Anna Kałasiewicz TŻ,ŻCz IIst. niestacjonarne gr.1a
Żywienie w cukrzycy
Cukrzyca - grupa chorób metabolicznych charakteryzująca się hiperglikemią (podwyższonym poziomem cukru we krwi) wynikającą z defektu produkcji lub działania insuliny wydzielanej przez komórki beta trzustki. Przewlekła hiperglikemia wiąże się z uszkodzeniem, zaburzeniem czynności i niewydolnością różnych narządów, szczególnie oczu, nerek, nerwów, serca i naczyń krwionośnych.
Obecnie cukrzycę rozpoznaje się na podstawie badania glikemii na czczo w osoczu krwi żylnej. Prawidłowa glikemia powinna wynosić poniżej 100 mg/dl
Najczęstsze postacie cukrzycy wynikają ze zmniejszonej wrażliwości tkanek na insulinę (insulinooporność) wymagającej nadmiernej ilości przekraczającej zdolność wydzielania w cukrzycy typu 2, z upośledzenia/zaprzestania wydzielania związanego z uszkodzeniem/zniszczeniem komórek beta w wyspach trzustki skutkujących niedoborem insuliny w cukrzycy typu 1, bądź ze zmian hormonalnych związanych z okresem ciąży w cukrzycy ciężarnych. Typy 1 i 2 są wielogenowe, tzn. są rezultatem mutacji w wielu genach, w odróżnieniu od monogenowych, np. typu MODY.
Zasadą współczesnej terapii cukrzycy jest leczenie wszystkich zaburzeń towarzyszących chorobie, a nie tylko kontrola gospodarki węglowodanowej. Dążenie do normalizacji masy ciała, zwiększenie aktywności fizycznej, właściwa dieta, leczenie częstych w cukrzycy zaburzeń lipidowych, nadciśnienia tętniczego i innych chorób układu krążenia oraz utrzymywanie glikemii w przedziale wartości możliwie najbardziej zbliżonym do niecukrzycowych (normo-glikemii) zmniejsza ryzyko rozwoju powikłań choroby.
Cukrzyca typu 1 (dawniej nazywana insulinozależną, lub typu dziecięcego) - jest spowodowana rzeczywistym brakiem insuliny na skutek uszkodzenia komórek Beta wysp Langerhansa trzustki. Jedynie te komórki mogą wytwarzać insulinę. Choroba pojawia się najczęściej u dzieci i osób młodych, choć może się rozpocząć nawet po 80. roku życia. Leczenie wymaga stałego podawania insuliny. Zwykle przyczyną choroby jest uszkodzenie komórek β przez własny układ odpornościowy (autoagresja, stąd również nazwa: cukrzyca autoimmunologiczna). Tempo niszczenia komórek może być szybkie lub wolne. Postać szybko postępująca zwykle występuje u dzieci. Wolno postępująca postać cukrzycy występująca u dorosłych nosi nazwę utajonej cukrzycy autoimmunologicznej dorosłych (LADA )
Ostatecznie przeżycie osoby z tą postacią cukrzycy jest uzależnione od zewnętrznego podawania insuliny. Wydzielanie insuliny jest u nich znikome bądź w ogóle nieobecne, co przejawia się małym lub niewykrywalnym stężeniem peptydu C (fragmentu białkowego powstającego podczas produkcji insuliny) w osoczu. U osób z tą postacią choroby istnieje większe ryzyko wystąpienia kwasicy ketonowej.
Cukrzyca typu 2 (dawniej nazywana insulinoniezależną, - to najczęstsza postać cukrzycy. U chorych zaburzone jest zarówno działanie, jak i wydzielanie insuliny, przy czym dominującą rolę może odgrywać jedna lub druga nieprawidłowość. Chorzy są mało wrażliwi na działanie insuliny (insulinooporność). Zwykle w początkowej fazie choroby insulina jest wydzielana w większej ilości - ale niewystarczająco do zwiększonych insulinoopornością potrzeb organizmu. Po pewnym czasie jej wydzielanie spada wskutek zniszczenia nadmiernie obciążonych komórek β wysepek Langerhansa. Dokładne przyczyny rozwoju tych zaburzeń nie są jeszcze poznane. Leczenie polega zazwyczaj na redukcji masy ciała, stosowaniu diety cukrzycowej, wysiłku fizycznego oraz doustnych leków przeciwcukrzycowych, u części chorych po pewnym czasie trwania choroby konieczna jest insulinoterapia. Ta postać cukrzycy niejednokrotnie umyka przez wiele lat rozpoznaniu, gdyż hiperglikemia nie jest na tyle wysoka, by wywołać klasyczne objawy cukrzycy. Niemniej jednak u chorych w tym czasie mogą już powstawać powikłania cukrzycy. Cukrzyca typu 2 występuje najczęściej u osób starszych, z otyłością lub innymi zaburzeniami metabolicznymi. Otyłość, zwłaszcza nadmiar tkanki tłuszczowej w okolicy brzusznej, powoduje oporność na insulinę.
Cukrzyca typu MODY- Występuje u osób młodych w 2 lub 3 dekadzie życia, obciążonych dziedzicznie łagodną hiperglikemią. Charakteryzuje się względnym niedoborem insuliny, rzadkim występowaniem kwasicy
Cukrzyca ciężarnych - przejściowe zaburzenie, rozpoznawane na podstawie podwyższonego stężenia glukozy we krwi (któremu może towarzyszyć obecność glukozy w moczu), pojawiające się u zdrowych dotąd kobiet i ustępujące całkowicie po zakończeniu ciąży. Niemniej stanowi ono zagrożenie dla płodu i kobiety, a ponadto u 30-50% kobiet, u których stwierdzano cukrzycę ciężarnych, w ciągu najbliższych 15 lat rozwija się cukrzyca typu 2. Uważa się, że przyczyną cukrzycy ciężarnych są zmiany fizjologiczne związane z ciążą: insulinooporność wywołana przez hormony łożyskowe (laktogen, hormon wzrostu), zaburzenia wydzielania insuliny i zwiększone wydzielanie glukozy przez wątrobę. U 3-8% kobiet trzustka nie jest w stanie zaspokoić zwiększonego zapotrzebowania na insulinę. Cukrzyca ciężarnych przejawia się głównie w 3 trymestrze, gdy najsilniej działają te hormony.
Zagrożenia dla kobiety: Zagrożenie przedwczesnym porodem, stan przedrzucawkowy, zwiększone prawdopodobieństwo cięcia cesarskiego.
Zagrożenia dla płodu: Makrosomia płodu - glukoza i aminokwasy przenikając przez barierę łożyskową pobudzają przerost wysp trzustkowych płodu, co prowadzi u niego do zwiększenia wydzielania działającej anabolicznie insuliny. Skutkiem jest nadmierne wykorzystanie substratów do budowy własnych tkanek i duża masa urodzeniowa. Nadmiar moczu wydalanego przez płód powoduje wielowodzie, które może prowadzić do przedwczesnego porodu. Znaczna hiperglikemia u matki może doprowadzić do kwasicy u płodu, obumarcia wewnątrzmacicznego bądź wad wrodzonych m.in. cewy nerwowej i serca (kardiomiopatia).
Leczenie - dietą, w razie niepowodzenia insuliną
Genetyczne uwarunkowania cukrzycy
Czynniki predysponujące
Podatność na cukrzycę typu 1 i 2 jest dziedziczna. Wydaje się jednak, że nawet u tych, którzy odziedziczą skłonność do cukrzycy typu 1 konieczny jest czynnik środowiskowy. Typ 1 jest wywoływany przez pewne infekcje (głównie wirusowe) lub (u mniejszej grupy pacjentów), przez stres lub ekspozycję środowiskową (m.in. na leki i niektóre związki chemiczne). Jako możliwe czynniki środowiskowe podejrzewano wirusy czy białka mleka krowiego. Istnieją indywidualne podatności genetyczne na pewne czynniki, które mogą wywołać cukrzycę, co powiązano z konkretnymi genotypami HLA. Prawdopodobnie za podatność odpowiada wiele genów. Wcześniej przejawiające się przypadki są zwykle silniej uwarunkowane genetycznie - jeśli jedno spośród bliźniąt jednojajowych zachorowało przed 6 rokiem życia, drugie zachorowało w 60% przypadków. Gdy choroba objawiła się po 25 roku życia, rodzeństwo zachorowało jedynie w 5% przypadków. Niewielka część osób z cukrzycą typu 1 posiada zmutowany gen, który jest przyczyną cukrzycy MODY.
Objawy cukrzycy
zwiększone stężenie glukozy we krwi,
występowanie glukozy w moczu,
zwiększone oddawanie moczu,
wzmożone pragnienie,
zwiększone łaknienie,
osłabienie, zmęczenie,
ubytek masy ciała,
świąd skóry, zmiany skórne,
gorsze gojenie się ran,
zaburzenia widzenia,
dodatkowe choroby (grzybice, świąd krocza)
Ostre powikłania
Kwasica ketonowa (DKA - Diabetic Ketoacidosis) jest niebezpiecznym powikłaniem i stanem bezpośrednio zagrażającym życiu. Brak insuliny powoduje rozkładanie tłuszczów i związanego z nim powstawania ciał ketonowych, które przechodzą do krwi i moczu chorego. Objawy to odwodnienie, głęboki i szybki oddech (oddech Kussmaula, często o zapachu acetonu), często ból brzucha, senność. Kwasica ketonowa może doprowadzić do wstrząsu i śpiączki. Szybkie podjęcie leczenia zwykle zapewnia pełne wyleczenie. Zwykle zdarza się chorym na cukrzycę typu 1, wskutek całkowitego braku insuliny.
Nieketonowy stan hiperosmolarny lub kwasica hiperosmotyczna - występuje stosunkowo rzadko, dotyczy zwykle starszych osób chorujących na cukrzycę typu 2. Wysokie stężenie glukozy we krwi powoduje osmotyczną utratę wody z komórek i dalej utratę wody wydalanej z glukozą w moczu. Jeśli braki płynów nie są uzupełniane, prowadzi to do skrajnego odwodnienia i braku równowagi elektrolitowej. Postępowanie zaburzeń świadomości może doprowadzić do śpiączki. We krwi chorych stwierdza się bardzo wysokie stężenie glukozy bez rozwoju kwasicy ketonowej. Rokowanie jest bardzo poważne niekorzystne, śmiertelność wynosi około 40%.
Hipoglikemia grozi chorym leczącym się insuliną lub doustnymi środkami zwiększającymi wydzielanie insuliny. Zwykle pojawia się po przyjęciu niewłaściwej dawki leku, nieprzyjmowaniu pokarmów lub niestrawieniu posiłku, wraz z którym lek był przyjmowany, a także po wysiłku fizycznym, którego nie zrekompensowano odpowiednią dawką glukozy w jedzeniu lub zmniejszeniem dawki leku. Zbyt niskie stężenie glukozy we krwi może objawić się u chorego potami, niepokojem, pobudzeniem, dreszczami, głodem. W krańcowych przypadkach może dojść do utraty świadomości, śpiączki lub drgawek - wtedy niezbędna jest hospitalizacja. Osoby chore na cukrzycę zwykle rozpoznają wcześnie objawy hipoglikemii i mogą jej skutecznie zapobiegać zjadając lub wypijając odpowiednik przynajmniej 10-20 g glukozy (cukierki, cukier, słodki napój). Jeśli chory nie jest w stanie przyjąć glukozy doustnie, można mu podać domięśniowo glukagon (osoby chore zwykle mają podręczny zestaw z glukagonem), który powoduje uwolnienie glukozy z zapasów glikogenu w wątrobie. Ten sposób nie jest skuteczny, gdy glikogen został już wcześniej zużyty (np. wcześniejszym zastosowaniem glukagonu).
Przewlekłe powikłania
Wieloletnia cukrzyca prowadzi do wielu groźnych powikłań, które dotyczą wielu narządów. Ryzyko wystąpienia i postęp przewlekłych powikłań zależą głównie od kontroli metabolicznej cukrzycy. Osoby o dobrze wyrównanej cukrzycy są w znacznie mniejszym stopniu zagrożone przewlekłymi powikłaniami. Przyczyną powstawania powikłań są uszkodzenia naczyń krwionośnych: mikroangiopatia, dotycząca drobnych naczyń i naczyń włosowatych oraz makroangiopatia prowadząca do zmian miażdżycowych naczyń o średniej i dużej średnicy.
Mikroangiopatia powoduje uszkodzenia:
narządu wzroku - zmiany naczyń siatkówki czyli retinopatia cukrzycowa, zaćma, zmiany dotyczące naczyniówki. Najpoważniejszym skutkiem uszkodzenia narządu wzroku jest ślepota;
nerek - nefropatia cukrzycowa, czyli uszkodzenie funkcji nerek prowadzące do ich niewydolności (konieczność leczenia dializami lub przeszczepem nerki);
włókien nerwowych - neuropatie: polineuropatia cukrzycowa o charakterystycznych objawach "rękawiczkowych" i "skarpetkowych" (zaburzenia czucia, uczucie drętwienia, bólu lub parzenia dłoni i stóp) oraz cukrzycowa neuropatia autonomicznego układu nerwowego - objawy zależą od lokalizacji zmian i mogą obejmować na przykład: zaburzenia pracy serca, nieprawidłowości ciśnienia tętniczego, zaburzenia pracy przewodu pokarmowego (głównie uporczywe biegunki), zaburzenia w oddawaniu moczu, impotencja.
Makroangiopatia prowadzi do zwiększonej zapadalności na choroby układu sercowo-naczyniowego, które stanowią w ok. 80% przyczynę śmierci w tej grupie chorych. Najważniejsze powikłania naczyniowe występujące u diabetyków to:
choroba niedokrwienna serca i zawał mięśnia sercowego;
zespół stopy cukrzycowej - zaburzeń ukrwienia i unerwienia stopy, mogących prowadzić do owrzodzeń i deformacji stopy, infekcji a w konsekwencji do martwicy i konieczności mniejszych lub większych amputacji;
udar mózgu - prowadzący do różnego stopnia uszkodzenia mózgu.
U diabetyków mogą ponadto występować m.in.:
zmiany metaboliczne, takie jak nabyta hiperlipidemia,
spadek odporności.
gorsze gojenie się ran
U pacjentów z cukrzycą częste są również zmiany skórne. Zdarza się, że to właśnie dzięki ich obecności rozpoczyna się diagnostykę, w wyniku której rozpoznaje się chorobę podstawową. Do najczęstszych zmian skórnych towarzyszących cukrzycy należą: infekcje skóry, owrzodzenia, tzw. gruba skóra, rogowacenie ciemne, kępki żółte wysiewne i rumieniec cukrzycowy.
Odpowiednie odżywianie jest jednym z najistotniejszych czynników gwarantujących osiągnięcie właściwych wyników leczenia.
Dieta może być jedynym czynnikiem wpływającym na regulację poziomu cukru we krwi lub też wspomagać leczenie doustnymi lekami przeciwcukrzycowymi, czy insuliną.
Dieta osób chorych na cukrzycę powinna być zbliżona do racjonalnego żywienia osób zdrowych.Dieta z ograniczeniem łatwo przyswajalnych węglowodanów.
Podstawowym celem diety cukrzycowej jest:
A/ dostarczenie odpowiedniej ilości energii oraz składników pokarmowych potrzebnych do zapewnienia prawidłowego funkcjonowania organizmu
B/ redukcja masy ciała u chorych z nadwagą i otyłością oraz utrzymanie jej na prawidłowym poziomie
C/ uzyskanie stężenia glukozy we krwi na poziomie możliwie najbardziej zbliżonym do prawidłowego
D/ przeciwdziałanie powikłaniom cukrzycy
W planowaniu żywienia należy kierować się następującymi zasadami:
Dieta chorego na cukrzycę powinna być dobrana indywidualnie dla każdego chorego przez lekarza prowadzącego oraz dietetyka i zawierać odpowiednią wartość energetyczną oraz odżywczą.
Wartości te oblicza się w zależności od wieku pacjenta, płci oraz aktywności fizycznej.
Należy pamiętać, że zarówno nadmiar, jak i niedobór pożywienia jest niewskazany i może być przyczyną różnych powikłań.
Nadmiar pożywienia prowadzi do wzrostu poziomu cukru we krwi oraz do otyłości, niedobór może być przyczyną niedocukrzenia.
W przypadku osób z nadwagą lub otyłością konieczne jest zastosowanie diety niskoenergetycznej.
Redukcja masy ciała polepsza wyniki leczenia cukrzycy:
- normalizuje zaburzenia w wydzielaniu insuliny u osób otyłych
- zmniejsza oporność tkankową na insulinę zarówno tę wytwarzaną w organizmie, jak i podawaną we wstrzyknięciu
- zwiększa skuteczność doustnych leków przeciwcukrzycowych
Redukcja masy ciała powinna być odpowiednio rozłożona w czasie. Nie należy stosować diet głodowych. W ciągu tygodnia nie powinno się chudnąć więcej niż 0,5 - 1 kg.
Dieta powinna dostarczać wszystkie składniki odżywcze (węglowodany, białka, tłuszcze, błonnik pokarmowy, składniki mineralne i witaminy) w odpowiednich ilościach i proporcjach.
Węglowodany przyswajalne dzielimy na:
szybkowchłanialne (cukry proste i dwucukry)-są to: glukoza, fruktoza, sacharoza, laktoza(występują one w produktach takich jak: cukier, miód, słodycze, syropy, soki, owoce, mleko płynne, mleko w proszku, mleko skondensowane,zabielacze do kawy).
wolnowchłanialne (cukry złożone)- jest to skrobia (źródłem węglowodanów złożonych są: kasze, ryż, płatki zbożowe, pieczywo, makarony, mąka, ziemniaki, suche nasiona roślin strączkowych).
Skrobia w przewodzie pokarmowym ulega stopniowemu trawieniu i jest rozkładana do cząsteczek glukozy. Trawienie i wchłanianie skrobi następuje powoli, co zapobiega niekorzystnym wahaniom poziomu glukozy we krwi.
Dlatego produkty skrobiowe powinny być głównym źródłem węglowodanów w diecie cukrzycowe i stanowić podstawę każdego dobrze skomponowanego posiłku.
Indeks glikemiczny- określa procentowo szybkość wzrostu stężenia glukozy we krwi po spożyciu produktu w porównianiu do wzrostu, jaki następuje po spożyciu tej samej ilości węglowodanów w postaci czystej glukozy.
Im wyższa wartość IG danego produktu, tym wyższy poziom cukru we krwi po spożyciu tego produktu. Produkty o wysokim indeksie powodują zarówno wysoki szczytowy poziom cukru we krwi, jak i szybki jego spadek.
Powolne przyswajanie i stopniowy wzrost oraz spadek poziomu cukru we krwi po spożyciu produktów o niskim indeksie glikemicznym, ułatwia kontrolę poziomu cukru we krwi u osób chorych na cukrzycę. Jest to również zalecane dla osób zdrowych, ponieważ powoduje mniejsze wydzielanie hormonu insuliny. Wolne przyswajanie pozwala ograniczyć napady głodu. Najkorzystniejsze do spożycia są produkty, których IG nie przekracza 60. Różne źródła podają różne wartości IG w zależności od warunków badań testowych.
IG Niski (poniżej 40)
Przyprawy suszone - 5
Cebula - 15
Cukinia - 15
Cykoria - 15
Czarna porzeczka - 15
Fasolka szparagowa - 15
Grzyby - 15
Kiełki (fasoli mung, soi) - 15
Kiszona kapusta - 15
Ogórek - 15
Oliwki - 15
Orzechy i migdały - 15
Papryka (czerwona, zielona, żółta) - 15
Por - 15
Seler naciowy - 15
Soja, tofu - 15
Szparagi - 15
Warzywa zielono listne - 15
Bakłażan - 20
Czereśnie - 20
Sok cytrynowy (niesłodzony) - 20
Czekolada gorzka (.70% kakao) - 25
Czerwona porzeczka - 25
Owoce jagodowe - 25
Pestki z dyni - 25
Wiśnie - 25
Zielona soczewica - 25
Ciecierzyca gotowana - 30
Czerwona soczewica - 30
Czosnek - 30
Dżem niskosłodzony - 30
Gruszka - 30
Makaron chiński - 30
Mleko sojowe - 30
Morele świeże - 30
Owoce cytrusowe - 30
Pomidory - 30
Twaróg odtłuszczony - 30
Amarantus - 35
Fasola - 35
Brzoskwinie, nektarynki - 35
Dziki ryż - 35
Groszek zielony - 35
Jabłka świeże, duszone, suszone - 35
Jogurt odtłuszczony - 35
Musztarda - 35
Nasiona (siemie lniane, słoneczniki) - 35
Pomidory suszone - 35
Seler surowy (korzeń) - 35
Śliwki - 35
Pieczywo chrupkie - 35
IG Średni
Chleb i makaron razowy - 40
Fasola z puszki - 40
Figi suszone - 40
Kasza gryczana - 40
Makaron al dente - 40
Morele, śliwki suszone - 40
Otręby, płatki owsiane surowe - 40
Sok z marchwi - 40
Ananas (świeży) - 45
Kaszka pęczak - 45
Kokos - 45
Płatki śniadaniowe pełnoziarniste - 45
Ryż brązowy - 45
Soki cytrusowe bez cukru - 45
Winogrona - 45
Zielony groszek z puszki - 45
Żurawina - 45
Chleb orkiszowy - 50
Kiwi - 50
Kuskus - 50
Ryż basmanti - 50
Sok jabłkowy bez cukru - 50
Sok żurawinowy bez cukru - 50
Surimi (paluszki krabowe) - 50
Brzoskwinie z puszki - 55
Ketchup - 55
Musztarda - 55
Nutella - 55
Sok winogronowy bez cukru - 55
Spaghetti (ugotowane na miękko) - 55
Sushi - 55
IG Wysoki (powyżej 60)
Banany dojrzałe - 60
Kakao słodzone - 60
Kasza manna - 60
Lody słodzone cukrem - 60
Majonez - 60
Melon - 60
Miód - 60
Mleko tłuste - 60
Morele z puszki - 60
Owsianka gotowana - 60
Pizza - 60
Ryż jaśminowy, długoziarnisty - 60
Ananas z puszki - 65
Buraki gotowane - 65
Chleb pełnoziarnisty - 65
Dżem z cukrem - 65
Kukurydza - 65
Batoniki czekoladowe - 65
Muesli z cukrem lub miodem - 65
Rodzynki - 65
Ziemniaki mundurkach - 65
Amarantus dmuchany - 70
Bagietka - 70
Biszkopt - 70
Bułki pszenne - 70
Chipsy - 70
Chleb ryżowy - 70
Cukier - 70
Daktyle suszone - 70
Kasza jęczmienna - 70
Kleik ryżowy - 70
Maca (z białej mąki) - 70
Makaron z białej mąki - 70
Mąka kukurydziana - 70
Napoje gazowane - 70
Rogalik - 70
Ryż krótkoziarnisty - 70
Sucharki - 70
Ziemniaki gotowane - 70
Arbuz, dynia, kabaczek - 75
Bób gotowany - 80
Marchew gotowana - 80
Mąka pszenna - 85
Płatki kukurydziane - 85
Prażona kukurydza - 85
Chleb z białej mąki - 90
Mąka ziemniaczana - 90
Ziemniaki pieczone - 95
Ziemniaki smażone - 95
Skrobia modyfikowana - 100
Piwo - 110
Wymienniki pokarmowe- są obliczane wg składu i wartości odżywczej produktu jadalnego. Produkt jadalny to produkt spożywczy po usunięciu odpadków.
Wymiennik węglowodanowy (WW) jest to porcja produktu wyrażona w gramach dostarczająca 10g węglowodanów przyswajalnych( węglowodany ogółem - błonnik pokarmowy)
Miary gospodarcze stosowane w ustalaniu wielkości porcji wymienników:
Łyżka stołowa-15ml, 15g
Łyżeczka do herbaty-5ml, 5g
Szklanka mniejsza-200ml
Szklanka większa-250ml
Istnieją tabele z wymiennikami węglowodanowymi, które ułatwiają osobom cierpiącym na cukrzycę stosować oraz urozmaicać dietę. Podanie w diecie ilości wymienników węglowodanowych (np. 2 WW), które może spożyć chory, pozostawia w jego gestii wybór czy będą to na przykład dwie kromki chleba, czy dwa średniej wielkości ziemniaki.
Tabela wymienników węglowodanowych
Pieczywo i ciasto
Nazwa produktu |
Ilość (w gramach) zawierająca 1 WW |
Miara produktu (w przybliżeniu) |
Chleb biały / bułki białe |
20 |
1 kromka / 0,5 bułki o wadze 40g |
Chleb razowy |
25 |
1 kromka o grubości 0,5 cm |
Chleb pszenny mieszany |
20 |
1 średnia kromka |
Chleb tostowy (pszenny) |
25 |
1 kromka |
Chleb graham |
20 |
1 średnia kromka |
Pieczywo chrupkie |
15 |
1,5 kromki |
Pumpernikiel |
25 |
1/2 kromki |
Pączki |
25 |
1/2 sztuki |
Ciasto drożdżowe |
30 |
1 mała porcja |
Ciasto biszkoptowe |
30 |
1 mała porcja |
Paluszki |
15 |
15 sztuk |
Krakersy |
15 |
3 sztuki |
Suchary |
15 |
1,5 sztuki |
Słodycze [edytuj]
Nazwa produktu |
Ilość (w gramach) zawierająca 1 WW |
Miara produktu (w przybliżeniu) |
Czekolada |
15 |
1/6 tabliczki o wadze 100g |
Tort orzechowy |
20 |
mała porcja |
Lody śmietankowe |
25 |
1 gałka |
Baton Mars, Snicers, Bounty |
16 |
1/3 batona |
Miód pszczeli |
15 |
1 łyżeczka |
Produkty zbożowe [edytuj]
Nazwa produktu |
Ilość (w gramach) zawierająca 1 WW |
Miara produktu (w przybliżeniu) |
Mąka pszenna |
15 |
1 łyżka stołowa |
Mąka żytnia pełnoziarnista |
20 |
1,5 płaskiej łyżki stołowej |
Mąka kukurydziana |
20 |
1,5 płaskiej łyżki stołowej |
Kasza jęczmienna - po ugotowaniu |
20 |
1 płaska łyżka stołowa |
Ryż gotowany |
20 |
2 łyżki stołowe |
Kasza gryczana |
16 |
1 płaska łyżka stołowa |
Płatki owsiane |
24 |
4 łyżki stołowe |
Płatki kukurydziane |
75 |
10 płaskich łyżek stołowych |
Makaron gotowany |
40 |
1 mała porcja |
Produkty mleczne [edytuj]
Nazwa produktu |
Ilość (w gramach) zawierająca 1 WW |
Miara produktu (w przybliżeniu) |
Mleko 0,5 % |
250 |
1 szklanka |
Mleko 2,0 % |
250 |
1 szklanka |
Mleko 3,2 % |
250 |
1 szklanka |
Śmietana 18 % |
250 |
1 kubeczek |
Jogurt 1,5 % (light) |
175 |
1 porcja |
Kefir 1,5 % |
250 |
1 szklanka |
Mleko skondensowane |
100 |
0,5 szklanki |
Mleko w proszku (chude) |
20 |
4 łyżeczki |
Mleko w proszku (tłuste) |
30 |
6 łyżeczek |
Ser twarogowy półtłusty |
330 |
12 łyżek |
Ser twarogowy chudy |
330 |
12 łyżek |
Serek homogenizowany |
250 |
1 kubeczek |
Owoce i przetwory owocowe [edytuj]
Nazwa produktu |
Ilość (w gramach) zawierająca 1 WW |
Miara produktu (w przybliżeniu) |
Jabłka |
100 |
1 średnie |
Gruszki |
100 |
1 mała |
Truskawki |
160 |
10 sztuk |
Pomarańcze |
140 |
1 sztuka średnia |
Brzoskwinie |
100 |
1 sztuka |
Morele |
80 |
2 sztuki |
Czarne jagody |
100 |
2/3 szklanki |
Banany |
70 |
1/3 sztuki |
Grejpfrut |
125 |
1/2 sztuki |
Cytryna |
300 |
2 sztuki |
Mandarynki |
150 |
2 sztuki |
Czereśnie |
90 |
20 sztuk |
Maliny |
140 |
1 szklanka |
Porzeczki czerwone |
150 |
1 szklanka |
Porzeczki czarne |
160 |
1 szklanka |
Agrest |
125 |
2/3 szklanki |
Arbuz |
160 |
1 porcja |
Sok jabłkowy |
100 |
1/2 szklanki |
Sok grejpfrutowy |
120 |
ok. 1/2 szklanki |
Sok pomarańczowy |
110 |
ok. 1/2 szklanki |
Dżemy niskosłodzone |
20 |
2 łyżeczki |
Dżemy wysokosłodzone |
10 |
1 łyżeczka |
Warzywa [edytuj]
Nazwa produktu |
Ilość (w gramach) zawierająca 1 WW |
Miara produktu (w przybliżeniu) |
Pomidory |
400 |
5 śr. sztuk |
Ogórki |
500 |
5 śr. sztuk |
Marchew |
100 |
2 śr. sztuki |
Fasola zielona |
100 |
1/2 szklanki |
Groszek zielony |
80 |
1/2 szklanki |
Groszek konserwowy |
80 |
1/3 puszki 240g netto |
Kalafior |
500 |
1 śr. sztuka |
Cebula |
120 |
2 sztuki |
Papryka |
125 |
1 sztuka |
Sałata |
1000 |
5 śr. główek |
Rzodkiew |
500 |
50 sztuk |
Buraki |
160 |
2 śr. sztuki |
Pory |
200 |
2 śr. sztuki |
Selery |
160 |
1/2 sztuki |
Kalarepa |
250 |
1 sztuka |
Brukselka |
330 |
24 sztuki |
Szparagi |
1000 |
40 sztuk |
Szpinak |
170 |
2 porcje |
Kapusta biała / czerwona |
200 |
6 liści |
Kukurydza kolba |
75 |
1/2 kolby |
Kukurydza konserwowa |
60 |
1/6 puszki 385g netto |
Ziemniaki i produkty ziemniaczane
Nazwa produktu |
Ilość (w gramach ) zawierająca 1 WW |
Miara produktu (w przybliżeniu) |
Ziemniaki |
65 |
mała porcja /1 sztuka / |
Chipsy ziemniaczane |
30 |
przeważnie 1 opakowanie |
Frytki gotowe |
30 |
6 śr. sztuk |
Zalecenia szczegółowe
Węglowodany
45-50% wartości energetycznej diety powinny stanowić węglowodany
szczególnie zalecane węglowodany: pełne ziarna zbóż, warzywa, owoce, mleko o obniżonej zawartości tłuszczu
bilans węglowodanów powinien opierać się na ich zawartości w produktach spożywczych a nie na produktach z których pochodzą
wskazane jest zastąpienie sacharozy węglowodanami innego pochodzenia
substancje sztucznie słodzące (słodziki np. aspartam mogą być stosowane tylko w dawkach zalecanych przez producentów)
zawartość włókien pokarmowych powinna wynosić 20-35 g na dobę
chorzy leczeni stałymi dawkami insuliny powinny każdego dnia spożywać podobną ilość węglowodanów
Tłuszcze
30-35% dobowego zapotrzebowania energetycznego powinny stanowić tłuszcze
mniej niż 10% wartości energetycznej diety powinny stanowić tłuszcze nasycone, w przypadku poziomu cholesterolu LDL powyżej 100 mg% (2,6 mmol/l) ilość ta powinna być ograniczona poniżej 7%
zawartość cholesterolu w diecie powinna wynosić poniżej 300 mg na dobę, chyba że poziom cholesterolu przekracza 100 mg% (2,6 mmol/l) - wówczas ilość spożywanego cholesterolu należy ograniczyć do 200 mg na dobę
aby ograniczać poziom cholesterolu w diecie i co za tym idzie stężenie cholesterolu LDL, należy zwiększać spożycie tłuszczów jednonienasyconych
należy ograniczyć stosowanie izomerów trans kwasów tłuszczowych
Białka
15-20% dobowego zapotrzebowania energetycznego powinny stanowić białka
stosunek białka zwierzęcego do roślinnego powinien wynosić 50%:50%
u chorych niewyrównaną cukrzycą zapotrzebowanie na białko ulega zwiększeniu, nie należy jednak przekraczać poziomu 20% zapotrzebowania energetycznego
Witaminy i mikroelementy [edytuj]
nie ma aktualnie dowodów wskazujących na korzyści suplementacji witamin i mikroelementów jako składników diety (wyjątek ciąża - obowiązuje suplementacja kwasu foliowego).
Alkohol
spożycie do 20 g (przez kobiety) i 30 g (mężczyźni) alkoholu na dobę nie musi prowadzić do pogorszenia wyrównania cukrzycy, jednakże celem zmniejszenia ryzyka hipoglikemii alkohol powinien być spożywany z posiłkami.
Zalecenia żywieniowe:
1000-1300kcal osoby otyłe
1500-1800 osoby z nadwagą osoby pracujące lekko
2000-2200 osoby z prawidłową masą ciała lekko pracujący
2400-3000 chorzy z niedowaga, młodociani, osoby ciężko pracujące
Ilość węglowodanów, białka i tłuszczu w indywidualnej diecie można ustalić na podstawie norm żywienia. Ważny jest dobór i ilość spożywanych produktów
W cukrzycy typu1 zaleca się 6 posiłków dziennie a czas wstrzyknięcia insuliny w stosunku do posiłku zależy od rodzaju insuliny. W cukrzycy typu 2 można spożywać 4-5posiłków dziennie o stałych porach. W celu urozmaicenia jadłospisu należy stosować wymienniki. Zaleca się produkty o niskim indeksie glikemicznym: pieczywo pełnoziarniste, kasza gryczana, groszek zielony marchew surowa suche nasiona roslin straczkowych, jabłka grejpfruty, świeże morele, warzywa zielone pomidory bakłażany cukinie czosnek cebula
Posiłki mieszane zawierające węglowodany złożone, błonnik pokarmowy, białka i tłuszcze wolniej zwiększaja steżenie glukozy we krwi.
Przygotowywanie posiłków:
Gotowanie w wodzie i na parze
Pieczenie, duszenie z małą ilością tłuszczu
Nie zaleca się smażenia
Zupy i sosy sporządzać na wywarach warzywnych doprawiać mlekiem kefirem lub jogurtem i mąką, bez zasmażek
Nie rozgotowywać jarzyn i produktów zbożowych
Warzywa i owoce w postaci surowej
Ograniczyć sól
Można stosować zioła
Można stosować sztuczny środek słodzący Aspartam(do 60 stopni)
PRODUKTY WSKAZANE I PRZECIWWSKAZANE W DIECIE CUKRZYCOWEJ
PRODUKTY ZBOŻOWE Wskazane jest pieczywo ciemne i jasne, a także - w ograniczonej ilości - makarony (polecane szczególnie z mąki razowej), kasze i ryż. Unikać należy chałek, strucli, bułek maślanych, rogali, pieczywa półfrancuskiego,
chleba razowego na miodzie. Z kasz wybierać trzeba raczej grube, jak gryczana i pęczak.
Musli najlepiej przygotować samemu, bez cukru, miodu i czekolady.
OWOCE W diecie codziennej powinno się znaleźć 250 - 300g owoców w kilku porcjach. Owoce zawierają głównie glukozę i fruktozę, dlatego zjedzone jednorazowo w dużych ilościach znacznie podnoszą poziom glukozy we krwi. Nie powinno się zjadać więcej niż 3 wymienniki owocowe dziennie.
Najmniej węglowodanów dostarczają np. grejpfruty (szczególnie zielone), poziomki, truskawki, maliny.
Owoce o średniej zawartości węglowodanów to: agrest ,arbuzy, brzoskwinie, czereśnie, jagody, jabłka, gruszki, kiwi, morele, mandarynki, pomarańcze, porzeczki czerwone, wiśnie.
Dużo węglowodanów zawierają czarne porzeczki, winogrona, banany i ananasy z puszki.
Należy jeść różne owoce, lecz np. grejpfrutów i truskawek można zjeść więcej niż winogron czy bananów.
Natomiast trzeba znacznie ograniczać spożycie owoców suszonych i koniecznie wyeliminować syropy owocowe, dżemy, powidła, marmoladę. Bardzo rzadko można sobie pozwolić na odrobinę dżemu niskosłodzonego.
Tyle samo węglowodanów (10g = 1 WW) zawiera np.: 120g arbuza, średnie jabłko (140 g), ok. 18 czereśni (80 g), 20 średnich truskawek (200 g), pół małego banana (50 g), 3 płaskie łyżeczki dżemu niskosłodzonego.
WARZYWA Należy je spożywać codziennie, w każdym posiłku, łącznie około 500g, przynajmniej połowę na surowo. Najmniej węglowodanów dostarczają: cykoria, kalafior, brokuły, kapusta pekińska, kapusta kiszona, ogórki świeże i kiszone, pomidory, rzodkiewki, sałata zielona, szparagi, szpinak, cukinia ,seler naciowy i korzeniowy, papryka zielona, grzyby.
Więcej - buraki, cebula, fasolka szparagowa, wszelkie rodzaje kapusty, marchew, pietruszka, papryka czerwona, pory.
Warzywa o dużej zawartości węglowodanów to: suche nasiona roślin strączkowych, bób, groszek zielony, groszek konserwowy, soczewica, kukurydza, soja, ziemniaki.
Warzyw zawierających małe ilości węglowodanów można zjeść więcej, bogatszych w węglowodany, odpowiednio mniej. Znacznie trzeba ograniczyć spożycie suchych nasion roślin strączkowych. Nie należy z nich jednak rezygnować całkowicie, gdyż są one dobrym źródłem błonnika rozpuszczalnego, który zwalnia wchłanianie węglowodanów i ma wpływ na obniżenie poziomu cholesterolu we krwi.
Są również dobrym źródłem białka, które jest polecane w diecie osób chorych na cukrzycę.
Warzywa przyrządza się z niewielką ilością tłuszczu. Do surówek dodaje się olej słonecznikowy, sojowy lub kukurydziany. Śmietanę powinno się zastąpić zsiadłym mlekiem, kefirem lub jogurtem naturalnym. Do warzyw gotowanych trzeba dodać trochę margaryny lub masła.
ZIEMNIAKI Należy je jeść z umiarem, najlepiej ugotowane lub upieczone bez dodatku tłuszczu.
Lepiej jest jeść ziemniaki ugotowane w całości. Ziemniaki ubite, w postaci puree bardzo szybko podnoszą poziom cukru we krwi (mają wysoki indeks glikemiczny). Z placków ziemniaczanych powinno się zrezygnować. Tradycyjne, smażone frytki powinno się zastąpić mrożonymi, przeznaczonymi do pieczenia.
NAPOJE
Najbardziej wskazana jest zwykła woda - przegotowana lub mineralna nie gazowana. Soki owocowe dostarczają dużo cukrów, należy więc pić je w bardzo małych ilościach i rozcieńczone, przy czym najbardziej wskazane są: grejpfrutowy, pomarańczowy i jabłkowy. Winogronowego i porzeczkowego należy unikać. Soki warzywne zawierają mniej cukrów niż owocowe, ale nie mogą zastąpić ani owoców, ani warzyw. Cukrzycy powinni zrezygnować ze słodkich napojów gazowanych, zawierają bowiem dużo cukru, a nie dostarczają żadnych wartościowych składników. Z umiarem można je pić, gdy są słodzone aspartamem.
Pół szklanki soku grejpfrutowego zawiera tyle samo węglowodanów przyswajalnych, co 1 szklanka soku wielowarzywnego lub 2 szklanki soku pomidorowego (10g = 1 WW).
JAJA
Prawie nie zawierają węglowodanów. Jednak - ze względu na dużą zawartość cholesterolu w żółtku - powinno się jadać nie więcej niż 2 - 3 tygodniowo. Białka jaj nie mają cholesterolu, można więc właśnie ich użyć do jajecznicy, sałatek, majonezu, klusek.
MLEKO I PRZETWORY MLECZNE Jednorazowo nie można pić dużych ilości mleka, kefiru i jogurtu naturalnego, gdyż zawierają one laktozę (cukier mleczny), która stosunkowo szybko podnosi poziom glukozy we krwi. W ciągu dnia można wypić
ok. 300 ml mleka, najlepiej w kilku porcjach. Bardziej wskazany jest kefir, jogurt, czy maślanka niż mleko słodkie. Najlepiej wybierać produkty o najwyżej 2 % zawartości tłuszczu.
Przeciwwskazane są jogurty owocowe, słodkie twarożki i desery mleczne.
1 szklanka mleka - 200ml (1 WW) zawiera tyle cukru, co 170ml jogurtu naturalnego 2% tłuszczu, lub
150 ml jogurtu naturalnego 0,1 % tłuszczu, lub 130 ml jogurtu owocowego 1,5 % tłuszczu.
Wszystkie sery zawierają mało cukru mlecznego. Z twarogowych najlepiej wybierać chude i półtłuste.
Do przygotowania twarożków wskazane jest używać zsiadłego mleka, kefiru lub jogurtu naturalnego. Sery żółte są dosyć tłuste i dlatego trzeba ograniczyć ich spożycie do kilku plasterków tygodniowo (z serów żółtych najlepiej wybierać tłuste niż pełnotłuste, a z topionych tłuste niż kremowe).
MIĘSO I JEGO PRZETWORY
Należy wybierać tylko chude gatunki. Najbardziej polecane: drób (kurczak, indyk), cielęcina, młoda wołowina, w ograniczonej ilości chudy schab. Drób powinno się jeść bez skóry.
Ograniczyć należy spożycie baraniny, wieprzowiny, mięsa kaczki i gęsi oraz podrobów.
Z wędlin najbardziej wskazane są drobiowe, unikać należy tłustych (np. parówek, serdelków, szynki wieprzowej, kiszek, salcesonów i pasztetów) oraz konserw.
Wskazane jest częste spożywanie ryb, zwłaszcza morskich. Zaleca się je spożywać 2 - 3 razy w tygodniu. Dla osób otyłych najbardziej wskazane są ryby chude np. dorsz, flądra, morszczuk, płastuga, kargulena, pstrąg. Ci, którzy nie mają kłopotów z nadwagą, mogą spożywać również tłuste gatunki ryb takie jak: halibut, makrela, śledź, tuńczyk.
Cukrzycy powinni w zasadzie jeść tylko mięso gotowane albo pieczone w specjalnych foliach lub na ruszcie,
a jeśli smażone, to na patelni nie wymagającej stosowania tłuszczu. Jeżeli jednak czasem użyje się tłuszczu, najlepiej, by była to oliwa z oliwek lub olej rzepakowy niskoerukowy.
TŁUSZCZE Należy jeść z dużym umiarem, a osoby otyłe wyraźnie muszą je ograniczyć. Wykluczyć z diety należy słoninę, boczek i smalec. Masła można używać w ograniczonych ilościach, a lepiej zastąpić je margaryną miękką. Śmietanę lepiej zastąpić jogurtem naturalnym lub kefirem.
ZUPY I SOSY Powinno się przyrządzać bez zasmażek, tylko na chudych wywarach warzywnych albo mięsnych.
Można zagęszczać je odrobiną mąki rozprowadzoną wodą lub mlekiem. Osoby wymagające redukcji masy ciała mogą stosować zupy czyste lub zamiast zupy soki warzywne.
CUKIER, MIÓD, CIASTA I SŁODYCZE Najlepiej zupełnie z nich zrezygnować. Cukier lepiej zastąpić słodzikami zawierającymi substancję słodzącą
o nazwie ASPARTAM np. DIASPAM, SUKRAM lub PEPTIS.
Należy je jednak stosować z umiarem, a najlepiej przyzwyczaić się do picia gorzkich napojów. Słodzików z aspartamem nie mogą stosować osoby chore na fenyloketonurię.
Do pieczenia i gotowania należy stosować słodzik o nazwie ACESULFAM K.
Tylko przy objawach niedocukrzenia ( hipoglikemii ) osoba chora na cukrzycę musi natychmiast spożyć trochę cukru buraczanego, glukozy, miodu lub wysoko słodzonego dżemu (jednak nie więcej niż 2-3 łyżeczki), po czym powinien zjeść kanapkę. Wyjątkowo rzadko - i najlepiej po konsultacji z lekarzem można pozwolić sobie na małą porcję czegoś słodkiego, ale w tym przypadku należy zrezygnować z odpowiedniej ilości
produktów węglowodanowych np. pieczywa.
Ciasta i desery przeznaczone dla chorych na cukrzycę powinny zawierać bardzo mało cukru, tłuszczu i żółtek. Mogą to być ciasta drożdżowe, biszkoptowe ptysiowe lub ucierane (ewentualnie obsypane słodzikiem). Z deserów poleca się bezcukrowe galaretki, kisiele, budynie (mogą być z dodatkiem słodziku). Do ciast i deserów można dodać owoce. Należy też ograniczyć spożywanie orzechów i migdałów, gdyż zawierają dużo tłuszczu. Tak zwane słodycze dla cukrzyków również podnoszą poziom glukozy we krwi, choć wolniej niż tradycyjne wyroby cukiernicze, natomiast zawierają podobne ilości tłuszczu. W ograniczonych porcjach mogą je spożywać tylko osoby szczupłe, z uregulowaną cukrzycą, ale wliczają je do dziennej puli wymienników węglowodanowych.
Alkohol
U chorego na cukrzycę insulinozależną spożywanie alkoholu wzmaga działanie insuliny, co może prowadzić do ostrej hipoglikemii. Jest ona wtedy szczególnie niebezpieczna, ponieważ wątroba zajęta neutralizacją alkoholu słabiej odpowiada na glukagon. W takim przypadku pomoc polega na dożylnym podaniu glukozy, co wymaga natychmiastowej hospitalizacji lub wezwania pogotowia ratunkowego. Alkohol absorbuje insulinę, blokując jej działanie, ale w przeciwieństwie do niej jest rozkładany. Uwolniona wtedy w dużych ilościach insulina, może spowodować silną hipoglikemię.
Dlatego zaleca się, by chory zaprzestał lub znacznie ograniczył spożycie alkoholu, dzięki czemu będzie mógł liczyć na fachową pomoc w przypadku wystąpienia hipoglikemii i ułatwi interpretację jej objawów otoczeniu. Ponadto obowiązuje bezwzględna zasada, że chory na cukrzycę nie powinien spożywać alkoholu w jakiejkolwiek postaci na czczo.
Zaleca się aby przed planowanym spożyciem alkoholu wcześniej spożyć jakiś posiłek zawierający węglowodany długo rozkładające się, aby uchronić się przed szczególnie niebezpiecznym w takich okolicznościach niedocukrzeniem. Hipoglikemia występuje najczęściej 2 do nawet 5-6 godzin po spożyciu alkoholu na czczo.
Cukrzyca może stwarzać problemy u osób prowadzących samochód. Alkomaty wziewne oprócz alkoholu w wydychanym powietrzu reagują również na ciała ketonowe. Alkomat może u cukrzyka wykazać 0,3 do 0,5 promila alkoholu, mimo że nie pił alkoholu.
Źródła:
Dietetyka, Żywienie zdrowego i chorego człowieka/ Helena Ciborowska i Anna Rudnicka, 2007, PZWL - Wydawnictwo Lekarskie
Żywienie w cukrzycy/ Czech Anna, Idaszak Dorota, Tatoń Jan, 2007, PZWL - Wydawnictwo Lekarskie