„ANTY - ANTYRELATYWIZM” Geertz
1. Cel tekstu - rozproszenie bezpodstawnych obaw i lęków związanych z relatywizmem kulturowym, które to rozbudzane są przez antyrelatywistów; kolejny głos w debacie nad relatywizmem
2. Stanowisko autora - odzwierciedlone przez podwójną negację użytą w tytule, która „(…) umożliwia odrzucenie czegoś bez angażowania się w konsekwencji po stronie tego, co jest w ramach odrzucanej formuły odrzucane.”
3. Alternatywne punkty widzenia w debacie
- relatywiści: obawa przed prowincjonalizmem czyli utratą ostrości spojrzenia, przyćmieniem intelektu i ograniczeniem zdolności odczuwania sympatii w wyniku przesadnego przywiązania do własnego społeczeństwa
- antyrelatywiści: strach przed nihilizmem, przed subiektywizmem, przed zrównaniem wszystkiego pod względem ważności, przed uczynieniem wszystkiego równie nieważnym
Zatem debata oferuje „wybór pomiędzy różnymi zgryzotami”
4. Przykładowe stanowiska antyrelatywistyczne:
I.C. Jarvie - relatywizm dehumanizuje i czyni nas niezdolnymi do komunikacji, przez to, iż ogranicza możliwości krytycznej oceny ludzkich wytworów
( kontrargument Geertza nie za mocny, że „ nikt z nas będący przy zdrowych zmysłach nie paliłby się do przyjęcia poglądu dehumanizującego go w stopniu uniemożliwiającym komunikację z innymi )
Paul Johnson „Modern Times” - wszystkie plagi nowoczesności jako rezultat relatywistycznej herezji
George Stocking - relatywizm, który w swych założeniach zawiera postulat przeciwko rasizmowi, jawi się jako neorasizm, „usprawiedliwiający stan zacofania techniczno - gospodarczego niegdyś kolonialnych ludów”.
5. Relatywizm kulturowy a antropologia wg autora
- relatywistyczna orientacja integralną cechą antropologii
- dane antropologiczne, a nie teoria, występują przeciwko absolutyzmowi sądów intelektualnych, moralnych i estetycznych
-debata dotycząca szerszych implikacji badań antropologicznych, sprowadza się do debaty o tym, jak żyć ze świadomością tych następstw
6. Próby walki z relatywizmem na łonie antropologii
koncepcja bezkontekstowej natury ludzkiej - naturalizm, po jego stronie socjobiologia, ewolucjonistyczna psychologia, ujęcia wyrastające z psychoanalizy, ekologii, neurologii, etologii zachowań wyuczonych, teorii rozwoju, marksizmu; jako przykład twórczość Mary Midgeley; atak na relatywizm moralny
koncepcja ludzkiego umysłu - racjonalizm, po jego stronie nowy intelektualizm, strukturalizm, lingwistyka generatywna, psychologia eksperymentalna, badania nad sztuczną inteligencją itd.; przykłady Gellner, Horton, Sperber; walka z relatywizmem pojęciowym
-w obu wypadkach nie ma jednolitego stanowiska
- obie koncepcje przyjmują, że różnica jest powierzchowna, a podobieństwo głębokie
- obie równie skutecznie izolują teorie od historii i kultury
- „ceną prawdy okazuje się dekonstrukcja inności”
- Spiro jako nawrócony z relatywizmu kulturowego na wiarę w istnienie natury ludzkiej
- konsekwencją strachu przed relatywizmem, interpretacja wszelkich przejawów kulturowej różnorodności w czasie i przestrzeni, jako zdrowych i niezdrowych przejawów pewnej niezmiennej rzeczywistości, przyjmującej postać podstawowej natury ludzkiej - kwestia dewiacji społecznej
7. Rola antropologii wg Geertza
- rozbudzanie wątpliwości - handlarze zdziwienia
-rozwój nauki wynika z determinacji, by nie trzymać się tego, co kiedyś było całkiem dobre i odpowiednie, ale by szukać czegoś lepszego, co nie zostawia nam sytuacji
patowych
-dawnym koncepcjom odpowiedniość odebrały fakty, nie teorie
- awangardowa rola antropologii - zwrócenie uwagi na to, iż badacz obcego społeczeństwa, patrzy na nie przez pryzmat własnego, wskazanie pewnych prawd
-antyrelatywizm jako krok w tył
8. Podsumowanie:
„ Zastrzeżenia wobec antyrelatywizmu nie dotyczą tego, że odrzuca on podejście do wiedzy według zasady „wszystko zależy od punktu widzenia” oraz podejście do moralności zgodne z regułą „kiedy wszedłeś między wrony(…)”, lecz tego, że w jego ramach poglądy te można zwalczyć jedynie sytuując moralność ponad kulturą, a wiedzę ponad nimi obiema. Nie jest to już jednak możliwe. Jeśli chodziło nam o prawdy lokalne, należało siedzieć w domu.