Witold Kula: „Wokół historii. Historia, statystyka, demokracja”
Wybór metody zależy od społeczeństwa, które badamy.
Teza tekstu: użyteczność met. ilościowej jest tym mniejsza, im mniej demokratyczne jest badane społeczeństwo.
mniejsza wiarygodność materiałów źródłowych/statystycznych (brak krytyki źródeł w „despotyzmie”)
brak rzetelności i profesjonalizmu w zbieraniu danych
brak zaufania społeczeństwa do zbierających dane (dochodzenia statystyczne traktowane jako „zwiastun nowego opodatkowania”)
Met. statystyczna w badaniach społ. pozwala badać wymierne cechy grup społ. (względnie cechy niewymierne na podstawie wymiernych ich symptomów)
przykłady dwóch szczebli wnioskowania:
- badanie budżetów domowych=> ilość towarów konsumowanych
- zmiana struktury wydatków przez zmianę ich globalnej wysokości=> pozwala wnioskować o hierarchii wartości
stwierdzenie istniejącego stanu rzeczy (na co zużywa się swe dochody)
ustalenie ludzkiej hierarchii wartości (warstwy)=> na co zużywano by dochody, gdyby te wzrosły lub zmalały
WAŻNE: zakreślone ramy możliwości wyboru
ten „wyższy szczebel” daje się zastosować tylko wówczas, gdy jednostki składające się na społeczeństwo dysponują określonym zakresem wolności obywatelskich
Gdzie nie ma wolności wyboru konsumenta, tam nie działa prawo wielkich liczb. Statystyk nie ma prawa wyciągania wniosków o panującej w danym społeczeństwie hierarchii wartości ekonomicznych i preferencjach konsumenta.
Inne ograniczenia wolności wyboru konsumenta: konsumpcja zbiorowa (np. szkolnictwo, służba zdrowia) => wszyscy płacą tyle samo, ale korzystają dużo lub mało (można próbować oceniać np. po wyborach do parlamentu).
W społeczeństwach, gdzie istnieje przywiązanie chłopa do ziemi, ograniczone są możliwości badania migracji. W warunkach ograniczenia wolności migracji wnioski wyciągane ze śledzenia ich kierunków muszą być skorygowane przez uwzględnienie czynnika skuteczności działania aparatu policyjnego.
Met. ilościowe ukazywać nam mogą ludzkie preferencje tylko wówczas, gdy w badanym społeczeństwie w interesującym nas zakresie ludzie mają swobodę wyboru. Gdy ludzie nie mają wolności wyboru miejsca zamieszkania, stanu, zawodu, art. konsumowanych, itd.- met. liczbowe mówią nam o ludzkich działaniach, działaniach nie o ludzkich preferencjach.
Problem wolności wyboru i determinizmu:
=> presja panujących w społ. wzorów obyczajowych może być nie mniej silna i nie mniej skuteczne (a często nawet silniejsza i bardziej skuteczna) niż normy i nakazy. Istnienie nakazów i zakazów w pewnych sytuacjach społecznych nie musi być koniecznie sprzeczne z panującą społeczną hierarchią wartości.