1. Przedmiot i podstawowe pojęcia polityki gospodarczej.

1.1. Polityka gospodarcza i jej podmioty.

1.2. Polityka gospodarcza jako dyscyplina naukowa.

1.3. Doktryny społeczno-ekonomiczne i doktryny polityki gospodarczej

1. Modele systemów ekonomicznych

1. Polityka gospodarcza i jej podmioty.

Polityka - jest to działalność władz państwowych w kształtowaniu stosunków wewnętrznych w państwie oraz stosunków państwa z zagranicą. Można też powiedzieć, że jest to wszelka działalność zmierzająca do wywierania wpływu na sprawy publiczne.

Podmioty polityki:

• Władza państwowa,

• Organizacje,

• Grupy społeczne.

Podmiotem polityki jest nie tylko władza ale też każda organizacja, grupa społeczna czy nawet osoba społeczna podejmująca działania, których celem jest wywarcie określonego wpływu na tok spraw publicznych.

1. Polityka gospodarcza jako dyscyplina naukowa.

Polityka gospodarcza - to świadome oddziaływanie władz państwa na gospodarkę narodową na jej dynamikę, strukturę i funkcjonowanie, kształtowanie stosunków ekonomicznych w państwie oraz stosunków gospodarczych z zagranicą. Polityka gospodarcza może posługiwać się różnymi rozwiązaniami systemowymi

Polityka gospodarcza obejmuje aspekt społeczny, wpływ państwa na realizację celów społecznych, stosunków społecznych, problemów społecznych oraz wywieranie wpływu na rozwój postępu społecznego. Powinno być podporządkowane potrzebom interesu społeczeństwa. Inaczej nazywamy ją polityką społeczno-gospodarczą.

Podmioty:

1. Podmioty na szczeblu centralnym:

• Sejm,

• Senat,

• Zgromadzenie Narodowe,

• Rząd,

• Ministrowie,

• Kierownicy Urzędów Centralnych oraz komitetów.

2. Podmioty na szczeblu terytorialnym:

• Wojewodowie,

• Powiaty,

• Gminy,

3. Ponadnarodowe podmioty polityki gospodarczej - ich funkcjonowanie wiąże się z rezygnacją organów z części kompetencji na rzecz działalności ponadnarodowej.

Stosowanie polityki gospodarczej wiąże się z ingerencją w systemy gospodarki także gospodarstw domowych, która ogranicza jej zakres do odpowiedzialności za:

• poziom życia ludności

• sytuację gospodarczą kraju.

Funkcje polityki gospodarczej:

1. dziedzina praktycznej działalności państwa,

2. dziedzina naukowa:

• nauki pozytywne takie jak badania, poznawanie rzeczywistości

• nauki normatywne, które wskazują możliwe i realne kierunki przeobrażeń gospodarczych.

Polityka gospodarcza spełnia obie te funkcje.

Politykę gospodarczą jako naukę można też podzielić na:

1. nauki teoretyczne - poznawanie

2. nauki stosowane - projekty zmian

Zakres polityki gospodarczej wiążemy z makroekonomią

Elementy działania i badań polityki gospodarczej:

1. badanie zjawisk i procesów społeczno - gospodarczych

2. badanie form, celów, narzędzi i sposobów oddziaływania państwa na procesy gospodarcze,

3. wskazanie środków realizacji celów gospodarczych

4. metodologia i realizowanie decyzji podejmowanych przez organy publiczne

5. metody i techniki prognozowania i planowania gospodarczego

Do zakresu badań polityki gospodarczej zaliczamy:

1. struktury własnościowe

2. struktury organizacyjne

3. struktury przestrzenne

4. procedury postępowania

Systemy gospodarki i systemy planowania.

Metody badań w polityce gospodarczej:

1. empiria - poznawanie opierające się na doświadczeniach

2. dedukcja - wyprowadzanie logicznych wniosków z przesłanek

1. Doktryny społeczno-ekonomiczne i doktryny polityki gospodarczej

Na politykę wpływają założenia z doktryn społeczno - ekonomicznych

Doktryna - zbiór założeń i twierdzeń, które częściowo znajdują odzwierciedlenie w dorobku nauki.

Doktryny polityki gospodarczej (system zasad)

1. merkantylizm

2. liberalizm gospodarczy

3. interwencjonizm państwowy

Ad. 1. Merkantylizm: doktryna powstała w XVII wieku, opierała się na aktywnym oddziaływaniu państwa na gospodarkę poprzez popieranie:

• przemysłu,

• eksportu,

• ochrony przed zagraniczną konkurencją.

Ad. 2. Liberalizm gospodarczy: doktryna powstała w XVIII wieku, dotyczyła krajów wyżej rozwiniętych. Ograniczała do minimum rolę i działania państwa w sprawach gospodarki.

Ad. 3. Interwencjonizm państwowy: zapoczątkowany w XX wieku. Służył przezwyciężaniu wielkiego kryzysu spowodowanego II Wojna Światową. Dominował w krajach rozwiniętych do lat 70 -tych, następnie pojawiły się tendencje neoliberalne.

Doktryny społeczno-ekonomiczne wiążą się z przesłankami ekonomicznymi.

1. przesłanki z zakresu intensywności celów oddziaływania państwa na gospodarkę,

2. przesłanki z zakresu strategii rozwoju gospodarczego,

3. zasady.

Doktryny wiążą się ściśle z koncepcjami społeczno - politycznymi.

Podstawowe grupy zagadnień dotyczących doktryn:

1. stosunek do własności,

2. stosunek do stopnia centralizacji zarządzania

3. zakres wykorzystywania mechanizmów rynkowo - pieniężnych

Oprócz doktryn całościowych wyróżnia się także doktryny dotyczące określonych dziedzin gospodarki i jej problemów:

1. doktryna wolnego handlu, zakłada rozwój wymiany międzynarodowej ze zniesieniem ograniczeń ze strony państwa

2. doktryna industrializacji (radziecka) - wiodąca rola gospodarki w przemyśle ciężkim.

System ekonomiczny kraju wiąże się z uwarunkowaniami gospodarczymi. Jest to zbiór norm prawnych regulujących stosunki ekonomiczne w kraju.

Podstawowe elementy funkcjonowania określone przez ten system:

1. kto i jak decyduje o ilości wytwarzanych dóbr,

2. w jaki sposób nastąpi bilansowanie produktu,

3. jak następuje podział globalnego produktu między członków społeczeństwa.

Rodzaje ustrojów wyróżnione na podstawie kryterium własności:

1. kapitalistyczne

2. kolektywistyczne

Sposoby regulacji procesów gospodarczych (podział wg kryteriów sposobu regulacji):

1. systemy konkurencyjne (gospodarka rynkowa)

2. systemy regulowane administracyjnie.

1. Modele systemów ekonomicznych:

1. kapitalistyczno - konkurencyjny (gospodarka rynkowa)

2. kapitalistyczno - planowy

3. kolektywistyczno - planowy

4. kolektywistyczno - konkurencyjny

Są to teoretyczne typy systemów ekonomicznych ponieważ w każdej gospodarce określony zakres funkcji jest zastrzeżony do kompetencji organów władzy państwowej. Wymienione modele nie występują w czystej postaci.

Przykłady modeli ekonomicznych najbardziej zbliżonych do teoretycznych

Ad. 1. - XIX wiek, kraje zachodnio-europejskie

Ad. 2. - kraje środkowo-europejskie i zachodnio-europejskie w czasie I Wojny Światowej i w okresie międzywojennym,

Ad. 3. - Związek Radziecki od połowy lat 20-tych oraz kraje środkowo-europejskie po II Wojnie Światowej

System scentralizowany - to system nakazowo-rozdzielczy. Funkcjonował on w krajach socjalistycznych do poł. Lat 80-tych XX wieku. W wyniku reformy lat 80-tych i początków lat 90-tych wytworzył się system 2-elementowy:

1. z elementami scentralizowanymi

2. próba wdrożenia systemu gospodarki rynkowej.

Te dwa systemy kolidowały ze sobą (system hybrydowy nie pasujący do siebie).

Pokazało to, że bez zmian politycznych jest niemożliwe zreformowanie i prawidłowe funkcjonowanie gospodarki.

2. Funkcje polityki gospodarczej.

1. Kapitalistyczna gospodarka mieszana.

1. System realnego socjalizmu.

2. System socjalistyczny częściowo zreformowany (hybrydowy).

3. Polityka gospodarcza w procesie transformacji ustrojowej.

Udział w funkcjonowaniu gospodarki

Socjalizm - bezpośrednie kierowanie przez administrację

Rewolucja bolszewicka 1917 roku - początek realnego socjalizmu. Zasada bezpośredniego kierowania gospodarką przez aparat państwowy, upaństwowienie wszelkiej działalności gospodarczej. Po II Wojnie Światowej został on narzucony krajom pozostających w sferze wpływów ZSRR. System ten przeobrażał się.

• tworzenie i przekształcanie struktury gospodarczej,

• kierunki i zmiany produkcji

• kierunki i zmiany inwestowania,

• zmiany metod i środków realizacji wyliczonych planów

Mimo dokonywanych reform realny socjalizm nie zmienił się (system nakazowo-rozdzielczy)

1. Organizacja gospodarki

2. Procesy decyzyjne

3. Zasilanie oraz podział działalności gospodarczej

Ad. 1. Władza centralna miała podporządkowaną całą gospodarkę (duża rola Ministerstwa Finansów, jednostki drobnej wytwórczości, część rolnictwa), szczeble zarządzania były poddane oddziaływaniu władzy centralnej. Związki zawodowe miały funkcje drugorzędne służyły przekazywaniu danych.

Ad. 2. Hierarchiczny system. Plan obejmujący gospodarkę narodową. Struktura jednostek odpowiadała ..... Centrala obejmowała zakłady. Plany gospodarcze były budowane według wytycznych z centrali. Stosunki towarowo - pieniężne nie miały wpływu na planowanie. Działania niezgodne z planem były sankcjonowane.

Ad. 3. Administracyjne rozdzielnictwo zasobów. Bilanse siły roboczej i finansowej. Administracyjny rozdział pracy (przydziały, nakazy pracy). Podział dochodu narodowego na administrację i konsumpcję. Administracyjny podział funduszu płac. Stosunki wymiany międzynarodowej zmonopolizowane przez państwo. Pieniądz spełniał rolę pomocniczą, ewidencjonowanie obrotów, nie spełniał roli redukcyjnej.

Koszty wytwarzania nie były dokładnie znane. Administracyjne rozdzielnictwo dóbr konsumpcyjnych (talony, kartki na produkty). Premiowanie za wykonanie zadań. Marnotrawstwo dóbr. System ekstensywny, bazujący na wykorzystywaniu zasobów. Trudności pojawiły się wraz z wyczerpywaniem się zasobów.

Normy wspomagane przez aparat represji. Wyrzeczenia społeczeństwa dotyczące konsumpcji.

Gospodarka niedoboru:

System zaczął słabnąć wystąpiły zahamowania wzrostu gdyż gospodarka opierała się na wykorzystywaniu czynników ilościowych. Próby reform wiązały się z przeobrażeniami politycznymi po roku 1956, 1970 i w latach 80-tych.

Reforma w roku 1980. System hybrydowy zawierający 2 elementy (elementy centralne, gospodarcze i ......) Polska, Węgry, Chiny.

2.3. System hybrydowy:

• utrzymywany w tym systemie prymat własności państwowej,

• ograniczanie pośrednich szczebli zarządzania,

• rozszerzone kompetencje organów terenowych,

• nadanie samodzielności przedsiębiorstwom,

• ustanowienie samorządu pracowniczego (zasada 35)

• otwarcie możliwości powstawania nowych jednostek np. przekształcanie przedstawicielstw państw w spółki, jednostki gospodarcze

• uwłaszczenie nomenklatury,

• narodowy plan gospodarczy,

• instrumentacja finansowania,

• demopolizacja handlu zagranicznego.

Utrzymywanie administracji, reglamentacji, rynek niezrównoważony.

System uznaniowo-rozdzielczy:

Podział dochodu narodowego podlegał wpływom różnych grup nacisku. Nadrzędnym celem był fundusz płac. Przedsiębiorstwa uzyskiwały łatwość powiększania swoich zysków poprzez podwyższanie cen, formuła kosztowa, dotacje, działała spirala inflacyjna co prowadziło do deficytu budżetowego, emisji bezwartościowej pieniądza, procesy inflacyjne, ceny kształtowała administracja.

Sterowość gospodarki bardzo ograniczona. Ograniczanie zakazów nie mogło zastąpić ....... parametrycznych.

Porozumienie Okrągłego Stołu - luty 1989 czerwiec 1989, Mazowiecki Premierem Rządu, neoliberalny system funkcjonowania gospodarki.

Stopień zadłużenia gospodarki rósł bardzo gwałtownie. Zdezorganizowany rynek, zniekształcony system cen, deficyt handlowy.

Działania w kierunku ukształtowania gospodarki rynkowej:

• likwidacja instytucji systemu nakazowo-rozdzielczego

• rozpoczęcie przeobrażeń struktury własności.

Początek lat 90-tych - etapy:

1. ustabilizowanie gospodarki,

2. pakiet 10 ustaw dotyczących kwestii funkcjonowanie gospodarki (opodatkowanie, banki, tworzenie jednostek z udziałem kapitału zagranicznego, prawo celne, itd.)

zadłużenie inflacji w drodze uwolnienia cen i zamrażanie płac. Rewolucja złotówki, zlikwidowanie deficytu budżetowego, dodatnie saldo z wymiany z zagranicą.

Pogłębienie recesji gospodarczej, spadek PKB (wzrost dopiero w 1993 r.). Pierwsze załamanie gospodarcze 1978-1993 rok. Zabrakło protekcyjnej polityki państwa. Nastąpił wzrost bezrobocia, spadek produkcji rolnej, spadek inwestycji, spadek stopy życiowej, pogłębienie się ubóstwa.

Gospodarka kapitalistyczno - rynkowa.

Decyzje podejmuje predsiębiorstwo/przedsiębiorca. Procesy dokonywane za pomocą mechanizmów rynkowych.

Państwo pełni funkcje:

1. stabilizacyjną

2. alokacyjną

3. redystrybucyjną

Ad. 1. Stabilizacja koniunktury w długim czasie, korygowanie procesów gospodarczych przez ochronę praw własności i zasad wolności gospodarki.

Ad. 2. Gromadzenie dochodów przetwórczych (pobieranie podatków, oddziaływanie na strukturę produkcji).

Ad. 3. Kształtowanie przez państwo ostatecznego podziału dochodu indywidualnego Stosowanie podatków jako np. uzupełnianie dochodów innych grup społecznych (transfery socjalne).

Podstawowe filary tego systemu:

1. polityka budżetowa,

2. polityka pieniężna.

Niezależnie od systemu i rozwiązań dotyczących polityki ekonomicznej, należy stwierdzić, że państwo ma do spełnienia określone i pożądane cele:

• zapewnienie niezbędnych wpływów pozwalających państwu funkcjonować,

• wspieranie głównie tych sektorów gospodarki, które nie interesują prywatnych przedsiębiorców,

• ochrona konkurencji przed praktykami monopolistycznymi,

• usuwanie zagrożeń rozwoju gospodarki poprzez przeciwdziałanie stagnacji,

• działanie na rzecz rozwiązywania problemów związanych z ochroną środowiska,

• działania na rzecz utrzymywania spokoju społecznego państwa, osłona słabszych ekonomicznie grup.

Potrzeba ingerencji państwa w sprawy gospodarki wypływa z ograniczonego charakteru występowania mechanizmów rynkowych.

3. Uwarunkowania, cele i dziedziny polityki gospodarczej:

Podstawowe uwarunkowania polityki gospodarczej to:

1. Uwarunkowania ustrojowo-systemowe.

2. Uwarunkowania zewnętrzne.

3. Uwarunkowania wewnętrzne.

1. Uwarunkowania ustrojowo-systemowe.

Wyróżniane są 3 elementy tych uwarunkowań:

1. ustrój polityczno-społeczny

2. struktury państwowo-administracyjne

3. rozwiązania instytucjonalno-systemowe

Ad. 1. Ustrój polityczno-społeczny determinuje: mechanizm funkcjonowania gospodarki, relacje między działaniami mechanizmów rynkowych, stosunki polityczne, stopień decentralizacji władzy, system polityczny, rozwój demokracji.

Ad.2. Struktury państwowo-administracyjne: rozwój w zakresie struktury i ilości organów państwowych, realizują politykę gospodarczą państwa, rozkład kompetencji. Struktury społeczne - relacje ludzi do środków produkcji.

Ad.3. Rozwiązania instytucjonalno-systemowe - struktury polityczne - relacje pomiędzy nimi a strukturami władz państwowych.

3.1. Uwarunkowania zewnętrzne:

Uwarunkowania zewnętrzne zależne są od otoczenia międzynarodowego, położenia geograficznego państwa, położenia geopolitycznego (stabilne położenie geograficzne nie zapewnia stabilnego położenia geopolitycznego, stosunki polityczne wywierają wpływ na stosunki handlowe pomiędzy krajami).

Elementy uwarunkowań zewnętrznych:

1. międzynarodowa sytuacja polityczna - zmiany notowań na giełdach światowych, zakłócenia polityczne rzutują na ceny np. nośników energii (paliw, węgla kamiennego) na świecie,

2. przynależność państw do międzynarodowych ugrupowań politycznych, militarnych i gospodarczych. Potencjał krajowego sprzętu zbrojeniowego maleje poprzez przynależność krajów do międzynarodowych grup militarnych co powoduje utratę rynku zbytu dla krajowych producentów. Dekoniunktura światowa również rzutuje na stosunki międzynarodowe, a co za tym idzie i gospodarcze. „Terms of trade”- warunki wymiany, wyraża stosunek, według którego towary eksportowane mogą być wymienione na artykuły importowane - rzutuje na efektywność wymiany międzynarodowej.

Pozytywne aspekty przynależności do międzynarodowych organizacji:

• proces przedakcesyjny przed przystąpieniem do Unii Europejskiej, który pozwala na korzystanie z pomocy zagranicznej (fundusze strukturalne),

• przystąpienie do UE poprawi infrastrukturę kraju, spowoduje wsparcie i rozwój wsi, itp.

3.2. Uwarunkowania wewnętrzne:

Uwarunkowania wewnętrzne są określane przez stan i strukturę zasobów kraju, które z kolei określają możliwości rozwoju gospodarczego kraju.

Elementy uwarunkowań wewnętrznych:

1. środowisko naturalne,

2. zasoby ludzkie (demograficzne i społeczne),

3. zasoby materialne czyli zagospodarowanie kraju.

Ad.1. Czynniki dotyczące bogactw naturalnych, takie jak: ilość, jakość i rozmieszczenie zasobów wód, gleb, lasów, bogactw mineralnych. Wymogi i warunki dot. środowiska naturalnego czasem stanowią bariery dla rozwoju gospodarczego gdyż wiążą się z koniecznością zagwarantowania na danym terenie bezpieczeństwa ekologicznego. Są to np. opłaty za użytkowanie środowiska, sankcje za zniszczenie środowiska naturalnego, przywrócenie środowiska do postaci pierwotnej, zobligowanie producentów do korzystania z zasobów wodnych, do których emitują odpady.

Ad.2. Wyróżniany jest aspekt ilościowy, jakościowy i dynamiczny.

• Aspekt ilościowy dotyczy uwarunkowań wynikających z liczby i struktury demograficznej ludności, które określają: potencjał ludności, wielkość potrzeb dla różnych grup społecznych. Każda z grup społecznych, ze względu na wiek, ma określone potrzeby, które muszą być uwzględnione przez gospodarkę. Zasoby pracy mogą być wykorzystywane w wieku pełnej aktywności zawodowej. Jeśli państwo ogranicza zasoby pracy, ludzie są zmuszeni do dezaktywacji zawodowej - rola konsumenta. Rolą państwa jest zmniejszenie poziomu bezrobocia. Polityka gospodarcza ma wpływ na politykę zatrudnienia, zmniejszanie bądź zwiększanie zasobów pracy poprzez tworzenie nowych technologii (proces praco-oszczędny).

• Aspekt jakościowy dotyczy kultury, tradycji, przedsiębiorczości. Wiąże się z tym struktura przestrzenna kraju oraz rozmieszczenie ludności.

• Aspekt dynamiczny to stan bieżących potrzeb oraz prognozy na przyszłość dotyczące potrzeb i ilości. Przemiany demograficzne mają wpływ na wielkość potrzeb społecznych.

Ad.3. Wielkość, stan i struktura majątku trwałego w zakresie infrastruktury społecznej na zaspokojenie potrzeb społecznych. Pod względem cech jakościowych ważny jest stopień zużycia tego majątku oraz możliwość jego odzyskania. Na politykę gospodarczą również wpływają zróżnicowania przestrzenne regionów.

3.3 Cele i przesłanki polityki gospodarczej.

Kategorie celów:

3.3.1. cele generalne, nadrzędne

3.3.2. cele ustrojowo-systemowe

3.3.3. cele ekonomiczne

3.3.4. cele społeczne

3.3.5. cele ekologiczne

3.3.6. cele obronno-militarne

3.3.1. Celem nadrzędnym polityki gospodarczej jest ochrona suwerenności państwowej. Zapewnienie wzrostu gospodarczego, rozwoju i wzrostu społecznego, zapewnienie sprawiedliwości i przestrzegania praw człowieka.

3.3.2. Celem ustrojowo-systemowym jest umacnianie i ochrona istniejącego ustroju gospodarczego, zapewnienie ewolucji zgodnie z kierunkami postępu technicznego i cywilizacyjnego.

3.3.3. Celem ekonomicznym jest podtrzymywanie koniunktury, eliminowanie jej zagrożeń, przeciwdziałanie inflacji i bezrobociu. Wzrost dochodu narodowego i wzrost zasobów, stymulowanie wzrostu przedsiębiorczości i innowacyjności, a także kształtowanie równowagi gospodarczej, zwiększenie udziału w międzynarodowym podziale pracy. Nadrzędnym celem ekonomicznym jest zapewnienie rozwoju gospodarczego, długofalowego wzrostu gospodarczego, rozwoju materialnego kraju, kształtowania dobrobytu społecznego. Poziom i dynamika rozwoju gospodarczego jest miernikiem rozwoju gospodarczego kraju.

3.3.4. Celem społecznym jest sprawiedliwy podział dochodu narodowego, wyrównywanie szans awansu, zapewnienie dostępu do dóbr kulturalnych i oświaty, zapewnienie ochrony zdrowia oraz ubezpieczeń społecznych.

3.3.5. Celem ekologicznym jest ochrona środowiska naturalnego i jego rekultywacja. Ekorozwój - rozwój nie kolidujący z ochroną środowiska. Realizacja polityki ekologicznej wymaga ograniczeń w prowadzeniu działalności gospodarczej ze względu na jej rodzaj, lokalizację, technologię. Wymaga podejmowania działań mających na celu ochronę zasobów wodnych, zabezpieczenia przed zanieczyszczeniem powietrza i gleby oraz rekultywację środowiska na obszarach zniszczonych.

3.3.6. Celem obronno-militarnym jest zapewnienie potencjału gałęzi o znaczeniu obronnym. Zapewnienie rezerw mocy produkcyjnych i środków produkcji na potrzeby obronno-militarne. Gospodarka militarna jest ściśle powiązana z rozwojem gospodarki kraju.

• minimum egzystencji - minimalna kwota środków wystarczająca na zaspokojenie najniezbędniejszych potrzeb. Niższa konsumpcja prowadzi do biologicznego wyniszczenia. Skromne wyżywienie, małe mieszkanie kwaterunkowe, niezbędne środki spożywcze. Nie uwzględnia możliwości pracy zawodowej, oświaty, kultury i wypoczynku;

• ustawowa granica ubóstwa - kwota miesięcznego dochodu pozwalająca na ubieganie się o zasiłek z pomocy społecznej;

• ubóstwo relatywne - 50% przeciętnych wydatków przeznaczanych jest na utrzymanie gospodarstwa domowego;

• ubóstwo subiektywne - opiera się na samoocenie sytuacji materialnej, poziom ledwie wystarczający na zaspokojenie własnych potrzeb w sposób nie uwłaczający ludzkiej godności;

• minimum socjalne - minimum środków niezbędnych dla nabywania określonego koszyka dóbr i usług, poniżej którego jest sfera niedostatku.

Cele generalne i społeczne są celami bardzo wysokiej wagi. W tym celu polityka gospodarcza musi mieć charakter otwarty i być wyczulona na potrzeby społeczeństwa. Polityka gospodarcza nie może kierować się zasadami neoliberalnymi czyli takimi, gdzie każdy obywatel dba o własne dobro.

3.4 Główne dziedziny polityki gospodarczej.

Ze względu na zakres działania polityki gospodarczej dzielimy ją na:

• Politykę makroekonomiczną - dotyczy regulacji o zasięgu ogólnym. Obejmuje całą gospodarkę narodową lub jej znaczną część.

• Politykę mikroekonomiczną - zajmuje się regulacją konkretnych zagadnień gospodarki, gałęzi produkcji, konkretnych rynków towarowych lub usług.

Polityka makroekonomiczna przybiera postać polityki rozwoju społeczno-gospodarczego. Jest ona polityką obejmującą pewien okres perspektywy. Jest polityką długofalową.

Główne dziedziny polityki gospodarczej:

• polityka wzrostu - jej funkcją jest dynamizowanie rozwoju gospodarczego, długookresowe łagodzenie przebiegu kryzysów, eliminowanie depresji i kryzysów, stymulowanie i ożywianie faz wzrostu i rozkwitu gospodarczego,

• polityka strukturalna - zmierza do przekształcania układu relacji i proporcji pomiędzy poszczególnymi sektorami i działami gospodarki oraz rodzajami produkcji społecznej, a jej całością przez preferowanie rozwoju wybranych sektorów i gałęzi. Polityka strukturalna ma na uwadze nie tylko proporcje działowo-gałęziowe i rodzajowe ale także proporcje występujące w gospodarce narodowej.

• polityka regionalna - kształtowanie struktury przestrzennego rozwoju kraju, rozwój regionalny

• polityka ekologiczna - gospodarowanie i użytkowanie środowiska naturalnego, ochrona środowiska, rekultywacja środowiska.

1. Polityka sektorowa (Kryterium przedmiotowe)

2. Polityka instrumentalna (Kryterium instrumentacji)

1. Polityka sektorowa. Polityka gospodarcza oddziałuje w określonych działach jako polityka sektorowa lub polityka dziedzin, jak np.: polityka przemysłowa, rolna, handlowa, komunikacji, transportowa, zatrudnienia, społeczna, oświatowa, ochrony zdrowia, socjalna, naukowa i innowacyjna.

Cele i założenia tych polityk powinny być wzajemnie zsynchronizowane przez co polityka makroekonomiczna jest spójna.

Instrumenty polityki gospodarczej:

• planowanie - jest bardzo ważnym narzędziem prowadzenia polityki gospodarczej,

• opracowywanie odpowiednich programów.

Ze względu na zakres dzieli się na:

• zakres ogólnoekonomiczny - dotyczący wszystkich pomiotów w gospodarce narodowej np. przepisy o podatku dochodowym od osób prawnych,

• zakres wyspecjalizowany - dotyczący wybranych podmiotów, gospodarek np. przepisy dot. zasad rekrutacji i organizacji studiów zaocznych w szkołach niepaństwowych.

2. Polityka instrumentalna (Kryterium instrumentacji). Na podstawie kryteriów dotyczących stosowanych instrumentów wyróżnia się następujące dziedziny polityki gospodarczej: polityka finansowa, pieniężna, podatkowa, fiskalna, budżetowa, inwestycyjna, kredytowa, ubezpieczeń.

2 grupy instrumentów:

• nastawione na oddziaływanie na popyt, czyli na pobudzenie lub redukowanie popytu np. przez podatki,

• nastawione na oddziaływanie na podaż czyli instrumenty zdążające do kreowania miejsc pracy, innowacji, zatrudnienia, rozwoju produkcji krajowej.

4. Polityka pieniężna

4.1. Pojęcie i funkcje polityki pieniężnej.

Jedna z najważniejszych dziedzin polityki makroekonomicznej. Jest jednym z dwóch jej filarów (drugim filarem jest polityka budżetowa).

Funkcja polityki pieniężnej wynika z różnych funkcji pieniądza, który rozwinął się w gospodarce towarowej. Pieniądz miał za zadanie ułatwienie wymiany nadwyżek towarowych.

Funkcje pieniądza:

• środek wymiany,

• miernik wartości,

• środek płatniczy,

• środek trezauryzacji (bogacenia się),

• pieniądz światowy.

Siła gospodarki zależy od siły pieniądza.

Polityka pieniężna polega na regulowaniu podaży pieniądza jako instrumentu polityki gospodarczej.

Cele polityki pieniężnej:

• zapewnienie stabilnej wartości pieniądza co wpływa na rozwój gospodarki. Podmiotem prowadzącym politykę pieniężną jest Bank Centralny. Bank Centralny spełnia 3 funkcje:

• emisji pieniądza gotówkowego,

• banku banków (ma nadrzędną funkcję wobec innych banków),

• banku państwa, regulacja obiegu pieniężnego, dążenie do utrzymania równowagi bilansu płatniczego, udzielanie kredytów rządowi, obsługa długu państwowego, udzielanie kredytów rządowi. Bank Centralny jest zależny od rządu.

• potrzeba zintegrowania polityki pieniężnej z polityką finansową rządu w zakresie polityki budżetowej.

Rada Polityki Pieniężnej jest ciałem nadzorowanym przez Prezesa Narodowego Banku Polskiego.

Zadania RPP:

• przygotowanie i ustalanie założeń polityki pieniężnej oraz przygotowanie projektu ustawy budżetowej,

• złożenie Sejmowi sprawozdania z wykonania polityki pieniężnej za miniony rok budżetowy, co roku w okresie 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego.

RPP kieruje się celem BCI - Bezpośredni Cel Inflacyjny czyli zakłada jaki będzie poziom inflacji w danym roku. W USA organem odpowiadającym RPP jest FED czyli Urząd Rezerwy Centralnej, który działa od 1913 roku. FED przyjmuje 3 zasadnicze cele:

• szybki wzrost dochodu narodowego,

• niski poziom bezrobocia,

• niska inflacja.

Niemiecki odpowiednik NBP ma następujące zasadnicze cele:

• stabilizowanie poziomu cen,

• wysoki poziom zatrudnienia,

• stały, równomierny wzrost gospodarczy

Ilość pieniądza w gospodarce musi być dostosowana do przewidywanego wzrostu gospodarczego.

Wzrost gospodarczy to przyrost produkcji, przyrost usług, które powinny znaleźć pokrycie w podaży pieniądza. Podaż pieniądza jest regulowana przez Bank Centralny. Bank Centralny regulując podaż pieniądza może posługiwać się następującymi narzędziami:

1. emisja pieniądza gotówkowego,

2. regulacja stopy procentowej,

3. regulacja stopy dyskontowej,

4. prowadzenie operacji otwartego rynku,

5. zarządzanie systemami rezerw w systemie bankowym,

6. kontrola kredytów bankowych,

7. selektywna polityka kredytowa,

8. oddziaływanie na kurs walutowy.

Ad.1.Emisją pieniądza gotówkowego zajmuje się polityka emisyjna. Wielkość emisji zależy od:

• ilości pieniądza w obiegu,

• szybkości cyrkulacji pieniądza w gospodarce,

• wielkości i wartości depozytów płatnych na każde żądanie,

• potrzeby wynikającej z wymiany pieniędzy na nowe,

• potrzeby związanej z przewidywanym wzrostem gospodarczym,

• depozytów lokowanych w bankach komercyjnych oraz niebankowych instytucjach komercyjnych, które tworzą quasi pieniądz (substytut pieniądza).

Kategorie agregatów pieniężnych (ilość pieniądza w obiegu):

• agregat MO - obejmuje gotówkę i depozyty w Banku Centralnym, pieniądze Banku Centralnego, nazywany bazą monetarną,

• agregat M1 - obejmuje gotówkę oraz depozyty ulokowane w bankach komercyjnych płatne na żądanie, nazywa się pieniądzem transakcyjnym (posiada najwyższą płynność),

• agregat M2 - obejmuje to co agregat M1 oraz wkłady na rachunkach oszczędnościowych, wkłady na rachunkach depozytowych. Służy do udzielania przez banki kredytów krótkoterminowych,

• agregat M3 - obejmuje to co agregat M2 oraz depozyty w bankach opiewające na kwoty powyżej pewnej wartości. Służy do udzielania przez banki kredytów długoterminowych.

Ad.2. Regulacja stopy procentowej. Stopa procentowa to cena płacona posiadaczowi pieniądza, który zdeponował go w banku.

Funkcje stóp procentowych:

• wskaźnik informujący o tendencjach polityki gospodarczej państwa,

• funkcja bodźcowa - wpływa na zachowanie przedsiębiorstw i gospodarstw domowych. Podmioty te dostosowują się w zależności od podwyższania lub obniżania stopy procentowej do sytuacji zaistniałej na rynku.

Ad.3. Kształtowanie stopy dyskontowej dotyczy relacji między Bankiem Centralnym, a bankiem komercyjnym. Jest to stopa udzielania kredytu przez Bank Centralny bankom komercyjnym.

5. Polityka budżetowa.

1. Pojęcie i funkcje polityki budżetowej.

Polityka budżetowa (fiskalna) jest wyodrębniona ze względu na specyfikę środków, którymi się posługuje, a nie finalnych celów, które są wyznaczane w założeniach ogólnej polityki ekonomiczne państwa.

Polityka budżetowa zajmuje się sposobami wykorzystania dochodów i wydatków publicznych w celu realizacji zadań stojących przed państwem. Z jednej strony dochody i wydatki budżetowe są wykorzystywane do zapewnienia wykonania określonych usług publicznych oraz ochrony istniejących instytucji polityczno-ustrojowych, z drugiej zaś, w celu zapewnienia rozwoju i ochrony określonych dziedzin i form działalności gospodarczej oraz realizacji określonych przemian w gospodarce.

Polityka budżetowa była ukierunkowana głównie na realizację określonych zadań społeczno-ustrojowych, takich jak: ochrona praw własności, ochrona przed przestępstwami, wymierzanie sprawiedliwości, zapewnienie ochrony narodowej, krzewienie oświaty.

Najpierw rozrastały się funkcje administracyjno-polityczne (administracja, policja, armia, dyplomacja) oraz funkcje socjalno-kulturalne (służba zdrowia, kultura), a następnie funkcje ekonomiczne. Wydatki i przychody budżetowe mają istotny wpływ na funkcjonowanie gospodarki.

1. Funkcja alokacyjna.

Treścią alokacyjnych zadań polityki budżetowej jest kształtowanie podziału czynników wytwórczych między sektor prywatny i publiczny, a następnie ich dalsza alokacja wewnątrz tych sektorów. W ramach sektora publicznego proces alokacji następuje przez bezpośrednie określenie wielkości środków przeznaczonych na konkretne zadania, co w konsekwencji przesądza o zakresie i formie wytwarzania poszczególnych rodzajów usług publicznych. W ramach sektora prywatnego proces alokacji budżetowej dokonuje się pośrednio poprzez korygowanie cen dóbr, usług i czynników produkcji za pomocą dotacji (subsydiów) i podatków. Realizacji alokacyjnej funkcji polityki budżetowej służą zarówno dochody, jak i wydatki budżetowe, jednak zasadniczym odzwierciedleniem jest wydatkowa strona budżetu, określająca zakres działalności sektora publicznego.

Dochody publiczne

• pożyczki publiczne (ograniczają pożyczki prywatne)

• polityka podatkowa: cła protekcyjne, instrumenty podatkowe promujące i hamujące rozwój określonych przedsięwzięć (np. ulgi, zwolnienia z podatku VAT)

Wydatki publiczne

• wydatki inwestycyjne

• wydatki na działalność służb, które przyczyniają się do poprawy funkcjonowania infrastruktury ekonomicznej i społecznej

1. Funkcja redystrybucyjna

Funkcja redystrybucyjna polityki budżetowej polega na świadomym oddziaływaniu przez państwo na ostateczny podział dochodów indywidualnych. Niezależnie od tego, jak kształtuje się podział dochodów pierwotnych, państwo przez politykę redukowania (podatki) i uzupełniania (pieniężne transfery socjalne) dochodów indywidualnych może wpływać na kształtowanie podziału dochodów w społeczeństwie.

Są 3 płaszczyzny oddziaływania budżetu na podział dochodów w społeczeństwie:

1. bezpośrednia redystrybucja dochodów pieniężnych za pomocą podatków i pieniężnych transferów socjalnych, obejmujących różne świadczenia społeczne będące przedmiotem zainteresowania polityki społecznej

2. bezpłatne zaspokajanie pewnych potrzeb poprzez wykonywanie przez sektor publiczny określonych usług społecznych (oświata, ochrona zdrowia). Świadczenia te nie zawierają podziału dochodów pieniężnych, lecz przyczyniają się do zmniejszania realnych różnic w standardzie życia.

3. oddziaływanie na warunki, w jakich się kształtuje pierwotna dystrybucja dochodów. Przedmiotem oddziaływania w tym wypadku jest kształtowanie warunków rynkowego podziału dochodów.

Dochody publiczne.

• podatek bezpośredni od dochodów osobistych

Wydatki Publiczne.

• pieniężne transfery socjalne (np. zasiłki dla bezrobotnych)

• bezpłatne lub częściowo odpłatne zaspokajanie określonych usług społecznych

• kształtowanie wyjściowych warunków podziału dochodów (np. wydatki na szkolenia)

5.1.3.Funkcja stabilizacyjna

Funkcja stabilizacyjna polityki budżetowej polega na wykorzystywaniu dochodów i wydatków budżetowych do osiągnięcia makroekonomicznych celów gospodarczych: wysokiego stopnia wykorzystania potencjału wytwórczego (ograniczenia bezrobocia), stabilności ogólnego poziomu cen, wysokiego i zrównoważonego tempa wzrostu gospodarczego oraz stabilności bilansu płatniczego

Dochody publiczne

1. operacje pożyczkowe

• wywołujące efekt deflacyjny (gdy pożyczka publiczna absorbuje nadmiar siły nabywczej ludności)

• wywołujące efekt inflacyjny (gdy finansują wydatki publiczne)

2. operacje podatkowe

• „automatyczne stabilizatory” wynikające z progresywnego charakteru podatków dochodowych

• zmiana stawek podatkowych

• ulgi i zwolnienia podatkowe stymulujące inwestycje lub eksport

Wydatki publiczne

• wydatki na wynagrodzenia w sektorze publicznym

• świadczenia socjalne

• wydatki na roboty publiczne

• wydatki zbrojeniowe

6. Polityka podatkowa

1. Pojęcie i funkcje polityki podatkowej

Polityka podatkowa jest kategorią ekonomiczno-prawną i oznacza jednostronnie określone świadczenie, w zasadzie pieniężne, bezzwrotne i nieodpłatne o charakterze ogólnym, pobierane przez organy państwa lub organy innych organizacji sprawujących władzę publiczną. Podatek to świadczenia dla państwa i innych jednostek publicznych o charakterze realnym i pieniężnym.

Funkcje polityki podatkowej

• fiskalna (dochodowa)

• regulacyjna (alokacyjna)

• stymulacyjna

Funkcje określają rolę i miejsce jakie spełniają one w gospodarce i polityce ekonomicznej

Funkcja fiskalna - wyraża się w dostarczaniu państwu (budżetowi) dochodów. Istnieją pewne granice opodatkowania, których przekroczenie wywołuje negatywne następstwa przejawiające się w ograniczeniu, zaniechaniu lub ukrywaniu aktywności gospodarczej oraz zmniejszaniu się dochodów państwa. Sytuacja taka występuje z reguły w wypadku podatków progresywnych, przy których tempo przyrostu podatku jest wyższe od tempa przyrostu dochodu podatnika.

Funkcja regulacyjna - wyraża się w kształtowaniu wielkości dochodów i majątku będących w dyspozycji podatników. Za pośrednictwem podatków odbywa się ruch środków finansowych między podmiotami gospodarczymi, a budżetem, a tym samym dokonywana jest korekta dochodów. Opodatkowanie może mieć charakter stały, liniowy, degresywny lub progresywny. Najczęściej stosowana jest formuła progresywna, przyczyniająca się niekiedy do znacznego spłaszczania dochodów. Podatek może służyć oddziaływaniu na gospodarkę jako całość lub też mieć charakter działań selektywnych.

Funkcja stymulacyjna polega na wykorzystywaniu instrumentów podatkowych do pobudzania wzrostu gospodarczego, wywierania wpływu na warunki działania jednostek oraz kierunki i tempo ich rozwoju ekonomicznego i pozaekonomicznego. W zależności od sytuacji koniunkturalnej i społecznej można poprzez różnicowanie obciążeń podatkowych hamować lub promować określony rodzaj działalności gospodarczej i konsumpcji. Praktycznym wyrazem realizacji tej funkcji w sensie pozytywnym jest np. system zwolnień i ulg podatkowych stosowanych w przypadku podejmowania przedsięwzięć inwestycyjnych.

1. Zasady polityki podatkowej.

• równomierność obciążenia podatkiem

• pewność podatku dla opodatkowanego

• dogodność podatku

• „taniość” podatku

Twórcą zasad polityki podatkowej jest Adam Smith (XVIII wiek)

1. Struktura systemu podatkowego

W rozwiniętych krajach europejskich w strukturze systemów podatkowych dominują 3 główne grupy podatków:

1. grupa podatków od dochodów wewnętrznych - 35%

• od odchodów osobistych 27%

• od dochodów przedsiębiorstw 7%

• innych dochodów 1%

2. grupa podatków bezpośrednich - 34%

• ubezpieczenia społeczne 31%

• podatki od własności 2%

• inne 1%

3. grupa podatków wewnętrznych pośrednich - 29%

• obrotowy, ze sprzedaży, VAT 17%

• akcyzowy 10%

• inne 2%

7. Polityka dochodowa

1. Pojęcie polityki dochodowej.

Polityka dochodowa to oddziaływanie państwa na kształtowanie się w gospodarce poziomu płac, dochodów pozapłacowych oraz cen, a więc dochodów realnych społeczeństwa. Niekiedy politykę dochodową definiuje się także jako interwencję państwa w całokształt stosunków podziałowych. Polityka dochodowa w dużym stopniu pokrywa się z polityką budżetową.

Funkcje polityki dochodowej.

• ścisła korelacja między wartością dochodu narodowego na jednego mieszkańca, a poziomem przeciętnej płacy, mimo iż niektóre czynniki modyfikują prosty charakter tej zależności, np. udział płac w dochodzie narodowym, struktura demograficzna i zawodowa społeczeństwa, poziom aktywności zawodowej, różnica między dochodem wytworzonym a dochodem podzielonym

• korelacja pomiędzy poziomem dochodu narodowego, a strukturą spożycia. Zaspokojenie podstawowych potrzeb konsumpcyjnych społeczeństwa w krajach wysokorozwiniętych ma dużo mniejszy udział w strukturze spożycia niż w krajach biedniejszych. Zależności mają istotny wpływ na kształtowanie się skali efektywnego popytu oraz struktury i dynamiki gospodarki. Wskazują one jednocześnie na redystrybucyjną funkcję regulowania przez państwo poziomu i struktury dochodów.

1. Czynniki i typy inflacji.

Wyróżniamy 2 podstawowe typy inflacji:

1. inflacja popytowa - polega na „ssaniu” cen w górę do poziomu równoważącego popyt z podażą - inflacja ciągniona przez popyt.

2. inflacja kosztowa - jest spowodowana podnoszeniem cen w wyniku wzrostu kosztów produkcji - inflacja jest popychana przez koszty.

W praktyce najczęściej jest spotykana inflacja popytowo-kosztowa.

Inne typy inflacji:

• import inflacji przez wzrost cen towarów będących przedmiotem przywozu,

• inflacja popytowo-kosztowa może być jedynie przejawem inflacji strukturalnej powodowanej wzrostem cen w negatywnie ocenianej strukturze cen i popytu

• inflacja otwarta (jawna) wyraża się wzrostem cen

• inflacja tłumiona (ukryta) charakteryzuje się przymusem oszczędności, wywołana niedostateczną podażą w stosunku do efektywnego popytu - tzw. luką inflacyjną

• inflacja inercyjna - ma tendencję do utrzymywania się na niezmiennym poziomie nie tylko ze względu na oczekiwania inflacyjne, lecz także ze względu na istniejące mechanizmy i struktury gospodarcze.

Ze względu na natężenie wyróżniane są:

• inflacja pełzająca - o niewielkich skutkach

• inflacja umiarkowana - jednocyfrowa, kontrolowana, powodująca niewielkie perturbacje ekonomiczne

• inflacja galopująca - 2-3 cyfrowa w skali rocznej, wymykająca się spod kontroli państwa

• hiperinflacja - wg. Cagana ponad 50% w skali miesiąca

1. Instrumentacja polityki dochodowej.

Instrumenty polityki dochodowej można podzielić ze względu na przedmiot oddziaływania na 3 grupy:

1. instrumenty regulacji płac

2. instrumenty regulacji dochodów pozapłacowych

3. instrumenty regulacji cen.

Ze względu na sposób stosowania instrumentów dzielimy je na

• pośrednie

• bezpośrednie

Zróżnicowanie instrumentów polityki cenowo-dochodowej wynika z odmienności celów, do których prowadzą. W ich wyniku kształtują się płace, pozostałe dochody, ceny i poziom inflacji.

8. Polityka zatrudnienia.

Polityka zatrudnienia to czynne oddziaływanie władz państwowych na rynek pracy pod kątem potrzeb gospodarki kraju oraz godzenia interesów pracodawców i pracowników.

1. Funkcje polityki zatrudnienia.

Tradycyjnie wyróżnia się 2 podstawowe funkcje polityki zatrudnienia:

1. funkcję społeczną - wyznaczoną przez obecne i przyszłe warunki rozwoju społecznego

2. funkcję ekonomiczną - związaną z rozwojem gospodarczym

Niekiedy wymienia się również inne funkcje np. poznawczo-normatywną - dotyczącą systemu kształcenia, funkcję dochodową - związaną z zapewnieniem uczestnictwa ludzi w tworzeniu i podziale dochodu narodowego.

1. Pojęcie pełnego zatrudnienia.

Pełne zatrudnienie to sytuacja, w której każdy człowiek zdolny do pracy i chcący pracować może znaleźć pracę w stosunkowo krótkim okresie i na warunkach regulowanych przepisami prawa pracy. Pojęcie pełnego zatrudnienia można zawęzić do grupy ludzi, dla których praca jest niezbędna. Istotne znaczenie ma możliwość nie tylko otrzymania pracy ale także wyboru zawodu i miejsca pracy. Zjawisko to występuje nie tylko przy obfitości rąk do pracy ale także przy ogólnym ich deficycie.

2. Pojęcie i kategorie bezrobocia.

Bezrobotny to osoba, która:

• pozostaje bez pracy

• poszukuje pracy

• w ciągu miesiąca poprzedzającego badania oczekuje na podjęcie pracy w ciągu 15 najbliższych dni

Najczęściej wyróżnia się:

• bezrobocie frykcyjne - polega na równoległym występowaniu bezrobocia i wolnych miejsc pracy. Powstaje w wyniku terytorialnego lub zawodowego niedopasowania podaży siły roboczej do popytu na nią. Wiąże się ono z ruchliwością pracowników i nie może być całkowicie wyeliminowane.

• bezrobocie strukturalne - jest rezultatem niedostosowania liczby osób poszukujących pracy i wolnych miejsc pracy w całej gospodarce oraz w przekroju regionalnym, kwalifikacyjnym lub gałęziowym. Bezrobocie strukturalne towarzyszy rozwojowi społeczno-ekonomicznemu, zwłaszcza wprowadzaniu innowacji techniczno-organizacyjnych oszczędzających pracę ludzką lub zmianom konkurencyjności gałęzi przemysłu.

• bezrobocie nieefektywnego popytu, którego przyczyną jest niedostateczny popyt na pewne dobra. Określa je różnica między liczbą osób poszukujących pracę a liczbą wolnych miejsc pracy.

• bezrobocie klasyczne/płacowe - jak twierdzą ekonomiści powstało wskutek wymuszenia przez silne związki zawodowe zbyt wysokiego poziomu płac.

• bezrobocie ukryte - utożsamiane z przerostami zatrudnienia. Wynika zarówno z nadmiernego jak i nieracjonalnego zatrudnienia. Bezrobocie ukryte przejawia się w nieuzasadnionym ekonomicznie zatrudnieniu kobiet i mężczyzn, sztucznym skracaniu czasu pracy, niewykorzystywaniu czasu pracy, przeludnieniu administracji państwowej, rozbudowie sił bezpieczeństwa ponad rozsądne rozmiary, wydłużaniu okresu kształcenia w szkołach dla niepracujących. Bezrobocie ukryte obejmuje także zniechęconych poszukiwaniem pracy.

1. Koncepcje teoretyczne i założenia regulacji rynku pracy.

Założenia regulacji rynku pracy:

• na rynku pracy występuje pełna konkurencja i nie ma żadnych przeszkód w dostępie do niego,

• oferowana na rynku praca ma homogeniczny charakter tzn. przedstawia jednakową produktywność.

• istnieje pełna informacja dotycząca obecnej i przyszłej sytuacji np. dot. Wolnych miejsc pracy i wysokości wynagrodzenia,

• siła robocza jest w pełni mobilna dot. To mobilności sektorowej, przestrzennej i zawodowej.

Podstawą klasycznej koncepcji rynku pracy są 3 główne hipotezy:

1. podaż zawsze tworzy odpowiedni popyt

2. krańcowa użyteczność określa podaż siły roboczej

3. krańcowa produktywność determinuje popyt na siłę roboczą

W tym modelu równowaga na rynku siły roboczej jest osiągana na poziomie płac realnych zrównujących podaż z popytem, wszystkie bariery i ograniczenia w działaniu mechanizmów rynkowych powodują utrzymywanie się bezrobocia.

1. Instrumentacja polityki zatrudnienia.

Wśród stosunkowo dużej liczby instrumentów polityki zatrudnienia ukształtowanej przez teorię i praktykę możemy wyróżnić 3 główne grupy instrumentów:

1. służące wywieraniu wpływu na wzrost popytu na siłę roboczą

2. zmniejszające podaż siły roboczej

3. dotyczące porozumień międzynarodowych w sprawie transferu siły roboczej

Ad.1. Można tu wyróżnić następujące kierunki działań służących zwiększeniu liczby miejsc pracy:

• subwencjonowanie płac i zatrudnienia mające na celu utrzymanie albo zwiększenie jego dotychczasowego poziomu w przedsiębiorstwach prywatnych

• tworzenie nowych miejsc pracy w sektorze państwowym w myśl specjalnych programów zatrudnienia

• popieranie szeroko rozumianej przedsiębiorczości, tworzenie nowych miejsc pracy w sektorze prywatnym przez popieranie małych i średnich przedsiębiorstw, lokalne inicjatywy wzrostu zatrudnienia oraz pomoc w tworzeniu własnych zakładów przez bezrobotnych lub zagrożonych bezrobociem

• roboty publiczne

Ad.2. Ograniczenie podaży siły roboczej to:

1. Zmniejszanie rozmiarów zasobów siły roboczej poprzez:

• umożliwienie wcześniejszego przechodzenia na emeryturę

• przedłużanie okresu kształcenia

• przedłużanie lub wprowadzanie obowiązkowej służby wojskowej, a także osłanianie aktywności zawodowej np. przez zachęcanie kobiet do zajmowania się wychowywaniem dzieci czy podnoszenie kwalifikacji

2. zmniejszanie liczby godzin pracy poprzez:

• skracanie czasu pracy

• wydłużanie urlopów

• zmniejszanie liczby godzin nadliczbowych

• zatrudnianie w niepełnym wymiarze czasu pracy.

Ad.3. Porozumienia międzynarodowe w sprawie transferu siły roboczej. Dzisiaj ludzie poszukują za granicą nie tylko pracy ze względu na jej brak w kraju ale również pracy lepiej płatnej. W krajach Europy Zachodniej na ogólną podaż pracy w wysokim stopniu wpływa napływ siły roboczej z zewnątrz, a na rynku pracy znaczną rolę odgrywają tzw. „gast-arbaiterzy” - robotnicy cudzoziemcy. W rozwiniętych krajach Europy Zach. tworzą oni milionowe grupy pracowników zwiększając nacisk na zatrudnienie. W tej sytuacji rozwiązanie problemów zatrudnienia i walka z bezrobociem wymagają skoordynowanych działań w skali międzynarodowej. Były i są one podejmowane w krajach Unii Europejskiej i OECD.

9. Polityka strukturalna.

1. czynniki i tendencje przemian strukturalnych w gospodarce.

Za szczególnie ważne uważa się zmiany strukturalne przebiegające w układzie przedmiotowym (rodzajowym), który charakteryzuje działowo-gałęziową strukturę gospodarki.

Kolejny ważny układ strukturalny to struktura terytorialna (przestrzenna) określająca rozmieszczenie elementów gospodarki narodowej w podziale na różne jednostki terytorialne kraju.

Bardzo ważna rola przypada również strukturze instytucjonalnej układ ten ma podstawowe znaczenie dla kształtowania się stosunków ekonomicznych w kraju, a także dla funkcjonowania systemu gospodarczego i stosowanych w nim rozwiązań regulacyjnych.

Ze względu na stosunki gospodarcze zewnętrzne ważny jest układ struktury określający podział pracy i specjalizację międzynarodową. Układ ten informuje zwykle o strukturze zasobów naturalnych i produkcji z punktu widzenia specyfiki decydującej o przewadze komparatywnej i konkurencyjności towarów w porównaniu z podobnymi towarami wytwarzanymi za granicą.

Jeszcze jednym ważnym układem charakteryzującym gospodarkę jest struktura gospodarki oceniana ze względu na stopień nowoczesności wytwarzanych produktów i stosowanych technologii.

Przemiany strukturalne w gospodarkach krajów rozwiniętych i międzynarodowych ugrupowań gospodarczych wyrażają się przede wszystkim w ograniczeniu produkcji i zatrudnienia w gałęziach przestarzałej technologii, zmniejszającym się popycie na ich wyroby oraz w jednoczesnym przyspieszeniu tempa wzrostu w gałęziach stosujących nowoczesne technologie na wyroby, na które rośnie zapotrzebowanie zarówno na rynkach wewnętrznych, jak i zewnętrznych. Tendencja ta występuje we wszystkich rozwiniętych krajach przemysłowych, jednak skala i tempo przemian są w nich znacznie zróżnicowane.

Przemiany w strukturze aparatu wytwórczego, form organizacji procesu produkcyjnego oraz popytu powodują także zmiany w strukturze i dynamice obrotów towarowych na rynkach światowych.

2. pojęcie i cele polityki strukturalnej.

Polityka przekształceń strukturalnych stanowi strategiczny kierunek polityki gospodarczej państw wysoko rozwiniętych, który znacznie wrasta wraz z rozwojem międzynarodowej konkurencji. Podstawowym podmiotem tej polityki jest państwo reprezentowane przez wyspecjalizowane jego organy również pozarządowe instytucje i organizacje.

Cele polityki przeobrażeń strukturalnych są znacznie zróżnicowane w poszczególnych krajach w zależności od ich warunków rozwojowych.

Do podstawowych celów polityki strukturalnej należą:

• dążenie do poprawy ekonomicznej efektywności gospodarki przez szybsze przemieszczanie zasobów gospodarki z dziedzin o niskiej efektywności ekonomicznej do dających wysokie dochody

• przyspieszenie wzrostu gospodarczego i przeciwdziałanie bezrobociu

• dążenie do unowocześnienia gospodarki przez szybszy tych dziedzin działalności, które odgrywają rolę nośników współczesnego postępu technicznego, technologicznego i organizacyjnego,

• dążenie do podniesienia konkurencyjności krajowych wyrobów na rynkach światowych oraz wzmocnienie proeksportowej orientacji gospodarki,

• wykorzystanie procesu zmian strukturalnych do ograniczania wpływu barier surowcowych, energetycznych, demograficznych itp. występujących w procesie rozwoju.

1. Formy polityki strukturalnej.

Polityka strukturalna może przybrać różne formy. Rządy mogą popierać dokonywanie odpowiednich zmian czyli prowadzić politykę dostosowawczą kładąc nacisk na rozwój nowych dynamicznie rozwijających się dziedzin gospodarki. Mogą również hamować upadek niektórych dziedzin, ograniczać swobodną wymianę międzynarodową. Na ogół w polityce dostosowawczej ten drugi rodzaj działalności stosuje się rzadziej. Czasem jednak chroni się w ten sposób rolnictwo, górnictwo, hutnictwo, tzn. dziedziny w których maleje popyt lub które w związku z konkurencją zagraniczną nie dają oczekiwanych zysków.

Kolejny typ dostosowań to polityka zapobiegawcza opierająca się na mechanizmie rynkowym i popieraniu prywatnej inicjatywy. Rząd zwykle nie podejmuje wówczas działań bezpośrednio skierowanych na przekształcenia strukturalne uznając, że najlepszym ich regulatorem jest rynek, rola rządu polega na usuwaniu ograniczeń hamujących sprawne funkcjonowanie rynku, powodujących jego usztywnienie np. w wyniku opanowania pewnych dziedzin przez monopole.

Można także wyróżnić endycypacyjną politykę strukturalną polegającą na ułatwianiu przedsiębiorstwom dostosowania się do nowych warunków gospodarowania w przyszłości. Polityka ta ma na celu ułatwienie przesunięć zasobów kapitału i pracy do gałęzi „wzrostowych”, zazwyczaj są to gałęzie zupełnie nowe, tzw. gałęzie wysokiej techniki.

10. Polityka przemysłowa.

1. Pojęcie i funkcje polityki przemysłowej.

Polityka przemysłowa - ogół skoordynowanych działań rządów, skierowanych na kształtowanie warunków określających reakcje podmiotów gospodarczych z zamiarem osiągnięcia celów uznanych za ważne. Przez politykę przemysłową rozumie się działalność interwencyjną państwa prowadzoną w stosunku do przemysłu, a polegającą na modyfikacji alokacji dokonywanej przez rynek.

Funkcje polityki przemysłowej - działania władz publicznych mogą obejmować też zapewnienie dopływu odpowiednio wykwalifikowanej siły roboczej, rozwoju infrastruktury, dostaw urządzeń i komponentów, a także podejmowanie programów restrukturyzacyjnych całych gałęzi. Ten typ działań często określanych jako aktywny rodzaj polityki przemysłowej, ma za zadanie pobudzenie zmian strukturalnych w przemyśle, innowacyjności oraz podnoszenie efektywności i konkurencyjności międzynarodowej przedsiębiorstw przemysłowych.

Drugi typ działań stosowanych w polityce przemysłowej to działania ochronne. Najczęściej celem ich jest utrzymanie poziomu zatrudnienia w schyłkowych gałęziach przemysłu, gdy ujawnia się ograniczenie mobilności przestrzennej lub zawodowej siły roboczej. Innym celem jest zapewnienie bezpieczeństwa ekonomicznego kraju przez utrzymanie zdolności produkcyjnych, które w przyszłości mogą być potrzebne i uniezależnione od niepewnych zewnętrznych źródeł zaopatrzenia. Często chodzi też o utrzymanie gałęzi ważnych ze względu na sieć powiązań kooperacyjych z innymi rodzajami przemysłu, wspieranie dyfuzji postępu technologicznego, ograniczenie monopolistycznego zachowania konkurencji itp. ten typ działań polityki przemysłowej ma charakter defensywny.

2. Instrumenty polityki przemysłowej.

Do najbardziej typowych instrumentów polityki przemysłowej zliczamy: ulgi podatkowe, subwencje, kredyty, pożyczki, gwarancje, przyspieszona amortyzację, cła, kontyngenty, standaryzację. Wybór instrumentów polityki przemysłowej musi być dostosowany do charakteru trzech podstawowych typów oddziaływania: bodźcowego, regulacyjnego, bezpośredniego.

Oddziaływanie bodźcowe: bodźcami najczęściej stosowanymi są subsydia, oddziałujące bezpośrednio bądź pośrednio na ceny. Subsydia mogą przyjmować wiele różnych form np. ulgi podatkowe, ulgi celne, dostęp do tanich kredytów, zakupy od władz po cenach niższych niż rynkowe i zakupy po cenach wyższych niż rynkowe, transfer bezpośredni. Subsydia mogą być kierowane do sprzedającego oraz do kupującego, mogą występować na rynku dóbr i usług oraz na rynku czynników produkcji. Subsydiowanie może mieć charakter powszechny ale także selektywny.

Oddziaływanie regulacyjne: regulacja państwa polega na nakładaniu na podmioty gospodarcze określonych ograniczeń, ustalaniu reguł zachowania i kontroli ich przestrzegania. Właściwa regulacja w przemyśle powinna:

1. pomagać w zmniejszeniu bezpośrednich kosztów produkcji,

2. obniżać bariery rozwoju przedsiębiorczości (np. zmniejszając zakres formalności wymaganych przy tworzeniu przedsiębiorstw), liberalizować warunki zwalniania zatrudnionych,

3. zmniejszać zniekształcenia systemu cen, które powodują nieefektywną alokację zasobów, a wynikają np. z nadużywania przez niektórych producentów dominującej pozycji na rynku.

4. Sprzyjać zmianom w technologii.

Oddziaływanie bezpośrednie: kolejna grupa środków oddziaływania przez państwo na rozwój przemysłu wiąże się z przyjmowaniem przez władze państwowe roli klienta i roli właściciela. Zakupy rządowe często oprócz celów ekonomicznych służą także osiąganiu celów społecznych oraz politycznych. Rządy są liczącym się klientem wielu gałęzi, szczególnie budownictwa, przemysłu farmaceutycznego i przemysłu obronnego.

11. polityka rolna.

1. Pojęcie polityki rolnej.

Specyfika sfery rolniczej spowodowała, ze polityka rolna stała się integralnym elementem polityki gospodarczej niemal wszystkich rozwiniętych państw świata. Powoduje ona również to, że w poszczególnych państwach kształtują się różne cele tej polityki. Celem jej może być np. dążenie do intensyfikacji i wzrostu produkcji rolniczej, ale może nim być także ograniczanie rozmiarów tej produkcji. W polityce rolnej wielu państw spotykane są nawet działania, których podstawowym celem jest samo utrzymanie tego sektora gospodarki. Celem polityki rolnej we wszystkich tych przypadkach jest dążenie do zapewnienia takiej dochodowości działalności rolniczej, która byłaby wystarczająco konkurencyjna wobec innych rodzajów działalności zarobkowej.

2. Kluczowe problemy rozwojowe rolnictwa.

Podstawowym problemem regionalnej polityki rolnej i przetwórstwa rolno-spożywczego w okresie najbliższych lat powinno być wspomaganie przedsięwzięć aktywizujących regiony o niskich dochodach ludności i wysokim bezrobociu, a w szczególności:

• regionów północno-wschodnich - wspierać tu należy rolnictwo biodynamiczne, a na jego bazie przetwórstwo rolno-spożywcze i agroturystykę,

• regionów, które w minionym okresie były zdominowane przez rolnictwo państwowe; tu powinno się organizować ekstensywne formy opasu bydła, chowu koni, drobiu, jak również rozwój przetwórstwa rolno-spożywczego,

• regionów Polski północno-wschodniej i częściowo cnetralnej o wysokim przeludnieniu agrarnym, gdzie powinny być wspierane pracochłonne lecz efektywne ze względu na eksport kierunki produkcji rolniczej, odpowiednie przetwórstwo rolno-spożywcze.

1. Instrumenty polityki rolnej.

Do instrumentów polityki rolnej należą z reguły określone systemy podatkowe, które są formułowane specjalnie dla podmiotów systemu gospodarczego zajmujących się rolnictwem. Należą do nich także specjalne systemy kredytowania działalności rolniczej, a także systemy emerytalne rolników. W praktyce polityki rolnej ukształtowały się także różne rodzaje instrumentów regulacji wielkości i struktury produkcji rolniczej. Są nimi np.. instrumenty polityki protekcyjnej handlu zagranicznego, stosowane w odniesieniu do określonych produktów rolnych. W charakterze instrumentów regulacji i produkcji rolniczej stosowane są również parametry cenowe, a także dokonywane przez państwo interwencyjne zakupy produktów rolnych. Specyficznym instrumentem jest też prowadzona przez państwo reglamentacja obszaru upraw określonych płodów rolnych, a także skali hodowli. Tego rodzaju instrumenty są wykorzystywane w ramach ograniczeń produkcji rolniczej.

12. Polityka współpracy gospodarczej z zagranicą.

1. Pojęcie współpracy gospodarczej z zagranicą.

Polityka współpracy gospodarczej z zagranicą jest to świadoma działalność państwa w kształtowaniu stosunków gospodarki narodowej z jej otoczeniem. Polityka ta obejmuje wytyczne celów oraz dokonywanie wyboru narzędzi służących do ich osiągania. Na stosunki każdego kraju składają się następujące elementy:

• wymiana towarowa,

• wymiana usług,

• obroty kapitałowe.

Polityka współpracy gospodarczej polega na kształtowaniu - za pomocą środków bezpośrednich i pośrednich - pożądanych warunków, wielkości, kierunków oraz struktury wszystkich wymienionych rodzajów obrotów z zagranicą.

1. Międzynarodowa integracja gospodarcza.

1. Międzynarodowe organizacje gospodarcze.

Organizacje międzynarodowe wpływają w sposób znaczący na wewnętrzną i zewnętrzną (zagraniczną) politykę wielu krajów.

Do największych organizacji międzynarodowych tworzących współczesne struktury współpracy należą min.:

• Wspólnota Europejska - (European Community) - obecnie wraz z Europejską Wspólnotą Węgla i Stali (EWWiS) oraz Europejską Wspólnotą Energii Atomowej (Euratom) tworzy Unię Europejską,

• Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD)

• Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu - EFTA

• Światowa Organizacja Handlu - WTO

• Międzynarodowy Fundusz Walutowy

• Bank Światowy

• Środkowoeuropejskie Porozumienie o Wolnym Handlu

• Rada Europy

Międzynarodowy Fundusz Walutowy (MFW) - rozpoczął działalność w 1946 roku. Jest organizacją mającą za zadanie udzielanie pomocy finansowej krajom członkowskim w celu likwidacji ich trudności płatniczych i zarządzanie stosunkami walutowymi. Kraje członkowskie MFW są zobowiązane do przestrzegania zasad wynikających ze statutu organizacji i udzielania żądanych przez niż informacji o stanie gospodarczym i finansowym. Zobowiązuje to owe kraje do prowadzenia ustalonej przez MFW polityki kursów walutowych. Do funkcji MFW należy wspieranie krajów mających trudności płatnicze, ale dopiero po spełnieniu przez nie odpowiednich warunków dotyczących gospodarki i finansów. Kraje te musza udowodnić, że ich polityka istotnie zmierza do likwidacji deficytu bilansu płatniczego. Uzyskanie kredytu jest uzależnione od poddania gospodarki danego kraju kontroli MFW.

Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju (Bank Światowy) - jego celem jest udzielanie pomocy krajom członkowskim w odbudowie i rozwoju gospodarczym oraz popieranie zrównoważonego wzrostu związanego z jednoczesnym zachowaniem równowagi płatniczej przez udzielanie i gwarantowanie pożyczek oraz uczestniczenie w inwestycjach finansowanych z innych źródeł.

Kapitał Banku Światowego powstał z wkładów członkowskich. Na zasoby finansowe składają się również fundusze pożyczone oraz środki powstałe ze sprzedaży obligacji kraju, który uprzednio zaciągnął zobowiązania. Podstawowa działalność Banku Światowego polega na udzielaniu pożyczek na konkretne cele inwestycyjne, ale tylko tym krajom, których sytuacja gospodarcza i finansowa gwarantuje ich spłacenie. Przed udzieleniem pożyczki Bank szczegółowo bada sytuację gospodarczą państwa starającego się o pożyczkę. Wymagany jest przy tym odpowiedni stopień rentowności zgłoszonego projektu inwestycyjnego.

Światowa Organizacja Handlu (WTO) - rozpoczęła działalność 1.01.1995 roku, Polska została jej członkiem w 1 lipca 1995. WTO jest sukcesorem GATT - organizacji międzynarodowej mającej na celu znoszenie barier celnych i innych ograniczeń w rozwoju handlu międzynarodowego. Jest to zarazem wielostronna umowa handlowa, która weszła w życie 1.01.1948 roku. Zasadą działania GATT było równe traktowanie wszystkich członków i zakaz dyskryminacji, oparty na klauzuli największego uprzywilejowania. Wyjątkiem były ustępstwa na rzecz unii celnych, stref preferencyjnych i stref wolnego handlu. Ważną rolę odegrały rokowania handlowe odbywające się na specjalnych konferencjach, zwanych rundami.

Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) - powstała w 1960 roku. Polska została członkiem w 1996 roku. Jest organizacją o charakterze koordynacyjnym. w ramach jej działalności uzgadnia się wytyczne polityki gospodarczej krajów członkowskich i dokonuje się systematycznej oceny ich gospodarki. Podstawowe kryteria członkostwa w OECD to:

• system demokratyczny

• przestrzeganie praw człowieka i swobód obywatelskich

• stabilny wzrost w ramach gospodarki otwartej

Celem OECD jest promowanie polityki zmierzającej do osiągania stabilnego, wysokiego tempa wzrostu gospodarczego, wysokiego poziomu zatrudnienia, podwyższenia standardu życia, stabilności finansowej krajów członkowskich, rozwoju gospodarki światowej oraz rozwoju i liberalizacji światowego handlu. Aby powyższe cele mogły być zrealizowane kraje członkowskie są zobowiązane do wzajemnej wymiany informacji i dostarczania niezbędnych informacji do OECD, systematycznych konsultacji i analiz.

OECD koncentruje się na likwidacji różnego rodzaju ograniczeń w handlu między krajami członkowskimi, w związku z czym koordynuje ich politykę handlową min. Pod kątem utrzymywania ich stabilności finansowej i wymienialności waluty.

Wspólnota Europejska - jej celem jest działanie na rzecz harmonijnego rozwoju ekonomicznego całej wspólnoty, stabilizacja, osiągnięcie wysokiego poziomu życia ludności oraz zacieśnienie stosunków między krajami członkowskimi. Ma temu służyć:

• zniesienie ceł i ograniczeń ilościowych w obrocie między krajami członkowskimi

• ustanowienie wspólnej taryfy celnej i wspólnej polityki handlowej wobec państw trzecich,

• swobodny przepływ osób, usług i kapitałów między krajami członkowskimi

• wspólna polityka rolna

• zapewnienie wolnej konkurencji na wspólnym rynku,

• wspólna polityka transportowa,

• współpraca w dziedzinie polityki fiskalnej (ujednolicony system podatkowy), polityki regionalnej (przyspieszenie rozwoju regionów opóźnionych), polityki przemysłowej (stymulowanie wzrostu przemysłowego i rozwoju technologii), polityki społecznej i polityki w zakresie ochrony środowiska.

Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu (EFTA) - powstało w 1959 roku. EFTA jest luźnym porozumieniem krajów dążących do stopniowej liberalizacji polityki handlowej oraz zniesienia ceł i innych ograniczeń we wzajemnych obrotach artykułami przemysłowymi z zachowaniem swobody w polityce handlowej wobec państw trzecich. EFTA była traktowana przez członków jako czynnik mający zwiększyć ich siłę przetargową w stosunku do EWG w rokowaniach w sprawie tworzenia jednolitego rynku zachodnio-europejskiego.

Środkowoeuropejskie Porozumienie o Wolnym Handlu (CEFTA) - treścią tego porozumienia jest liberalizacja barier taryfowych i pozataryfowych w handlu wzajemnym towarami przemysłowymi. W skład CEFTY wchodzą: Polska, Czechy, Rumunia, Słowacja, Węgry, Słowenia. CEFTA jest pierwszym układem o wolnym handlu między krajami tej części Europy, mającym stworzyć w przyszłości wspólny rynek artykułów przemysłowych dla 65 mln. osób. Wszystkie kraje członkowskie deklarują, że ich celem jest przystąpienie do Unii Europejskiej.

Rada Europy - powstała w 1949 roku. Jest to największa i najstarsza międzynarodowa organizacja o charakterze integracyjnym. Do dziedzin działalności Rady Europy należą sprawy gospodarcze, społeczne, kulturalne, naukowe, prawne, administracyjne, a także przestrzeganie praw człowieka i podstawowych wolności. Członkowie Rady Europy muszą stosować zasady rządów prawa i przestrzegać praw człowieka i podstawowych wolności w stosunku do osób podlegających ich jurysdykcji. Członkiem Rady Europy może zostać tylko państwo demokratyczne.

1. Instytucje Wspólnot Europejskich.

1 lipca 1967 roku powstała struktura instytucjonalna Wspólnot Europejskich. Wspólnoty Europejskie działają na mocy woli państw, które tworzyły i które są ich członkami kształtując działalność wszystkich instytucji i organów Wspólnot. Zgromadzenie, w skład którego wchodzą premierzy rządów wszystkich krajów członkowskich, ministrowie spraw zagranicznych, przewodniczący i wszyscy wiceprzewodniczący Komisji Europejskiej tworzy Radę Europejską. Rada Europejska odgrywa rolę inspiratora różnych poczynań i nadaje impulsy polityczne. Zespół stałych statutowych instytucji Wspólnot Europejskich tworzą:

1. Rada Europejska (Rada Unii Europejskiej)

2. Komisja Europejska

3. Parlament Europejski

4. Trybunał Sprawiedliwości

5. Trybunał Rewidentów Księgowych (Trybunał Obrachunkowy)

Z instytucjami Unii Europejskiej współpracują organy o charakterze doradczym - organy pomocnicze:

• Komitet Społeczno - Ekonomiczny

• Komitet Regionów.

Rada Europejska (Rada UE) - zajmuje naczelne miejsce w strukturze instytucjonalnej. Ma ona charakter międzynarodowy i jest głównym organem decyzyjnym Wspólnot Europejskich podejmującym decyzje najwyższej rangi. Rada UE ma kompetencje w zakresie:

• koordynacji polityki ekonomicznej państw członkowskich

• podejmowania decyzji dotyczących różnych dziedzin polityki Wspólnot Europejskich

• zawierania umów międzynarodowych

• uchwalania budżetu

• prowadzenia wspólnej polityki zagranicznej

• organizacji i współpracy w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych.

Komisja Europejska - z siedzibą w Brukseli - powołana w 1958 r. Jest organem o charakterze ponadnarodowym reprezentuje interesy UE. Komisja Europejska spełnia funkcje inicjatywne, kontrolne i wykonawczo-zarządcze:

• inicjuje i przygotowuje projekty decyzji dot. działalności Wspólnoty

• kontroluje wykonanie postanowień traktatowych na wszystkich szczeblach

• zarządza funduszami Wspólnot,

• reprezentuje Wspólnoty na zewnątrz

Parlament Europejski - (siedziba w Luksemburgu i w Brukseli) został utworzony na mocy Traktatu Rzymskiego pod nazwą Zgromadzenie Parlamentu. Do 1949 r. Parlament Europejski składał się ze 198 parlamentarzystów wybieranych przez parlamenty krajów członkowskich wspólnot i spoełniał funkcje doradcze i kontrolne.

Funkcje Parlamentu Europejskiego:

• sprawuje kontrolę polityczną nad działalnością Komisji Europejskiej i Rady UE,

• uczestniczy w przygotowaniu i uchwalaniu budżetu, ma ostatnie słowo w zakresie wydatków nieobligatoryjnych

• uczestniczy w procesie decyzyjnym UE

• ratyfikuje układy o stowarzyszeniu z krajami trzecimi

• ratyfikuje decyzje o przyjęciu do Wspólnot nowych członków.

Istnieją 4 procedury legislacyjne, za pomocą których Parlament może realizować swoje uprawnienia:

1. procedura konsultacji - 1 czytanie

2. procedura współpracy - 2 czytania

3. procedura współdecydowania - 3 czytania

4. procedura zatwierdzania - 3 czytania

Zastosowanie jednej z nich jest ściśle związane z charakterem spraw, które są przedmiotem procesu legislacyjnego.

Trybunał Sprawiedliwości - (siedziba w Luksemburgu) - został powołany przez EWWiS. Składa się z 15 sędziów, przewodniczy Prezydent Trybunału. Trybunał Sprawiedliwości spełnia rolę sądu międzynarodowego, sądy administracyjnego oraz sądu apelacyjnego i rozstrzyga spory:

• dot. nieprzestrzegania postanowień zawartych w traktatach na wniosek państw członkowskich,

• między krajami członkowskimi w sprawach dot. działalności Wspólnoty

• dot. niewykonania działań przez Komisję Europejską lub Radę UE

• dot. implementacji prawa wspólnotowego

• dot. rekompensaty za szkody poniesione w wyniku działania instytucji UE lub ich personelu dla krajów członkowskich.

Zadaniem Trybunału I Instancji jest:

• rozstrzyganie spraw wnoszonych przez osoby prawne lub fizyczne przeciwko Komisji w związku z zastosowaniem zasad konkurencji w podejmowanych działaniach

• rozstrzyganie spraw wniesionych przeciwko Komisji z tytułu jej działalności

• rozstrzyganie spraw między Wspólnotą a jej osobami oficjalnymi i personelem.

Trybunał Rewidentów Księgowych - (Trybunał Obrachunkowy) - siedziba w Luksemburgu - utworzony w 1977 r. Został on formalnie uznany za instytucję Wspólnot Europejskich odpowiedzialną za realizację celów ich działalności przez Traktat z Maastricht. Składa się z 15 członków mianowanych na 6 lat przez Radę UE w porozumieniu z Parlamentem Europejskim. Celem działalności Trybunału jest sprawowanie kontroli księgowej nad dochodami i wydatkami Wspólnot. Pod koniec każdego roku finansowego Trybunał Obrachunkowy sporządza raport ze swojej działalności zawierający opinię o wydatkach UE i zalecenia dotyczące przyszłego okresu.

Europejski Bank Inwestycyjny - siedziba w Luksemburgu, utworzony na mocy Traktatu rzymskiego z 1957 r. Bank ten ma osobowość prawną i jest niezależny od innych instytucji Unii Europejskiej. Bank jest instytucją publiczną będącą własnością krajów członkowskich UE. Środki finansowe Banku nie wchodzą do budżetu UE.

Celem działalności Banku jest udzielanie długoterminowych pożyczek na projekty dotyczące:

• rozwoju regionów problemowych Wspólnot

• rozwoju infrastruktury

• wzrostu konkurencyjności Wspólnot i integracji krajów członkowskich

• ochrony środowiska i projekty związane z podwyższeniem jakości życia

• rozwoju własnych źródeł energii i lepszego ich wykorzystania w krajach członkowskich w celu uniezależnienia się od importu energii

Europejski Bank Inwestycyjny udziela również pożyczek krajom spoza UE.

Komitet Społeczno-Ekonomiczny - siedziba w Brukseli. Ma charakter doradczy i zapewnia udział w procesie decyzyjnym reprezentacji różnych grup związanych z działalnością gospodarczą i społeczną. Komitet składa się z 222 członków wybranych przez Radę UE na okres 4 lat. Przedstawiciele krajów członkowskich tworzą 3 zespoły: przedsiębiorców, pracowników i przedstawicieli różnych grup interesów.

Komitet Regionów - siedziba w Brukseli, jest organem powołanym na podstawie Traktatu z Maastricht. Jest ciałem doradczym Rady UE w sprawach związanych z polityką regionalną i rozwojem regionalnym.

Komitet składa się z 222 członków reprezentujących władze regionalne i lokalne, ale działa niezależnie od nich. Reprezentanci komitetu Regionów są wybierani spośród przedstawicieli władz lokalnych i regionalnych krajów członkowskich na okres 4 lat.

1. Budżet Wspólnot Europejskich.

Budżet UE to zestawienie dochodów i wydatków Wspólnot na okres roku kalendarzowego. Tworzenie budżetu polega na transferze środków z krajów członkowskich, środki te są wykorzystywane na określone cele działalności UE. Budżet ten musi być zrównoważony w skali roku. Zakres budżetu:

• wydatki administracyjne EWWiS i odpowiadające im dochody

• dochody i wydatki EWG

• dochody i wydatki Euratomu z wyjątkiem agencji zaopatrzeniowych i wspólnych przedsiębiorstw.

Dochody budżetu UE składają się z tzw. źródeł własnych:

• dochody z ceł za towary importowane z krajów trzecich, zgodnie z zasadami wspólnej zewnętrznej taryfy celnej,

• dochody z opłat za import produktów rolnych z krajów trzecich na podstawie założeń wspólnej polityki rolnej

• udział we wpływach z podatku VAT krajów członkowskich - jest to obecnie największe źródło dochodów budżetowych

• udział w PNB krajów członkowskich - bezpośrednie wpłaty od krajów członkowskich są uzależnione od wielkości PNB

• podatek od produkcji cukru, od 1995 roku podatek ten przestał istnieć.

Wydatki budżetowe UE są dokonywane w formie bezpośrednich płatności dla konkretnych podmiotów w krajach członkowskich lub poza Wspólnotą, takich jak: ministerstwa, placówki badawcze, firmy prywatne lub rządy państw spoza UE. W strukturze wydatków budżetowych Wspólnot dominują wydatki na prowadzenie wspólnej polityki rolnej - finansowanie działań interwencyjnych na rynkach rolnych Wspólnot. Niewielki zakres działań dotyczy oddziaływania na przemiany strukturalne w rolnictwie. Polityka rolna Wspólnot jest finansowana ze środków Europejskiego Funduszu Gwarancji i Orientacji Rolnej.

Następną grupą wydatków budżetowych są Fundusze Strukturalne, Fundusz Kohezji, wydatki na transport i rybołówstwo. Do Funduszy Strukturalnych zalicza się:

• Sekcję Orientacji Funduszu Gwarancji i Orientacji Rolnej (1962r.)

• Europejski Fundusz Socjalny (1960r.)

• Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (1975r.)

• Instrument ds. Orientacji Rybołówstwa (1995r.).

---