KONCEPCJE I ZADANIA POLITYKI ANTYMONOPOLOWEJ

Koncepcja strukturalna - optymalna alokacja zasobów eko. Mechanizm konkurencji jest uznawany za podstawowe narzędzie uzyskania pozytywnych zmian w gospodarkach państw członkowskich. Ostra polityk antymon , zwalczania karteli i monopolu na jednolitym rynku. Zmniejszenie interwencjonizmu państwowego i jest wpływu na decyzje przedsiębiorstw prywatnych. Za konieczne uznaje się kontrolowanie i ograniczanie procesów kartelizacji i monopolizacji na rozszerzonym rynku. Podlega kontroli działalność dużych przedsiębiorstw, aby nie dopuszczać do nadużywania przez nich władzy.

Koncepcja dyrektywna - konieczne uzupełnienie mechanizmu konkurencji polityką interwencyjną, tak, aby można było osiągnąć wszystkie pozytywne efekty integracji. Jest rozumiana jako pomoc w dokonywaniu pożądanych przekształceń strukturalnych, zachęcanie do koncentracji, popieranie modernizacji całych gałęzi przemysłu. Interwencja ma szczególne znaczenie w gałęziach o zaawansowanych technologiach, gdyż wymagają one pomocy państwa. W szczególności pomoc ta stała się konieczna, aby korygować negatywne skutki, jakie może przynieść konkurencja. Te skutki mogą być odczuwane przez regiony zacofane i stare gałęzie przemysłu.

Zadania polityki antymonopolowej/polityki konkurencji w UE:

- ochrona integralności rynku wewnętrznego – obecny jednolity rynek nie powinien zostać podzielony na odrębne rynki ; zapewnienie efektywności przedsiębiorstw i konkurencyjnej alokacji zasobów; realizacja celów integracyjnych, takich jak: budowa i rozwój jednolitego rynku wewnętrznego, zwiększenie konkurencyjności międzynarodowej gospodarek krajów członkowskich, zwiększenie spójność społeczno-gospodarczej; zwiększenie liczby konkurujących ze sobą dostawców usług, tak, aby konsument miał większy wybór, wyższą jakość, niższą cenę.

Polityka konkurencji w efekcie ma chronić konkurentów, konsumentów, przyczyniać się do wzrostu zatrudnienia, zwiększenia konkurencyjności międzynarodowej, zwiększenia spójności społeczno-gospodarczej.

KONKURENCJA MONOPOLISTYCZNA - elementy konkurencji i monopolu. Warunki: zróżnicowanie produktów przy istnieniu wielu przedsiębiorstw; istnienie konkurencji między przedsiębiorcami zajmującymi pozycje monopolistyczną. Podstawa: proces różnicowania produktów. produkty podobne, ale nie identyczne. mają o odmienną strukturze właściwości. wymaga znajomości preferencji konsumentów i ich reakcji na zmianę właściwości produktu. Różnicować zmiana wł: fizycznych, chemicznych, zmianę kształtu i opakowania, przez znak towarowy. Wielu producentów, o małym udziale rynku. Przeds. dąży do stworzenia luki substytucyjnej, pomiędzy swoim a czyimś produktem (tworzona przez zróżnicowanie prod.). Gdy powstaje, zmniejsza mobilność popytu (obszar działań monop.), zmniejsza mieszaną elast. popytu. Tj. podwyższyć cene bez sprzeciwu. różna wielkość przeds, zależy od wytw towarów, kosztów prod i sprzed, elast. popytu. nie ma barier dostępu, opuszczenia, przejrzystości rynku

KONKURENCJA OLIGOPOLISTYCZNA - przeds. działa w otoczeniu konkurencyjnym i może wywierać swoim zachowaniem skuteczny wpływ na postępowanie innych oligopolistów. Warunki: 1)kilku przeds. 2) Każdy przeds ma stosunkowo duży udział w ogólnej wielkości podaży. Tworzy się oligopolistyczna struktura podaży. 3) Istnieją bariery dostępu do rynku, jak i opuszczenia. Jest ograniczony dostęp do rynku dla nowych przedsiębiorców. 4) wysoki stopnień przejrzystości. / każdy przeds, ma dużą siłe eko, ani narzedzia konk, ani sposób działania nie podlegają paramertryzacji. Są kontrolowane przez przeds, przedmiot wyboru oligopolistów. układ dwustronny zależności między oligopolistami. Decyzje jednego wywołują reakcje drugiego. Współzależność decyzji, działań i reakcji wszystkich na rynku. ma wpływ na sytuację rynkową i na efekty, jakie osiągają przeds. Rodzaj: homogeniczny - produkt/preferencje nabywców jednorodne, narzedzia konkurencji cena/techniczno-organizacyjne warunki sprzedaży, nie trzeba inwestycji. Dążenie do stabilności cen. Nie ma opóźnienia w reakcji konkurentów.; heterogeniczny - produkt/preferencje nabywców niejednorodne, narzędziem konkurencji jest zmiana właściwości towarów, trzeba inwestycji. Potrzebny czas, brak inwestycji -> opóźniony. oli. hetero osłabia współzależność decyzji/działań/konkurencji oli. Wysoki stopień hetero rynku zbliża do konk. monopol. Zachowania: kreatywne - tworzenie i wprowadzanie nowych elementów do konkurencji. Może to być nowy produkt, nowa metoda wytwarzania, nowy sposób dystrybucji towarów. imitacyjne – inaczej jest to naśladowanie innowatora i próba jego prześcignięcia. zabezpieczające - utrzymania osiągniętej pozycji na rynku;

KONKURENCJA POLIPOLISTYCZNA (atomistyczna) - warunki: 1) dużo przeds, mały udział w podaży. wysoki stopień zatomizowania podaży. 2) Istnieje swoboda wejścia i opuszczenia. 3) Wysoki stopień homogeniczności towarów będących przedmiotem wymiany oraz preferencji w stosunkach między sprzedawcami a nabywcami.

parametryzacja, która dotyczy narzędzi konkurencji i sposobów działania, poza kontrolą indywidualnego przeds. Narzędzia są rezultatem działań wielu rozproszonych przedsiębiorców. Takim narzędziem konkurencji byłyby cena i produkt. Podstawową cechą jest to, że każdy z nich może wywierać wpływ na indywidualnego przedsiębiorcę, ale nie może wywierać wpływu na postępowanie wszystkich przedsiębiorców na rynku, czyli nie może wpływać na ogólną sytuację rynkową Na takim rynku występuje wysoki stopień mobilności popytu. Przepływa on między przedsiębiorstwami. Mobilność popytu jest skutkiem oddziaływania na popyt wszystkich przedsiębiorców. Jest także dla przedsiębiorcy zjawiskiem zewnętrznym (jak cena, produkt i sposób działania). Rynek jest homogeniczny zarówno w odniesieniu do przedmiotu wymiany, jak i preferencji w stosunku do przedsiębiorców. Homogeniczność preferencji oznacza brak zróżnicowania preferencji osobistych, czasowych i przestrzennych, którymi kierują się przedsiębiorcy w stosunkach z nabywcami. Ta konkurencja odpowiadałaby polipolowi doskonałemu. Warunki tej konkurencji występują w odniesieniu do podstawowych produktów rolnych.

NADUŻYCIE POZYCJI DOMINUJĄCEJ

1. Narzucanie w sposób bezpośredni lub pośredni nieuzasadnionych cen kupna lub sprzedaży, lub innych warunków sprzedaży. Ten przypadek brzmi niemal tak samo jak w artykule 101.

2. Ograniczanie produkcji rynków lub rozwoju technicznego ze szkodą dla konsumentów.

3. Stosowanie wobec partnerów handlowych niejednakowych warunków do tych samych świadczeń.

4. Uzależnianie zawarcia kontraktu od zgodny na przyjęcie dodatkowych świadczeń, które nie wiążą się z przedmiotem umowy. Są to tzw. umowy wiązane.

Nadużycia dominującej pozycji są dzielone na:

- nadużycia o charakterze eksploatacyjnym – dotyczą one nierzetelnych lub nieuzasadnionych ekonomicznie zachowań przedsiębiorstwa dominującego wobec partnerów rynkowych. Mogą przybrać one formę narzucania wysokich cen monopolowych, a przy ograniczaniu produkcji i postępu technicznego przesuwać mogą popyt ku mniej wartościowym produktom.

- nadużycia o charakterze antykonkurencyjnym – polegają one na osłabieniu przez dominujące przedsiębiorstwo konkurencji na rynku, gdzie jest już ona ograniczona przez występowanie zjawiska dominacji. Swoim zachowaniem dominujące przedsiębiorstwo uniemożliwia funkcjonowanie skutecznej konkurencji. Do nadużyć antykonkurencyjnych zaliczamy: arbitralną odmowę dostawy towarów ; udzielanie rabatów za lojalność; stosowanie przez przedsiębiorstwo dominujące zróżnicowanych cen na ten sam produkt

DOZWOLONE POROZUMIENIA

Obowiązuje obwieszczenie (nie jest to akt prawny) w sprawie porozumień o mniejszym znaczeniu lub obwieszczenie de minimus, przyjmuje ono jeden warunek i to jest UDZIAŁ RYNKOWY- oddzielnie określony dla porozumień wertykalnych i horyzontalnych, zgodnie z nim porozumienie przedsiębiorstw, jako nieoddziałujące dostrzegalnie na konkurencję, unika zakazu art. 101 ust.1, jeśli:

a). łączny udział stron porozumienia nie przekracza 10% rynków, na obszarze których porozumienie wywiera skutki. Jest to w przypadku porozumień między rzeczywistymi lub potencjalnymi konkurentami horyzontalnie,

b). udział rynkowy każdej ze stron porozumienia nie przekracza 15% rynków, na obszarze których porozumienie wywiera skutki, gdy porozumienie zawarte jest między przedsiębiorstwami, które nie są konkurentami na tym rynku, porozumienie pionowe wertykalne,

c). W tym obwieszczeniu również zawarto, co jeśli trudno jest porozumienie zakwalifikować do jednej z kategorii (wertykalnej lub horyzontalnej); przewiduje się jako próg 10% rynków, na obszarze których porozumienie wywiera skutki,

d). jest także wymieniona lista naruszeń, które są zakwalifikowane do naruszeń ciężkich, które nie korzystają z dobrodziejstwa zasady de minimis, nawet, jeśli spełniają progi, są to: obniżanie cen, podział rynków lub konsumentów.

Zwolnienie indywidualne - dopuszcza się porozumienia z uwagi na pozytywne skutki, jakie mogą przynieść, żeby z niego skorzystać przedsiębiorstwo musi spełnić łącznie 4 warunki: dwa pozytywne, dwa negatywne:

Pozytywne:

1. Powinno to porozumienie przyczyniać się do polepszenia produkcji lub dystrybucji towaru lub służyć postępowi technicznemu lub gospodarczemu.

2. Porozumienie powinno dostarczać konsumentom godziwy udział w korzyściach

Negatywne:

1. Porozumienie nie może nakładać na strony ograniczeń, które nie są niezbędne do osiągniecia tych celów- spełnienie warunku proporcjonalności między założonymi celami, a podejmowanymi działaniami.

2. Porozumienie nie może stwarzać warunków do wyeliminowania konkurencji na znacznym obszarze rynku danych towarów (pod uwagę bierze się udział w rynku stron biorących udział w porozumieniu).

W praktyce: przyjęto zasadę, że korzyści z kartelu mają przewyższać jego negatywne skutki.

Wprowadzono również system zwolnień grupowych czy wyłączeń blokowych, wydawane są przepisy w formie rozporządzeń, w których zezwala się na porozumienia, obowiązują przez okres kilku miesięcy, takimi porozumieniami są porozumienia:

1. o specjalizacji produkcji,

2. porozumienia o transferze technologii (porozumienia licencyjne, dotyczące patentów, porozumienia przenoszące know-how),

3. porozumienia wertykalne dotyczące dostaw i dystrybucji,

4. porozumienia horyzontalne.

ZAKAZANE POROZUMIENIA

Zakaz dyskryminacji zbiorowej wynikającej z umów.

- Kartel jest szczególną formą monopolu utworzoną przez zamkniętą grupę przedsiębiorstw, zawierających między sobą porozumienia. Przedmiotem porozumienia jest uzgadnianie zachowań na rynku. Może to dotyczyć cen, limitów dostaw na rynku, inwestycji. formalny system zmowy przedsiębiorstw, Kartel sztucznie ogranicza produkcję, podnosi cenę i tworzy w danej branży warunki monopolu

- Decyzje zrzeszeń przedsiębiorstw: Mogą być to uchwały, zalecenia związków przedsiębiorstw, nawet tych, które nie mają osobowości prawnej. Ważne jest, żeby były one skierowane do członków zrzeszenia Takie decyzje podejmuje wyłoniona reprezentacja lub wspólny organ przedsiębiorstw, które są upoważnione do działania w ich imieniu. Przedmiotem takiej decyzji może być ustalanie cen i warunków umów, co ma chronić wspólne interesy (ustalanie zasad dyskonta, ograniczenie równoległego importu, określenie warunków dostaw i wykluczanie z nich niektórych przedsiębiorstw).

Uzgodniona praktyka: zachowanie przedsiębiorstw, które nie ma formalnego kształtu; mogą być to ustne porozumienia; przejawiają się w formie pewnych zachowań na rynku. Uzgodnione praktyki są to wszelkie formy nieoficjalnych kontaktów, których skutki dostrzeżemy na rynku i to może polegać na tym, że dostrzeżemy pewne równoległe zachowania na rynku. Z tego wynika, że dla stwierdzenia czy istnieje uzgodniona praktyka trzeba zbadać wszystkie okoliczności.

Niedozwolone jest także stosowanie systemu podwójnych cen, cen innych w obrocie krajowym, a innych w eksporcie (przykład whisky). Również zakazane jest stosowanie cen zalecanych w ramach umowy franchisingowej, jeżeli pozbawi się licencjobiorcy prawa ustalania własnych cen sprzedaży.

Ograniczenie lub kontrolowanie produkcji rynku rozwoju technicznego lub inwestycji:

Podział rynku lub źródeł zaopatrzenia: Porozumienia takie zmierzają do sztucznego podziału jednolitego rynku na odrębne rynki, najczęściej narodowe. Może to zdarzyć się w przypadku porozumień pionowych i poziomych. Przykładami naruszeń są kartele eksportowe

Umowy, których przedmiotem jest podział rynków lub źródeł zaopatrzenia, mogą dotyczyć:

1. Karteli.

2. Umów o wyłączności sprzedaży - przedsiębiorstwo zobowiązuje się do dostarczania towarów, w celu odsprzedaży na danym terytorium, wyłącznie jednemu przedsiębiorcy.

3. Umowy o wyłączności zakupu - sprzedawca jest zobowiązany do dalszej sprzedaży wyłącznie u danego dostawcy.

4. Kartele przetargowe - dzielą one miedzy siebie rynek zamówień publicznych, ustalają między sobą, które z przedsiębiorstw, jaki przetarg wygra.

5. Komisja uznaje za nielegalne takie sposoby podziału rynku, które polegają na wymianie informacji.

6. Umowy, które polegają na stosowaniu wobec partnerów handlowych niejednakowych warunków do ekwiwalentnych świadczeń - oznacza to, że takie same transakcje są korzystniejsze dla wybranych kontrahentów, niż dla pozostałych, np. stosowanie upustów cenowych, różnice w warunkach gwarancji, wybór autoryzowanych sprzedawców(najczęściej na podstawie porozumień tworzących selektywne sieci dystrybucji).

7. Umowy wiązane- w takich porozumieniach strony uzależniają zawarcie kontraktu od przyjęcia przez partnerów zobowiązań dodatkowych, które ani ze względu na charakter, ani ze względu na zwyczaje, nie są związane z przedmiotem umowy. Wymuszanie na partnerze umowy przyjęcia dodatkowych świadczeń, najczęściej występuje przy sprzedaży, gdzie wymusza się przyjęcie transportu, ubezpieczenie towaru i może być uzależnienie zawarcia umowy od udzielenia licencji na prawa własności przemysłowej.

KONCENTRACJA PRZEDSIĘBIORSTW

Rodzaje koncentracji przedsiębiorstw:

- przez ich połączenie – łączą się wcześniej samodzielne przedsiębiorstwa (2 lub więcej) tworząc nowe przedsiębiorstwo. Łączące się przedsiębiorstwa przestają istnieć jako odrębne podmioty (inaczej fuzja), czyli utworzenie nowego przedsiębiorstwa polega na tym, że kilka przedsiębiorstw przenosi cały swój majątek po stronie aktywów i pasywów w drodze rozwiązania bez likwidacji na przedsiębiorstwo, które tworzy.

- wyłączna lub wspólna kontrola (przejęcie kontroli lub udziałów) – oznacza to możliwość wywierania wpływu na działalność tego przeds. i jego organów. Przejęcie kontroli może być wspólne, lub wyłączne. Kontrolę może przejąć osoba kontrolująca już inne przeds., lub grupa osób, jak i grupa przeds. Termin osoba odnosi się do instytucji publicznych, podmiotów prywatnych, jak i osób fizycznych. W przypadku osób fizycznych wymaga się by prowadziły działalność gospodarczą na własny rachunek i kontrolowały już co najmniej jedno przeds. Do przejęcie kontroli dochodzi, gdy zostaje nabyty kontrolny pakiet akcji. Przejęcie kontroli może polegać na nabyciu większości kapitału z prawem głosów, lub połowy kapitału z prawem głosu.

- transakcje wzajemnie powiązane - Jest to szereg transakcji, który może być uznany za jedną koncentrację, która podlega przepisom rozporządzenia. Do tych transakcji należą:

- transakcje wzajemnie uwarunkowane – przejęcie kontroli może nastąpić w wyniku jednej lub kilku transakcji

- transakcje wielokrotne – 2 lub większa liczba transakcji stanowi koncentracje jeżeli mają one jednolity charakter. W tym celu należy zbadać rzeczywistość gospodarczą leżącą u podstaw transakcji oraz cel gospodarczy do którego dążą strony. Konieczne jest zatem ustalenie, czy transakcje są wzajemnie uwarunkowane, w tym sensie, że nie da się przeprowadzić jednej transakcji bez drugiej. Wtedy transakcja ma jednolity charakter. Istotne jest , czy ostatecznie kontrolę przejmie to samo przeds., czy te same przeds.

- utworzenie wspólnego przedsiębiorstwa – które w sposób ciągły pełni wszystkie funkcje samodzielnego podmiotu gospodarczego. Jest używana tutaj określenie: wspólne przeds. o pełnym zakresie funkcji. Takie przeds. musi na rynku występować samodzielnie i musi być ono samodzielne na płaszczyźnie operacyjnej. Przeds. takie musi dysponować wystarczającymi zasobami ekonomicznymi. Będą to środki finansowe, patenty, licencje, know how, znaki towarowe, które są przeds. potrzebne do prowadzenia działalności. Nie wymaga się, żeby przeds. wspólne zatrudniało własnych pracowników. Może korzystać z personelu oddelegowanego przez spółki dominujące, albo też personelu pochodzącego z agencji pracy tymczasowej.

Uprawnienia Komisji:

Komisja bada jaki wpływ ma koncentracja na konkurencję na jednolitym rynku. Ustala pozycję uczestniczących przeds. na tym rynku, ich siłe ekonomiczną i finansową, bada czy występują bariery dostępu na ten rynek i jaki mają charakter. Dokonuje także analizy zmian popytu i podaży, bada rozwój postępu technicznego i ekon. Ocenia również, czy z koncentracji mają korzyść konsumenci. Istotna jest okoliczność, czy w wyniku koncentracji z rynku nie zostaną wyeliminowani konkurenci.

Europejska sieć konkurencji

Europejska sieć konkurencji – tworzą ją Komisja oraz krajowe organy ochrony konkurencji państw członkowskich. W Polsce jest to Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumenta. Nadrzędną pozycję w tej sieci ma Komisja. Utworzona została w celu zapewnienia jednolitej interpretacji i stosowania Wspólnotowych reguł konkurencji.

Ważnym zadaniem polityki konkurencji jest zwiększanie konkurencyjności na obszarze Unii Europejskiej. To zwiększenie konkurencyjności osiąga się przez wyeliminowanie przepisów prawnych, które hamują działania konkurencji i to dotyczy przeglądu przepisów Wspólnotowych i krajowych. W ramach tych działań mówi się również o zliberalizowaniu przemysłów sieciowych lub zliberalizowaniu sektorów regulowanych np. energetyka, dostawy gazu, telekomunikacji.

Na politykę konkurencji składa się: ochrona przed antykonkurencyjnymi porozumieniami przedsiębiorstw, ochrona przed nadużywanie dominującej pozycji, kontrola koncentracji przedsiębiorstw, kontrola pomocy publicznej, liberalizacja sektorów regulowanych. To składa się na obecną politykę konkurencji. Ważną zmianą jest także otwarcie na konkurencję ze strony krajów trzecich. Jest to związane ze znoszeniem przeszkód prowadzenia działalności przez przedsiębiorstwa trzecie na jednolitym rynku. Otwarcie gospodarki uznano za ważne z uwagi na korzyści jakie mogą osiągnąć konsumenci i zwiększenie zatrudnienia. Wyróżnia się ochronę wewnętrzną i zewnętrzną konkurencji.

Ochrona wewnętrzna – polega na znoszeniu przeszkód ograniczających wymianę handlową: bariery taryfowe i pozataryfowe oraz inne przeszkody w handlu: techniczne, administracyjne, fiskalne.

Ochrona zewnętrzna – jest to wzmocnienie przedsiębiorstw z krajów członkowskich wobec przedsiębiorstw krajów trzecich. Obecnie ta ochrona nieco zmniejszyła się.

Polityka konkurencji w efekcie ma chronić konkurentów, konsumentów, przyczyniać się do wzrostu zatrudnienia, zwiększenia konkurencyjności międzynarodowej, zwiększenie spójności społeczno-gospodarczej.

Inne formy rynków:

Duopol: mamy dwóch sprzedawców określonego dobra lub usługi. Działanie jednego z nich wpływa na pozycję drugiego, wymuszając na drugim określoną reakcję, którą trudno z góry przewidzieć. Żadne z przedsiębiorstw duopolu nie może dokładnie przewidzieć skutków swoich własnych decyzji. Również nie może jednoznacznie przewidzieć reakcji konkurenta. Zwraca się również uwagę, że w przypadku duopolu występuję największe nasilenie konkurencji.

Monopol: występuje, gdy na rynku istnieje jeden sprzedawca, a oferowane przez niego towary nie mają substytutów; brak substytutów możemy ustalić badając jak kształtuje się mieszana elastyczność popytu ( poziom 0 – brak substytutów); ważne jest, że popyt na towary nie jest mobilny, (jeżeli zmiana ceny towaru nie wywoła zjawiska mobilności, czyli nie nastąpi przesunięcie popytu do innego sprzedawcy); monopolista nie musi być przedsiębiorcą o dużych rozmiarach – rozmiary przedsiębiorstwa nie są kryterium decydującym o braku lub istnieniu monopolu; źródła powstawania monopolu: rynkowe i pozarynkowe ( zaliczmy decyzje podejmowane przez państwo oraz okoliczności związane z ograniczonością zasobów ekonomicznych i ograniczonością segmentów rynku).

Monopson: dotyczy nabywców towarów i popytu. Odzwierciedla on istnienie w danym segmencie rynku jednego nabywcy, który reprezentuje cały popyt na produkty lub usługi, które nie mają substytutów. Oznacza to, że podaż produktów jak i usług nie ma charakteru mobilnego. Sprzedawcy są pozbawieni możliwości wyboru nabywcy. Podstawą funkcjonowania monopsonu są relacje zachodzące między sprzedawcą, a nabywcą (układ wertykalny stosunków rynkowych). W wyjątkowych wypadkach dotyczy nabywców wyrobów finalnych. Zazwyczaj monopson dotyczy nabywców prowadzących działalność gospodarczą. Zgłaszają oni popyt na pracę i rzeczowe czynniki wytwórcze. Te czynniki są przez nich przetwarzane na towary finalne. Monopsonistą może być przedsiębiorca produkcyjny lub usługowy. Ważne jest, że on jest jedynym podmiotem, który w danym segmencie rynku nabywa od sprzedawców czynniki wytwórcze. Monopsonista posługuje się 2 narzędziami:

• ceną i jej zmianą

• wielkością popytu

Narzędzia te pozostają pod jego kontrolą. Próbuje on za ich pomocą kształtować podaż. O ilości oferowanych produktów bądź usług decydują sprzedawcy. Monopsonista dąży do obniżania poziomu cen i płac, tak, aby zmniejszyć wydatki przez siebie ponoszone. Może też działać przez zmniejszenie wielkości popytu. Na rynku może się zdarzyć przypadek monopolu dwustronnego. Jest to taka struktura podmiotowa rynku, że jednemu sprzedawcy, reprezentującemu całą podaż danego produktu lub usługi, towarzyszy tylko jeden nabywca, reprezentujący popyt. Najczęściej jest to przypadek związków zawodowych i reprezentacji pracodawców, którzy negocjują poziom płac.

Monopol publiczny: jest monopolem doskonałym, kontrolowanych i regulowanym przez państwo: elektrownie, gazownie, wodociągi, poczta, komunikacja publiczna. Usługi mogą być powierzone wykonywaniu przez określonego przedsiębiorcę. Państwo ingeruje ustalając cenę maksymalną. Cena ta ma pokryć koszty i zapewnić przedsiębiorstwu użyteczności publicznej umiarkowane oprocentowanie zaangażowanego kapitału. Rząd może wykorzystywać monopole publiczne do powiększania dochodów budżetowych. Popyt na towary dostarczane przez przedsiębiorstwa publiczne jest na ogół nieelastyczny. Pozwala to na podnoszenie podatku akcyzowego bez obawy spadku wpływów budżetowych. Może być także wyłączność przedsiębiorstwa przyznana przez prawo np. ochrona przez prawo patentowe.

POMOC PUBLICZNA

Pomoc publiczna – zakaz: Pomoc publiczna jest zakazana, jeśli udzielana jest w jakiejkolwiek formie przedsiębiorstwom lub na potrzeby produkcji określonych towarów, gdy zakłóca lub gdy grozi zakłóceniu konkurencji i oddziałuje na handel między państwami członkowskimi. Taka pomoc jest niezgodna z rynkiem wewnętrznym. Są zakazane takie działania państwa, które uprzywilejowują jedne podmioty w przeciwieństwie do innych. Zakazane jest, jeżeli organ państwowy obniża przedsiębiorcy X podatki, a nie jest, jeśli generalnie następuje obniżenie podatków dochodowych.

Automatycznie dozwolona pomoc publiczna: zgodnie z art. 107 jest to pomoc zgodna z rynkiem wewnętrznym i może być ona stosowana przez państwo bez wcześniejszego zatwierdzenia jej przez KE.

Pomoc automatycznie dozwolona obejmuje:

- Pomoc o charakterze socjalnym przyznawana indywidualnym konsumentom bez dyskryminacji ze względu na pochodzenie towaru. Przykład: uznano, że spełnia ten warunek zakup przez państwo pszenicy a następnie jej odsprzedaż poniżej ceny rynkowej, tak że przyczyniło się to do obniżenia ceny chleba.

- Pomoc przyznawana w celu naprawienia szkód wyrządzonych przez klęski żywiołowe lub inne nadzwyczajne wydarzenia. Może być to: trzęsienia ziemi, erupcje wulkanów, powodzie, strajki, wojny, poważne wewnętrzne polityczne zakłócenia.

Warunkowo dozwolona pomoc publiczna: może ona być uznana za zgodną z jednolitym rynkiem. Decyzja należy do KE, czy uzna dany projekt pomocy za zgodny z jednolitym rynkiem. Bada się, czy jest to w interesie UE. Wymieniono przypadki, kiedy pomoc może być uznana za zgodną z jednolitym rynkiem. Odpowiadają one prowadzonym w UE politykom:

- pomoc regionalna - pomoc publiczna ma służyć rozwiązywaniu problemów regionalnych. Regiony kwalifikowane do pomocy ocenione są za pomocą nomenklatury statystycznych jednostek terytorialnych, tzw. NUTS III. Pomoc przyznawana regionom o nienormalnie niskim poziomie życia i wysokim bezrobociu.

- Pomoc w realizacji ogólnoeuropejskich projektów - Bada się, czy służy to interesowi UE. Dla realizacji tych projektów państwa mogą korzystać z pożyczek udzielanych przez EBI. Najczęściej takie projekty dotyczyły infrastruktury drogowej, transportu kolejowego i współfinansowania wspólnie prowadzonych prac badawczych i naukowych i wprowadzania ich wyników do praktyki. Dozwolone są wszelkie projekty mające na celu ochronę środowiska – badania, wprowadzanie w życie nowych technologii.

- Pomoc na utrzymanie kultury i dziedzictwa kulturowego - Najczęściej przyznawana jest na ochronę zabytków, projekty realizowane przez muzea, różne prace konserwatorskie.

- Pomoc ratunkowa i/lub restrukturyzacyjna – jest ona dozwolona jako mająca przeciwdziałać przenoszeniu się zakłóceń w gospodarce z jednego kraju członkowskiego do drugiego. Pomoc ta może być przyznana indywidualnym przedsiębiorstwom, które mają trudności w postaci gwarancji do pożyczek lub pożyczek z normalną komercyjną stopą procentową. Kwota pomocy jest ograniczona do niezbędnego poziomu dla przedsiębiorstwa, aby mogło się ono utrzymać na rynku. Pomoc ta jest ograniczona do krótkiego okresu (max 6 miesięcy). W tym okresie musi przygotować program naprawczy.

- Pomoc na ochronę środowiska - Programy pomocy korzystające ze zwolnienia: takie, które ułatwiają adaptację przedsiębiorstwom do nowych zobowiązań i ograniczeń związanych z eliminacją zanieczyszczeń, programy pomocy, które umożliwiają dokonanie nowych inwestycji związanych z budową nowych zakładów w celu eliminacji zanieczyszczeń lub wymiany procesów produkcyjnych na mniej szkodliwe dla środowiska. Może też dotyczyć kosztów wyeliminowania szkód powstałych w środowisku w przeszłości – rekultywacji hałd lub terenów zdewastowanych.

- Pomoc na prace badawcze, rozwojowe i innowacyjne - Dozwolone jest przyznawanie ze środków publicznych pomocy jednostkom badawczym, szkołom publicznym i ośrodkom badawczym na prowadzenie badań. Podmioty te zobowiązane są udostępnić przemysłowi Wspólnoty wyniki badań publicznie finansowanym. Generalnie zezwala się na udzielanie pomocy na badania ogólne, przemysłowe (te, które mają na celu zdobycie wiedzy użytecznej w rozwoju danego produktu, procesu lub usługi jak i ulepszenia tych elementów),

Wyłączenia z rozporządzenia 800/2008:

Zasady:

1. Wyłączenie dotyczy tylko pomocy, która ma charakter przejrzysty. Zalicza się tu: dotacje, dopłaty do oprocentowania pożyczki udzielonej na warunkach komercyjnych, gwarancje, programy gwarancji.

2. Kumulacja udzielonych pomocy – sumowanie pomocy niezależnie, czy pochodzi ze źródeł lokalnych, regionalnych, krajowych czy wspólnotowych. Ogólna suma pomocy nie może przekroczyć wskazanych w rozporządzeniu progów. Zasada ta nie dotyczy pomocy dla osób niepełnosprawnych.

3. Badanie, czy występuje tzw. efekt zachęty. Oznacza on, że ma istnieć pewność, że pomoc jest niezbędna i zachęca do rozwoju działalności lub podejmowania działań na rzecz ochrony środowiska, szkolenia pracowników, zatrudnienia pracowników.

W rozporządzeniu do już istniejących rodzajów dopuszczonej pomocy dodano pomoc dla nowoutworzonych małych przedsiębiorstw, pomoc w uzyskaniu kapitału podwyższonego ryzyka. Jak również możliwe jest uzyskanie pomocy przez duże przedsiębiorstwa na działalność inwestycyjną.

Pomoc de minimis:

Pomoc, która służy faworyzowaniu produktów krajowych względem produktów przywożonych, na nabycie środków transportu jeśli chodzi o transport drogowy, gdy podmioty prowadzą działalność związaną z towarowym transportem drogowym. Również wyłączone są pomoce udzielane podmiotom znajdującym się w trudnej sytuacji. Kwota pomocy de minimis przyznana indywidualnemu podmiotowi gospodarczemu nie może przekroczyć 200 tysięcy euro pieniężnego ekwiwalentu subwencji brutto w okresie 3 lat budżetowych. Kwota pomocy dla podmiotów działających w sektorze transportu drogowego nie może przekroczyć 100 tysięcy euro pieniężnego ekwiwalentu brutto z 3 lat budżetowych. Uwzględnia się łączną kwotę pomocy de minimis, przyznaną w ciągu bieżącego roku budżetowego oraz dwóch poprzedzających według zasad w danym kraju. Bierze się pod uwagę pomoc przyznaną przez państwo członkowskie, nawet gdy jest finansowana ze środków Wspólnoty.

Pomoc warunkowa, która jest związana z realizacja wspólnych projektów w ramach UE – zatwierdzana jest pomoc, jeżeli taki projekt uwzględnia interesy jeśli nie wszystkich, to wielu krajów członkowskich należących do europejskiego obszaru gospodarczego. Nie może być to pomoc dla projektu, która jest w interesie jednego państwa. Bada się czy ten projekt może być bez pomocy publicznej realizowany. Środki na realizację projektu mogą również pochodzić z pożyczek udzielonych przez europejski bank inwestycyjny. Udziela on pożyczek na preferencyjnych warunkach.

Wspólne przedsiębiorstwa. Joint venture

Często używane jest określenie Joint venture. Takie przeds. mogą zawierać elementy powiązań horyzontalnych i wertykalnych. Jest z reguły def. jako przeds. wspólne kontrolowane przez 2 lub więcej niezależnych ekonomicznie przeds. Na skutek praktyki rozszerzono tą definicję i podano pewne cechy charakterystyczne. Uznano że jest to integracja dział. 2 lub więcej odrębnych przeds. które spełniają następujące warunki:

- joint venture pozostaje pod wspólna kontrolą macierzystych przedsiębiorstw,

- każde z przeds. macierzystych ma rzeczywisty udział w joint venture,

- joint venture jest przeds. istniejącym oddzielnie od przeds. macierzystych,

- joint venture tworzy nowe przeds. w warunkach nowych zdolności produkcyjnych, nowej technologii, nowego produktu, lub wchodzi na nowy rynek.

Rodzaje monopolu:

Monopol publiczny jest monopolem doskonałym, kontrolowanych i regulowanym przez państwo: elektrownie, gazownie, wodociągi, poczta, komunikacja publiczna. Usługi mogą być powierzone wykonywaniu przez określonego przedsiębiorcę. Państwo ingeruje ustalając cenę maksymalną. Cena ta ma pokryć koszty i zapewnić przedsiębiorstwu użyteczności publicznej umiarkowane oprocentowanie zaangażowanego kapitału. Rząd może wykorzystywać monopole publiczne do powiększania dochodów budżetowych. Popyt na towary dostarczane przez przeds. publiczne jest na ogół nieelastyczny. Pozwala to na podnoszenie podatku akcyzowego bez obawy spadku wpływów budżetowych. Może być także wyłączność przedsiębiorstwa przyznaną przez prawo np. ochrona przez prawo patentowe.

Monopol wynikający z ograniczonych zasobów – jest to przypadek monopolu naturalnego i wynika ona z ograniczonych zasobów, najczęściej naturalnych oraz granicznej wielkości popytu w danym segmencie rynku. Ograniczona ilość zasobów powoduje że nie ma ekonomicznego uzasadnienia dla funkcjonowania wielu sprzedawców. Wyróżniamy minimalną i efektywną skalę działalności. Określa ona najmniejszą wielkość produkcji bądź sprzedaży, przy której przeciętne koszty przestają się obniżać. Dalsze ograniczanie produkcji bądź sprzedaży uniemożliwia przeds. efektywne funkcjonowanie na rynku.

PORTER PRZEWAGA KONKURENCYJNA

Konkurencyjność międzynarodowa - używana w odniesieniu do przedsiębiorstw, sektorów, regionów, całych gospodarek, niekiedy do ugrupowań. Ten termin nie jest jednoznaczny. Jest to zdolność do sprostania konkurencji międzynarodowej i utrzymania wysokiego tempa krajowego popytu, bez pogarszania bilansu obrotów bieżących, czyli części bilansu płatniczego.

Przewaga konkurencyjna narodu - wg Portera jest wynikiem efektywności, z jaką przedsiębiorstwa zlokalizowane na danym terenie, mogą wykorzystać nakłady do wytwarzania wartościowych wyrobów. Konkurencyjność zależy od zdolności przemysłu danego kraju do innowacji i podnoszenia ich poziomu. Innowacje rozumie się szeroko, tak jak technologie innowacyjne w postaci nowego produktu, nowej metody dystrybucji, nowego modelu szkolenia pracowników. Dla przedsiębiorstwa ważne jest istnienie silnych krajowych konkurentów, innowacyjnych dostawców i wymagających konsumentów. Teza Portera: w świecie narastającej konkurencji globalnej zwiększa się, a nie maleje, znaczenie narodu, wynika to z tego, że podstawą konkurencji w większym stopniu stało się tworzenie i przyswajanie wiedzy. Przewaga konkurencyjna powstaje i utrzymuje się w określonym miejscu, podkreśla znaczenie narodu, bo do powodzenia narodu przyczyniają się różnice w narodowych wartościach, kulturze, w strukturach gospodarczych, instytucjach i historii.

W koncepcji konkurencyjności na poziomie narodowym istotne znaczenie odgrywa EFEKTYWNOŚĆ. Celem narodowym jest tworzenie wysokiego i stale rosnącego poziomu życia obywateli, a on zależy od wydajności pracy i kapitału w danym kraju. Trwały wzrost efektywności jest możliwy dzięki ciągłemu postępowi w gospodarce, przedsiębiorstwa muszą podnosić jakość produktów, wyposażać te produkty w coś nowego, doskonalić te produkty, zwiększać sprawność produkcji. Ważna jest również, wg Portera, CIĄGŁOŚĆ INNOWACJI, a nie jednorazowe działanie. Jedynym sposobem na utrzymanie przewagi konkurencyjnej jest podnoszenie poziomu innowacji, czyli ciągłe doskonalenie i dokonywanie zmian produktu, oraz sprzedawanie wyrobów przedsiębiorstwa na całym świecie pod własną nazwą i za pośrednictwem międzynarodowych kanałów dystrybucji pozostających pod jego kontrolą. Wyróżnia on 4 czynniki, które musza współdziałać:

1. Czynniki produkcji (bierze się pod uwagę posiadane przez dany kraj zasoby w postaci wykwalifikowanej siły roboczej, infrastruktury, nauki, jak i zdolności do ich tworzenia, doskonalenia i wykorzystywania w sektorach gospodarki. Przykład Huty w Lombardii),

2. Warunki popytu (odnosi się do struktury i charakteru popytu krajowego oraz jego odziaływania na przedsiębiorców i dostawców towarów. Im bardziej wymagający konsumenci, tym większe szanse na zdobycie przewagi)

3. Sektory wspierające i pokrewne (ważne żeby istniały i żeby były konkurencyjne w skali międzynarodowej, aby były innowacyjne. Jest możliwość przenoszenia tych innowacji do danego przedsiębiorstwa, dostrzeżone w przemyśle skórzanym we Włoszech)

4. Struktura i strategia firmy oraz konkurencja wewnętrzna (to dotyczy warunków określających sposób tworzenia, oddziaływania i zarządzania przedsiębiorstwami. Porter mówi, że nie ma uniwersalnego modelu zarządzania dla każdego kraju i gałęzi, np. we Włoszech przewagę utrzymywały małe rodzinne firmy, w Niemczech przedsiębiorstwa zarządzane w sposób hierarchiczny. Tutaj ważna jest silna konkurencja wewnętrzna, wówczas przedsiębiorstwo uczy się konkurowania, może być mu łatwiej działać na zewnątrz. Im większa liczba konkurentów wewnętrznych, tym większa szansa zdobycia przewagi. Stwierdził on, że przewagę uzyskują przedsiębiorstwa, gdy środowisko krajowe umożliwia szybkie gromadzenie wyspecjalizowanych zasobów i umiejętności, zapewnia bieżące informacje o potrzebach nabywców i zmusza przedsiębiorstwa do inwestowania i innowacji. Zwraca też uwagę, że przewagę konkurencyjną zdobywają narody w tych dziedzinach, w które angażują się utalentowane osoby).

Przedsiębiorstwa publiczne.

Przeds. publicznym jest jednostka, która aktywnie uczestniczy w gospodarce i na którą decydujący wpływ ma państwo. Nie ma znaczenie forma własności i prawna forma działania. Nie muszą mieć odrębnego statusu prawnego. Decydujące znaczenie ma tutaj szczególny i bliski związek z państwem. Na takie przeds. dominujący wpływ wiewie rają instytucje publiczne pośrednio lub bezpośrednio. Może to wiązać się z tym, że instytucje mają udział w własności, udział finansowy, czy uczestniczą w organach przeds.

Kolejny rodzaj przeds. publicznego z art. 106 ust.1, przeds. którym nadano prawa wyłączne. Są podmiotami o monopolistycznej pozycji na rynku. Przykładem z praktyki były takie, którym państwo przyznało wyłączność w zakresie świadczenie usług telekomunikacyjnych czy publicznego zakładu pogrzebowego świadczącego usługi w określonym regionie (Francja), stowarzyszenie zajmujące się zbieraniem i odprowadzaniem ścieków i zanieczyszczeń olejowych. Kolejny przykład to podmiot do świadczenia usług pocztowych (Francja). Państwo może nadać przeds. prawa specjalne. Mogą być przyznane ograniczonej liczbie przeds. na danym terytorium. Przyznanie takich praw może się wiązać z 2 odrębnymi sytuacjami.

1) Państwo dokonuje wyboru 2 lub więcej przeds., którym powierza daną dział na podstawie kryteriów innych niż obiektywne, proporcjonalnie i niedyskryminujące. W ten sposób ograniczona zostaje liczba podmiotów działających na danym rynku.

2) Określone przeds. lub przedsiębiorstwa otrzymują prawne lub administracyjne korzyści, które wpływająca sposób świadczenia przez nie usług jak również na możliwość świadczenia tych usług przez inne podmioty. W tym przypadku mamy do czynienia z potencjalnie nieograniczoną konkurencją, ale z uwagi na przyznane wybranym przeds. korzyści inne przeds. nie będą zainteresowane wejściem na ten rynek ani działaniem w mniej sprzyjających okolicznościach na tym rynku. Władze krajowe są zobowiązane podporządkować przeds. zasadom konkurencji i niedyskryminacji. Państwo nie może wywierać wpływu na te przeds. celem ograniczenia konkurencji na danym rynku. Z orzecznictwa TS wynika, że z wyposażenia przeds. w szczególną pozycję przez państwo łatwo prowadzi do wykorzystania jej w sposób sprzeczny z regułami konk. Może to polegać na narzucaniu cen i jakości usług.

Bojkot – dotyczy porozumień, które ograniczają dostęp do rynku lub eliminują z rynku przedsiębiorców nieobjętych porozumieniem. Istotą takiego porozumienia jest dokonanie pomiędzy co najmniej dwoma przedsiębiorcami ustalenia, iż nie będą zawierać umów z określonym przedsiębiorcą lub przedsiębiorcami. Warunkiem uznania za bojkot jest współdziałanie co najmniej dwóch przedsiębiorców uzgadniających stosowanie wspólnie danych praw. Może to utrudniać dostęp do danego rynku innym przedsiębiorcom. Istotą jest dążenie do zachowania istniejącego stanu rzeczy w obrębie podmiotów działających na danym rynku bądź też zredukowanie liczby przedsiębiorców działających na danym rynku. Praktyka utrzymania danego stanu rzeczy prowadzi do ustanawiania barier wejścia utrudniających rozwój konkurencji na rynku. W drugim przypadku – eliminowanie pewnych konkurentów z rynku.

Koncentracje konglomeracyjne – są objęte kontrolą, gdyż mogą one prowadzić do powstania lub umocnienia pozycji dominującej uczestniczących przedsiębiorstw, które prowadzą działalność gospodarczą na sąsiadujących rynkach. Polegają one na połączeniu kiklu przedsiębiorstw, prowadzących działalność na różnych rynkach i przedsiębiorstwa te nie były wcześniej powiązane ze sobą ani wertykalnie ani horyzontalnie. Taka koncentracja jest zakazana, jeśli prowadzi do nadużycia dominującej pozycji na obszarze jednolitego rynku.

Zmowa przetargowa – porozumienie, którego treścią jest uzgodnienie przez przedsiębiorców przystępujących do przetargu lub przystępujących do przetargu i przedsiębiorcą organizującym przetarg warunków składanych ofert, w szczególności tych dotyczących zakresu pracy lub cen. Zwycięzca ustalony jest przed przeprowadzeniem przetargu. Nie jest natomiast zakazane porozumienie miedzy przedsiębiorcami, w którym wzajemnie zobowiązują się do wycofania z uczestniczenia w określonych przetargach. W efekcie przyczynia się to do wzrostu cen, ograniczenia wielkości produkcji i ograniczenia swobody wyboru. Karany jest sam zamiar wpłynięcia przedsiębiorców w sposób ustalony na wynik lub przebieg przetargu.

Liberalizacja rynku energii -gazu elektryczności

Założenia:

 Zapewnienie dostępu do sieci przesyłowych i wyboru dostawcy energii

 Rozdzielenie poszczególnych dziedzin działalności

 Zobowiązanie do świadczenia usług publicznych, które oznacza możliwość zakupu przez indywidualnych odbiorców i przedsiębiorstwa energii elektrycznej

 Możliwość przesyłu tej energii za rozsądną, łatwą do porównania, przejrzystą cenę.

Umowy wiązane (punkt d) – porozumienia, które uzależniają zawarcie kontraktu od wyrażenia zgody na odbiór dodatkowych świadczeń, które nie są związane z przedmiotem umowy ani ze względu na charakter umowy czy zwyczaje handlowe. Najczęściej uzależnia się dostawę towaru od zawarcia umowy ubezpieczenia czy umowy o transport czy też może być to uzależnione od przeniesienia prawa licencji na prawa własności przemysłowej.