, kosztującym nawet kila tysięcy złotych. Do tej pory program wykorzystywany jest jedynie w Bibliotece Publicznej Dzielnicy Bemowo m. st. Warszawy.

Ceny dla programu KOBi podano w cenach netto.

Polecenia do obsługi plików w DOS - ie. Polecenia tego typu wykonywane są językiem skryptowym poprzez pliki wsadowe, czyli implikowane komendy poleceń. Mogą być wykorzystywane także w wierszach poleceń Windows. Przykładowym poleceniem ustawiania czasu pliku jest:
@ echo wiersza data set = $ d $ _ID czas = $ t $ h $ h $ h> (). bat 
% COMSPEC% / e: 2048 / c (a).> Bat (b). Bat 
% v% w ((b). bat del) do połączenia% v% (?). bat 
echo%%> date%% czasu> Rejestr

9

---