Polityka społeczna ściąga 6A254EBIXLHQPMNW7CAG2XA5PG4WDNGI6NFQV2Y


  1. Idee socjalne w starożytności

Arystoteles - Arystoteles twierdził, że państwo jest naturalną formą społeczeństwa. Tak samo jak każda forma państwo powinno być więc dobrze dopasowane do społeczeństwa i warunków w którym żyje. Oznaczało to w praktyce, że różne formy państwa są dobre dla różnych społeczeństw. Jedne społeczeństwa wymagają monarchii a inne dobrze funkcjonują w warunkach demokracji. Większość form rządzenia powstaje zwykle na drodze historycznego rozwoju i te naturalne formy są zwykle najlepsze dla danego społeczeństwa. Wprowadził koncepcje obywatelstwa czyli państwo-miasto. Ogłosił ze społeczeństwo jest ważniejsze od jednostki. Wymyślił ZŁOTY ŚRODEK czyli kompromis, zasadę równowagi, został ojcem nauk społecznych.

Protagoraz - wymyślił zasadę wspólnoty

Solon - ateński polityk i poeta; przeprowadził reformy gospodarcze i ustrojowo-prawne, które umożliwiły rozwój demokracji ateńskiej (m.in. zniesienie niewoli za długi). Dokonał podziału społeczeństwa na 4 klasy społeczne

Hippiarz - nawoływał do braterstwa i działania na rzecz bliźnich

Diogenez - wyrzekł się dób materialnych

Epikur - wymyślił uprawnienia kobiet, filozof gr.; twórca systemu filoz. zw. epikureizmem, zał. szkoły epikurejczyków; przejął i rozwinął atomistykę Demokryta; za warunek szczęścia uważał brak cierpień i trosk; głosił, że równowagę ducha osiąga się, unikając powierzchownych przyjemności i zadowalając się życiem skromnym.

Sokrates - wcielił w życie pojęcie wiedzy i edukacji Właściwa wiedza miałaby prowadzić do właściwego działania. Niemożliwe jest, według niego, osiągnięcie szczęścia, jeśli działa się wbrew własnym poglądom.

2. Idee socjalne w średniowieczu

św. Grzegorz Wielki - przeprowadza gruntowną reformę duchowieństwa, zakonów oraz instytucji kościelnych. Tolerancyjny dla innowierców, otaczający opieką Żydów, nie pozwala na tolerowanie żadnej, nawet pozornej krzywdy biednych, których stara się otoczyć szczególną opieką. Wykupuje ich z niewoli, każe spłacać ich długi, szeroką ręką rozdziela świadczenia na rzecz biednych nie wahając się nawet sprzedawania na ten cel naczyń kościelnych. Zakłada wreszcie i wspiera instytucje dobroczynne: przytułki (ptochia) oraz gospody (ksenodochia).

Św. Grzegorz stoi na stanowisku, że każdy człowiek z natury swej jest wolny i takim się rodzi, i dlatego ci wszyscy, którzy w wyniku grzechu zostali oddani w niewolę powinni otrzymać wolność.

św. Tomasz - jako filozof stawia sobie pytania dotyczące przyczyn społeczeństwa, jego początku, jego źródeł. Uważa bowiem, że odpowiedź na te pytania prowadzi nie tylko do zrozumienia samej istoty życia społecznego, ale także tak podstawowego problemu, jakim jest stosunek osoby do społeczeństwa. W poszukiwaniu przyczyny sprawczej społeczeństwa opowiada się za zdaniem Arystotelesa, że człowiek jest z natury istotą społeczną, a więc że jego źródeł należy szukać w samej naturze ludzkiej, a w konsekwencji, że można i należy mówić o konieczności, skłaniającej człowieka do życia w społeczeństwie. Stwierdza przy tym, że jest to konieczność środka, to znaczy, że społeczeństwo nie jest dla człowieka celem, lecz niezbędnym środkiem do osiągnięcia jego celu. Konieczność życia społecznego tkwi zatem w samej ludzkiej naturze zarówno w formie naturalnego popędu psychicznego, a zatem w formie potrzeby przeżywanej subiektywnie, jak również w formie potrzeby obiektywnej, potrzeby pomocy ze strony innych ludzi, bez której człowiek nie mógłby istnieć, a w każdym razie nie mógłby osiągnąć swego celu ostatecznego. Człowiek potrzebuje poza tym społeczności zarówno dla utrzymania się przy życiu, jak i dla osiągania doskonałości. Celem życia społecznego jest dobro i dobro to nie różni się od tego, które jest celem poszczególnych członków wspólnoty ludzkiej; społeczność zdąża jednakże do osiągnięcia dobra wspólnego, którego nie należy identyfikować z dobrem prywatnym ani też sumą dóbr prywatnych, jest ono natomiast niezbędnym warunkiem osiągania celów i doskonalenia się poszczególnych członków społeczności.

  1. Idee socjalne w czasach nowożytnych (XV - XIX w).

Istota teorii umowy społecznej jest legitymacja istnienia i działania państwa w wyniku zgody indywidualnych członków społeczeństwa ze względu na ich interes uświadomiony w procesie historycznym i doświadczeniu społecznym. Punktem wyjścia z całości teorii ekonomicznych w nurcie liberalnym jest założenie ze indywidualna wolność każdego członka społeczeństwa ma rangę najwyższą. Jeżeli wolność ta zostaje ograniczona, to na takie ograniczenie można przystać wtedy, kiedy wszyscy członkowie społeczeństwa wyrażą zgodę. Przedstawicielami nowożytnej filozofii państwa uznającej prawo każdego indywiduum do wolności byli zarówno T. Hobbes, J. Locke,
D. Hume, J. Rousseau jak i I. Kant. Ład społeczeństw feudalnych wyjaśniono wpływami Boga. Jednostka ludzka zmuszona była godzić się na swe usytuowanie w strukturze społecznej. Rewolucja przemysłowa przyniosła zmianę myślenia o naturalnym porządku rzeczy. Na skutek wzrostu znaczenia podziału pracy, specjalizacji i współzależności społecznej zwiększyło się poczucie własnej wartości jednostki. Jednocześnie wraz z masowym przepływem ludności wiejskiej do miast, spadło znaczenie tradycyjnych instytucji feudalnych i wiejskich zabezpieczających los jednostki. Osłabieniu uległy socjalne funkcje rodziny chłopskiej. Socjalne funkcje rodziny zaczęły przejmować specjalne instytucje państwowe. Industrializacja przyniosła wiec państwowy system ubezpieczeń społecznych.

  1. Idee socjalne w czasach najnowszych.

Kryzysy ekonomiczne i ich bolesne skutki społeczne, a głownie wielki kryzys przełomu lat 20-tych i 30-tych XX wieku, stały się przyczyną gospodarczego interwencjonalizmu państwa ukierunkowanego na stabilizację koniunktury i rozbudowanie służących temu celowi instytucji państwowych. W uprzemysłowionych już społeczeństwach pojawiły się nowe problemy, których rozwiązywanie adresowano do instytucji państwowych. Były to problemy ekologiczne i problemy rozwoju infrastruktury w zurbanizowanym środowisku człowieka. Współczesne państwo pełni wiele funkcji. Jednakże nie do zakwestionowania jest rola państwa w organizowaniu funkcjonalnych systemów politycznych, gospodarczych i społecznych. Obecnie, gdy kraje postkomunistyczne zmieniają swój system funkcjonowania na każdym z tych obszarów, rola państwa jako kreatora nowych systemów jest widoczna. Szczególnie istotne jest określenia roli państwa na obszarze polityki społeczne i wskazanie warunków efektywnego społecznie działania instytucji państwowych. Bez względu na to, jak bardzo krytykuje się i odrzuca instytucje państwowe, marzeniem ludzi na całym świecie jest być obywatelem państwa prawa państwa tworzącego ramy dla efektywnego systemu gospodarczego, państwa zapewniającego bezpieczeństwo fizyczne i socjalne obywateli oraz będącego producentem podstawowych dóbr publicznych.

5. Modele państwa opiekuńczego

  1. Model z minimalnym lub rezydualnym zakresem oddziaływań socjalnych (model liberalny).

Ten model zakładał, ze państwo opiekuńcze ogranicza się do
przeciwdziałania ubóstwu - zajęcie doraźne (wywodzi się
z brytyjskiego ustawodawstwa tzw. doraźna pomoc np. zbieranie ludzi
z ulic).

  1. Model motywacyjny lub konserwatywno-korporacyjny.

W tym modelu przyjmowano założenie, że polityka społeczna jest niezbędnym elementem ładu ekonomicznego i społecznego. Pomaganie ludziom w sposób doraźny przez różne instytucje charytatywne powinno to być wkomponowanie w system polityczny. Ma on za zadanie motywowanie do szukania pracy, do podnoszenia swoich kwalifikacji. Pozwala na utrzymanie spokoju społecznego oraz ładu politycznego i gospodarczego. Zajmuje się kształtowaniem motywacyjnych i równoważących się stosunków społecznych, odzwierciedleniem tego modelu są Niemcy.

  1. Model redystrybucji w konwencji ideologicznej rozwiązywania socjalno-demokratycznego.

Państwo ma do realizacji ambitne cele społeczne. Chodzi o wyrównywanie szans poprzez wprowadzenie redystrybucji dochodów. Taki model występuje w krajach skandynawskich (Szwecja). Krytyka uważa, że jest zbyt rozbudowana opieka państwa pozbawia społeczeństwo czujności, brak inicjatyw przez społeczeństwo. Prowadzi do pełnego zapewnienia bytu
w przypadku choroby, starości co powoduję iż rodzina pozbawiona jest obowiązków w tej sprawie, osłabia motywacje do ożenku, do rodzenia dzieci, ponadto wpływa źle na rynek, gospodarkę i konkurencje. Także dlatego są tam wysokie podatki. Przykładem są kraje skandynawskie - Szwecja.

  1. Środki na realizację polityki społecznej

Wydatki na politykę społeczna stanowią zasadniczą cześć finansów publicznych państwa. Finanse publiczne obejmują całość środków budżetu centralnego i funduszy pozabudżetowych, takich jak fundusze ubezpieczeń społecznych i pracy oraz środki budżetowe samorządów terytorialnego. Od 1992 r. funkcjonują w Polsce obok budżetu centralnego budżety gminne a od 1999 r. powiększyły się o budżety powiatowe i wojewódzkie. W strukturze wydatków publicznych wydatki na politykę społeczną stanowią 50% wydatków ogółem. Najwyższe wydatki na ochronę socjalną są charakterystyczne dla krajów Skandynawii a najniższe dla krajów Europy Południowej. Wzrost wydatków społecznych w Europie oznacza przede wszystkim wzrost wydatków na emerytury oraz opiekę zdrowotną. Świadczy to o postępującym procesie starzenia się społeczeństwa. Wydatki na te cele stanowią aż 2/3 wydatków społecznych. Możemy zauważyć iż w krajach Europu Północnej więcej wydaje się na opiekę zdrowotną a w Europie Południowej na emerytury. W Polsce wydatki społeczne stanowią więcej niż 50 %b finansów publicznych. Ze środków tych są finansowane zasiłki dla bezrobotnych, emerytury renty, zasiłki chorobowe itd. Możemy zauważyć iż wydatki na pomoc społeczną zaczęły wzrastać od 1996 r.. Wpłynęło na to wprowadzenie renty socjalnej dla niepełnosprawnych od urodzenia, ponadto z pomocy korzystają bezrobotni długookresowi którzy nie mają już prawa do pobierania zasiłku dla bezrobotnych i szukają pomocy w Ośrodkach Pomocy Społecznej.

Struktura wydatków społecznych ulega zmianie począwszy od 1999 r. w którym to zostały wprowadzone w życie wielkie reformy społeczne: dalsza decentralizacja państwa, reforma emerytalna, reforma opieki społecznej oraz reforma edukacji.

  1. Instytucjonalizacja dialogu społecznego

Dialog społeczny to jeden z podstawowych elementów demokratycznego ładu politycznego współczesnych państw Zachodu. Filozoficznym uzasadnieniem dla przyznania dialogowi społecznemu zasadniczej funkcji w kształtowaniu tego ładu jest teoria umowy społecznej. Bez względu na różnice w przedmiotowym zakresie zawieranych umów społecznych, szczególnego znaczenia nabiera tworzenie procedur instytucji pozwalających na porozumiewanie się. W teorii umowy społecznej mamy dwa wątki:

Zazwyczaj konflikty powstają między pracodawcami a pracownikami. W Polsce taki konflikt zauważamy w latach 1989-1990 gdzie nastąpił spadek produkcji, wzrost bezrobocia i spadku płac realnych. Osoba szczególnie wrażliwą na tą kwestię był Jacek Kuroń. To on był pomysłodawca trójstronnego porozumienia z lutego 1993 r. . Doprowadziło to do powstania Komisji Trójstronnej i przyznania jej szeregu kompetencji konsultacyjnych w sprawach społecznych. Przedmiotem Komisji Trójstronnej stają się w praktyce wszystkie podstawowe decyzje społeczno-gospodarcze, a zapadające w ich kwestiach uzgodnienia stanowią główną wytyczną działania stron (np. projekty ustaw budżetowych, reforma systemu emerytalnego). Komisja Trójstronna nie tylko dyskutuję o sprawach dotyczących prawa pracy, płac ale również instrumentach polityki społecznej np. wprowadzenie dodatku mieszkaniowego. Coraz częściej obrady komisji trójstronnej koncentrowały się na politycznych kontrowersjach wokół programy reformy instytucjonalnych i strukturalnych: restrukturyzacja górnictwa, reforma służby zdrowia czy systemu emerytalnego. Instytucje dialogu społecznego obecnie nie odnoszą się wyłącznie do stosunków pracownicy -- pracodawcy lecz obejmuję wszelkie układy społeczne w których zarysowują się konflikty na tle różnych interesów. Partnerami w dialogu stają się samorządy, reprezentuje organizacji pozarządowych, reprezentacje konsumentów i wiele innych reprezentacji społeczeństwa obywatelskiego.

8. Organizacje pozarządowe jako instytucje polityki społecznej.

Sektor pozarządowy w Polsce ma już znaczną skalę. To jest zjawisko budujące jak na ogólnie trudnią sytuację jego rozwoju w regionie Europy Środkowej. W Polsce istniały i działały niezależne od państwa instytucje socjalne oraz różnego rodzaju stowarzyszenia i towarzystwa zawodowe. Najsilniejsze okazały się stowarzyszenia kulturalne (muzyczne, miłośników ziemi Istotnym źródłem w działaniach socjalnych był także Kościół. W 1986 r. Episkopat Polski ogłosił „Instrukcję o pracy charytatywnej w parafiach”. Na bazie tego dokumentu powstały zespoły charytatywne kierujące pracami w diecezjach - CARITAS. ), To ze w Polsce istniały i działały niezależne od państwa instytucje socjalne było spowodowane niedorozwojem państwa opiekuńczego. Zaczęto sięgać po prywatną praktykę lekarską, prywatne opiekunki do dzieci i osób chorych bowiem państwo nie zapewniało dostatecznej opieki. Zaczęto zakładać organizacje pozarządowe przy instytucjach państwowych np. szkołach, uczelniach, szpitalach aby mogły wspomóc te instytucje. Zaczęto poszukiwać środków finansowych wśród biznesmenów oraz poprzez organizowanie zbiórek pieniędzy na rożnego rodzaju cele socjalne np. zakup sprzętu medycznego, dożywianie dzieci, zakup podręczników. W Polsce szczególnie aktywne okazały się organizacje osób niepełnosprawnych, organizacje rodziców dzieci dotkniętych ciężkimi chorobami. Organizacje pozarządowe realizują przede wszystkim cele socjalne którym państwo nie może podołać, organizacje te potrzebują wsparcia tak prywatnego jak i publicznego.

9. Okresy reform głównych dziedzin polityki społecznej

Minione 10 lat dokonywania zmian w polityce społecznej można scharakteryzować jako okres intensywnych prób i aktów przekształceń. Zmiany te dokonywały się dwutorowo. Z jednej strony były to dostosowania do podejmowanych reform gospodarczych, z drugiej zaś były to reformy polegające na przekształceniach instytucji w polityce społecznej, dostosowujących je do zwiększania indywidualnej odpowiedzialności oraz unowocześniających i podnoszących efektywność ich funkcjonowania. W ciągu minionego dziesięciolecia można wyróżnić następujące okresy reform w głównych dziedzinach polityki społecznej:

1989-1991 - okres odchodzenia od socjalistycznego instrumentarium polityki społecznej, tj. opierania polityki społecznej na przyznawaniu dotacji do cen, utrzymywaniu pełnego zatrudnienia i ograniczania spożycia indywidualnego na rzecz zbiorowego. Był to okres tworzenia podstawowych instytucji na nowych obszarach aktywności państwa: rynku pracy i pomocy społecznej.

1992-1993 - okres decentralizacji i reformy podatkowej (zaczęto tworzyć nowe instytucje w sferze finansów publicznych, wprowadzono podatek dochodowy od osób fizycznych ora VAT). W obszarze świadczeń społecznych był to okres korekt, które polegały na obniżaniu przeciętnej wysokości świadczeń. Tę fazę w pol. społ. można określić jako reaktywną.

1994-1995 - okres łagodzenia społecznych skutków transformacji, poprzez odejście od ograniczania wzrostu płac; zaprzestano poszukiwania możliwości obniżania wydatków społecznych. Zasadą stało się ich podwyższanie, co umożliwił wzrost gospodarczy i przezwyciężenie kryzysu finansów publicznych.

1996-1998 - okres kolejnych korekt świadczeń, tym razem in minus, oraz intensywnej debaty o reformach systemowych: w opiece zdrowotnej, ubezpieczeniach społecznych, opiece społecznej, polityce rodzinnej i edukacji. Fazę tę można nazwać fazą refleksji.

1999 - w roku tym zaczęto wprowadzać uchwalone wcześniej reformy systemowe: w zabezpieczeniu emerytalnym, opiece zdrowotnej oraz edukacji. Jednocześnie podjęto następny etap reform decentralizacyjnych w państwie, które także w pol. społ. będą powodować istotne zmiany o charakterze instytucjonalnym oraz finansowym.

10. Reforma zasiłków dla bezrobotnych.

Bezrobocie podobnie jak inne ryzyka socjalne, powoduje utratę dochodów pracownika i jego rodziny. Jest to więc ryzyko kwalifikujące do włączenia go w system ubezpieczeń społecznych. Ubezpieczenie może objąć zdarzenia losowe a więc w przypadku bezrobocia, bezrobocie nie zamierzone i niezawinione przez osobę nim dotkniętą. Prawne definicje bezrobotnego formułują kilka warunków, które musi spełniać pracownik tracący pracę, aby uzyskać świadczenia ubezpieczeniowe. Pieniężne zasiłki dla rodzin z dziećmi pojawiły się w wyniku tworzenia przez robotników specjalnych funduszy wspomagających wielodzietne rodziny swych współpracowników. Były to fundusze o charakterze ubezpieczeń wzajemnych tworzone w jednostce terytorialnej. Organizacje robotnicze tworząc takie fundusze przeciwdziałały różnym niesprawiedliwym zachowaniom pracowników, które polegały na tym, że przy żądaniu podwyżek płac robotnicy licznych rodzin tylko je dostawali.

W idei zasiłków rodzinnych zawarta jest koncepcja etyczna a nie dydaktyczna, a mianowicie solidarnego wspomagania się na okoliczność posiadania dużej rodziny. Nawet gdy zasiłki finansowane są przez państwo z podatków ogólnych. Zasiłki od 1999 roku umocniły system bezrobocia.

12. Przygotowania do emerytalnej reformy systemowej.

Finansowanie ubezpieczeń emerytalno-rentowych należy do problemów ekonomicznych dotyczących polityki społecznej. Finansowanie emerytur i rent metodą rezerwy kapitałowej przymusza każdą generację do zapobiegliwości we własnym interesie. W wielu krajach ciągle istnieją oddzielnie fundusze emerytalne i rentowe dla poszczególnych grup społecznych i zawodowych. W systemie CR wysokość składek i świadczeń pozostaje w związku z wysokością zarobków. Grupy które lepiej zarabiają płaca wyższe składki i później mają wyższe świadczenia emerytalne i rentowe. Społeczne ubezpieczenia emerytalne i rentowe finansowane metoda rezerwy kapitałowej były czynnikiem wzrostu gospodarczego i socjalnym osiągnięciem pracowników w uprzemysławiającym się świecie zachodnim. Jednak państwowe gwarancje dla ubezpieczeń emerytalno-rentowych w gospodarce rynkowej były nękane cyklicznością rozwoju i zjawiskiem inflacji i coraz trudniejsze do spełnienia. Były też trudne do spełnienia w związku z naciskiem politycznym. W rezultacie większość społecznych ubezpieczeń emerytalno-rentowych funkcjonujących na starcie jako ubezpieczenia finansowane metodą kapitalizacji składki przekształcono w ubezpieczania finansowane w ramach systemu znanego jako PAYG.

13. Reforma i nowe instytucje systemu emerytalnego

Z dniem 01.01.99 zaczął obowiązywać w Polsce nowy system emerytalny. Jego twórcy założyli docelowo że przyszli emeryci będą otrzymywać emeryturę z co najmniej 2 źródeł tzn. z zreformowanego ZUS (1 filar) i Otwartych Funduszy Emerytalnych ( 2 filar). Ustawodawca przewidział również możliwość dobrowolnego i uzupełniającego ubezpieczenia na życie np. z w Funduszu Inwestycyjnym, Pracowniczym Programem Emerytalnym czy oszczędności gromadzone i inwestowane przez towarzystwa funduszy inwestycyjnych (3 filar).

Wprowadzone zmiany nie objęły wszystkich ubezpieczonych w sposób jednakowy. Zostali oni podzielenie na 2 grupy ( a właściwie na 3 grupy) . Które różnią się ze względu na stopień oszczędzania, przywileje emerytalne i sposób wyliczania emerytury.

1. Osoby urodzone przed 1.01.49 będą mieć przyznawaną emeryturę w oparciu o przepisy emerytalne przed 01.01.99. Przy wyliczeniu emerytury dla osób tych brane są pod uwagę długości okresów składkowych, nieskładkowych i uzupełniających oraz podstawa wymiaru.

2. Osoby urodzone pomiędzy 31.12.48 a 1.01.1969 zostały objęte systemem emerytalnym nie mniej jednak zasady obowiązujące tych ubezpieczonych mają charakter przejściowy pomiędzy nowym a starym systemem emerytalnym i niektórzy ubezpieczeni z tego przedziału zachowują prawa jakie gwarantował im poprzedni system emerytalny. Wysokość świadczeń emerytalnych uzależniona jest głównie od wielkości kapitału zaoszczędzonego na indywidualnym koncie emerytalnym. Nie mniej jednak okresy składkowe i niesładkowe są uwzględnianie przy wyliczaniu Kapitału Początkowego, który określa ile dany ubezpieczony zaoszczędził. W starym systemie (do 01.01.99) osoby urodzone po 01.01.48 mają możliwość oszczędzania na emeryturę obok ZUS w nowo powołanych instytucjach finansowych - Otwartych Funduszach Emerytalnych (OFE).

Składka oszczędzających na emeryturę w OFE w 1/3 zostaje przekazana do wybranego funduszu a w 2/3 trafia do ZUS. W przypadku osób które nie zdecydowały się przystąpić do OFE składka emerytalna w całości przekazywana jest do ZUS.

3. Ubezpieczeni urodzeni po 1.01.69 zostali objęci nowym systemem emerytalnym i obowiązkowo odkładają cześć składki na ubezpieczenie emerytalne w OFE. Emerytura tej grupy będzie wyliczana wyłącznie od wielkości kapitału zgromadzonego na indywidualnym koncie w ZUS-ise i na rachunku OFE oraz od wskaźnika Średniej Dalszego Trwania Życia. Osoby które w dniu wejścia reformy emerytalnej już pracowały będą miały doliczony do konta indywidualnego w ZUS Kapitał Początkowy.

14. Problemy wprowadzania reformy emerytalnej.

System powszechnych ubezpieczeń emerytalnych nie są jednolite. W wielu krajach istnieje podział na emerytury podstawowe i zależne od uzyskiwanych dochodów z okresu aktywności zawodowej. Emerytury podstawowe stanowią rodzaj minimum socjalnego na starość. Gwarantują one, że osoby niezdolne już do pracy nie będą musiały chodzić do pomocy społecznej. Emerytury podstawowe nie stanowią świadczenia ubezpieczeniowego. Jest to system zaopatrzenia ludności w wieku produkcyjnym w minimum dochodu. Emerytura podstawowa jest aktualnie proponowana w kilku krajach wysoko rozwiniętej gospodarki rynkowej. W systemie ubezpieczeń składka nie jest wyłącznie podatkiem. Składka stanowi cenę uzyskania w przyszłości świadczenia emerytalnego. W Niemczech bardzo silnie podkreśla się zasadę ekwiwalentności w świadczeniach. Jeżeli świadczy się w postaci składki, to oczekuję się równoważnego świadczenia w postaci emerytury. Koncepcja emerytury podstawowej zakłada, że wyższe świadczenia emerytalne będą tworzone w systemie ubezpieczeń dodatkowych. Pewnym wzorem dla tego kierunku reform są rozwiązania wprowadzone w Wielkiej Brytanii. Wprowadzono tam możliwość wyboru w systemie ubezpieczeń powszechnych dodatkowego świadczenia emerytalnego. Obecnie prawie połowa pracowników korzysta z prywatnych form obowiązujących ubezpieczeń dodatkowych. Podobnie dwustopniowy system emerytalny rozwinął się w Szwajcarii jak i w krajach Skandynawskich. Istnieją również kraje, w których ubezpieczenia emerytalne przeszły transformacje w kierunku ubezpieczeń prywatnych. Stało się to w latach 80-tych w Chile i Singapurze. Po 10-ciu latach doświadczeń z reformą systemu emerytalnego w Chile mamy do czynienia z niejednoznacznością ocen. Pozytywem jest duża absorpcja funduszy firm ubezpieczeniowych na rynku kapitałowym.

15. Ustawa o pomocy społecznej

Ustawa z 29 listopada 1990 r. o pomocy społecznej

Ustawa ta reguluję:

Dział 1 - przepisy ogólne:

- zasady ogólne i zakres podmiotowy ustawy

1. Pomoc społeczna jest instytucją polityki społecznej państwa mającą na celu umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych, których nie są one w stanie pokonać, wykorzystując własne środki, możliwości i uprawnienia.

2. Pomoc społeczną organizują organy administracji rządowej i samorządowej, współpracując w tym zakresie z organizacjami społecznymi, Kościołem katolickim, innymi kościołami, związkami wyznaniowymi, fundacjami, stowarzyszeniami, pracodawcami oraz osobami fizycznymi i prawnymi.

- zadania pomocy społecznej

Celem pomocy społecznej jest zaspokajanie niezbędnych potrzeb życiowych osób i rodzin oraz umożliwianie im bytowania w warunkach odpowiadających godności człowieka. Pomoc społeczna powinna w miarę możliwości doprowadzić do życiowego usamodzielnienia osób i rodzin oraz ich integracji ze środowiskiem.

Dział 2 - zasady udzielania świadczeń:

- świadczenia pomocy społecznej

- opieka nad rodziną i dzieckiem

- zasady odpłatności za świadczenia

- postępowanie w sprawie świadczeń pomocy społecznej

Dział 3 - organizacja pomocy społecznej:

- struktura organizacyjna pomocy społecznej

Do realizacji zadań pomocy społecznej zleconych gminie tworzy się jednostki organizacyjne - ośrodki pomocy społecznej.

- pracownicy socjalni

Pracownikiem socjalnym może być osoba, która posiada dyplom pracownika socjalnego, dyplom ukończenia studiów wyższych w wyższej szkole zawodowej o specjalności "praca socjalna" lub ukończyła studia wyższe na kierunkach: pedagogika, politologia i nauki społeczne, psychologia, socjologia.

- Rada pomocy społecznej

Przy ministrze właściwym do spraw zabezpieczenia społecznego tworzy się Radę Pomocy Społecznej jako organ opiniodawczo-doradczy w sprawach pomocy społecznej. Do zakresu działania Rady Pomocy Społecznej należy:

1) opiniowanie projektów aktów prawnych oraz inicjowanie zmian przepisów prawa w zakresie pomocy społecznej,

2) przygotowywanie ekspertyz dotyczących wybranych obszarów pomocy społecznej,

3) przedstawianie ministrowi właściwemu do spraw zabezpieczenia społecznego okresowych informacji o swej działalności i wniosków z niej wynikających,

4) zbieranie i opiniowanie dla ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego wniosków o nagrody specjalne za wybitne osiągnięcia w zakresie pomocy społecznej.

Dział 4 - przepisy przejściowe i końcowe

16. Instytucje pomocy społecznej

Działania z zakresu pomocy społecznej z mocy ustawy wykonują organy administracji rządowej i samorządowej. Współpracują w tym zakresie z organizacjami społecznymi, kościołami, związkami wyznaniowymi, fundacjami, stowarzyszeniami, pracodawcami oraz osobami fizycznymi i prawnymi.

Do instytucji pomocy społecznej należą:

- regionalne ośrodki polityki społecznej

- powiatowe centra pomocy rodzinie

- ośrodki pomocy społecznej

- domy pomocy społecznej

- placówki specjalistycznego poradnictwa, w tym rodzinnego

- placówki opiekuńczo - wychowawcze

- ośrodki adopcyjno - opiekuńcze

- mieszkania chronione

- ośrodki wsparcia

- ośrodki interwencji kryzysowej

- ośrodki pomocy społecznej

Rok 1990 rozpoczął okres zasadniczych zmian w strukturze organizacyjnej pomocy społecznej. Ciężar obowiązków związanych z pomocą społeczną został przeniesiony z administracji rządowej na gminy, choć udział państwa nadal pozostał duży. Gmina została zobligowana do podejmowania działań na rzecz zaspokojenia potrzeb społeczności lokalnej. W wyniku reformy zasadniczo zmieniła się struktura organizacyjna pomocy społecznej. Zakres kompetencji w dziedzinie resortowej przynależności pomocy społecznej przekazano z Ministerstwa Zdrowia i Opieki Społecznej do Ministerstwa Pracy i Polityki Socjalnej. Połączono funkcje instytucji organizujących pomoc społeczną na danym szczeblu. Na szczeblu województwa utworzono Wojewódzki Zespół Pomocy Społecznej (WZPS) podległy wojewodzie i realizujący zadania administracji rządowej. Na szczeblu gminy powołano odpowiednie jednostki organizacyjne - ośrodki pomocy społecznej - będące organami administracji samorządowej. Są to jednostki prawno - budżetowe administracji samorządowej o dużym stopniu samodzielności, skupiające w swoich rękach wszelkie zadania z zakresu pomocy społecznej występujące w gminie. Jedną z nielicznych pozytywnych zmian, jakie przyniosła transformacja systemowa, jest dynamiczny rozwój sektora non-profit obejmującego fundacje, stowarzyszenia, instytucje charytatywne, w dalszej kolejności kościoły, zakony i związki wyznaniowe, a także niektóre instytucje sektora publicznego. Działania z zakresu pomocy społecznej z mocy ustawy wykonują organy administracji rządowej i samorządowej. Współpracują w tym zakresie z organizacjami społecznymi, kościołami, związkami wyznaniowymi, fundacjami, stowarzyszeniami, pracodawcami oraz osobami fizycznymi i prawnymi.

wszelkiego rodzaju fundacje, stowarzyszenia

17. Regulacje prawne i parametry systemu pomocy społecznej

W Polsce pomoc społeczna utożsamiana jest ze zorganizowaną działalnością państwa i organizacji społecznych, umożliwiającą jednostkom, grupom przezwyciężenie trudnych sytuacji życiowych, zapobieganie powstawaniu tych sytuacji oraz pobudzanie podopiecznych do współdziałania. Zgodnie z dotychczasowymi uregulowaniami prawnymi pomoc społeczna jest instytucją polityki społecznej państwa, która ingeruje wtedy, gdy osoba lub cała rodzina nie jest w stanie własnymi siłami przezwyciężyć swoich trudnych sytuacji życiowych. Pomoc społeczną organizują organy administracji rządowej i samorządowej, współpracują w tym zakresie z organizacjami społecznymi, kościołami, fundacjami, stowarzyszeniami, pracodawcami oraz osobami fizycznymi i prawnymi. Celem pomocy społecznej jest zaspokojenie niezbędnych potrzeb życiowych osób i rodzin oraz umożliwienie im bytowania w warunkach odpowiadających godności człowieka. Zakłada się, że pomoc społeczna powinna w miarę możliwości doprowadzać do życiowego uaktywnienia osoby korzystającej ze świadczeń, a także jej integracji ze środowiskiem społecznym.

Pomoc społeczna adresowana jest do obywateli polskich i cudzoziemców posiadających prawo stałego pobytu lub status uchodźcy, zamieszkujących i przebywających na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej.

Osoby i rodziny, które korzystają z pomocy społecznej obowiązane są do współudziału w rozwiązywaniu swoich trudnych sytuacji życiowych przy wsparciu ze strony pracownika socjalnego. Zasady udzielania pomocy społecznej: Świadczenia pomocy społecznej udzielane są na wniosek:

Pomoc społeczna może być także udzielana z urzędu.

Ośrodek pomocy społecznej, do którego osoba lub rodzina może zgłosić się o przyznanie pomocy zależy od miejsca zamieszkania (ośrodki znajdują się w każdej gminie).

Decyzje o przyznaniu lub odmowie przyznania pomocy wymagają przeprowadzenia uprzednio wywiadu środowiskowego (rodzinnego) przez pracownika socjalnego. Decyzje w sprawach świadczeń pomocy społecznej wydawane są w formie pisemnej, w szczególnych przypadkach może to być forma ustna, ale nie dotyczy to decyzji odmownych. Od każdej decyzji przysługuje prawo odwołania.

18. EDUKACJA PAŃSTWOWA I NIEPUBLICZNA.

W okresie transformacji szkolnictwo zaczęło odgrywać bardzo ważną rolę, dobre wykształcenie jest zasadniczym czynnikiem kariery zawodowej i pozycji społecznej.

Wprowadzane zmiany w okresie transformacji pozwoliły na prowadzenie szkół niepublicznych, dlatego aktualnie istnieje możliwość kształcenia się zarówno w placówkach państwowych, jak i prywatnych.

Zakładanie i prowadzenie szkół państwowych leży nadal w gestii państwa, natomiast szkoły niepubliczne mogą być prowadzone przez osoby prawnie lub fizyczne (na rozwój sfery prywatnej w szkolnictwie pozwoliły dwie ustawy: o szkolnictwie wyższym z 1990 roku oraz o systemie oświaty z 1991 roku).

Identycznie jak w szkolnictwie państwowym istnieją niepubliczne szkoły podstawowe, ponad podstawowe i wyższe.

Nauka w szkołach niepublicznych w odróżnieniu od szkół państwowych jest najczęściej odpłatna, co ogranicza do nich dostęp dzieciom i młodzieży z warstw o niższym statusie społecznym.

Obie formy edukacji mają jeden cel, którym jest jak najlepsze przygotowanie uczniów i studentów do współczesnych wymogów rynku pracy.

19. REFORMA SZKOLNICTWA PODSTAWOWEGO.

Szkoła podstawowa w Polsce jest objęta obowiązkiem szkolnym i daje wiedzę ogólna podstawową. Wiek rozpoczynania nauki to 7 lat.

Dyskusję na temat konieczności reform i zmian w systemie edukacji toczyła się już od dawna i była przedmiotem wielu specjalistycznych analiz i opracowań.

Jedną z najważniejszych zmian jest skrócenie czasu edukacji w szkole podstawowej do sześciu lat. Uzupełnieniem szkoły podstawowej jest trzyletnie gimnazjum.

Jednak zapoczątkowana reforma szkolnictwa budzi wiele wątpliwości, w warunkach pogłębiającej się nierówności społecznej może okazać się, że sześć klas szkoły podstawowej to jedyna edukacja jaka uzyskają dzieci z rodzin najbiedniejszych, gdyż warunku finansowe rodziców zmuszą je do zrezygnowania z dalszej nauki.

20. SZKOLNICTWO PONADGIMNAZJALNE.

Uczeń gimnazjum kończący edukację w wieku 16 lat, ma w nowym systemie edukacji do wyboru dwie drogi dalszego kształcenia:

Liceum profilowane - jest to trzyletnia szkoła ogólnokształcąca, powstała na podbudowie programowej gimnazjum, przygotowująca uczniów do egzaminu maturalnego i do dalszego kształcenia.

W liceach tych kształcenie odbywa się w dwóch obszarach:

Szkoła zawodowa - jest dwuletnią szkołą na podbudowie programowej gimnazjum, przygotowująca uczniów w ramach obowiązku nauki, do podjęcia pracy zawodowej, a w szczególności do potwierdzenie kwalifikacji zawodowych na egzaminie zawodowym.

W szkołach zawodowych, podobnie jak w liceach, kształcenie odbywa się w dwóch obszarach:

21. SZKOLNICTWO WYŻSZE - PAŃSTWOWE I

NIEPUBLICZNE.

Ustawy: o szkolnictwie wyższym z 1990 roku i o systemie oświaty z 1991 roku pozwoliły na rozwój sfery prywatnej w szkolnictwie, od tego okresu w Polsce istnieje system edukacji państwowej i prywatnej.

Aktualnie udział szkół prywatnych w szkolnictwie wyższym stanowi dużo wyższy procent niż szkół państwowych.

Większość uczelni niepaństwowych prowadzi studia zawodowe dające tytuł licencjata a nie magistra, jednak sytuacja ta ulega zmianie w miarę wzrostu popularności i prestiżu uczelni prywatnych.

Studia prywatne kształcą najczęściej na kierunkach ekonomicznych i informatycznych, najczęściej nie prowadzą żadnej formy kwalifikacji na studia w odróżnieniu od uczelni publicznych.

Warto podkreślić, że kadra dydaktyczna uczelni niepaństwowych to zazwyczaj pracownicy uczelni państwowych, dzięki temu wzrasta poziom nauczania na uczelniach niepublicznych.

Studia w szkołach wyższych niepaństwowych jest odpłatna, w szkołach państwowych darmowa (za wyjątkiem studiów w trybie wieczorowym i zaocznym). Niestety wprowadzenie płatnych studiów wyższych siłą rzeczy ogranicza dostęp do nich młodzieży z warstw społecznych o niższym statusie materialnym, a co za tym idzie utrudnia im możliwość konkurowania na rynku pracy.

22. Przygotowania do reformy opieki zdrowotnej

Reformowanie opieki zdrowotnej może być postrzegane jako samodzielny element procesu politycznego, ale może być także umieszczane w polityce społecznej. konsekwencją takiej polityki był stan, w którym służba zdrowia nie spełnia podstawowych zadań polityki zdrowotnej. Sytuacja taka znalazła odbicie w niezadowoleniu społecznym. Zmiany społeczno-ekonomiczne oraz zmieniające się potrzeby zdrowotne ludzi spowodowały konieczność wprowadzenia nowych form i metod organizacji zarządzania, a przede wszystkim finansowania w reformującym się systemie zdrowia.

23. Ustawa o ubezpieczeniu zdrowotnym.

Ubezpieczenia zdrowotne zawierają dwa rodzaje ubezpieczeń, mimo że dotyczą tego samego ryzyka - choroby. Jedno ubezpieczenie związane jest z utratą zarobków podczas choroby, a drugie z wydatkami chorego na lekarstwa czy pobyt w szpitalu. Pierwsze ubezpieczenie na wypadek choroby wprowadził Bismarck w 1883 roku. Uznano dobrowolne kasy chorych rozwijające się wśród robotników na podstawie prawa pruskiego z połowy XIX wieku i stworzono przymus przynależności wszystkich robotników i urzędników zatrudnionych w zakładach przemysłowych, z wyłączeniem grup o najwyższym wynagrodzeniu. Składkę opłacali pracownicy i pracodawcy, i za to otrzymywali opiekę lekarską oraz zasiłek chorobowy.

Na początku XX wieku ubezpieczenie zdrowotne zaczęto wprowadzać w innych krajach Europy, w tym także w Polsce. Ubezpieczenie na wypadek choroby wprowadzane w poszczególnych krajach łączyły rodzinne tradycje z niemieckim wzorem, czego wyrazem była zakładowa, zawodowa, branżowa, lokalna lub regionalna kasa chorych - samorządowa instytucja ubezpieczeniowa.

Ustawa polska z 1920 roku przyjęła system terytorialnych, miejskich i powiatowych kas chorych, co było pewnym ewenementem na ówczesne czasy, jako że na ogół kasy powstawały w oparciu o struktury przemysłowe.

24. Nowe instytucje i organizacje w systemie opieki zdrowotnej

W zreformowanej strukturze decyzyjnej polskiego systemu zdrowotnego można wskazać podmioty, które mają wpływ na jego funkcjonowanie i funkcjonowanie instytucji zdrowotnych i są to:

  1. władza ustawodawcza - tworzy ramy prawne, w których funkcjonuje sektor zdrowotny i jego instytucje, podejmuje decyzje odnoście wydatków budżetowych (w ustawie budżetowej), ustala zwolnienia podatkowe w związku z wydatkami zdrowotnymi oraz ustala wysokość składki na ubezpieczenia zdrowotne.

  2. administracja rządowa - Ministerstwo Zdrowia do jego działań należą:

  1. administracja samorządowa - W ramach reformy administracji publicznej powstały 3 szczeble władz samorządowych: województwa, powiaty, gminy których każdy otrzymał pewne zadania dotyczące zdrowia i sektora zdrowotnego. Każdy szczebel władzy jest odpowiedzialny za tworzenie strategii rozwojowych swojego regionu. Administracja samorządowe jest odpowiedzialna za zapewnienie ambulatoryjnej opieki zdrowotnej. Bierze pod uwagę tutaj świadczeniodawców zarówno publicznych jak i prywatnych. Ponadto prowadzą zakłady opieki zdrowotnej.

  2. samorządy zawodów medycznych - zmiany przepisów wprowadziły na scenę polityki zdrowotnej nowych partnerów: izby lekarskie, izby pielęgniarskie oraz izby aptekarskie. Członkostwo w tych izbach jest obowiązkowe i jest to warunkiem praktykowania. Izby okręgowe stwierdzają prawo do wykonywania zawodu i dokonują wpisu do rejestru osób uprawnionych., wydają pozwolenia na prywatną praktykę. Do zadań izb należą:

Ponadto mają prawo do opiniowania wszystkich aktów prawnych mających wpływ na ochronę zdrowia, mogą negocjować warunki pracy i płac.

  1. Narodowy Fundusz Zdrowia - powołano 16 oddziałów których obszar działań pokrywa się z terytorium województw. Zasadniczo fundusz dysponuje środkami zgromadzonymi na ich terytorium. Nie zbiera środków od ubezpieczonych - są one przekazywane poprzez ZUS. Fundusz zawiera umowy o udzielanie świadczeń swoim ubezpieczonym. Odrębne umowy są zawierane na świadczenia ambulatoryjne i odrębnie na usługi szpitalne. Umowa dokładnie określa jakiego rodzaju świadczenia powinny być udzielane przez świadczniobiorcę. Jeżeli świadczenia rzeczywiście udzielane są nie uwzględnione w umowie to świadczeniodawca nie uzyska pieniędzy za ich udzielenie.

  2. akademie medyczne - powinny być potraktowane jako odrębny podmiot kształtujący sytuację sektora zdrowotnego ze względu na rolę jaką odgrywają w procesie kształcenia personelu medycznego. Pomimo ogólnego nadzoru sprawowanego przez Ministerstwo Zdrowia, uczelnie te korzystają z bardzo dużej swobody.

25. Nowe funkcje tradycyjnych instytucji systemu opieki zdrowotnej

Ubezpieczenia niemieckie zapewniały min. opieki zdrowotnej i pomoc w razie choroby. Inne ubezpieczenia europejskie poszły dalej, szczególnie angielskie. Ubezpieczenia na wypadek choroby wprowadzone w Anglii w 1911 r. przez Lioyda George'a w ramach pakietu ubezpieczeń społecznych także nawiązywały do ubezpieczeń niemieckich. Do tego czasu w Anglii tradycyjną instytucją pomocy chorym były towarzystwa pomocy wzajemnej. Nie było tam tradycji bezpłatnej opieki lekarskiej finansowanej ze środków solidarnościowych zbieranych przez różne grupy ludności i organizacje społeczne. Jeśli Niemcy były wzorem do tworzenia ubezpieczeń na wypadek choroby dla wszystkich krajów europejskich w okresie ich industrializacji to po II wojnie światowej wzorem do naśladowania stał się model angielskiej narodowej służby zdrowia. Śladami Anglii poszło wiele krajów. We Włoszech po zakończeniu wojny próbowano wcielić w życie model powszechnej narodowej służby zdrowia. W latach 80' także w Portugalii i Hiszpanii zreformowano opiekę zdrowotną przekształcając ją na system narodowej służby zdrowia. Instytucje pomagające ludziom to: CARITAS, ONZ, stowarzyszenia zakonne i inne ośrodki pomocy społecznej, które wychodzą do ludzi pomagając im w trudnych sytuacjach.

26. Organizacje obywatelskie i organizacje pacjentów.

Ubezpieczenia na wypadek choroby rozwijają się zarówno w systemie rynkowym jak i w systemie organizowanym przez państwo. W opiece zdrowotnej stosunki między pacjentem a lekarzem charakteryzują się dużą asymetrią informacji. Pacjent jest zdany na lekarza w postępowaniu leczniczym i nie ma wpływu na koszty, które wynikają z postępowania medycznego. Ta cecha relacji pacjent - lekarz w opiece zdrowotnej jest przykładem na zawodność funkcjonowania normalnego rynku usług medycznych, na którym cenę usługi kształtują mechanizmy ekonomiczna nie postępowanie medyczne. Współczesna technika medyczna zwiększa usługi lecznicze i wykorzystuje nowe metody leczenia co wydłuża czas który lekarz przeznacza na zajmowanie się pojedynczym przypadkiem. Potrzeba więc coraz więcej lekarzy i personelu medycznego. W rezultacie opieka zdrowotna absorbuje coraz więcej środków na swe potrzeby.

Ubezpieczenia prywatne maja na celu ustrzec potencjalnego pacjenta przed nieznanymi i niespodziewanymi wydatkami na usługi zdrowotne. Prywatne ubezpieczenia zdrowotne kierując się zasadami opłacalności ekonomicznej, wpływają na zmniejszenie korzystania ze świadczeń. Prywatne firmy dyskryminują starsze osoby i osoby o zwiększonym ryzyku chorobowym, mimo że wydatki na opiekę zdrowotną stale wzrastają. Pacjent musi płacić w trakcie każdego kontaktu z lekarzem. To sprawia, że z namysłem kontaktujemy się z lekarzem.

27. Podstawowe regulacje prawne i parametry systemu opieki zdrowotnej.

Państwo odpowiada za problemy alokacji w opiece zdrowotnej.

Zorganizowane działania na rzecz zdrowia znajdują uzasadnienie w traktowaniu zdrowia jako kapitału. Działając na rzecz zdrowia inwestuje się w ludzi, którzy dzięki temu będą dłużej żyli i osiągną większe korzyści ekonomiczne w trakcie swojego życia.

Argumenty etyczne wynikają z powszechnie pozytywnego wartościowania zdrowia. Jeżeli zdrowie jest ważne dla wszystkich, nie ma żadnych podstaw do tego, aby warunki jego osiągania były zróżnicowane. Jeżeli takie różnice istnieją to są one nie słuszne i niesprawiedliwe. Równość w opiece zdrowotnej jest wartością uniwersalną, co do której consensus ma wymiar powszechny w skali światowej. Aktualne hasło Międzynarodowej Organizacji Zdrowia „zdrowie dla wszystkich” jest wyrazem nadrzędnego znaczenia równości w strategii działań tej organizacji na rzecz zdrowia.

28. Teoria dóbr publicznych w gospodarce rynkowej.

Dobra publiczne to te dobra, które nie są prywatnymi i nie posiadają cech charakteryzujących dobra prywatne. Oznacza to że przy użytkowaniu tych dóbr niemożliwa jest zasada wykluczenia i że nie występuje rywalizacja o ich konsumpcje. Dobra publiczne określane są przez to , że bywają niepodzielne oraz że możliwa jest ich wspólna konsumpcja. Szeroka definicja dóbr publicznych sprawia, że do zakresu dóbr można zastosować tezę o zawodności rynku , co usprawiedliwia rozrost sektora publicznego. Dobra publiczne są generatorem procesów redystrybucyjnych. Zakwalifikowanie tych dóbr jako publicznych i ustalenie ich zakresu w gospodarce stanowi problem o konsekwencjach ekonomicznych. W sytuacji rywalizacji o dobro publiczne można zastosować opłaty bądź racjonowanie przy regulowaniu dostępności ich użytkowania. Znacznie trudniejszym przypadkiem dla regulacji jest grupa dóbr publicznych, o które konsumenci nie rywalizują mimo że teoretycznie możliwe jest zastosowanie zasady wykluczenia i dzięki temu wprowadzenia opłat. Uzasadnienie publicznego wsparcia dla rozwoju dóbr publicznych, które mają pozytywne efekty zewnętrzne, a także dóbr merytorycznych, nie przesądzą
o całkowitej rezygnacji z mechanizmu rynkowego. Często problem polega na odpowiednich proporcjach w zastosowaniu różnych mechanizmów alokacji w rożnych fazach ruchu okrężnego produktu: produkcji, wymiany czy dystrybucji. Współcześnie jednak biorąc pod uwagę zróżnicowane przykłady z licznych krajów, obserwuje się że na obszarze dóbr publicznych obecny bywa mechanizm rynkowy. Z rozważań na temat dóbr publicznych wynika, że problem mechanizmu alokacji nie jest na zawsze określony, mimo istotnej zawodności rynku w podstawowym zakresie sektora publicznego.

29. Ubezpieczenia społeczne w gospodarce rynkowej.

Ubezpieczenia społeczne stanowią formę zabezpieczenia społecznego ludności, organizowaną dla konkretnych grup ludności pracowniczej przy pomocy państwa. W ubezpieczeniach społecznych nie kalkuluje się składek w odniesieniu do indywidualnego ryzyka ubezpieczonych, chociaż to ryzyko może być wliczane jako składnik sumy wszystkich ryzyk w zbiorowości ubezpieczonych, by określić ryzyko przeciętne. Ubezpieczenia społeczne organizowane są dla zdarzeń losowych pociągających za sobą dużą utratę dochodów indywidualnych i duże i niespodziewane wydatki z tym związane. Dotyczy to takich sytuacji jak: starość, śmierć żywiciela rodziny, choroba, inwalidztwo, macierzyństwa i bezrobocie. To co charakteryzuje ubezpieczenia społeczne, można ująć w kilku punktach:

  1. ubezpieczenia społeczne finansowane są ze składek płaconych przez pracodawców i pracowników z możliwością dofinansowania przez budżet państwowy

  2. uczestnictwo w ubezpieczeniach społecznych jest obowiązkowe, chociaż mogą występować zwolnienia od tego niektórych grup, zwykle grup zamożnych

  3. ze składek tworzone są specjalne fundusze, z których płaci się świadczenia

  4. uprawnienia do świadczeń ubezpieczeniowych wynikają z faktu ubezpieczenia i opłacania składek

  5. świadczenia i składki są często relatywizowane do wysokości zarobków ubezpieczonego

  6. wypłacalność funduszy ubezpieczeniowych zapewnia stosowanie zasad aktualności przy określaniu wysokości składek oraz świadczeń

Ubezpieczenia społeczne zawierają 2 cechy, które są motorem ich organizacji. Są to przezorności i solidaryzm.

30. Ubezpieczenia emerytalne w gospodarce rynkowej.

Bieda była główną przyczyną powstania ubezpieczeń emerytalnych. Bismarck, który w Niemczech w 1889 r. stworzył przymus zbierania składek na stare lata oraz na przypadki inwalidztwa wśród robotników i stał się ojcem systemu ubezpieczeniowych. Przykład niemiecki silnie oddziaływał na inne kraje w których przebiegała rewolucja przemysłowa. Ubezpieczenia emerytalne początkowo nie mieściły się w pakiecie ryzyk socjalnych. W Anglii funkcjonowało świadczenie typu socjalnej renty starczej i w związku z tym nie uznano, że emerytury nalezą do problemów socjalnych pierwszej rangi. Ubezpieczenie emerytalne wprowadzono dopiero w 1925 r. W literaturze ekonomicznej na temat ubezpieczeń emerytalnych wskazuje się na kilka prawidłowości zachowań społecznych, które uzasadniają stosowanie przymusu ubezpieczeń na starość. Po pierwsze, jest to problem zróżnicowanych preferencji w biologii ludzkiej. Młodzi ludzie mają wyższą skłonność do ryzyka i w związku z tym ich skłonności do celowego oszczędzania na lata produkcyjne jest niska. Wyższa skłonność do ryzyka młodych ludzi wiąże się z wyższą marginalną użytecznością ich dochodów. Po drugie, jest to problem zróżnicowanych możliwości i preferencji oszczędzania na starość. Gdyby nie było przymusu zbierania na starość, niektórzy nie uczestniczyliby w tym dobrowolnie i nie mieli by uprawnień do świadczeń. Utrzymanie takich ludzi w wieku niezdolności do pracy na swe barki musiałaby wziąć pomoc społeczna dla utrzymania której potrzebny byłby wzrost podatków.

31. Ubezpieczenia zdrowotne, oraz na wypadek inwalidztwa w gospodarce rynkowej.

Ubezpieczenie na wypadek inwalidztwa dotyczy przede wszystkim ryzyka utraty dochodów w związku z długotrwałą niezdolnością do pracy, a także ryzyka kosztów leczenia i rehabilitacji. Stworzono ubezpieczenie od wypadków przy pracy, które obejmowały takie świadczenia jak: odszkodowanie powypadkowe, koszty leczenia i rehabilitacji oraz świadczenia rentowe dla inwalidy, wdowy i sierot.

Pracodawcy zostali zobowiązani do ubezpieczenia kosztów leczenia powypadkowego oraz wypłacania zasiłków pieniężnych na okres niezdolności do pracy. W funkcjonowaniu ubezpieczeń wypadkowych ważnym elementem było motywowanie pracowników do tworzenia bezpiecznych warunków pracy przez zróżnicowanie składek ubezpieczenia w zależności od uznanego stopnia bezpieczeństwa, a także przez zobowiązanie do wydatkowania środków z ubezpieczenia na poprawę warunków pracy. Jeżeli inwalidztwo nie powstało bezpośrednio na skutek wypadku przy pracy i choroby zawodowej to potrzeby rentowe takich przypadków pokrywa ubezpieczenie emerytalne.

Ubezpieczenie na wypadek niezawinionego przez pracodawcę inwalidztwa powstało równocześnie z ubezpieczeniem na wypadek niezdolności do pracy z powodu starości. Wraz z poprawą wysokości świadczeń rentowych zaostrzono kryteria uprawniające do ich uzyskania. Wtedy to wprowadzono rozróżnienie niezdolności do pracy w ogóle i niezdolności do wykonywania zawodu, co przyczyniło się do utworzenia tzw. klas (stopni) inwalidztwa, od których uzależniono okres pobierania świadczenia i jego wysokość.

32. Polityka wobec rodziny w gospodarce rynkowej

Rodzina jest podstawowym, naturalnym środowiskiem narodzin i rozwoju człowieka, a jednocześnie fundamentalną instytucją społeczną. Oparta na trwałych podstawach związków emocjonalnych i biologicznych podlega jednak przemianom w zakresie swojej struktury, modelu wewnątrzrodzinnego i realizowanych funkcji. Przemiany te dokonują się pod wpływem wielu czynników, wynikających z procesów rozwoju i przemian społeczno-ekonomicznych, we wzajemnym związku, wynikającym ze "wzrastającej roli rodziny we wszechstronnym rozwoju i postępie społecznym". Zwrócono zatem uwagę na przemiany modelu rodziny, których konsekwencje można dostrzec również w warunkach życia rodziny, w tym - w zagrożeniu ubóstwem. Spośród wielu czynników oddziałujących na przemiany struktury i funkcjonowania rodziny szczególną rolę odgrywają zmiany ustrojowe i te obszary życia społeczno-gospodarczego, w których dokonały się największe przeobrażenia związane z transformacją: sytuacja na rynku pracy i rozwój gospodarki rynkowej. Oddziałują one na zmiany struktury społeczno-ekonomicznej gospodarstw domowych, wpływają na warunki życia rodzin, znajdują swoje odbicie w kształtowaniu się nowych źródeł dochodów, zróżnicowaniu sytuacji materialnej rodzin, jak i w sposobach zaspakajania potrzeb członków rodziny, ale również prowadzą do narastania zagrożeń w postaci bezrobocia, ubóstwa i marginalizacji. Przemiany objęły także sferę interwencjonizmu państwa, mającego na celu wspieranie rodzin, m.in. poprzez podstawowy instrument polityki rodzinnej, jakim są świadczenia społeczne. Pozostaje natomiast kwestia sposobu podejścia do wykorzystania tego instrumentu w sposób uniwersalny czy selektywny. Podjęcie tej problematyki wiąże się z pracami nad nowymi zasadami systemu świadczeń społecznych, podjętych w MPiPS we współpracy z IPiSS. Zjawiska związane z przemianami demograficznego modelu rodziny dotyczą nie tylko rodzin polskich. Można zaryzykować nawet tezę, że w tym zakresie Polska "dogania Europę".

33. Ubezpieczenia na wypadek bezrobocia

Bezrobocie - to taka sytuacja na rynku pracy, w której zapotrzebowanie na siłę roboczą jest mniejsze od jej podaży. W przypadku wystąpienia bezrobocia można zastosować następujące instrumenty polityki zatrudnienia:

1.AKTYWNA POLITYKA ZATRUDNIENIA - instrumenty:

- tworzenie miejsc pracy w sektorze publicznym - obejmuje organizowane i finansowane przez państwo lub samorząd terytorialny roboty publiczne, które zapewniają czasowe zatrudnienie, a także szanse na uzyskanie stałej pracy,

- subsydiowanie (dotowanie) zatrudnienia - obejmuje przedsiębiorstwa w celu nakłonienia ich do tworzenia nowych miejsc pracy bądź rezygnacji z redukcji zatrudnienia; formy dotowania mogą mieć charakter bezpośredni i pośredni,

- popieranie przedsiębiorczości - rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw,

- ingerencja państwa w podnoszenie i zmiany kwalifikacji zawodowych pracownika,

- instrumenty równoważenia rynku pracy w układzie regionalnym.

2. PASYWNA POLITYKA ZATRUDNIENIA - instrumenty:

wypłaty zasiłków dla bezrobotnych, które spełniają 2 funkcje:

- f. dochodowa - zapewnienie środków utrzymania

- f. motywacyjna - poziom zasiłku ma mobilizować do szybkiego znalezienia zatrudnienia

- wcześniejsze emerytury

- zatrudnienie w niepełnym wymiarze czasu

- zakazywanie podejmowania pracy przez cudzoziemców

- popieranie emigracji

Instrumenty polityki pasywnej nie przyczyniają się do tworzenia nowych miejsc pracy, do zatrudniania bezrobotnych lecz koncentrują się na łagodzeniu ujemnych skutków bezrobocia, na zmniejszaniu jego rozmiarów. Przeciwdziałanie bezrobociu w Polsce znajduje się w stadium początkowym. Istotnym ograniczeniem na drodze zwalczania bezrobocia jest nadal słaba kondycja finansowa państwa.

35. Prawo do zabezpieczenia minimum egzystencji - prawem człowieka

Minimum egzystencji, zwane niekiedy minimum biologicznym, jest normatywnym wzorcem zaspakajania potrzeb bytowo-konsumpcyjnych na niskim poziomie. W koszyku minimum egzystencji znajdują się bowiem jedynie wydatki pozwalające na tzw. przeżycie. Grupami potrzeb o największym znaczeniu w tym koszyku są: wyżywienie, energia służąca gotowaniu, ogrzewaniu i oświetleniu, ubranie i podstawowe wyposażenie domu, środki higieny i czystości oraz produkty i usługi zaspokajające potrzeby życia codziennego. Zakres i poziom zaspokajania potrzeb według minimum egzystencji wyznacza granicę, poniżej której występuje biologiczne zagrożenie życia oraz rozwoju psychofizycznego człowieka (dolne minimum ubóstwa).
Zawartość koszyka została określona po raz pierwszy w 1995 r. w gronie ekspertów IPiSS r. Od tego czasu Instytut Pracy i Spraw Socjalnych regularnie przedstawia szacunki wartości minimum egzystencji.

Rozwój ruchu politycznych i socjalnych praw człowieka doprowadził do uznania prawa każdego człowieka do zabezpieczenia jego minimum egzystencji bez względu na jego cechy, przynależność narodową i społeczną, religijną i polityczną. Norma ta powinna być powszechnie uznawana, akceptowana, i wcielana w życie, w taki sposób, aby nie była ona w sprzeczności z innymi, uznanymi zasadami porządku społecznego. A. Gewirth traktuje prawo do minimalnego poziomu egzystencji na równi z prawem do wolności. Prawo do wolności i prawo do dobrych warunków bytowania to główne i rodzajowe cele ludzkiej aktywności, odróżniające świat człowieka od świata zwierząt. Świadomie działający człowiek musi przyjąć, że prawo do wolności i dobrych warunków bytowania jest równorzędne z takim samym prawem innych. Jest to tzw. zasada rodzajowej zgodności. Prawo człowieka do minimum egzystencji jest również tematem rozważań Lomasky'ego, który przyjmuje kilka założeń dot. ludzkiego zachowania w sferze dążenia do realizacji celów życiowych.

1. Ludzie posiadają uczucia, które pozwalają im uznać dążenia życiowe innych ludzi w zakresie ich biologicznej egzystencji.

2. Ludzie zawierają umowy i porozumienia z innymi, co obliguje ich do pewnych ustępstw. Potrzeba nieinteferencji jest istotnym argumentem uznania praw innych.

Prawo do minimalnego poziomu egzystencji oznacza w społecznej rzeczywistości, że jedni muszą zrezygnować z nadwyżki dobrobytu, aby zapewnić minimum egzystencji innym. Zagwarantowanie takiego prawa oznacza tworzenie warunków do tego, aby człowiek był zdolny do działania na rzecz zaspokojenia swoich potrzeb.

To właśnie współdziałanie stanowi uzasadnienie moralnego żądania do subsystencji (utrzymania się). Prawo do subsystencji jest prawem do konsumpcji koszyka dóbr, która umożliwia zdrowe i aktywne życie.

36. Praktyka realizacji prawa do zabezpieczenia minimum egzystencji

Uznanie prawa każdego człowieka do zabezpieczenia jego minimum egzystencji nie jest wyłącznie deklaracją polityczną i społeczną. Za tym poszły takie rozwiązania prawne oraz instytucjonalne, które z tego uprawnienia czynią podstawę do roszczenia. Przykładem jest Koncepcja minimalnego dochodu gwarantowanego, która narodziła się w związku z potrzebą pomocy ludziom socjalnie nie zabezpieczonym, ma ona duży wpływ na kształtowanie się wysokości świadczeń ubezpieczeniowych, a także innych świadczeń socjalnych, nastawionych na rozwiązywanie specjalnych zadań społecznych (stypendia, zasiłki mieszkaniowe). Koncepcja ta jest kategorią pomocy socjalnej i korzysta się z niej głównie na obszarze tej właśnie dziedziny polityki społecznej. Regulacje dot. pomocy socjalnej najpierw definiowały, kto powinien udzielać pomocy potrzebującym, następnie kto ma prawo tę pomoc otrzymać i wreszcie - jakiej wartości powinna to być pomoc.

Niemcy: ustawa zwana “Prawem federalnym do pomocy socjalnej” z 1961 r. Zgodnie z tą ustawą prawo do świadczenia socjalnego ma każdy zgłaszający się po uzyskaniu pozytywnego wyniku testu dochodowo-rodzinnego. Uprawnienie to podzielone jest na 3 części o różnej mocy realizacyjnej: część absolutnie obligatoryjna, część, która powinna zostać przydzielona i część, która może być przydzielona. Jest to tzw. zasada indywidualizacji świadczenia, która zakłada dostosowanie wysokości formy wsparcia do indywidualnych potrzeb. Pracownicy pomocy szukają rozwiązań jednoznacznych, administracyjnie prostych, dlatego w praktyce dokonuje się schematyzacji przypadków, po to aby przeciwdziałać woluntaryzmowi urzędników w przydzielaniu świadczeń. W 1972 w ustawie o pomocy społecznej przyjęto koszyk dóbr niezbędnych, przy ustalaniu którego dolna granica musi pokrywać niezbędne koszty utrzymania się, a górna granica musi być niższa od osiąganego przeciętnego wynagrodzenia w najniższych grupach płacowych.

Praktyczna realizacja prawa do minimalnego dochodu jest różna. Wszędzie jednak próbuje się wiązać uzyskanie zasiłku dochodowego z jakimś warunkiem dotyczącym pracy. Powiązanie to jest luźniejsze bądź silniejsze, ale w praktyce funkcjonowania społeczeństw kapitalistycznych myśl o pomocy dla samopomocy, dla usamodzielnienia się jest współcześnie przewodnią myślą konstrukcji systemów świadczeń socjalnych. W rzeczywistości kładzie się ogromny nacisk na realizację prawa do minimum egzystencji w związku z rosnącym bezrobociem, a co za tym idzie z biedą. W Polsce zapowiedziane zostały państwowe gwarancje bezpieczeństwa socjalnego, wśród których pierwszorzędne znaczenie ma prawo do minimalnego poziomu dochodu

37. Prawdziwe i przesadne opinie o konsekwencjach integracji z UE

W sprawie polityki społecznej oraz polityki rynku pracy UE polskie społeczeństwo ma sporo sprzecznych oczekiwań. Z jednej strony istnieje przekonanie, że wspólna polityka społeczna jest szansą podniesienia standardów socjalnych i większego zakresu i podniesienia jakości funkcji socjalnych sprawowanych przez państwo. Z drugiej zaś istnieją obawy, że przymuszenie do podniesienia standardów socjalnych zwiększy inwestycje oraz koszty pracy. Z rozszerzeniem Unii na Wschód wiąże się w pierwszym rzędzie przekonanie, że otwarcie rynku pracy doprowadzi do gwałtownego wzrostu fali emigracji z Europy Środkowej (zwłaszcza a Polski) i Wschodniej do krajów zachodnich. Inna obawa związana z procesem otwierania się rynku pracy dla nowo przystępujących członków związana jest ze zbyt szybką tendencją do wyrównywania płac. W krajach kandydackich mówi się, że integracja zaowocuje gwałtowną presją na wzrost płac i w konsekwencji - szybkim wyrównaniem poziomu płac i dochodów realnych. Trzecią przesadną opinią jest przekonanie, że członkostwo w UE oznacza konieczność przyjęcia kosztownych rozwiązań w dziedzinie ustawodawstwa pracy. Przekonanie takie bierze się z dwóch źródeł:

38. Kompetencje UE w zakresie polityki społecznej i polityki rynku pracy

Za przełomową datę zmieniającą dystans Wspólnoty wobec problemu prowadzenia polityki społecznej uznaje się 1986 rok, w którym podpisano zmiany wprowadzone do Traktatu Rzymskiego. Zmiany te poszerzały kompetencje Wspólnoty, umożliwiające szybsze wprowadzenie wspólnego rynku. Dotyczyły szczególnie zapisów o minimalnych standardach dot. bezpiecznego i nie szkodzącego zdrowiu środowiska pracy, przezwyciężenia technicznych barier w produkcji i przepływie towarów w celu ochrony zdrowia i tworzenia bezpiecznej pracy oraz wyrównywania standardów w dziedzinie warunków i stosunków pracy, a także harmonizacji uprawnień pracowniczych.

1. Karta Socjalna Pracowników (1989), która świadczyła o wspólnych intencjach w zakresie zrównania pracowniczych uprawnień socjalnych. Obejmowała 12 artykułów, głównie z zakresu prawa pracy. Obok problemów ochrony przed niesprawiedliwym zwolnieniem z pracy, bhp, ochrony zdrowia, uprawnień pracowniczych do zasiłków chorobowych, do wynagrodzenia za dni świąteczne, do szkolenia zawodowego, zawarto w niej także punkty dot. podstawowych wolności pracowniczych: swobody poruszania się, organizowania oraz rokowań zbiorowych. Ponadto w Karcie znalazły się podstawowe zapisy antydyskryminacyjne dotyczące: równego traktowania kobiet i mężczyzn, pracowników niepełnosprawnych oraz będących w starszym wieku. Ważny jest również rozdział o ochronie dzieci i młodocianych pracowników.

  1. Porozumienie o wspólnej polityce społecznej - tzw. Brukselska Karta Społeczna

Opierał się na zapisach Socjalnej Kart Pracowników, a także zawarto w niej kilka nowych elementów (kompetencji):

Zwrócono uwagę również na cele, których adresatem był nie tylko pracownik, lecz także obywatel i człowiek. Pojawiły się zapisy o przeciwdziałaniu ubóstwu i społecznej ekskluzji.

3. Układ Amsterdamski (1997) i proces luksemburski

Tym razem, bezrobocie stało się przedmiotem wspólnej troski i próby wspólnego określania potrzebnych instrumentów stymulujących tworzenie miejsc pracy. W listopadzie 1997 r. w Luksemburgu zdefiniowano Europejską Strategię Zatrudnienia (nazwaną procesem luksemburskim) - tzw. pakt w sprawie zatrudnienia, w którym uzgodniono cztery cele (tzw. filary):

a) działania zwiększające szansę na zatrudnienie: ograniczanie ryzyka bezrobocia długookresowego przez wzmacnianie edukacji zawodowej; ograniczanie biernej pomocy dla bezrobotnych (zasiłków) na rzecz pomocy szkoleniowej; rozwój współpracy różnych instytucji szkoleniowych; opracowanie programów informacyjnych i doradczych dla absolwentów.

b) działania wspierające przedsiębiorczość;

c) działania pobudzające i wspierające adaptacyjność;

d) tworzenie równych szans na pracę

Regulacyjne kompetencje Unii w sprawie polityki społecznej oraz rynku pracy w wyznaczonym zakresie zostały istotnie wzmocnione.

  1. Harmonizacja polskiego prawa z prawem UE w zakresie polityki społecznej

Harmonizacja w zakresie ustawodawstwa społecznego wymaga dostosowania do acquis w zakresie zbiorowego i indywidualnego prawa pracy, prawa zabezpieczenia społecznego oraz bezpieczeństwa i higieny pracy. Wiążą się z tym różne problemy, które można pogrupować następująco:

  1. Prawo zabezpieczenia społecznego wymaga zharmonizowania głównie po to, aby umożliwić ludziom swobodne poruszanie się po terenie całej UE oraz podejmowanie pracy w innych krajach. Zasadnicze obszary dostosowań: