Zestaw I

1.Dlaczego pokolenie Baczyńskiego nazywano pokoleniem, które dorastało do śmierci?

Klęskę wrześniową, następującą po niej okupację, wreszcie powstanie warszawskie, oznaczające koniec pewnego świata, najbardziej przeżywali ludzie młodzi, urodzeni już w wolnej Polsce (koło roku 20.), którym wojna przerwała dzieciństwo, młodość i zmusiła do całkowicie dorosłych, dramatycznych wyborów. W większości poszli do konspiracji, wstępując w szeregi Armii Krajowej - do narodowej legendy przeszli jako pokolenie Kolumbów. Kolumbowie zostali przez historię skazani na nieuchronną zagładę: kto nie zginął w konspiracji, ten padł w powstaniu lub już po wojnie pochłonęła go machina stalinowskich represji, ocaleli nieliczni. Stąd też śmiało można nazwać owe pokolenie pokoleniem straconym, dorastającym do śmierci.

2.Na czym polega groteskowość i absurdalność rzeczywistości w pow. „Mała Apokalipsa”?

Powieść traktuje o sytuacji Polski jako państwa i narodu w obliczu 35-tej rocznicy panowania ustroju komunistycznego. Wymiar polityczny jest widoczny od razu - mamy wizytę przedstawicieli "opozycji", co oznacza istnienie silnego wątku politycznego w całym utworze. Akcja toczy się wokół wydarzenia politycznego - jest nim przystąpienie Polski do ZSRR. Ten fakt jest jednocześnie najbardziej groteskowym - oto w rocznicę swojego istnienia zamiera byt państwowy. Przecież żaden z polityków nie mógłby dopuścić w normalnym systemie do utraty państwowości; zatem czasy muszą być szczególne.
Polityka jest wszechobecna, niemal nie widzimy prywatnego życia człowieka. Mamy za to obrady siły przewodniej w narodzie, które są jedyną wiadomością przekazywaną przez media. Groteskowy jest hurraoptymizm przemawiających z trybun, jak i spikerów, wychwalających tragiczny fakt utraty niepodległości przez państwo. Dążenie do podporządkowania sobie wszystkich dziedzin życia widzimy także na przykładzie sztuki, która w swojej oficjalnej wersji stała się, nawet mało komercyjną, szmirą, gdy wartościowe dzieła publikowane są w sposób wstydliwie skrywany. Najgorzej powodzi się jednak przeciętnemu obywatelowi. Konfrontowany z wszechobecnym megahasłem "Zbudowaliśmy socjalizm" znosić musi udręki podobne do tych za czasów carskiego zaboru, żeby nie wspomnieć o jawnej nienawiści organów porządkowych do przechodni czy maltretowania podczas przesłuchania. Substancja miasta rozsypuje się; nie można zrealizować podstawowych potrzeb, takich jak dokonanie zakupów, czy skorzystanie z udogodnień komunikacyjnych. Sytuacja gospodarcza jest tragiczna; żałosne zaopatrzenie sklepów kontrastuje z powszechnym, wymuszonym entuzjazmem i opływaniem w dostatki aparatu partyjnego. Obrazy Polski lat 70-tych śmieszą nas, choć są tragiczne. Wizje Tadeusza Konwickiego mogą się spełnić, są przecież oparte na realiach. I to właśnie los człowieka, jego kultury i wolności jest drugą płaszczyzną groteski. Są jeszcze ludzie uczciwi, gotowi, jak Halina, poświęcić się dla idei. Są ludzie gotowi ponieść ofiarę życia dla przebudzenia sumień tych, którzy poddawszy się retoryce i zwyczajom systemu nie mają ludzkiej godności.

3.Wyjaśnij znaczenie terminu: egzystencjalizm.

Egzystencjalizm - kierunek filozoficzny obecny także w literaturze, czyniący przedmiotem dociekań indywidualną egzystencję człowieka, jego miejsce i rolę w świecie. Według filozofów egzystencjalnych człowiek jest skazany na alienację (wyobcowanie), powodowaną przez rozdarcie rzeczywistości na sferę świadomości i rzeczy; ponosi on całkowitą odpowiedzialność za swoje czyny, gdyż nie podlega żadnym determinującym go siłom, społecznym czy historycznym, sam tworzy wszelkie wartości i decyduje o sensie własnego istnienia. Pociąga to za sobą poczucie osamotnienia, zagrożenia i zagubienia, beznadziejność istnienia, pesymizm i lęk przed nieuchronną śmiercią, co prowadzi wprost do uczucia absurdu.

Zestaw II

1.Jak rozumiesz przesłanie moralne opowiadań T. Borowskiego; „nie ma niewinnych, nie ma ocalonych”?

Opowiadania Borowskiego w jaskrawy sposób ukazywały mechanizmy rządzące w obozach koncentracyjnych, zagładę podstawowych wartości, śmierć ideałów humanistycznych, deprawację i moralny upadek człowieka żyjącego w systemie masowej zagłady, z „wszczepioną zarazą zła w duszę”. Borowski uświadomił, jak łatwo o przekroczenie granic między ofiarą a katem, ukazał mechanizmy przystosowania i akceptacji nieludzkich warunków. Opowiadania te traktują o systemie uniemożliwiającym indywidualną odpowiedzialność, wymuszającym na ofiarach współuczestnictwo w zbrodni, zacierającym granicę między katem a ofiarą, nie pozostawiającym „niewinnym” żadnego ze świadków.

2.Wyjaśnij znaczenie tytułu pow. A. Szczypiorskiego „Początek”.

Tytuł powieści Początek również jest wieloznaczny i symboliczny, można go odnieść do wielu warstw powieści. Można rozpatrywać go zarówno w wymiarze optymistycznym, jak i pesymistycznym. W wersji optymistycznej tytuł ten oznacza początek dojrzewania młodych bohaterów (np. Pawła Kryńskiego), początek dokonywania wyborów dotyczących przyszłego życia, wchodzenie w dorosłość. Tytuł ten rozumieć można również w aspekcie początku walki ze złem, wyzwania, jakie jednostki połączone chęcią czynienia dobra rzucają systemom przemocy.

Początek to również zalążek nowego życia, nowej możliwości tworzenia rzeczywistości. Czasy wojny, zagrożenia wyzwalają wzmożoną siłę zła, co z kolei prowadzić powinno do większego wysiłku w imię czynienia dobra. W tej interpretacji wojnę możemy uznać za chaos na miarę biblijnej apokalipsy. Początek będzie wówczas oznaczał powstawanie nowego świata, nowego porządku.

Powieść opowiada o hitleryzmie, który uznać możemy za początek późniejszych, zbrodniczych działań będących wyrazem totalitaryzmu to pesymistyczny wymiar znaczenia tytułu.

Koniec wojny oraz starej, przedwojennej epoki to początek epoki nowej. Jednakże w nowym świecie nie ma miejsca dla postaci pozytywnych (sędzia Romnicki został uwięziony, Paweł Kryński wyjechał, Irma Seidenmann opuściła Polskę w 1968 roku).

Wieloznaczność tytułu powieści obrazowo przedstawia symboliczna, końcowa scena powieści. Widzimy w niej Joasię – Miriam Wewer w Izraelu, kiedy jest już mężatką i ma urodzić dziecko. Miriam płacze na myśl o dziecku, które nosi w łonie. Być może będzie ono w przyszłości zabijać, być może stanie się ofiarą historii, ale może też nieść dobro i sprawiedliwość. Tak więc każdy nowy człowiek to początek wszystkiego, wielka, choć zagrożona nadzieja.

3.Jacy są bohaterowie dramatu S. Mrożka „Tango”?

Artur, student (kilka fakultetów), stara się przy­wrócić w swojej rodzinie - wyzwolonej z wszelkich ograniczeń, sprzeciwiającej się wobec tradycji-właściwy obraz. Młody inteligent uważa, że takie pojmowanie wolności, jakie demonstrują swoim zachowaniem jego bliscy, jest patologią i w tej sytuacji on musi użyć wszelkich sposobów, by uzdrowić ich z tej niebezpiecznej choroby. Jego argumentacja jest prosta - skoro nie ma żadnych rygorów, ograniczeń, porządku, to nie może być mowy o wolności. Artur rozu­mie to pojęcie jako możliwość wyboru. Całkowita, wszechogarnia­jąca wolność realizowana we wszystkich przejawach życiowej akty­wności jest w gruncie rzeczy niewolą. Artur propaguje powrót do dawnych zwyczajów, narzucenie po­rządku zgodnego z uświęconą tradycją i hierarchią wartości, uzdrowienie wzajemnych relacji bohaterów uwikłanych w liczne związki erotyczne (w myśl hasła głoszącego wolność seksualną). Zadanie, jakie postawił sobie Artur, dotyczy członków rodziny i dwoj­ga osób przebywających w domu jego rodziców: Ali i Edka. Wobec wszystkich bohaterów młody „odnowiciel świata” stawia warunki i stara się na powrót wtłoczyć bliskich w ramy pewnych norm społecznych, rodzinnych i towarzyskich. Kryzys moralny, degradacja norm obyczajowych i fałszywe pojmowanie wolności stały się poważnym zagrożeniem dla tej rodziny.

Mrożek przedstawia swoich bohaterów jako pewne; typowe, uproszczone w rysunku osoby. Stomil jest przed­stawicielem awangardowych artystów-eksperymentatorów. Jego świat charakteryzuje chaos i dezintegracja. Liberalizm głowy domu doprowadza do całkowitego rozprzężenia obyczajów. Starania o nowe środki wyrazu pozostają bezskuteczne. Stomil poszukuje nowych form po omacku, bez idei czy jakiegokolwiek programu. Niechlujny wygląd bohatera nie ma nic wspólnego z tzw. nieładem artystycznym, świadczy wyłącznie o lenistwie i skłonności do bałaganu.

Wydaje się, że największy udział w kreowaniu stylu bycia rodziny ma Eleonora. Jako kobieta od lat wyznająca zasady wolności we wszelkich dziedzinach życia propaguje swoją postawą przede wszys­tkim swobodę seksualną w doborze partnera.

Osoba Na Razie Zwana Babcią - Eugenia jest Babcią właściwie tylko ze względu na relacje rodzinne. Jej sposób bycia nie ma w sobie elementów charakterystycznych dla osób w jej wieku. Właśnie taki zarzut stawia jej Artur. Zamiast myśleć o wieczności oraz zachowywać się dostojnie i statecznie, Eugenia zajmuje się grą w karty, która jest jej namiętnością, i wcale nie stara się - czego ze względu na doświadczenie życiowe można od niej oczekiwać - dbać o tradycję i zdrowie moralne rodziny. Ta „postępowa” Babcia szybko podchwytuje język swojego partnera w grze, Edka, i wyraża się prymitywne, posługując się utartymi powiedzonkami lub monosy­labami mającymi oddać jej pełne i bez reszty pochłaniające zaan­gażowanie i hazardową pasję. Eugenia bywa w groteskowy sposób karana przez wnuka - leżenie na katafalku ma jej przypominać o sprawach ostatecznych, o których, jak sądzi Artur, powinna myśleć staruszka w jej wieku. Jest to postać o wyraźnych rysach komicznych.

Zestaw III

1.Jaki charakter miała wojenna twórczość pokolenia starszego? - wymień przedstawicieli.

Literatura wojny i okupacji stanowi przedłużenie dwudziestolecia międzywojennego, ponieważ dojrzali pisarze kontynuowali twórczość w konspiracji i na emigracji. Najnowsze badania życia literackiego w okupowanej Polsce przynoszą bogaty materiał dokumentacyjny, który świadczy o tym, że po 1 września 1939 r. życie kulturalne i literackie nie zamarło, a jedynie zmienił się charakter społecznego obiegu. Rozproszenie pisarzy i różnorodność ich doświadczeń miały zdecydować nie tylko o tematyce utworów, lecz o rodzaju i skali wysiłków zmierzających do tego, aby życie literackie nie tylko nie zanikło, ale nawet nie zostało przerwane. 

Kilka miesięcy przed wybuchem wojny Władysław Broniewski opublikował wiersz Bagnet na broń, który zagrzewał do walki o niepodległość i wzywał do jedności narodowej. Tym samym odnowił nurt poezji tyrtejskiej (wzywającej do boju o wyzwolenie). Poezja taka powstawała w czasie całej okupacji. Po wybuchu wojny wiersze w tym duchu tworzyli również Kazimierz Wierzyński i Antoni Słonimski (Alarm). Literatura wracała do przeżyć września 1939 r., wyrażała spory o postawę rządu, dowództwa i szansę na korzystniejszy przebieg wojny. Często powracającym motywem były wspomnienia z Warszawy. Skamandryci i Broniewski (wszyscy przebywali poza Polską) stali się wieszczami czasów wojny. Ich twórczość była najważniejszym nurtem literatury tworzonej na emigracji. W wierszach dominowała postawa tyrtejska i uczucie nostalgii za krajem. Wspomnieniowy i nostalgiczny charakter miał poemat Juliana Tuwima Kwiaty polskie.
W kraju literatura rozwijała się w innym kierunku. Najszersze grono odbiorców miała literatura popularna, rozpowszechniana przeważnie drogą ustną. Należały do niej przede wszystkim piosenki. Jedne z nich miały charakter liryczny (np. partyzancka ballada "Rozszumiały się wierzby płaczące"), inne były utworami humorystycznymi (np. "Siekiera, motyka, bimbru szklanka"). Rozwijały się formy literackie dokumentujące życie codzienne. Dzienniki prowadziły Nałkowska i Dąbrowska. Janusz Korczak zdążył przed śmiercią napisać Pamiętnik. Obok poezji patriotycznej w duchu tyrtejskim, przesyłanej z Zachodu lub tworzonej w kraju, powstawały wiersze będące osobistym i lirycznym zapisem przeżyć wojennych (np. twórczość Baczyńskiego). Niektórzy twórcy, jak np. Iwaszkiewicz, nie pisali utworów odnoszących się bezpośrednio do okupacji. Poruszali tematy historyczne lub uniwersalne.

2.Przekonaj, że powieść A. Szczypiorskiego „Początek” jest utworem o totalizmach XX wieku.

Elementarna cecha totalitaryzmu to obecność władzy we wszystkich dziedzinach życia. Zgodnie z tą definicją wojnę można nazwać zbiorem totalizmów. Całkowicie zmienia ona życie człowieka, zmusza Żydów do ukrywania się przed światem (Henryczek Fichtelbaum), chowaniem pod maską innej tożsamości (Irma Seidenman). Wojna to stały element rzeczywistości, widoczna w każdym aspekcie życia, obecna w ludzkiej psychice. W „Początku” mamy do czynienia z totalitaryzmem wojennym, totalitaryzmem religijnym (nauki siostry Weroniki, ukrywający się Żydzi muszą znać polskie modlitwy itp.), totalitaryzm życia ludzkiego (strach Miriam Wewer przed urodzeniem dziecka, kobieta boi się, jaki los jest dla żydowskiego dziecka w tej okrutnej rzeczywistości, dziecko od urodzenia jest napiętnowane, żydostwo zdominuje jego życie). Pojawia się kontrast pomiędzy wielkimi totalitaryzmami a zwykłymi zbrodniami. Wielkie totalitaryzmy uprawiają zbrodnie w majestacie prawa. Zwykły bandyta nie może się nawet równać z bandytyzmem systemu (Wiktor Suchowiak).

3.Udowodnij, że tytuł utworu G. Herlinga-Grudzińskiego „Inny świat” jest przestrogą dla żywych.

Inny Świat Gustawa Herlinga-Grudzińskiego jest dokumentem mi­nionego czasu i zarazem ostrzeżeniem przez podobnymi zjawiskami w przyszłości. Uleganie pozorom szczęśliwego ustroju, zgoda na totalitaryzm, prędzej czy później, w mniejszym lub większym stopniu, dotknie każdego człowieka, mieszkającego w takim kraju (niemieccy ko­muniści, którzy „wybrali wolność” w Związku Radzieckim, wzorowy oficer Armii Czerwonej Pamfiłow i im podobni również zostali umie­szczeni w łagrze). Faszyzm i stalinizm to przejawy politycznych wy­naturzeń. Żadna forma totalitaryzmu nie może przynieść ludziom szczęścia, choćby posługiwała się najbardziej chwytliwymi hasłami.

Zestaw IV

1.Dlaczego „Inny świat” G. Herlinga-Grudzińskiego jest światem odwróconego „Dekalogu”? - uzasadnij.

Zasady funkcjonowania, cała etyka wespół z moralnością zarówno sowieckich łagrów, jak i niemieckich lagrów, opierały się w głównej mierze na sztucznie stworzonym odwróconym dekalogu, gdzie w specyficzny sposób (tzn. poprzez inwersję) sformułowane „święte” przykazania były rzeczywiście świętymi zasadami przysposabiającego się w atmosferze obozu skazańca. Pierwsze stadium przeistaczania opisywane przez Grudzińskiego - aresztowanie , już na samym wstępie jest co najmniej dziwne i stwarza sposobność do złamania przykazań Bożych a spełnienia przykazań z odwróconego dekalogu. Oskarżanie człowieka o coś, czego ewidentnie nie uczynił lub uczynił, ale w nieznacznym stopniu a do czego musi się przyznać (i zgrzeszyć) pod groźbą utraty życia, nie wydaje się chyba normalne dla żadnej zwykłej osoby a co dopiero chrześcijanina. Zatem w chwilę po aresztowaniu (bo jest jeszcze trwająca parę miesięcy wyczerpująca zarówno fizycznie jak i psychicznie seria przesłuchań i tortur, jednak jakże nikły jest to okres na tle wieloletnich wyroków), marionetka inkwizytora NKWD zostaje odesłana karetką więzienną na dworzec kolejowy, a następnie pociągiem do obozu pracy, gdzie praca w najmniejszym stopniu nie jest zgodna z pierwotnymi, świętymi wręcz założeniami swej definicji. Przeciwnie, jest ona tylko i wyłącznie korzyścią dla pracodawcy natomiast w drugą stronę stanowi ona siłę destrukcyjną, mającą nawrócić „sprawiedliwie ukaranego złoczyńcę”. W praktyce jednak „nawrócenie” oznaczało sprawienie, że człowiek na zawsze zniknie z powierzchni ziemi. I nie ma nawet mowy o żadnym „exegi monumentum”.
Grudziński niejednokrotnie podkreśla, jak bardzo zatrwożeni więźniowie boją się nieuniknionego unicestwienia - raptownego pryśnięcia małej, wyjętej z jasnego źródła kropelki i wtopienia się w cmentarny szlam wielkiego obozowego rynsztoku. Na terenie obozu, w tzw. zonie panuje niewyobrażalny głód i jest on główną przyczyną popełnianych tam na porządku dziennym zbrodni. Albowiem istnieje oczywista zasada, że wszyscy zrobią wszystko za dodatkową porcję marnego i bezcennego zarazem więziennego jadła. Przykład stanowi los kobiet w łagrach, który jest wyjątkowo okrutny, gdyż w ich przypadku niewola oznacza nie tylko utratę duszy, lecz również wystawienie na sprzedaż własnego ciała. Dlatego lepiej już się samemu zdehumanizować i popaść w obozową prostytucję przynoszącą chlebowe korzyści, niż umrzeć marnie będąc pomiataną (6 przykazanie w obozowym dekalogu: cudzołóż!). Zgodnie z tym przykazaniem rodzą się niechciane dzieci - obozowa rebiata bękartów. Czy zatem w obozie było miejsce na miłość? Myślę, że nie a jeżeli już nawet, to była to miłość względnie prawdziwa, lecz już z perspektywy czasu stawała się uczuciem platonicznym i bardzo zależnym od chwilowych nastrojów partnerów, za których „zdziczenie” prędzej czy później nie można było odpowiadać.
Zastanawiająca jest ostatnia scena „Innego świata” zawarta w epilogu. Wyszedłszy na wolność, Gustaw pragnie odzyskać swoją dawną osobowość, lecz w jakże rozpaczliwy sposób próbuje wyplewić z siebie pewne zakorzenione już „baobaby” sowieckich łagrów. Da się w tym wszystkim upatrzyć odrobinę cynizmu, który może poświadczać z goła destrukcyjny wpływ, jaki na jego psychice wywarła obozowa anty-kwarantanna i jej osobliwy antydekalog (bardzo prawdopodobne, jeżeli nawet ksiądz go przyjmuje spowiadając za 200 g. chleba).

2.Przedstaw bohatera dramatu T. Różewicza „Kartoteka”.

Bohater "Kartoteki" to ktoś, o kim niewiele mamy konkretnych informacji, bo przecież to, co o nim wiemy, pochodzi tylko z jego pamięci. Jest on człowiekiem bez imienia i bez nazwiska, każdy mówi do niego inaczej, nie ma określonego wyglądu, zawodu - występuje w różnych rolach. Nie znamy też jego wieku - dla każdego z kim się spotyka reprezentuje inny okres swojego życia: raz ma lat siedem, raz osiemnaście, a kiedy indziej trzydzieści osiem. Jednak z dialogów z ludźmi, którzy do niego przychodzą można dowiedzieć się w jakich czasach żyje, a w związku z tym co przeżył. Jest on przedstawicielem "pokolenia Kolumbów" - jak nazwał ich Roman Bratny - pokolenia tragicznego, okrutnie doświadczonego przez los. Wojna zabrała im najpiękniejsze lata młodości, kiedy w każdym kształtuje się system wartości. Gdy wojna się skończyła, byli zagubieni, nie umieli żyć w normalnej rzeczywistości już jako dorośli, samodzielni ludzie. W tę moralną pustkę wkroczył nowy totalitaryzm - komunizm, w który wielu z nich uwierzyło. Bohater również przyznaje się do tego mówiąc, że "klaskał". Teraz, wspominając, bardzo to przeżywa i żałuje swego postępowania. Oba totalitaryzmy, jakie przeżył, zniszczyły psychicznie Bohatera - człowieka wrażliwego. Po latach bowiem zrozumiał, że to nie on kierował swoim losem, iż ktoś inny za niego układał kartotekę jego życia, a tym kimś byli ludzie, którzy posiedli władzę kreowania historii.

3.Wyjaśnij znaczenie tytułu pow. A. Szczypiorskiego „Początek”.

Autor wyraźnie dzieli czas powieści na dwie epoki - przed i powojenną. Okres przedwojenny ukazuje on jako czas rozwoju wielonarodowościowej Polski, czas wszechobecnego porządku i harmonii, okres, kiedy panował pewien pozytywny system wartości, a każdy, mimo różności nacji i wyznania, miał swoje miejsce w społeczeństwie. Żydzi i Polacy mieszkali obok siebie, posyłali swe dzieci do tych samych szkół, spotykali się na spacerach. Mimo nielicznych gestów zakorzenionej w tradycji niechęci, a raczej obojętności niektórych Polaków w stosunku do polskich Żydów, życie toczyło się normalnie, a ludzie zajmowali się własnymi, codziennymi sprawami. Zupełnie odmiennie ukazał Szczypiorski okres wojny i czas powojenny. Jest to okres dominacji w Polsce i świecie dwu totalitaryzmów - najpierw bestialskiego faszyzmu, a potem jeszcze bardziej wyrachowanego komunizmu. Autor przedstawia tutaj świat, w którym rządzi chaos, bestialstwo, zniszczenie, w którym załamuje się przedwojenny system wartości, a ludzie zmieniają się na gorsze. Okres wojny jest więc pewnym progiem w historii, momentem, kiedy kończy się dobry czas a rozpoczynają rządy zła. Wojna jest tytułowym początkiem nowej ery totalitarnej, gdzie ludzkie życie i godność człowieka tracą wszelaką wartość.

Zestaw V

1.Przekonaj, że „Dżuma” A. Camusa jest powieścią egzystencjonalną.

W "Dżumie" można odnaleźć elementy wspólne z egzystencjalizmem, ale jednocześnie powieść odbiega od tej filozofii, z jej pesymizmem i twierdzeniem, że życie ludzkie jest absurdem, a człowiek pozostaje samotny i opuszczony. Epidemia dżumy jest czymś absurdalnym i nonsensowym, nie można znaleźć żadnego logicznego wytłumaczenia dla jej istnienia. Obecnego w świecie zła nie można również wytrłumaczyć karą za grzechy czy sprawiedliwością bożą. Dla egzystencjalistów działanie człowieka było pozbawione sensu, lecz Camus uważa, że obowiązkiem każdego człowieka jest walka i przeciwstawienie się złu. Ostateczna wymowa utworu jest optymistyczna - człowiek nie jest istotą słabą, bezwolną, jest zdolny, by przeciwstawić się każdemu złu, pokonać dżume dzięki swojej wytrwałości i umiejętności współdziałania z innymi.

2.Scharakteryzuj czas i miejsce akcji w dramacie T. Różewicza „Kartoteka”.

Akcja, przestrzeń i czas w „Kartotece” też nie odpowiadają tradycyjnemu dramatowi. Jedynym dzianiem się jest przechodzenie przez pokój Bohatera różnych ludzi, z którymi rozmawia. Brak w dramacie przyczynowo - skutkowego ciągu wydarzeń. Czasem akcji jest teraźniejszość Bohatera, w której obecne są w formie wspomnień i doświadczeń jego przeżycia reprezentatywne dla pokolenia.
Miejsce akcji, czyli przestrzeń to jednocześnie: pokój, ulica, kawiarnia. Nie można więc mówić o zachowaniu tradycyjnej jedności miejsca, gdyż jest ono syntezą najbliższego świata.

3.Przedstaw dzieje bohaterki pow. A. Szczypiorskiego „Początek” Irmy Seidenman.

Irma w czasie okupacji nie przenosi się do getta. Jej wygląd zewnętrzny w ogóle nie wskazuje na semickie pochodzenie. Trzykrotnie zmienia mieszkanie i dokumenty. Jest wdową po profesorze rentgenologii, a pustkę po mężu wypełnia porządkowaniem z jego spuścizny naukowej. Ukrywa się jako wdowa pod nazwiskiem Marta Magdalena Gostomska. Jednak przypadkowo napotyka Blutmana konfidenta. Trafia na ulice Szucha. Dzięki pomocy przyjaciół wychodzi z więzienia i przyrzeka sobie, że już nigdy nie przestąpi progu tego gmachu. Tymczasem po wojnie, nie tylko chodziła po tej ulicy, ale nawet pracowała w tym samym budynku. Taki stan rzeczy utrzymywał się do 1968 r. kiedy to podczas rozruchów na tle rasowym do biura wtargnęło trzech mężczyzn, którzy kazali jej opuścić budynek i wyjechać z kraju. Potem zamieszkała w Paryżu. Czuła się upokorzona "miała żal do kraju, któremu przecież tak wiele poświęciła".

Zestaw VI

1.Omów, jak skonstruowany jest narrator w utworze Z. Nałkowskiej „Medaliony”.

W „Medalionach” konstrukcja narratora jest zmienna, staje się on jednocześnie narratorem i bohaterem, ponieważ to sama autorka prowadzi narrację jednocześnie uczestnicząc w wydarzeniach. Czasami jest to narracja w liczbie mnogiej, kiedy to autorka wypowiada się w imieniu całej Komisji. Np. w opowiadaniu „Kobieta cmentarna” występuje narracja w 1 osobie. Narrator jest skonstruowany w sposób szczególny - jest obiektywny, nie komentuje wydarzeń, nie ocenia, patrzy na rzeczywistość z zewnątrz, stara się obserwować z badawczą, wręcz naukową drobiazgowością.

2.W jaki sposób poezja K.K. Baczyńskiego przedstawia rzeczywistość okupacyjną - omów cechy stylu poetyckiego.

Zjawisko wojny totalnej, przyj­mującej niespotykane dotąd w historii rozmiary, nadaje wizji artys­tycznej tworzonej przez poetę charakter posępny i groźny. Analiza dziejów ludzkości i roli jednostki w świecie prowadzi go do okrut­nego wniosku, iż prawidła historii i egzystencji człowieka pozostają niezmienne - składa się na nie krew, przemoc, cierpienie, brutalny gwałt. Wraz z dojrzewaniem myśli filozoficznej i kształtowaniem się historiozoficznej wizji wiata następuje - stopniowo i systematycznie - doskonalenie się środków poetyckich, nad którymi artysta potrafi teraz suwerennie zapanować. Oglądana codziennie wizja „spełnionej Apokalipsy” nakazuje Baczyńskiemu podjęcie próby ocalenia z pożogi dziejów własnej tożsamości, wyzwolenia od przerażającego poczucia bezradności. Ratunkiem okazuje się - przyjęty przez poetę z całą świadomością - zwrot ku tradycji romantycznej. W poezji Baczyńskiego tego okresu silnie zaznacza się obecność pierwiastków metafizycznych, dostojne i podniosłe nuty, przy tym twórca często wykorzystuje symbolikę biblijną, zwłaszcza apokaliptyczną.

W twórczości poety-żołnierza coraz częściej pojawiają się w latach 1043-1944 tony dalekie od metafizyki czy rozważań etycznych. Wiersze prezentują skrystali­zowaną i dojrzałą postawę patrioty, żołnierza-powstańca, świadome­go swojej powinności i przyjmującego obowiązek walki i śmierci ja­ko rzecz oczywistą, nie podlegającą dyskusji. Stoicki spokój w co­dziennym obcowaniu ze śmiercią nie sprowadza się jednak do wygłaszania prostych i łatwych haseł - Baczyński ma bowiem świadomość, iż poglądy, które wypowiada, zweryfikuje życie. Zdaje sobie sprawę z ceny, jaką będzie musiał wkrótce zapłacić.

3.Wyjaśnij tytuł utworu H. Krall „Zdążyć przed Panem Bogiem”.

1. W tytule " Zdążyć przed Panem Bogiem" autorka zamknęła relacje i odczucia powojennego lekarza, który przeżył powstanie w getcie, "odprowadził" 400000 ludzi na śmierć, stojąc przy bramie na Umschlagplatz, widział walkę Żydów w getcie o godność oraz samobójstwa ludzi, którzy chcieli uniknąć śmierci w komorach gazowych.
2. W getcie ludzie mogli biernie czekać na śmierć lub mogli "zdążyć przed Panem Bogiem" i zadać ją sobie samodzielnie, wybierając jej rodzaj i moment (walka, samobójstwo)
3. działalność Edelmana po wojnie jako lekarza-kardiochirurga jest również próbą "zdążenia przed Panem Bogiem"
4. Edelman po wojnie stoi przy bramie życia i jako lekarz ratuje ludzkie życie w odwecie za śmierć, z którą spotkał się wcześniej w getcie
5. Edelman odbywa nieustanny "wyścig z Panem Bogiem. Gdy Pan Bóg chce zgasić "świeczkę" pacjenta, on stara się Go ubiec, osłonić płomień świecy, aby płonęła chociaż troszkę dłużej niż Pan Bóg sobie tego życzy, chce "zdążyć przed Panem Bogiem"

Zestaw VII

1.Pokolenia literackie współczesności - dokonaj periodyzacji.

POKOLENIE 1910

W literaturze współczesnej zaznaczyło się jeszcze pokolenie urodzone około roku 1910, debiutujące jeszcze przed 1939 r. Wobec wydarzeń wojny, okupacji, stalinizmu zachowywali oni większy dystans niż ich młodsi koledzy. Należą do tego pokolenia: Cz. Miłosz, J. Andrzejewski, T. Parnicki, H. Malewska, K. Brandys.

POKOLENIE KOLUMBÓW

Generacja urodzonych około roku 1920, wychowanych w wolnej Polsce. Przeżyciem pokoleniowym Kolumbów była wojna, okupacja, konspiracja, powstanie warszawskie. Wojnę traktowali jako katastrofę, spełnioną apokalipsę. Twórczość ich wyraża poczucie zagrożenia, świadomość klęski, upadek wszelkich wartości,

Do tego pokolenia (nazwanego Kolumbami od tytułu powieści R. Bratnego Kolumbowie. Rocznik 20) należeli K. K. Baczyński, T. Gajcy, R. Bratny, L. Bartelski, T. Różewicz, W. Szymborska, Z. Herbert, M. Białoszewski.

POKOLENIE PRYSZCZATYCH

To grupa pisarzy urodzonych pomiędzy 1925 a 30 rokiem. W latach 40 i 50 poparli oni program realizmu socjalistycznego. Chwalili nowy ustrój, władzę ludową, piętnowali wrogów klasowych. W obrębie tego pokolenia zadebiutowali: T. Konwicki, A. Braun, W. Woroszylski, W. Wirpsza. Niektórzy z nich szybko odeszli od socrealizmu.

POKOLENIE 56

Pokolenie „Współczesności”, nazwane tak od wychodzącego w Warszawie czasopisma literacko-artystycznego, to generacja pisarzy urodzonych w latach 1930-35, debiutujących około 56 r. Cechuje ich poczucie zagubienia i nieprzystosowania, niezgoda wobec tego, co oficjalne, ucieczka w prywatność i przeżycie jednostkowe oraz awangardowość formalna. Do tego pokolenia należą: S. Grochowiak, E. Bryll, T. Nowak, H. Poświatowska, M. Hłasko, M. Nowakowski, W. Odojewski, S. Mrożek.

POKOLENIE 68 NOWA FALA

Grupa poetów urodzonych w latach 1945-50. Ich przeżyciem pokoleniowym były lata stalinizmu, przełom październikowy. Wojny już nie pamiętali. Przyjęli postawę buntu wobec zastanej rzeczywistości i oficjalnej kultury, Przejawiał się on w demaskowaniu języka propagandy i upominaniu się o prawdę w życiu społecznym i politycznym. Do grupy tej należą: S. Barańczak, E. Lipska, R. Krynicki, A. Zagajewski.

POKOLENIE 76

Roczniki urodzone około 1950 r. Debiutują w 1970 r. Wydarzenia czerwcowe, powstanie KOR to ich przeżycia pokoleniowe. Do pokolenia należą: J. Polkowski, B. Maj, T. Jastrun, P. Huelle.

2.Przedstaw bohatera utworu H.Krall „Zdążyć przed Panem Bogiem”.

Bohaterem utworu Hanny Krall "Zdążyć przed Panem Bogiem" jest Marek Edelman uczestnik powstania w getcie, a po wojnie wybitny kardiochirurg pracujący w zespole prof. Molla. Marek Edelman urodził się w roku 1922. Przed wojną działał w organizacji „Cukunft” (w języku jidysz - Przyszłość), będącej młodzieżówką Bundu - Żydowskiego Związku Robotniczego (partii głoszącej m.in. postulaty autonomii narodowo-kulturalnej Żydów w diasporze, przeciwnej emigracji do Palestyny, walczącej aktywnie z antysemityzmem, współdziałającej m.in. z Polską Partią Socjalistyczną). Jako przedstawiciel Bundu był członkiem kierownictwa Żydowskiej Organizacji Bojowej. Po śmierci Mordechaja Anielewicza został ostatnim dowódcą powstania w getcie warszawskim w 1943 roku. Wyszedł kanałami na stronę aryjską. Ponad rok później uczestniczył w Powstaniu Warszawskim wraz z innymi żołnierzami ŻOB. Po wojnie, inaczej niż większość Żydów ocalałych z Zagłady, postanowił pozostać w Polsce. Zamieszkał w Łodzi. Pracując jako kardiochirurg, nie zaprzestał działalności społecznej. Podczas swej wizyty w Stanach Zjednoczonych w 1963 r., z okazji 20. rocznicy powstania w getcie, spotkał się z Martinem Lutherem Kingiem. W latach 70. i 80. związany z opozycją demokratyczną. W 1976 r. był sygnatariuszem listu intelektualistów przeciwko zmianom w konstytucji, skierowanego do władz PRL. Od tego samego roku czynnie wspierał Komitet Obrony Robotników. Działał w legalnej oraz podziemnej Solidarności. W 1983 roku, na znak protestu przeciwko ówczesnym władzom, odmówił wzięcia udziału w obchodach 40. rocznicy powstania w getcie i napisał list otwarty z wyjaśnieniami, opublikowany w prasie podziemnej. W latach 80. był kierownikiem komisji ds. mniejszości narodowych w Komitecie Obywatelskim przy Lechu Wałęsie. Uczestniczył w obradach Okrągłego Stołu w podzespole do spraw zdrowia. W latach 90. angażował się na rzecz pomocy ofiarom konfliktu w Bośni, pojechał m.in. wraz z polskim konwojem z żywnością do Sarajewa. Do dzisiaj pozostał wierny Bundowi i jego ideałom. W roku 1997 brał udział w nowojorskich obchodach 100-lecia tej organizacji. W 1998 r. prezydent Kwaśniewski przyznał Markowi Edelmanowi Order Orła Białego - najwyższe polskie odznaczenie państwowe.

3.Wyjaśnij sens tytułu powieści Grudzińskiego „Inny świat”.

Tytuł powieści jest swoistą wypowiedzią o utworze. „Inny świat” - świat obcy, świat, który dotąd był nieznany, staje się światem odkrytym jak nowy kontynent, planeta lub cywilizacja. W kontekście motta ten inny świat zostaje dookreślony - jego odmienność, obcość zaczyna się precyzować. Dotyczy praw, obyczajów, nawyków i odruchów, więc sfery kultury i natury człowieka, ale też ten świat dziwnie łączy śmierć z życiem. Życie zdaje się trwać tym, co martwe, siła witalna wypływa ze śmierci i ludzie są niezwykli, wyjątkowi... Inny świat jest światem odwróconych wartości, bez litości, bez nadziei, jest to świat umierających ludzi pogrążonych bardzo często w rozpaczy, nienawiści i podłości.

Zestaw VIII

1.Przedstaw utwory literackie dokumentujące zbrodnie ludobójstwa.

Zbiór opowiadań Zofii Nałkowskiej "Medaliony" miał ukazać ogrom zbrodni hitlerowskich i jednocześnie oddać hołd milionom ofiar faszyzmu. Każde opowiadanie to inny fragment rzeczywistości, inna postać, inne przeżycia i cierpienia. Opowiadania Nałkowskiej tworzą fragmentaryczny, składający się z ułamków zdarzeń, rejestr zbrodni hitlerowskich. Jest on jednak dość szeroki i różnorodny, obejmuje cierpienia ludzi w różnych obozach i miejscach zagłady, przedstawia ofiary, a także katów. Ukazuje wiele wstrząsających faktów oraz trwałe zmiany wywołane przez faszyzm w psychice ludzkiej.

O prawach życia obozowego i obojętności na cierpienie i chorobę drugiego, braku reakcji na nieludzkie wydarzenia rozgrywające się na oczach więźniów, pisze Grudziński w „Innym świecie” z dystansem i powagą. Żaden więzień nie idzie bronić gwałconej kobiety, zdrowi nie pomagają chorym - to zachowania przeczące zasadom człowieczeństwa. Więźniowie umierają z głodu, zamarzają podczas wyrębu lasu, popełniają samobójstwa, później wszystko toczy się po dawnemu. Tak spełniały się założenia systemu obozowego, obliczonego na morderczy wysiłek, na 11 - 12 godzinna pracę pod gołym niebem, w śniegu po pas, na kilkudziesięciostopniowym mrozie i o głodzie.

"Pożegnanie z Marią" Tadeusza Borowskiego - nie ukazuje jedynie terroru, cierpienia, lecz zwykłą codzienność, może znajdującą się na granicy ludzkiej godności, lecz taką, do której należało się przystosować, aby przetrwać. W opowiadaniu ukazano dwie odrębne rzeczywistości. Jedną oficjalną, propagandową, która stanowiła jedynie cel okupanta, lecz cel niedościgniony, który w całej swej surowości i bezwzględności nie mógł być zrealizowany, gdyż był wykładnikiem ludzkiego postępowania, któremu jest zawsze daleko do doskonałości, niezależnie od tego, czego dotyczy. Drugą rzeczywistością, a właściwie tą bardziej prawdziwą, było ukazanie realizacji założeń o "wzorowym niemieckim porządku", co było wykazaniem niespójności pomiędzy odgórnym nakazem, czy też jakąś niesłuszną ideą, której sposób realizacji nie mógł być przez ludzi zaakceptowany, a postępowaniem ludzi, którzy mieli tego dokonać.

„U nas w Auschwitz” Borowskiego - sam tytuł skłania do zastanowienia się nad przesłaniem tego utworu. Świadczy on o utożsamieniu się więźniów z tym strasznym miejscem. Jest świadectwem tego, że warunki kształtują człowieka, formują niejako jego świadomość i potrafią znieczulić na wszystko, co się wokół niego dzieje. Analiza tego opowiadania skłania nas do głębokiego zastanowienia się nad zmiennością człowieka. Człowiek zmienia się, adaptując się do nowej roli, staje w niezgodzie do swoich dawnych przekonań, a może zapomina o nich budując naprędce nowy system wartości, którym będzie w bliżej nieokreślonym czasowo dalszym życiu posługiwał się i któremu będzie podporządkowywał swoje poczynania.

2.Omów kompozycję utworu H.Krall „Zdążyć przed Panem Bogiem”

Hanna Krall dostraja się do osobowości Edelmana, do wynikającego z tej osobowości takiego, a nie innego sposobu relacjonowania. Autorka jest równie jak on oszczędna w słowach i środkach wyrazu. Cała książka to monologi i dialogi. Odautorski komentarz jest dyskretny, skrótowy, pedantyczny.

Czasami jednak Hanna Krall stara się pewną sprawę poszerzyć, nadać jej dokładniejszy charakter i wtedy zadaje swojemu rozmówcy pomocnicze pytania, dzięki czemu czytelnikowi łatwiej jest zrozumieć sens wszystkich wydarzeń.

Swoją metodę pisarską autorka wymyślała, jak sama przyznaje, dość długo. Robiła różne próby i nie umiała się w nich znaleźć. Chodziło przecież o to, by nie tylko napisać, co było, ale jeszcze oddać osobowość rozmówcy. Przecież Edelman ma niepowtarzalny styl. Nikt jeszcze nie opowiadał o makabrycznych przeżyciach tak, jak on. Jego sposób relacji niewątpliwie utrudnia pisanie, ale też zmusza do wypracowania szczególnego stylu.

Rozmowa z Edelmanem trwała trzy miesiące, ale w jej efekcie zostało napisane zaledwie sto pięćdziesiąt drukowanych stron. Mogło być trzy razy więcej, ale Edelman posługuje się językiem tak lakonicznym, że tego nie dało się już z założenia poszerzyć. W zasadzie odbiera się czasem wrażenie, że Edelman mógłby swoją wypowiedź zamknąć w godzinie czasu tak wyczerpujące są skróty myślowe w jego ustach. Dlatego też autorka analizuje każde jego zdanie, rozczłonkowuje każdą wyrażoną myśl, rozbiera opowiadaną historię na najmniejsze elementy, składa wszystko powtórnie, ale efekt finalny wytworzył się już z mocno zagęszczonych treści.

3.Wyjaśnij pojęcie: człowiek zlagrowany.

Człowiek zlagrowany - oznacza człowieka, który całkowicie dostosował się do reguł życia obozowego, postępuje według obozowej moralności i całe swe działanie podporządkował przetrwaniu, tylko ono go obchodzi.

Przykłady człowieka zlagrowanego znaleźć można w „Opowiadaniach” Tadeusza Borowskiego.

Zestaw IX

1.Wyjaśnij, na czym polega pokoleniowy charakter poezji tzw. „Apokalipsy spełnionej”.

Generacja urodzonych około roku 1920, wychowanych w wolnej Polsce. Przeżyciem pokoleniowym Kolumbów była wojna, okupacja, konspiracja, powstanie warszawskie. Wojnę traktowali jako katastrofę, spełnioną apokalipsę. Twórczość ich wyraża poczucie zagrożenia, świadomość klęski, upadek wszelkich wartości.

2.Dlaczego powieść Szczypiorskiego „Początek” jest ostrzeżeniem przed totalitaryzmami?

Jednym z odniesień powieści A. Szczypiorskiego „Początek” jest zagadnienie totalitaryzmu. Książka opowiada o czasach, w których totalitaryzm dopiero się rodził, i z tego punktu widzenia analizuje dwudziestowieczną historię Europy. Totalitaryzm, dając nadzieję przetrwania, kształtuje określone postawy ludzkie. Człowiek skazany nie jest już bliźnim, którego trzeba ratować, jest zagrożeniem - pomoc mu udzielona karana jest bowiem śmiercią. To powoduje, że ludzie stają się wrodzy i obojętni, pojawiają się donosiciele. Sędzia Romnicki w rozmowie z krawcem Kujawskim przedstawia wizję totalitarnego świata po zwycięstwie Niemców, świata, w którym rządziłyby pieniądze i władza, nie byłoby zbuntowanych, tylko jednostki podporządkowane, chcące za wszelką cenę przeżyć. Taki jest świat rodzących się totalitaryzmów, niemieckiego i radzieckiego. Na tym się jednak nie kończy. Zło okrzepło, stało się precyzyjne, przestało dziwić.
Z nowoczesnym totalitaryzmem, sterylnym i cywilizowanym, nie ma jak walczyć; zabija on tylko duszę, nie dręcząc człowieka, nie uświadamiając mu brutalnie ograniczeń wynikających z braku wolności, nie zagrażając życiu. Uniemożliwia to walkę z systemem, prawdziwa opozycja bowiem nie może narodzić się tam, gdzie nie ma niebezpieczeństwa i cierpień, pozostaje coś w rodzaju zabawy w konspirację. Tym większe stwarza to zagrożenie dla człowieczeństwa i wszelkiej wolnej myśli. Autor wyraźnie podkreśla wszelkie zło wynikające z totalitaryzmu, a tym samym ostrzega przyszłe pokolenie.

3.Wyjaśnij znaczenie tytułu utworu Z. Nałkowskiej „Medaliony”.

Tytuł pochodzi od medalionów nagrobkowych, zamieszczanych na grobach portretów ludzi zmarłych. Autorka prezentuje w swoich krótkich opowiadaniach-relacjach literackie portrety ludzi, którzy przeżyli gehennę hitleryzmu - ich wypowiedzi, zeznania, zwierzenia.

Zestaw X

1.Problematyka łagrowa w literaturze polskiej - kto ją podejmuje?

Proza obozowa niesie istotne znaczenia. Rzecz w tym, iż dla całej (a na pewno całej polskiej) literatury dwudziestego wieku swoistym motywem jest problem upadku tradycyjnych wartości europejskiej kultury. Wokół niego przecież (jak również wokół trosk estetycznych i prób kreacji wartości nowych) koncentruje się literatura dwudziestolecia międzywojennego (Witkacy. Schulz, Gombrowicz, Czechowicz, Miłosz itd.), wokół niego krążą również utwory literatury powojennej (np. Różewicz, Herbert). Zatroskanie o wartości łączy, więc te dwie epoki literackie. A że nie ma dzieł bardziej dogłębnie drążących problematykę zniszczenia wartości niż dzieła obozowe - można śmiało uznać, iż proza Borowskiego, Herlinga-Grudzińskiego i Sołżenicyna jest skoncentrowanym wyrazem niepokojów egzystencjalno-filozoficznych charakterystycznych dla myśli i literatury europejskiej od przełomu XIX i XX wieku począwszy na latach trzydziestych skończywszy, oraz że zapowiada powojenny "ciąg dalszy" tychże niepokojów. Z drugiej zaś strony jest proza obozowa zjawiskiem dość specyficznym, i - jako właśnie taka - rozdziela przedwojenną i powojenną epokę, które - będąc tak podobnymi - jednak różniły się.

Tadeusz Borowski „Opowiadania” - człowiek złagrowany, bezsilny wobec śmierci i otaczającego zła, obojętny na ból i rozpacz, upadły moralnie i fizycznie, ogarnięty znieczulicą, egoistyczny w walce o swoje życie. Niektórzy ludzie wydają się nie być jeszcze do końca złagrowani, ich świadomość wykracza poza obóz, np. dialog w „Proszę państwa do gazu” zaczynający się od słów: „Słuchaj Henri, czy my jesteśmy ludzie dobrzy?”, ale w tym samym opowiadaniu przedstawiona jest kobieta, która porzuca własne dziecko.
Gustaw Herling-Grudziński „Inny świat” - człowiek zniewolony, wyeksploatowany fizycznie, pozbawiony indywidualności, popada w tępotę, bierność. Niektórzy ludzie nie poddają się, zachowują swoje zasady moralne np. Kostylew, dla którego aktem wolności i samostanowienia o sobie jest samobójstwo.

2.Przekonaj, że dramat T. Różewicza „Kartoteka” to utwór będący studium rozkładu.

Kartoteka to po prostu czyjś życiorys, ale nie biografia pisana przez jednego człowieka, ani też nie autobiografia, to tak jakby ktoś pozbierał do jednej szuflady różne kartki z informacjami o danej osobie. Część tych kartek wypełniają zapiski samego bohatera - są to okruchy zdarzeń, jakie pozostały mu w pamięci, a pozostałe strony wypełnili inni, którzy go kiedyś znali lub nawet tylko się z nim jednorazowo zetknęli. W "Kartotece" Różewicza te kartki są w wielkim chaosie, bo każda z nich jest przywoływana przez pamięć bohatera całkiem odruchowo i bez jego woli. Dlatego na scenie dramatu nie widać żadnej całości, coś pojawia się nagle, jakiś człowiek, jakaś rozmowa i nagle urywa, żaden wątek nie zostaje doprowadzony do końca. Kartoteka to dramat, który przedstawia świat w stanie rozpadu, dezintegracji, jest to studium rozkładu. Jest to również studium o człowieku, który nie potrafi poskładać świata w sobie i siebie w świecie. Dezintegracja osobowości, brak celu w życiu, wszystko to dowodzi, że Bohater nie zdaje egzaminu z życia.

3.Jaką rolę odgrywa w twórczości K.K. Baczyńskiego kolor?

Ulubione kolory, najczęściej pojawiające się u Baczyńskiego, to biel wraz ze wszystkimi jej odcieniami - blady, mleczny, srebrny, świetlisty perłowy - dlatego też elementami obrazów poetyckich bywają: mgła, szron, deszcz, śnieg, lustro, szyba, szkło, witraż, światło, okno, obłok, wiatr, woda. Te ostatnie ukazane są zwykle w ruchu - sunące obłoki, płynąca woda, wiatr poruszający gałązkami lub drobnymi przedmiotami. Nawet powietrze drży i wiruje, unosząc w świetle drobinki kurzu lub piasku, bo też płynny ruch ma u Baczyńskiego wyjątkowe znaczenie i jest ważnym komponentem tworzonych wizji.

Warto też zwrócić uwagę, iż poeta stara się równocześnie oddziaływać na wszystkie zmysły czytelnika, opisując jednocześnie kolory, kształty, dźwięki, a także wrażenia dotykowe. W tym celu - dla przekazania jednoczesności wrażeń - autor często posługuje się oryginalnymi epitetami, w których spaja elementy pochodzące z różnych dziedzin, na przykład „ciszy nić” albo „dźwięków orzech”.

Zestaw XI

1.Przedstaw postawę narratora wobec przedstawionych wydarzeń w opow. Z. Nałkowskiej „Medaliony”.

Narrator w opowiadaniach Nałkowskiej jest obiektywny, nie komentuje żadnego z usłyszanych zdarzeń, niczego nie stara się oceniać, nie szuka winnych, każde zdarzenie jest dla niego jakby badanie naukowe. Ocenę i komentarz pozostawia czytelnikowi, samemu każe się zastanowić i wypowiedzieć na temat spisanych przez narratora relacji.

2.Dokonaj podziału literatury współczesnej - po roku 1939 do czasów obecnych.

* Lata wojny i okupacji (1939-45)

* Zimna wojna i socrealizm (1945-53)

* Odwilż i "mała stabilizacja" lat Gomułkowskich (1953-56-68)

* Od “wypadków marcowych” po “grudzień 1970” (1968-70)

* Dekada Gierkowska 1970-1980

* Od stanu wojennego po “okrągły stół” 1981-1989

3.Wyjaśnij znaczenie tytułu dramatu T. Różewicza „Kartoteka”.

Kartoteka to karty wyrwane z życia bohatera. Zupełnie luźne, przypadkowe, nie uporządkowane oraz w żaden sposób nie powiązane zdarzenia i rozmowy. Tytuł powieści symbolizuje zatem życie ujęte w kartotekę.

Zestaw XII

1.Literaturę łagrową i lagrową kształtują trzy pierwiastki: autobiograficzny, faktograficzny i literacki - wyjaśnij na czym to polega.

Pierwiastek autobiograficzny wskazuje na to, iż pisarz zawarł w swoim dziele część swojego życia, wszystko to, co przeżył - w wypadku literatury łagrowej i lagrowej - pobyt w łagrach bądź w lagrach. Opisuje co widział na własne oczy i czego sam „posmakował”. Kolejny pierwiastek - faktograficzny - to taki, który ukazuje fakty historyczne, dokładnie wszystko to, co się działo w rzeczywistość, nic z tego, co zawarł w utworze autor nie jest zmyślone.

2.Problematyka reportażu H. Krall „Zdążyć przed Panem Bogiem”.

Reportaż Hanny Krall jest książką o pamięci. Marek Edelman, ostatni żyjący przywódca powstania w getcie warszawskim, wspomina to, co zostało mu w pamięci, odtwarza zdarzenia ważne i drobne, patrzy na wydarzenia subiektywnie. Zestawia to, co było tam i wtedy, z tym, co teraz, dzisiaj. Problematyka reportażu łączy się z tematem holokaustu, zagłady Żydów, planowanej eksterminacji narodu żydowskiego. Obok tego pojawia się problem heroizmu umierających Żydów, którzy pragną pokazać światu, że potrafią godnie umierać. Chodzi im o obalenie obiegowych stereotypów o Żydach idących pokornie na śmierć, o pokazanie, że jako wolni ludzie mogą wybrać sobie rodzaj i moment śmierci. Z tym łączy się problematyka egzystencjalna - wiążąca się z pytaniem o wartość życia i śmierci w różnych sytuacjach. Myśl o zagładzie Żydów budzi pragnienie, by zawsze w każdym momencie najwyżej cenić życie ludzkie. Problematyka moralna związana jest z postawą dr Marka Edelmana, który po doświadczeniach wojennych za podstawową, nadrzędną wartość uważa życie ludzkie, troskę o drugiego człowieka, odpowiedzialność za niego i otaczający go świat.

 

3.Przedstaw bohatera pow. T. Konwickiego „Mała Apokalipsa”.

Bohaterem Malej apokalipsy jest literat. Pochodzi z Wileńszczyzny, mieszka na Nowym Świecie. W czasie okupacji walczył w AK. W okresie powojennym należał do partii, ale już dawno z niej wystąpił. Jest autorem kilku książek, które przyniosły mu uznanie oraz odpowiednie miejsce w kulturze polskiej. Od kilku lat nie pisze, a luźne pomysły książkowe chowa do szuflady. Należy do politycznej opozycji, ale utrzymuje z nią dość luźne kontakty. W jego życiorysie umieścił T. Konwicki wiele elementów autobiograficznych. Akcja powieści dotyczy jednego, ostatniego dnia z życia bohatera, który został zobowiązany przez przedstawicieli opozycji politycz­nej do dokonania samobójstwa przez samospalenie się przed Salą Kongresową na znak protestu przeciw przyłączeniu Polski do ZSRR. Akcja rozpoczyna się refle­ksjami o śmierci, a kończy samą śmiercią. Zanim bohater dokona samospalenia, odbywa wędrówkę po Warszawie. Rozmyśla, obserwuje, analizuje swoje życie, sto­sunki z ludźmi. Motyw wędrówki nawiązuje do Boskiej Komedii Dantego, bo bohater odbywa przecież podróż po ziemskim piekle, po różnych jego kręgach. Jest to także jego „mała apokalipsa”, zapowiedź końca, zagłady, „małej”, bo osobistej, prywatnej. Towarzyszy mu wielbiciel, a jednocześnie pracownik UB, Tadzio Skórko.

Zestaw XIII

1.Jak rozumiesz słowa zawarte w utw. T. Różewicza „Ocalony”: „Szukam nauczyciela i mistrza niech oddzieli światło od ciemności”.

Psychikę wypaloną wojną ukazuje Tadeusz Różewicz w wierszu „Ocalony”. Podmiot liryczny deklaruje, że jest młodym człowiekiem, ocalonym z wojennej rzezi. Lecz tytułowe ocalenie dotyczy tylko jego fizyczności, sfera wartości, etyki, została całkowicie zdruzgotana. Podmiot liryczny przestał rozróżniać miłość od nienawiści, wrogów od przyjaciół, ciemność od światła, nie istnieje dekalog, ludzkie życie nie ma wartości, prawość, grzech, cnota i występek znaczą to samo; wszystko uległo przewartościowaniu, a świat pogrążył się w chaosie. Podmiot liryczny wiersza Różewicza został niejako „uśmiercony” duchowo, dlatego wzywa „nauczyciela i mistrza”, który odbuduje jego psychikę i pomoże przywrócić światu utraconą dualność, ponownie nazywając rzeczy i pojęcia, „oddzielając światło od ciemności”. Uważam, że owym „nauczycielem i mistrzem” jest Pan Bóg, bo to właśnie On oddzielił światło i ciemność, On uporządkował niegdyś świat, który teraz ludzie sami zniszczyli. Podmiot liryczny szuka Boga, który się gdzieś zapodział w tym wielkim chaosie wywołanym przez wojnę.

2.Na czym polega groteskowość i absurdalność rzeczywistości ukazanej w pow. T. Konwickiego „Mała Apokalipsa”.

Rzeczywistość polityczno-społeczna Polski przedstawiona została w sposób groteskowy. Postacie i sytuacje uległy przerysowaniu, dzięki czemu udało się rozbroić grozę śmiechem. Dzięki technice groteski pisarz ukazał absurd życia mieszkańców, bezsens działań władzy i wynaturzenia w środowisku opozycji. Pijane kobiety roznoszą rano mleko, z Pałacu Kultury odpadają płyty, wali się most Poniatowskiego, nikt jednak na to nie zwraca uwagi. Władza żyje z opozycji, opozycja z władzy. Mieszkańcom co chwila odcinają dopływ gazu i prądu. Nie ma ustalonych dat, pór roku. Groteskowy charakter ma bankiet w podziemiach „Paradyzu” w sali bankietowej, gdzie uczta przygotowana została z zaoszczędzonych dewiz. Groteskowe są usiłowania kupienia zapałek dla bohatera, aby mógł się podpalić. W końcu Halinie udaje się nabyć w sklepie dewizowym. Rzeczywistość Polski jest absurdalna, ale w tej rzeczywistości żyją ludzie i muszą przystosować się do takich rzeczy.

3.Wyjaśnij znaczenie tytułu utw. Z. Nałkowskiej „Medaliony”.

„Medaliony” Nałkowskiej to jakby pamiątkowe fotografie tych, którzy przeżyli zbrodnie hitlerowskie i mogą teraz dać świadectwo prawdzie wobec całego świata. Ale „Medaliony” to także cykl nagrobnych pamiątek ku czci ofiarom hitleryzmu. Opowiadania są próbą ocalenia od zapomnienia wydarzeń z czasów II wojny światowej oraz przestrogą przed wszelkimi formami ludobójstwa.

Zestaw XIV

1.Dlaczego T. Różewicz zrezygnował w swojej poezji z kunsztownej wersyfikacji i stosowania poetyckich środków wypowiedzi na rzecz prostoty językowej?

Do przekazania drastycznych obrazów, potwornych treści, prawdy o degradacji człowieka wymyślne figury stylistyczne wydały się Różewiczowi nieodpowiednie, niestosowne. Jakże łatwo zatrzeć w nich grozę i prawdę, mimo woli ją uprościć czy inaczej zniekształcić - a przecież poeta przyjął na siebie zadanie świadka, który własny niepokój moralny pragnie przekazać czytelnikom, zaszczepić w nich wrażliwość na wszelkie przejawy zła w relacjach międzyludzkich.

Wiersze te mają niezaprzeczalny moralizatorski wydźwięk, jednakże uzyskany bez nachalnego dydaktyzmu, wynikający z prostoty i bezpośredniości ujęcia. Złamanie dotychczasowej konwencji opisywania bohaterów wydarzeń historycznych, poległych bojowników o narodową sprawę - konwencji wywiedzionej z romantycznej poezji śmierci - przynosi istotny efekt: czytelnika uderza prawdziwość ukazanych obrazów, zaskakuje i zmusza do osobistej refleksji. W tradycyjnym sylabicznym czy sylabotonicznym wierszu rymowanym, naszpikowanym efektownymi środka mi artystycznymi i patosem groza i potworność przybrałyby formę hieratycznego wspomnienia o poległych.

2.Wyjaśnij metaforyczny sens tytułu pow. A. Camusa „Dżuma”.

Interpretacji może być kilka: dżuma jako choroba, która spadła na Oran. Jest to znaczenie realistyczne i organizuje całość wydarzeń w powieści. Lecz jako choroba dżuma oznacza także zarazę, żywioł, który w każdej chwili i nie wiadomo skąd może spaść na społeczność ludzką. To symbol zagrożenia człowieka ze strony sił, na które nie ma wpływu.

Dżuma jako wojna. Jest to znaczenie przenośne, a i wojna jest żywiołem nieco innym niż choroba - bo jej sprawcami są ludzie. Lecz jest równie groźna - i jest także "godziną próby", wyzwala w ludziach różne zachowania i postawy, wobec których muszą się opowiedzieć.

Dżuma jako zło tkwiące w człowieku. Jest to zaraza, negatywny pierwiastek, który tkwi w każdej jednostce ludzkiej i z którym trzeba się zmagać. To zło ujawnia się często w chwilach zagrożenia, takich jak żywioł lub wojna. Poraża, niszczy i rodzi nowe zło - jest zatem tak samo zaraźliwą chorobą jak dżuma. "Każdy nosi w sobie dżumę, nikt bowiem, nikt na świecie nie jest od niej wolny...".

3.Przedstaw treść jednego z opowiadań Z. Nałkowskiej „Medaliony”.

"Profesor Spanner"

Opowiadanie "Profesor Spanner" składa się z trzech części. Pierwsza jest wynikiem wizji lokalnej przeprowadzonej w Instytucie Anatomicznymi we Wrzeszczu pod Gdańskiem przez członków Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich. Znaleziono tam cementowe baseny pełne poćwiartowanych zwłok, kotły z ciemną cieczą, w której pływały części ciał ludzkich, spreparowane kości i płaty skór ludzkich, a także kostki mydła i foremki do jego wyrobu. Szczególnie drastyczny jest tutaj opis ciał ludzkich potraktowanych zupełnie przedmiotowo. Już w antyku darzono szacunkiem zwłoki ludzkie. Druga część to opowiadanie (relacje) byłego preparatora, Polaka z Gdańska. Chłopiec około 20 lat, który podczas wojny uciekł z niewoli i powrócił do matki. Tu zamieszkał u nich Niemiec, który dał mu pracę w Instytucie Anatomicznym. Chłopiec ten był jednym z pięciu, którzy zajmowali się wyrobem mydła z tłuszczu ludzkiego. Opowiada on jak oddzielano kolejno : skórę, kości, tłuszcz i mięśnie. Jak mówi : "W Niemczech można powiedzieć ludzie umieją coś zrobić z niczego". To "coś" to mydło z "niczego" czyli z ludzkich ciał. Chłopak ten pozbawiony jest oporów moralnych do tego stopnia, iż nie tylko produkuje, ale nawet używa go on i jego rodzina. Tłumaczy on, iż ciała ludzkie brali z domu wariatów, więzień. Jednak odczuwali ich brak, aż do momentu, gdy zamontowano gilotynę. Jednak wówczas prof. anatomii narzekał, gdyż takie ciała, które miały odcięte głowy szybko się psuły. Największym zmartwieniem profesora był fakt, iż mydło wytwarzane z ludzkiego tłuszczu miało niemiły zapach. Przywoził on z różnych zakładów chemicznych olejki eteryczne, aby zmienić jego zapach, lecz nic nie pomagało. Trzecia część to zeznanie profesorów, kolegów Spannera, którzy twierdzą, iż o istnieniu fabryki nie wiedzieli, są wstrząśnięci. Stwierdzają, iż znając Spannera mogli przypuszczać, iż jest on zdolny go wytwarzania mydła z tłuszczu ludzkiego. Jednak różna była dla nich motywacja, jaką mógł się kierować Spanner. Dla jednego oczywiste jest, iż anatom - "jako karny członek partii" wykonałby każdy rozkaz. Według drugiego, do takiego postępowania mógł go skłonić "wzgląd na stan ekonomiczny kraju, gdyż Niemcy przeżywali wówczas wielki brak tłuszczu.

Zestaw XV

1.Przekonaj, że utwór T. Różewicza „Kartoteka” jest zapisem o losie polskim.

W swoim dramacie Różewicz prezentuje kondycję społeczeństwa polskiego. Reprezentantem tego społeczeństwa jest Bohater, człowiek z pokolenia Kolumbów, który kilkanaście lat po wojnie waha się między postawą indywidualizmu a konsumpcjonizmu. Kontrastując swojego Bohatera z modelem romantycznym, autor przeciwstawia aktywność, idealizm, indywidualizm charakterystycznym dla jego czasów postawom: konsumpcjonizmowi, bezideowości, bierności. Bohater to człowiek wypalony psychicznie przez doświadczenia wojny i lata stalinizmu. W czasie wojny bohater walczył, po odzyskaniu niepodległości w państwie komunistycznym „klaskał”, a teraz w latach popaździernikowych pragnie dóbr materialnych i kultury masowej. Stan ducha Bohatera jest stanem społeczeństwa po 56r., zniszczonym przez negatywne zmiany i doświadczenia.

2.Wyjaśnij, jaką odpowiedź daje w swojej pow. „Początek” A. Szczypiorski na pytanie: „pamiętać czy zapomnieć o nieludzkich doświadczeniach”.

Powieść Szczypiorskiego jest próbą ocalenia pamięci o trudnych relacjach między ludźmi, o zróżnicowaniu postaw, jednoznacznej i podwójnej moralności. Autor przedstawił faktyczne wydarzenia, nie oceniając, a stojąc „z boku”. Tym samym odpowiada na pytanie „pamiętać czy zapomnieć o nieludzkich doświadczeniach”, a jego odpowiedź brzmi: „pamiętać”, inaczej nie napisałby tej powieści.

3.Wyjaśnij, co oznacza pojęcie: człowiek złagrowany.

Człowiek złagrowany - termin będący określeniem postawy więźnia radzieckich obozów pracy, który, aby przeżyć, odrzuca wartości humanistyczne i podporządkowuje się prawom życia obozowego. Termin pochodzi od rosyjskiego słowa „łagier” - obóz.

Zestaw XVI

1.Przekonaj, że „Dżuma” A. Camusa jest powieścią egzystencjalną.

Dżuma to powieść, której bohaterowie muszą się ustosunkować wobec zarazy dziesiątkującej miasto. Reprezentują oni różne postawy: od obojętności poprzez stopniowe zainteresowanie aż do aktywnego przeciwdziałania i obrony zagrożonych. Motywacja postępowania również jest niejednakowa: jedni starają się po prostu dobrze wypełniać swoje obowiązki, inni pragną wywołanego dżumą zamieszania, by ukryć własne przestępstwa, jeszcze inni za wszelką cenę chcą opuścić niebezpieczne miejsce, by ratować szczęście osobiste. Na kartach utworu toczy się też dyskusja o Bogu, epidemii odbieranej jako kara za grzechy, śmierci niewinnych, „świętości bez Boga”, heroizmie w wypełnianiu codziennych obowiązków. Główna postać - dr Rieux - jest uosobieniem prawości, odpowiedzialności, obowiązkowości, zawodowego perfekcjonizmu. Wobec zła przyjmu­je postawę jednoznaczną: uważa, że należy mu się przeciwstawić, nie można ustawać w wysiłkach, by odwrócić straszny los. Jest przy tym osobą wyrozumiałą, nie odbiera innym prawa do decydowania o sobie. Szansę mieszkańców Oranu widzi w solidarnej walce z dżumą. Człowiek jest istotą społeczną i tym tłumaczy się racja jego pracy, często ponad siły. Główny bohater Dżumy jest odbierany jako egzystencjalista, cho­ciaż pojęcie to w książce nie zostało użyte.

2. Przedstaw głównego bohatera dramatu Różewicza „Kartoteka”.

Bohater "Kartoteki" to ktoś, o kim niewiele mamy konkretnych informacji, bo przecież to, co o nim wiemy, pochodzi tylko z jego pamięci. Jest on człowiekiem bez imienia i bez nazwiska, każdy mówi do niego inaczej, nie ma określonego wyglądu, zawodu - występuje w różnych rolach. Nie znamy też jego wieku - dla każdego z kim się spotyka reprezentuje inny okres swojego życia: raz ma lat siedem, raz osiemnaście, a kiedy indziej trzydzieści osiem. Jednak z dialogów z ludźmi, którzy do niego przychodzą można dowiedzieć się w jakich czasach żyje, a w związku z tym co przeżył. Jest on przedstawicielem "pokolenia Kolumbów" - jak nazwał ich Roman Bratny - pokolenia tragicznego, okrutnie doświadczonego przez los. Wojna zabrała im najpiękniejsze lata młodości, kiedy w każdym kształtuje się system wartości. Gdy wojna się skończyła, byli zagubieni, nie umieli żyć w normalnej rzeczywistości już jako dorośli, samodzielni ludzie. W tę moralną pustkę wkroczył nowy totalitaryzm - komunizm, w który wielu z nich uwierzyło. Bohater również przyznaje się do tego mówiąc, że "klaskał". Teraz, wspominając, bardzo to przeżywa i żałuje swego postępowania. Oba totalitaryzmy, jakie przeżył, zniszczyły psychicznie Bohatera - człowieka wrażliwego. Po latach bowiem zrozumiał, że to nie on kierował swoim losem, iż ktoś inny za niego układał kartotekę jego życia, a tym kimś byli ludzie, którzy posiedli władzę kreowania historii.

3.Wyjaśnij sens tytułu utw. H. Krall „Zdążyć przed Panem Bogiem”.

Tytuł książki jest doskonałą wizytówką dwu wiodących motywów tematycznych: sytuacji w warszawskim getcie podczas akcji likwidacyjnej i próby ocalenia życia choćby niewielkiej grupy ludzi oraz praca lekarza, kardiochirurga, ratującego pacjentów zagrożonych śmiercią, nawet gdy ich stan wydaje się beznadziejny a operacja nieuzasadniona. Marek Edelman postawił sobie cel uprzedzenia Pana Boga, który upomina się o ludzi i chce zabrać do siebie. Sens tytułu wyjaśnia doskonale myśl: „Pan Bóg już chce zgasić świeczkę, a ja muszę szybko osłonić płomień, wykorzystując Jego chwilową nieuwagę.” Walka o ocalenie człowieka od śmierci, choćby jego życie nie miało być długie, jest najważniejsza - nie można porównywać jej z innymi działaniami.

Zestaw XVII

1.Przedstaw rzeczywistość łagrową w utw. „Inny świat” Grudzińskiego.

Jest to książka o sowieckich więzie­niach i obozach pracy, o metodach przesłuchiwania więźniów, zmu­szania ich do podpisywania spreparowanych zeznań, torturach, wymu­szaniu posłuszeństwa głodem, zimnem, wyczerpującą pracą przez wie­le godzin. Autor pokazuje tu organizację życia w obozie, który jest przede wszystkim przedsiębiorstwem produkcyjnym nastawionym na wykorzystanie siły więźniów. Obowiązują w nim specyficzne zwycza­je, hierarchia zarządzających łagrem oraz ukształtowana wśród sa­mych skazańców. Nieludzkie warunki życia i pracy odzierają ludzi z godności, pozbawiają szacunku dla siebie, niweczą podstawowe zasa­dy moralne. Wszystkie działania w obozie obliczone są na jak naj­większą wydajność pracy i psychiczne podporządkowanie więźniów. Człowiek z jego myślami, przeżyciami, pragnieniami w ogóle się nie liczy. Cierpienie fizyczne i psychiczne nie tylko nie bywa łagodzone, ale jest narzędziem formowania więźnia na bezwolną siłę roboczą.

Więźniowie jercewskiego obozu to przede wszystkim narzędzia pra­cy formowane w duchu komunizmu. Zazwyczaj bywali aresztowani za niewielkie przewinienie lub przez przypadek, nieszczęśliwy zbieg okoliczności. Wystarczyło podobieństwo nazwisk, zbyt śmiałe wypowiadanie poglądów, sympatie dla kultury Zachodu, brak kontroli nad postępowaniem po pijanemu itp. Śledztwo opierało się na przekona­niu, że nie ma ludzi niewinnych. Torturowany fizycznie i psychicznie więzień w końcu przyznawał się do najbardziej nawet absurdalnych zarzutów, wiedząc, że nie potrafi się obronić. Skazany człowiek był już w zasadzie pozbawiony woli walki, podporządkowany prześladow­com. Kiedy pokonał trudną drogę do miejsca zsyłki, zupełnie tracił po­czucie własnej wartości. Przeżycia w obozie miały go złamać zupełnie, gdyby jeszcze tliła się w nim jakaś iskra człowieczeństwa.

2.Co oznacza pojęcie „apokalipsa spełniona” i kogo dotyczy?

Apokalipsa spełniona - tym terminem określa się grupę z pokolenia literackiego Kolumbów, którzy zginęli w czasie II wojny światowej w walce z okupantem hitlerowskim. Kolumbowie zaś to ludzie, których młodość, wkraczanie w dorosłe życie przypadło na lata II wojny światowej, pokolenie literackie Kolumbów to grupa twórców, którzy w momencie wybuchu wojny mieli po 18-20 lat i którzy wzięli udział w walce z okupantem, nazwa pochodzi od tytułu powieści Romana Bratnego „ Kolumbowie. Rocznik 20 „ wydanej w Warszawie w roku 1957, do tej generacji pisarzy należeli: Krzysztof Kamil Baczyński (Jan Bugaj), Tadeusz Gajcy, Zdzisław Stroiński, Andrzej Trzebiński, Tadeusz Borowski, Tadeusz Różewicz, Zbigniew Herbert, Roman Bratny i Miron Białoszewski.

3.Wyjaśnij znaczenie tytułu pow. A. Szczypiorskiego „Początek”.

Tytuł powieści Początek jest wieloznaczny i symboliczny, można go odnieść do wielu warstw powieści. Można rozpatrywać go zarówno w wymiarze optymistycznym, jak i pesymistycznym. W wersji optymistycznej tytuł ten oznacza początek dojrzewania młodych bohaterów (np. Pawła Kryńskiego), początek dokonywania wyborów dotyczących przyszłego życia, wchodzenie w dorosłość. Tytuł ten rozumieć można również w aspekcie początku walki ze złem, wyzwania, jakie jednostki połączone chęcią czynienia dobra rzucają systemom przemocy.

Początek to również zalążek nowego życia, nowej możliwości tworzenia rzeczywistości. Czasy wojny, zagrożenia wyzwalają wzmożoną siłę zła, co z kolei prowadzić powinno do większego wysiłku w imię czynienia dobra. W tej interpretacji wojnę możemy uznać za chaos na miarę biblijnej apokalipsy. Początek będzie wówczas oznaczał powstawanie nowego świata, nowego porządku.

Powieść opowiada o hitleryzmie, który uznać możemy za początek późniejszych, zbrodniczych działań będących wyrazem totalitaryzmu to pesymistyczny wymiar znaczenia tytułu.

Koniec wojny oraz starej, przedwojennej epoki to początek epoki nowej. Jednakże w nowym świecie nie ma miejsca dla postaci pozytywnych (sędzia Romnicki został uwięziony, Paweł Kryński wyjechał, Irma Seidenmann opuściła Polskę w 1968 roku).

Wieloznaczność tytułu powieści obrazowo przedstawia symboliczna, końcowa scena powieści. Widzimy w niej Joasię Miriam Wewer w Izraelu, kiedy jest już mężatką i ma urodzić dziecko. Miriam płacze na myśl o dziecku, które nosi w łonie. Być może będzie ono w przyszłości zabijać, być może stanie się ofiarą historii, ale może też nieść dobro i sprawiedliwość. Tak więc każdy nowy człowiek to początek wszystkiego, wielka, choć zagrożona nadzieja.

Zestaw XVIII

1.Wyjaśnij sens słów A. Szczypiorskiego, który o swojej powieści „Początek” powiedział: „książka wyjaśnia wszystko”.

Uważam, iż Szczypiorski chciał przez te słowa powiedzieć, że w „Początku” zawarł swoje zdanie na temat Polski, Polaków, holocaustu, Niemców, relacji międzyludzkich.

2.Przedstaw treść jednego z opowiadań Z. Nałkowskiej „Medaliony”.

Kobieta cmentarna to opis getta żydowskiego w Warszawie w czasie jego likwidacji. Dramat mordowanych rozgrywa się za murem, słychać krzyki i płacz, widać pożary i wyrzucane z okien na bruk dzieci. Ludzie z tej strony muru nie mogą spać, jeść, przeżywają rozterki moralne z powodu swej bezsilności. Próbują zrozumieć, wytłumaczyć sobie, są podatni na propagandę niemiecką, bo wtedy łatwiej im żyć.

3.Wyjaśnij znaczenie tytułu dramatu Różewicza „Kartoteka”.

Kartoteka to karty wyrwane z życia bohatera. Zupełnie luźne, przypadkowe, nie uporządkowane oraz w żaden sposób nie powiązane zdarzenia i rozmowy. Tytuł powieści symbolizuje zatem życie ujęte w kartotekę.

Zestaw XIX

1.Przedstaw utwory lat 70-tych powracające do tematyki wojennej.

Andrzej Szczypiorski "Początek" - to powieść o: - walce dobra ze złem, - Bogu i tolerancji, - miłości i dorastaniu, - totalitaryzmie, - o losach Żydów w czasie II wojny światowej, - postawie Polaków wobec holokaustu.

Hanna Krall "Zdążyć przed Panem Bogiem" - jest literackim reportażem autorki z rozmów z jedynym żyjącym przywódcą powstania w getcie - Markiem Edelmanem. Książka posiada luźną, chaotyczną konstrukcję, stanowiąc jakby zapis odżywającej pamięci Edelmana Mimo braku fabularnej formuły uderza osobistość i emocjonalność wypowiedzi. Opowieść Edelmana odziera z patosu i heroizmu legendę powstania, sprowadza je do wymiary zwykłych ludzkich odczuć i zachowań. Nie szczędzi brutalnej prawdy i odrażających szczegółów.

Gustaw Herling-Grudziński "Inny świat" - jest autobiografią polskiego oficera, zesłanego z "kontrrewolucyjnego" wyroku do lagru na dalekiej północy. Autor opisuje życie obozowe, panujące w nim specyficzne zasady i reguły. Opisuje udręki głodu, zimna, nadmiernej i niebezpiecznej pracy. Wszechwładzę i samowolę obozowych władz. Nienawiść i okrucieństwo przestępców w stosunku do więźniów politycznych. Oszustwa w rozliczaniu wyników pracy. Kradzież żywności i żebraninę przy kuchni.

Miron Białoszewski „Pamiętnik z powstania warszawskiego” - jest to artystyczny zapis osobistych przeżyć autora z okresu powstania warszawskiego. Wspólna tożsamość łączy autora, narratora i głównego bohatera. W swej relacji narrator stara się o zachowanie chronologii, często dokładnie umiejscawia opisywane zdarzenia w czasie, podaje daty, określając dzień, a nawet jego porę. Dla Białoszewskiego ważne jest umiejscowienie w czasie nawet błahych faktów, co jest wynikiem dążenia do specyficznie pojmowanej prawdy pamiętnika, prawdy osobistego doświadczenia bohatera.

2.Kim są bohaterowie pow. Szczypiorskiego „Początek” - przedstaw ich.

Szczypiorski ukazał bohaterów, którzy w czasie wojny musieli dokonywać wyboru. Jedni stawali po stronie najeźdźcy (okupanta), aby ocalić swoje życie. Natomiast inni buntowali się przeciwko złu, które królowało w najbliższej rzeczywistości.
Jedną z bohaterek, która została uratowana dzięki pomocy ludzi jest Irma Seidenman, wdowa po lekarzu. Pomagało jej wielu ludzi narażając swoje życie.
Szczypiorski celowo wskazywał sylwetki heroiczne ludzi, którzy w czasach pogardy czynią dobro. Należy zaznaczyć, że nie chwali społeczeństwa, ponieważ mówi o sprawach doczesnych, o antysemityźmie, tchórzostwie np. postać pięknego Lola - szmalcownika, denucjatora gestapo lub postać Żyda Bronka Blutmana.
Paweł Kryński- jest wyrazicielem poglądów autora, pomaga Żydom, przyjaciel Henryczka Fichtelbaum, którego pragnie ratować przez wyszukanie kryjówek. Bierze udział w powstaniu warszawskim, akceptuje decyzję Henryczka o powrocie do getta. Po wojnie jest działaczem antykomunistycznym, internowany w czasie stanu wojennego.
Sędzia Romnicki- pomaga w ocaleniu Joasi, po wojnie przebywa w więzieniu, bo nie godzi się z rzeczywistością totalitarną, umiera w 1956 roku na wsi u krewnych.
Adam Korda - filolog klasyczny, który nie lubił rzeczywistości. Zaprzyjaźnił się z sąsiadką Irmą i nie mógł pogodzić się z myślą, że może umrzeć uwięziona przez gestapo.

3.Wyjaśnij znaczenie pojęcia: człowiek złagrowany.

Człowiek złagrowany - termin będący określeniem postawy więźnia radzieckich obozów pracy, który, aby przeżyć, odrzuca wartości humanistyczne i podporządkowuje się prawom życia obozowego. Termin pochodzi od rosyjskiego słowa „łagier” - obóz.

Zestaw XX

1.Jaki związek mają słowa Marka Edelmana wypowiedziane w utw. „Zdążyć przed Panem Bogiem”: „Chodziło tylko o wybór sposobu umierania” z treścią utworu?

Związek słów Edelmana z treścią utworu jest taki, że cała rzecz miała miejsce w getcie warszawskich, większość ludności żydowskiej poddała się losowi, jednak inni uważali, że jeśli mają zginąć, to w słusznej sprawie, walcząc o wolność, a nie umierając w komorze gazowej. Każdy wiedział, iż przebywając w getcie musi zginąć, ale dokonywał wyboru swojej śmierci, ponadto mając jeszcze jakieś nadzieje na przeżycie szukał drogi ucieczki przez ręką Boga, który wyciągał ją po dusze.

2.Na czym polega parodia i groteska w „Tangu” Mrożka?

Problemy przedstawione w utworze, niezwykle poważne i trudne, ukazane są przy użyciu parodii i groteski. Konstrukcja Tanga jest parodią formy dramatu rodzinne­go. Akcja prezentuje dzieje młodego człowieka, Artura, zbuntowanego przeciw awangardowo-artystycznej rodzinie. Motyw buntu pokoleń znany był literaturze, tyle że tutaj został parodystycznie odwrócony, przedstawiony na opak. Artur pragnie tego, co zawsze było domeną dorosłych: wychowywać awangardowych rodziców w imię konserwatywnych ideałów, co prowadzi do paradoksalno-groteskowych spięć dialogowych i sytuacyjnych.

W "Tangu" ukazany jest absurdalny obraz polskiej rodziny. Ową rodzinę zastajemy w zupełnie zagraconym salonie. Na stole walają się resztki jedzenia, talerze, filiżanki, but, spodnie, klatka na ptaki. Groteskowe są także pozostałe elementy umeblowania tego pomieszczenia:staroświecki wózek dziecięcy, zakurzona suknia ślubna oraz katafalk otoczony świecami. Przerysowany jest także wygląd samych bohaterów:babcia Eugenia w sukni z trenem i w trampkach, jej brat Eugeniusz w krawacie, żakiecie i w szortach, Stomil (głowa rodziny) to "tłusty, wolny artysta" chodzący w porozpinanej piżamie oraz Edek "osobnik w najwyższym stopniu mętny i podejrzany" wyglądający niechlujnie i tak samo się zachowujący.

3.Wyjaśnij znaczenie pojęcia: człowiek zlagrowany.

Człowiek zlagrowany - termin pochodzący od niemieckiego wyrazu „konzentrazionlager” - obóz koncentracyjny. Borowski użył tego pojęcia na określenie człowieka, który, aby przeżyć, dostosował się do panujących w obozie zasad, zapomniał o swoim człowieczeństwie, stracił zdolność oceny swoich czynów. Zlagrowanie oznaczało odczłowieczenie jednostki, pozbawienie jej elementarnych odruchów i uczuć ludzkich, zabicie wolności, chęci buntu, sprowadzenie życiowych funkcji do poziomu zaspokojenia podstawowych potrzeb fizjologicznych.

---