SYSTEM POLITYCZNY

Formy państwa:

• zasady organizacji aparatu państwowego

• ustrój państwa

• monarchia

• absolutna

• konstytucyjna

• parlamentarna

• republika

• arystokratyczna

• demokratyczna

• system polityczny

• parlamentarno-gabinetowy

• kanclerski

• klasyczny prezydencki

• półprezydencki

• prezydencki wschodni

• parlamentarno-komitetowy

• struktura terytorialno-prawna państwa

• państwo unitarne

• państwo złożone

• unia personalna

• unia realna

• konfederacja (związek państw)

• federacja (państwo złożone)

• reżim polityczny

• państwo demokratyczne

• państwo autorytarne

• państwo totalitarne

System:

• zdefiniowane elementy

• zidentyfikowane zależności

• niektóre zależności implikują inne

• elementy wpływają na całość, ale nie mają wyłączności

• podzbiory wpływają na system, ale nie mają wyłączności.

Forma państwa - konstytucyjne określony sposób organizacji życia politycznego i społecznego.

Forma rządów - wzajemne stosunki formalno-prawne i faktyczne między naczelnymi organami państwowymi.

System polityczny - ogół organów państwowych uczestniczących w działaniach politycznych w ramach danego państwa; ogół zasad i norm regulujących wzajemne stosunki między nimi.

Płaszczyzny typologii systemów politycznych:

• ekonomiczno-ideologiczna

• kraje kapitalistyczne

• kraje realnego socjalizmu

• trzeci świat

• konstytucjonalno-instytucjonalna

• parlamentaryzm/prezydencjalizm

• federalizm/unitaryzm

• konstytucjonalizm skodyfikowany lub nie

• strukturalno-funkcjonalna

• skupia się na działaniach systemu politycznego.

David Easton - system polityczny:

• wzajemne oddziaływanie, w konsekwencji którego w społeczeństwie rozdzielone są środki i konflikty

• jest organizmem samoregulującym i samorozwijającym się

• aktywnie reaguje na bodźce zewnętrzne

• jest zdolny do skłaniania obywateli do przyjmowania rozstrzygnięć podejmowanych w jego ramach

• jest dynamiczną strukturą wzajemnego oddziaływania jego elementów.

Gabriel Almond - system polityczny:

• istotne są psychologiczne aspekty oddziaływania politycznego, tj. impulsy do systemu z jego otoczenia i od elit politycznych

• ma swoja strukturę

• funkcjonuje w warunkach stałych zmian sił i interesów elementów systemu

• efektywność systemu jest mierzona zdolnością zabezpieczenia dynamiki zmian społecznych przy jednoczesnym przestrzeganiu praworządności i stabilności społecznej

• wzajemne oddziaływanie różnych form działalności politycznej struktur państwowych i niepaństwowych rozpatrywane są w 2 płaszczyznach:

• instytucjonalnej (instytucje polityczne)

• normatywnej (kultura polityczna).

Funkcjonowanie systemu jest rozpatrywane na 3 poziomach:

• możliwość systemu - zdolność rządu do oddziaływania na procesy społeczne i zachowanie ludzi

• proces przetwarzania informacji wchodzących do systemu w jego wytwory

• podtrzymywanie modelu i adaptacja - polityczne regulowanie i socjalizacja, podporządkowywanie działań politycznych właściwym zasadom.

Wyjście:

Społeczeństwo, elity polityczne,

Otoczenie międzynarodowe

->1.System polityczny

->2. otoczenie wewnętrzne

->3. otoczenie zewnętrzne (UE - system polityczny bez państwa)

-> 4.otoczenie zewnętrzne (międzynarodowe)

Rozumienie pojęcia systemu politycznego:

• podejście instytucjonalne

• podejście strukturalno-funkcjonalne

• podejście systemowe.

Otoczenie systemu politycznego:

• sfera wewnętrzna

• ekonomiczna (typy środków własności i produkcji, charakter gospodarowania)

• społeczna (struktura społeczna)

• kulturowa (kultura, religia, poglądy, idee)

• sfera zewnętrzna (otoczenie międzynarodowe, państwa, organizacje).

Funkcje (zadania) systemu politycznego - każde działanie przyczyniające się do zachowania systemu w długotrwałym okresie poprzez podtrzymywanie jego obecnego stanu i jednoczesne zapewnianie dalszego rozwoju:

• przetworzenie informacji i energii pochodzących z otoczenia i wytwarzanych wewnątrz systemu

• rozwiązywanie problemów otoczenia i systemu

• przetrwanie - zaadoptowanie się do nowych warunków

• zaspokajanie żądań społecznych

• komunikacja z otoczeniem i pozyskiwanie impulsów

• dopełnianie działania innych podsystemów społecznych.

Wkłady systemu politycznego (Easton/Almond):

• żądania

• informacja o stanie otoczenia lub samego systemu

• postulaty zmiany politycznej wyrażone pod postacią

• rozdział dóbr, regulacja zachowań, dostęp do zasobów

• wydarzenie w otoczeniu lub systemie jeśli spełnia kryteria jakościowe/ilościowe

• poparcia (wkład energetyczny)

• wkład energii do systemu, w efekcie czego system zwiększa własne zasoby materialne i niematerialne

• podstawowym zasobem jest umocnienie legitymizacji systemu

• pochodzą najczęściej z własnego społeczeństwa, otoczenia międzynarodowego, elit politycznych.

• symboliczne

• materialne

• wymuszone

• partycypacyjne

• bierne (przestrzeganie prawa)

• aktywne (głosowanie)

otoczenie System polityczny otoczenie

Poparcia i żądanie Wytwory systemu politycznego

Sprzężenie zwrotne

Artykulacja interesów interesy i postulaty kierujemy do odpowiednich organów, dokonuje się w sposób

Selekcja postulatów pośredni (np. partie)

Zasada subsydiarności (pomocniczości) - wyższe organy nie powinny ingerować w zaspokajanie potrzeb niższych szczebli, jeśli takowe sobie radzą, stopniuje odpowiedzialność państwa.

Partie polityczne - pośredniczą między społeczeństwem a systemem politycznym w realizacji jego celów, artykulacji interesów, potrzeb, żądań.

TYPY SYSTEMÓW POLITYCZNYCH

Typy systemów politycznych:

• liberalne (poliarchiczne)

• postsocjalistyczne.

Systemy liberalne:

• alternacja władzy (przejęcie władzy przez opozycję z rąk aktualnie rządzących)

• odpowiedzialność egzekutywy

• konkurencyjny system partyjny

• formalne i materialne gwarancje praw i wolności obywatelskich

• społeczeństwo obywatelskie partycypujące w sferze polityki

• regularne, wolne, rywalizacyjne wybory podlegające kontroli społecznej

• występują w formie większościowej lub konsensulanej

• Europa, A. Płn., Australia, Indie, Japonia.

Systemy postsocjalistyczne:

• wprowadzenie zasad demokracji i gospodarki rynkowej

• niedojrzałość instytucjonalna oraz mankamenty kultury prawnej i politycznej

• asymetria przekształceń społeczno-ekonomicznych i występowanie kwestii społecznych w debacie politycznej i programach partii politycznych

• populizm w polityce

• rozbity i spolaryzowany ideologicznie system partyjny

• niestabilne rządy załamania reżimów demokratycznych; fasadowość demokracji.

Alternacja - przejęcie władzy przez układ opozycyjny od strony rządowej

Konkurencyjny system polityczny - partie powinny być wobec siebie alternatywą programową

Model konsensualny - wymusza i zakłada dochodzenie do władzy na drodze kompromisu, koalicji, negocjacji:

• uzyskanie władzy

• rywalizacja w ramach proporcjonalnego sytemu wyborczego

• zasady rywalizacji

• w ramach systemu wielopartyjnego

• tworzenie gabinetu koalicyjnego w wyniku przetargów

• podział władzy

• dekoncentracja władzy w poziomie i pionie

• rozproszenie władzy

• separacja władz między egzekutywą i legislatywą

• równowaga pomiędzy gabinetem a parlamentem

• równowaga pomiędzy izbami

• efektywny bikameralizm

• federalizm i autonomia

• decydowanie

• współpraca, negocjacje w celu osiągnięcia kompromisu

• stabilność rządu

• narażony na wewnętrzne konflikty

• reprezentatywność

• jest lepszym rozwiązaniem dla społeczeństw zróżnicowanych, gdyż mniejszości uzyskują parlamentarną reprezentację

• federalizm lub decentralizacja

• Austria, Belgia, Holandia, Szwajcaria.

ELEKTORAT

(powszechne wybory)

Parlamenty krajowe

Rada Federalna Rada Narodowa Prezydent Federalny

Kanclerz

AUSTRIA

Rząd federalny

Model westminsterski:

• uzyskanie władzy

• rywalizacja w ramach większościowego systemu wyborczego

• pluralistyczny system wyborczy

• zasdy rywalizacji

• w ramach systemu dwupartyjnego

• tworzenie gabinetu jednopartyjnego w wyniku uzyskania większości

• podział władzy

• koncentracja władzy w poziomie i pionie

• parlament jedno- lub dwuizbowy

• brak separacji władz między egzekutywą i legislatywą

• koncentracja władzy w gabinecie

• przewaga gabinetu

• przewaga izby niższej

• unitarna forma państwa ograniczająca autonomię lokalną

• minimalne znaczenie opozycji

• decydowanie

• współzawodnictwo, narzucanie woli większości, przetargi zredukowane do minimum

• stabilność rządu

• rządy są bardziej stabilne

• reprezentatywność

• funkcjonuje sprawnie w społeczeństwach jednolitych

• parlament nie jest do końca reprezentatywny, gdyż poprzez większościowy system wyborczy mniejszości reprezentowane przez małe partie mają utrudniony dostęp do parlamentu

• WB, Nowa Zelandia, Australia, Kanada, Izrael, Indie.

Systemy wschodnioazjatyckie:

• dominuje orientacja bardziej na kwestie ekonomiczne niż polityczne

• wzrost gospodarczy i dobrobyt dominuje nad poszerzeniem indywidualizmu w ramach społeczeństwa obywatelskiego

• silna władza, szacunek dla silnego państwa

• konfucjoński wymóg lojalności, dyscypliny i obowiązku względem państwa i pracodawcy

• silna tradycyjna rodzina

• Korea Płd., Tajwan, Singapur, Chiny.

Systemy polityczne islamskie (wersja fundamentalistyczna):

• dominacja duchownych

• ustawodawstwo zgodne z religią.

Republika islamska:

• ustrój oparty na religii muzułmańskiej (Somalia, Arabia)

• formalnie państwo z konstytucja i obieralnymi, republikańskimi strukturami władzy (parlament, rząd, prezydent)

• konstytucja oparta na islamskim prawie (szariacie)

• zakazane rejestrowanie partii głoszących liberalizację prawa, brak wolności słowa

• kluczowy wpływ na politykę mają duchowni islamscy

• duchowni kontrolują sądownictwo

• w niektórych krajach islamskich sądownictwo jest w całości oparte na szariacie i nie istnieją kodeksy karne czy cywilne, w sprawach kodeksem jest wyłącznie Koran, w państwach sunnickich hadisy

• w innych krajach istnieją kodeksy spisane w stylu zachodnim, których zgodność z szariatem nadzorują grupy muftich opłacanych przez państwo i bez ich akceptacji nie może być w nich żadnej zmiany

• republika islamska jest wg standardów zachodnich państwem teokratycznym.

Reżimy wojskowe:

• występują najczęściej po zamachach stanu, jako okres przejściowy

• podporządkowanie życia politycznego władzy wojskowych

• wojsko szeroko wstępuje w życie polityczne, zajmuje dużą część ważnych stanowisk państwowych

• państwo jest kierowane metodami wojskowymi

• metody kierowania właściwe dla wojska są stosowane także w innych dziedzinach życia państwa

• zawieszenie norm prawno-konstytucyjnych

• brak opozycji i wyborów demokratycznych na różnych szczeblach władzy

• brak wolnych mediów

• formy:

• junta wojskowa (A. Łacińska, dominuje rada oficerów)

• spersonalizowana dyktatura wspierana przez armię (do władzy dochodzi osoba wspierana przez wojsko)

• rządy cywilne lojalne wobec armii (brak bezpośredniej interwencji armii; Brazylia, Turcja).

Reżim policyjny - życie obywateli kontroluje aparat państwowy, brak wzajemnego zaufania, policja ma bardzo dużą władzę.

STRUKTURA TERYTORIALNO-PRAWNA PAŃSTWA

Elementy ustroju terytorialno-prawnego:

• terytorialny podział państwa

• stosunki pomiędzy organami centralnymi i terenowymi

• stopień centralizacji i decentralizacji władzy

• zakres samorządności organów lokalnych.

Państwo unitarne:

• jednostki administracyjno-terytorialne są podporządkowane organom centralnym i zorganizowane w sposób identyczny

• jednolity system prawa materialnego i formalnego

• jednolity system organów sądowych, prawodawczych i wykonawczych

• jednolite obywatelstwo.

Państwo scentralizowane:

• organy regionalne są podporządkowane władzy centralnej w zakresie wyznaczania urzędników

• zakres kompetencji organów centralnych jest bardzo szeroki i przejmuje kompetencje poziomów niższych.

Państwo zdecentralizowane:

• organy regionalne formowane są niezależnie od organów centralnych

• organy wyższego szczebla nie mogą decydować w sprawach przypisanych do kompetencji poziomów niższych

• organy centralne decydują wyłączenie w sprawach ogólnopaństwowych

• skutkiem decentralizacji władzy jest istnienie samorządu terytorialnego

• w jednostkach samorządu terytorialnego występuje demokracja bezpośrednia lub przedstawicielska.

Autonomia - wewnętrzne samozarządzanie części terytorium państwa na podstawie kompetencji ustawodawczych dotyczących spraw o znaczeniu lokalnym.

Przyczyny autonomizacji regionów:

• geograficzne

• ekonomiczne (jako przejaw wyższego rozwoju lub niedorozwoju)

• historyczne

• etniczne

• narodowościowe

• językowe

• religijne.

Status autonomii wynika z decyzji organu centralnego. Mogą istnieć regionalne parlamenty i rządy działające pod nadzorem organów centralnych, które mogą wyznaczyć swojego pełnomocnika.

Państwo złożone:

• konfederacja

• związek państw, które zachowują suwerenność i utrzymują osobowość międzynarodową

• stosunki między członkami konfederacji mają charakter prawnomiędzynarodowy

• wspólnota oparta jest na prawie międzynarodowym

• suwerenność należy do części składowych (państw), zachowują kompetencje zewnętrzne i wewnętrzne

• realizowanie wspólnych zadań w ramach zawartej umowy

• organy konfederacji wykonują zadania za pośrednictwem organów państw członkowskich

• najczęściej powołuje się wspólny organ w formie zgromadzenia parlamentarnego, gdzie strony mają równe prawa - po jednym głosie

• ustawodawstwo jest realizowane w ramach części składowych, jeśli nie jest delegowane na organy wspólnoty

• federacja

• państwo związkowe

• terytorium państwa federalnego pod względem polityczno-administracyjnym nie jest jednolitą całością (składa się z podmiotów federacji pozbawionych prawa pełnego uczestnictwa w stosunkach międzynarodowych, jest ono silnie ograniczone:

• wysoki próg poparcia w referendum

• podatek secesyjny

• zgoda innych części składowych na secesję)

• części składowe rozporządzają władzą ustrojodawczą i ustawodawczą

• prawo do własnej konstytucji

• prawo do ustaw będących w zgodzie z ustawodawstwem federacji

• części składowe mają samodzielność prawną (własny system prawny i sądowy) i ograniczoną samodzielność polityczną

• istnieją instytucje i przepisy chroniące związek i części związku względem siebie

• nadrzędność prawa

• nadzór nad organami

• przymus, interwencja związku

• druga izba parlamentu federacyjnego

• istnieje podział kompetencji między federację i części składowe

• dualistyczny federalizm (USA, Szwajcaria - konstytucja federacji określa sferę wyłącznej kompetencji związku w pewnych sprawach, kwestie pozostałe nie zastrzeżone konstytucją są oddawane częściom składowym

• zasada wyłącznej kompetencji związku i sfery tzw. kompetencji konkurencyjnych (Austria, RFN)

• trójdziałowe rozgraniczenie - wyłącznie związek, wyłącznie części składowe i wspólne kompetencje (Indie)

• części składowe są podmiotami federacji i mają własny podział administracyjno-terytorialny

• istnieje podwójne obywatelstwo

• dwuizbowy parlament federacji, izba druga skupia przedstawicieli części składowych

• zasada równego przedstawicielstwa

• zasada zróżnicowanego przedstawicielstwa w zależności od liczby ludności.

Federacje powstają na drodze:

• przekształceń konfederacji

• dobrowolnej umowy między państwami

• wcielenia terytoriów

• dekoncentracji jednolitego państwa.

SYSTEM RZĄDÓW

System rządów:

• podstawą klasyfikacji systemów rządów jest podział władz

• zespół zasad organizacyjnych i funkcjonalnych określających relacje między konstytucyjnie wyodrębnionymi centralnymi organami państwa

• relacje zachodzące na linii egzekutywa-legislatywa

• normatywny i rzeczywisty układ występujący między władzą ustawodawczą i wykonawczą.

Warunkiem demokratyczności systemu rządów jest umieszczenie parlamentu na szczycie drabiny organów państwa i jednoczesny horyzontalny i wertykalny podział władzy.

Zasada jednolitości władzy - struktura organizacyjna państwa jest wielopoziomowa, ale hierarchiczna - wielość organów, ale nie ośrodków władzy.

System parlamentarno-gabinetowy:

• kształtował się pod wpływem czynników

• rozrost i instytucjonalizacja partii politycznych

• upowszechnienie demokratycznego prawa wyborczego

• dewaluacja roli monarchy

• występuje podział władz oraz zadań w ramach postępowania legislacyjnego (parlament uchwala ustawy, władza wykonawcza realizuje akty prawne)

• pomiędzy ośrodkami władzy występuje współpraca

• władza wykonawcza pochodzi od parlamentu

• gabinet jest odpowiedzialny przed parlamentem za podejmowane decyzje i sposób sprawowania władzy

• egzystencja rządu zależy od poparcia większości parlamentarnej

• uzyskanie władzy przez premiera wymaga zgody parlamentu

• uzyskanie władzy przez ministrów wymaga poparcia premiera i parlamentu

• zazwyczaj na premiera jest desygnowany lider partii politycznej dysponującej największym odsetkiem mandatów w parlamencie

• niektórych krajach gabinet musi otrzymać formalne uprawnienia do rządzenia w drodze głosowania w parlamencie nad wotum zaufania dla nowej ekipy (Belgia, Grecja, Szwecja)

• odpowiedzialność rządu przed parlamentem w drodze instytucji wotum nieufności w przypadku układu bikameralnego jest realizowana przez izbę niższą pochodząca w wyborów powszechnych

• nie występuje zasada separacji władz i np. ministrowie mogą być często deputowani

• gabinet, współdziałając z głową państwa, może doprowadzić do przedterminowego rozwiązania parlamentu (izby niższej), co oznacza rozpisanie przedterminowych wyborów

• władza wykonawcza ma dualistyczny charakter (głowa państwa i szef rządu), występuje podział władz; obustronna zależność

• współudział egzekutywy w procesie ustawodawczym (wewnątrz parlamentu)

• głowa państwa spełnia jedynie funkcje reprezentacyjne i ceremonialne oraz organizacyjne (rozpisanie wyborów)

• istnienie parlamentu wyłanianego na drodze powszechnych wyborów (w przypadku bikameralizmu przynajmniej izba niższa)

• reżim słabo zapobiega kryzysom, częste zmiany gabinetów

• reżim dopuszcza mechanizmy usuwania napięć między parlamentem a egzekutywą (obalenie niepopularnego rządu, rozwiązanie skłóconego parlamentu)

• reżim wymusza tworzenie koalicji, osiąganie konsensusu politycznego

• wysoki współczynnik powrotów ministrów w kolejnych gabinetach, co zapewnia wysoki poziom stabilności demokracji

• występowanie: Europa, Japonia, Indie, Kanada, Australia.

System kanclerski:

• jeden z rodzajów systemu parlamentarno-gabinetowego

• silna pozycja szefa rządu - kanclerza, który nie pełni roli primus inter pares, lecz jest ośrodkiem centralnym gabinetu, ustala politykę, nadzoruje działalność

• rząd odpowiada przed parlamentem tylko solidarnie - in corpore

• odpowiedzialność rządu przed parlamentem jest przesunięta na osobę szefa gabinetu

• wymagane jest jednoczesne podanie we wniosku o wotum nieufności względem kanclerza nowego kandydata (konstruktywne) - stabilizuje system polityczny

• trójczłonowy charakter egzekutywy (głowa państwa, rząd, kanclerz)

• ministrów może odwołać tylko prezydent na wniosek kanclerza

• indywidualna odpowiedzialność polityczna ministrów jest realizowana przed kanclerzem

• system cechuje odporność na negatywne następstwa radykalizmu parlamentarnego

• ceremonialna i reprezentacyjna funkcja głowy państwa, wybierany przez zgromadzenie związkowe (członkowie Bundestagu i taka sama liczba członków parlamentów krajowych).

System prezydencki:

• zasada rozproszenia i rozdzielenia władz, separacja władzy ustawodawczej i wykonawczej, konkurencja o sprawowanie władzy

• wzajemne powściąganie się władz - pełna i sztywna realizacja systemu rozdziału władz

• w odrębnych wyborach powszechnych zostaje powołany prezydent oraz legislatywa, posiadają odrębną legitymacje do sprawowania władzy

• obustronna niezależność egzekutywy i parlamentu

• prezydent pełni jednocześnie funkcje głowy państwa i szefa gabinetu (monizm egzekutywy)

• prezydent wykonuje bezpośrednio i samodzielnie funkcję rządzenia, ma konstytucyjne uprawnienia i kompetencje

• prezydent powołuje ministrów kierujących poszczególnymi ministerstwami, ponoszą przed nim odpowiedzialność polityczną i spełniają funkcje doradcze

• prezydent nie jest odpowiedzialny politycznie przed parlamentem, ale można wobec niego postawić formę odpowiedzialności konstytucyjnej (impeachment), dotyczy to także ministrów (decyzję o postawieniu w stan oskarżenia podejmuje Izba Reprezentantów, o winie rozstrzyga Senat - decyzje zapadają większością 2/3 głosów)

• prezydent jest centrum inicjatywy politycznej i głównym ośrodkiem sprawowania władzy państwowej, stoi na czele aparatu państwowego, mianuje ambasadorów, sędziów Sądu Najwyższego, głównodowodzący armii, traktaty i umowy międzynarodowe

• zakaz łączenie funkcji deputowanego i członka gabinetu

• symetryczna dwuizbowość jako element koncepcji równoważenia władz

• legislatywa posiada pełną autonomię w zakresie stanowienia prawa, prezydent w zakresie jego wykonywania

• egzystencja gabinetu jest niezależna od układu sił w parlamencie

• prezydent nie posiada inicjatywy ustawodawczej, może jedynie sugerować podjęcie przez parlament określonych działań legislacyjnych

• wobec projektów ustaw może zastosować jedynie weto zawieszające, które może być przełamane ponowną uchwałą parlamentu większością 2/3 w każdej z izb

• prezydentowi nie przysługuje prawo rozwiązania parlamentu przed upływem kadencji

• zmiana na stanowisku prezydenta pociąga za sobą gruntowna wymianę kierowniczych kadr administracji

• reżim wykazuje nieelastyczność polegającą na braku mechanizmów usuwania napięć w stosunkach między rządem a większością parlamentarną

• rozbudowana administracja federalna

• reżim zapewnia większą stabilność, uniezależnia los rządu od zmiennych i nietrwałych układów sił w parlamencie, szczególnie wtedy, gdy parlament jest rozdrobniony.

System półprezydencki:

• system wzmacnia pozycję głowy państwa

• głowa państwa panuje i rządzi oraz posiada funkcje arbitrażu politycznego

• z reguły bezpośredni sposób powoływania prezydenta przez naród w wyborach powszechnych lub specjalnie do tego powołanie kolegium elektorów

• równość legitymacji wyborczej legislatywy i egzekutywy

• kompetencje prezydenta w stosunku do rządu (powoływanie i odwoływanie premiera i ministrów) i parlamentu (rozwiązanie przedterminowe, weto ustawodawcze), prawo rozpisania ogólnokrajowego referendum

• określony konstytucyjnie i niezależny od układu sił politycznych w parlamencie czas sprawowania przez prezydenta swego urzędu

• prezydent dysponuje kompetencjami podejmowania decyzji politycznych w zakresie polityki wewnętrznej i zewnętrznej

• odpowiedzialność konstytucyjna prezydenta przy jednoczesnym braku odpowiedzialności politycznej przed parlamentem z wyjątkiem podobania się opinii wyborców

• ministrowie i premier nie pełnią funkcji doradczych wobec prezydenta

• dualizm egzekutywy (prezydent + gabinet z premierem)

• istnienie rządu jest uzależnione od zaufania parlamentu oraz prezydenta, który może zdymisjonować gabinet (zasada podwójnej odpowiedzialności).

System prezydencki wschodni:

• system konstytucyjnie określany jako prezydencki

• otwarta egzekutywa

• formalny trójpodział władzy jest zachwiany ze względu na kompetencje prezydenta

• prezydent stoi ponad organami państwa, jest autorem podejmowanych decyzji politycznych (powołuje rząd, niekoniecznie za poparciem parlamentu)

• rząd musi cieszyć się poparciem prezydenta

• parlament może uchwalić premierowi wotum nieufności, ale ostateczna decyzja należy do prezydenta, który może rozwiązać parlament lub usunąć rząd

• prezydent może wydawać akty prawne (dekrety)

• prezydent dysponuje prawem weta zawieszającego, które parlamentowi trudno jest przełamać

• działania prezydenta mogą ograniczać ustawodawczą funkcję parlamentu

• słaby parlament, słaby rząd, silny prezydent, władza formalna jak i nieformalna skupia się w ręku prezydenta

• partia władzy przy braku takiego umocowania w ustawie zasadniczej, jest ona zapleczem prezydenta, tworzona przez polityków i oligarchów

• system polityczny jest głównym determinantem systemu partyjnego

• partie są w dużym stopniu odzwierciedleniem relacji między nimi a ośrodkami władzy

• partie nie pełnią realnie funkcji kontrolnej wobec władzy, nie służą też do kanalizowania społecznych interesów

• Rosja - rząd powoływany przez prezydenta, dlatego nie ma potrzeby zawierania stałej koalicji parlamentarnej, powstają bloki skupione wokół partii władzy, które popierają działania prezydenta lub są im przeciwne

• powody udzielania władzy poparcia odzwierciedlają układ interesów

• demokracja fasadowa

• scenę polityczną trudno oddzielić od związków z gospodarką.

System parlamentarno-komitetowy:

• system rządów Zgromadzenia, Komitetu

• zasada organizacyjnej jednolitości władzy państwowej w wymiarze horyzontalnym (brak podziału władz, ale obecność funkcjonalnego podziału kompetencji)

• zasada podziału władz w wymiarze wertykalnym (właściwym dla państwa federacyjnego)

• system łączy elementy separacji organizacyjnej z daleko idącą współpracą między legislatywą i egzekutywą, co ogranicza znaczenie zasady większości w podejmowaniu decyzji

• rozproszenie władzy pionowe (federalizm) i poziome (dwuizbowy, w pełni symetryczny parlament, kolegialne ciało wykonawcze)

• parlament - Zgromadzenie Związkowe (Rada Kantonów + Rada Narodowa) jest najwyższym organem władzy reprezentującym naród, interpretującym suwerenność narodu i wykonującym w jego imieniu władzę na zasadzie wyłączności

• parlamentowi konstytucyjnie są podporządkowane wszystkie inne organy państwa

• parlament ma pewne uprawnienia zwierzchnie wobec innych władz

• brak kontroli ustawodawstwa parlamentu ze strony innych organów władzy

• brak możliwości przedterminowego rozwiązania parlamentu

• kooperacja dwóch równorzędnych podmiotów reprezentujących władzę ustawodawczą (Zgromadzenie Związkowe) i wykonawczą - rząd (Rada Związkowa)

• głową państwa kolegialną jest Rada Związkowa jako całość

• egzekutywa jest wybierana przez parlament i niezależna od zaufania parlamentu

• egzekutywa ma charakter monokratyczny i kolegialny (Rada Związkowa, na jej czele stoi premier, który jest jednocześnie głową państwa - Prezydent Związkowy)

• brak weta ustawodawczego egzekutywy

• prezydent Rady Związkowej jest jedynie koordynatorem prac Rady, która działa kolegialnie

• rząd jest komitetem wykonawczym parlamentu i politycznie przed nim odpowiedzialny, jest mocno skrępowany dyrektywami parlamentu

• obsada stanowisk w rządzie nie dokonuje się na drodze przetargów, egzekutywa składa się z 7 osób wybieranych przez obie izby parlamentu na okres 4 lat (bez możliwości wcześniejszego odwołania)

• wszystkie miejsca w rządzie są rozdzielone wg tzw. magicznej formuły pomiędzy 4 partie, z których każda uzyskuje minimum 10% głosów w wyborach do parlamentu; nie tworzą one jednak koalicji w klasycznym rozumieniu, nie negocjują, także nie o stanowisku premiera

• premier (Prezydent Związkowy) jest wybierany spośród członków Rady Związkowej (rządu) na okres 1 roku, stanowisko rotacyjne, tzn. każda partia wchodząca do koalicji obsadza stanowisko premiera przez ¼ kadencji

• brak koncentracji władzy w ręku szefa rządu - kolegialny charakter monistycznej egzekutywy

• system mocno uprzywilejowuje partie polityczne, stają się one de facto motorem polityki państwa, na nich koncentrują się uprawnienia parlamentu i rządu wykonującego polecenia parlamentu

• wybieralność rządu przez parlament, brak możliwości wyrażenie mu wotum nieufności lub wotum zaufania

• polityczna niezależność głowy państwa od parlamentu

• umocnienie pozycji głowy państwa (prezydenta) wśród innych naczelnych organów władzy

• prezydent dowolnie mianuje szefów resortów, którzy realizują jego politykę i od którego są zależni.

USTRÓJ PAŃSTWA

Monarchia:

• forma rządów, w której monarcha (król, car, wieli książę, cesarz, sułtan,

faraon, szach) reprezentuje władzę suwerenną;

• władzę wykonuje samodzielnie albo wraz z innymi organami władzy;

• monarchia może mieć charakter dziedziczny lub elekcyjny.

Obecnie istniejące rodzaje monarchii:

królestwa - 34 (*15),

księstwa - 3,

emiraty- 3 (w tym jedna federacja emiratów),

sułtanaty- 2,

teokracje - 1,

cesarstwa - 1,

wielkie księstwa - 1,

Państwa oznaczone gwiazdką (*) to "Commonwealth realms" - niepodległe, ale w

unii personalnej ze Zjednoczonym Królestwem Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej.

Monarchia dziedziczna - ustrój polityczny charakteryzujący się dziedziczeniem

tronu z ojca na syna. Monarchią dziedziczną może być każda monarchia oprócz

elekcyjnej: Wielka Brytania, Wielkie Księstwo Litewskie (do 1569), Imperium

Rosyjskie.

Monarchia elekcyjna - ustrój polityczny charakteryzujący się wyborem monarchy

(wodza, władcy, króla, cesarza) przez społeczeństwo lub jego uprawnioną

część.

a) Historyczne monarchie elekcyjne: Królestwo Wizygotów we

wczesnośredniowiecznej Hiszpanii, I Rzeczpospolita, Rzeczpospolita Obojga

Narodów, Państwo Kościelne.

b) Istniejące monarchie elekcyjne: Malezja, Kambodża, Watykan.

Monarchia despotyczna:

• cała władza nad państwem skupiona jest w ręku jednej osoby, tytułującej się

królem lub cesarzem;

• władca sprawuje legalnie zdobytą władzę, nie podlegając żadnym prawom;

• władca skupia w swoim ręku władzę ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą;

• w celu utrzymania władzy władca stosuje przemoc;

• typowym przykładem jest Egipt i panowanie faraonów.

Cechy monarchii despotycznej:

• dziedziczność władzy,

• przekonanie, że władza pochodzi od bogów,

• przekonanie, że monarcha jest żywym bogiem lub synem bogów,

• władca najwyższym kapłanem,

• zhierarchizowane społeczeństwo: zamknięte grupy społeczne: np. kapłani, magowie,

urzędnicy, chłopi, rolnicy,

• licząca się politycznie grupa kapłanów,

• dostęp do edukacji monopolizowany przez wyższe klasy (władca, kapłani, urzędnicy,

magowie),

• typowe państwo teokratyczne,

• scentralizowany model rządzenia.

Monarchia patrymonialna - monarchowie dysponują królestwem jak prywatnym

majątkiem i nie postrzegają swej władzy jako funkcji publicznej. Król był źródłem

prawa i stał ponad nim.

Monarchia feudalna:

• ustrój, w którym panuje tzw. system feudalny;

• władza formalnie jest w rękach króla, która jest dziedziczna na jego potomków;

• arystokracja lub szlachta rządzi państwem przez posiadanie ziem nadanej przez

króla;

• rycerstwo w nagrodę za wierność, męstwo otrzymuje ziemię na posiadłościach

swoich panów (arystokratów). Muszą oni jednak złożyć swojemu panu hołd

lenny. Chłopi (wieśniacy) uprawiają ziemię trzech powyższych stanów.

Z monarchii feudalnej na końcu XV w. zaczęły wykształcać się inne ustroje:

- monarchia absolutna - Francja, Hiszpania, Imperium Osmańskie, Szwecja,

Dania, Austria itd.

- monarchia administracyjna - Portugalia,

- Republika - Holandia, państewka włoskie,

- monarchia parlamentarna - Anglia.

Monarchia stanowa:

• forma schyłkowego okresu średniowiecza, związana z wyodrębnieniem się

zróżnicowanych grup społecznych (stanów):

• władza monarchy, dotąd patrymonialnego, została ograniczona na rzecz

stanów, szczególnie rycerstwa i duchowieństwa, niekiedy mieszczaństwa;

• udział stanów w rządach był realizowany przez reprezentację w

zgromadzeniach stanowych (późniejsze parlamenty) i różne formy samorządu;

• w większości państw europejskich monarchowie zwiększali stopniowo swoją

władzę, co doprowadziło do powstania monarchii absolutnych, a tylko w

nielicznych (Polska, Anglia) parlamenty zachowały swe uprawnienia, a nawet

powiększyły.

Monarchia stanowa we Francji

Przypada na XIV i XV w. Ukształtowała się w wyniku wyodrębnienia się w poprzedzającym ją okresie rozdrobnienia feudalnego trzech stanów - rycerstwa, duchowieństwa oraz tzw. stanu trzeciego (mieszkańcy miast i wolni chłopi) oraz współdziałania królów z dynastii Kapetyngów, a później Walezjuszy z tymi stanami w procesie jednoczenia ziem francuskich. Za początek okresu francuskiej monarchii stanowej uznaje się rok 1302 (Stany Generalne zostają zwołane po raz pierwszy przez króla Filipa IV) i trwa on do roku 1484 (Stany Generalne zostają zwołane po raz ostatni w XV w., później tracą swoje znaczenie).

Monarchia stanowa w Polsce

W Polsce monarchia stanowa powstała na drodze współdziałania władców z przedstawicielami stanów w trakcie jednoczenia państwa polskiego. Powstanie monarchii stanowej w Polsce wiąże się ze zjednoczeniem państwa i przezwyciężeniu rozbicia dzielnicowego. Monarchia stanowa w Polsce trwała od 1320 roku (koronacja Władysława Łokietka) do roku 1454 (przywilej cerekwicko-nieszawski).

Monarchie absolutne:

• forma rządów występująca przede wszystkim we wczesnonowożytnej oraz

starożytnej monarchii (ustrój Cesarstwa Rzymskiego);

• monarcha posiada nieograniczoną władzę, otrzymał ją od Boga i dlatego lud nie

może ingerować w kwestie władzy i odebrać mu boskich uprawnień;

• król nie jest związany żadnymi normami, nie podlega prawu, poza boskim, nie

podlega kontroli, władza jest skupiona w jednym ręku i nie jest równoważona

innym centrum władzy;

• monarcha skupia w swoim ręku władzę sądowniczą, ustawodawczą i

wykonawczą (król wyznacza swoich przedstawicieli do poszczególnych

ośrodków władzy, osobiście zajmując się tylko sprawami najwyższej wagi);

• kształtowanie się nowożytnego absolutyzmu związane jest z końcem feudalizmu

i pojawieniem się silnych, scentralizowanych państw narodowych, co

doprowadziło do ograniczenia feudalnych przywilejów stanowych. Proces ten

rozpoczął się w XIV w. wraz z upadkiem autorytetu papieża i cesarza, a nasilił w

wieku XVI;

• w wieku XVII doszło do powstania klasycznej formy absolutyzmu we Francji,

szczególnie za panowania Ludwika XIV, któremu przypisuje się słowa "państwo

to ja".

Watykan (monarchia teokratyczna, absolutystyczna o charakterze

patrymonialnym);

• wybory (elekcja) władcy odbywają się w ramach konklawe (łac. cum clave -

pod kluczem);

• elektorami papieskimi są kardynałowie, którzy nie ukończyli w dniu wakansu

papieskiego 80 roku życia. Jest ich ok. 120 (w ostatnim konklawe wzięło

udział 117);

• Papież jest: biskupem Rzymu, symbolicznym prymasem Włoch, suwerenem

państwa-miasta watykańskiego, głową Kościoła katolickiego.

Arabia Saudyjska:

• ustrój państwa opiera się na szariacie i kilku aktach prawnych - m.in.

Dekrecie o utworzenia królestwa Arabii Saudyjskiej z 1932 roku (brak spisanej

konstytucji);

• król powołuje rząd, na czele którego stoi;

• król jest dowódcą sił zbrojnych;

• rząd przygotowuje projekty ustaw i na bieżąco administruje państwem;

• przy królu funkcjonuje rada konsultacyjna - organ doradczy, który składa się

głównie z męskich członków rodu królewskiego.

Inne monarchie absolutne: Suazi, Katar, Oman, Brunei i Tonga.

W Maroku, Bhutanie, Jordanii, i każdym z siedmiu Zjednoczonych Emiratów

Arabskich konstytucja nadaje władcy władzę absolutną

Monarchia konstytucyjna:

• najważniejszym aktem prawnym w państwie jest konstytucja;

• ustawa zasadnicza jest formą umowy zawartej pomiędzy monarchą, a jego

poddanymi;

• zakres władzy, zarówno dotyczący monarchy (władcy) jak i organów

przedstawicielskich ludu, określana jest w konstytucji;

• władca pełni zazwyczaj funkcję reprezentacyjną, niż faktycznie sprawuje rządy;

• niekiedy jest ona określana mianem przejścia między monarchią absolutną, a

republiką.

Monarchia parlamentarna:

• głową państwa jest monarcha, który współdzieli władzę z parlamentem;

• we współczesnych europejskich monarchiach parlamentarnych

kompetencje króla są ograniczone do funkcji reprezentacyjnych, a realną

władzę sprawuje demokratycznie wyłaniany parlament i rząd, na którego

czele stoi premier'

• państwo de facto nabiera cech republiki demokratycznej, a monarchiczna

forma rządów staje się tu jedynie dekoracją;

• obowiązuje zasada rex regnat, sed non gubernat — "król panuje, ale nie

rządzi„;

• uprawnienia monarchy i parlamentu są ściśle określone przepisami prawa

• monarchia parlamentarna jest odmianą monarchii konstytucyjnej.

Republika

Forma rządu, w którym głową jest osoba lub grupa osób wybierana na określony czas lub / oraz na czele państwa stoi kadencyjny organ wyłoniony w drodze wyborów powszechnych lub przez specjalne kolegium wyborcze.

Republika arystokratyczna - organy władzy państwowej wybierane są przez dość wąską

grupę osób, np. może to być grupa najbogatszych osób w państwie; przykładem państwa

tego typu była Wenecja w XIV i XVII wieku.

Republika demokratyczna - w państwie tego typu władze wyłaniane są w drodze wyborów

powszechnych, w których biorą udział uprawnieni do tego obywatele; organy państwowe

sprawują swoją władzę z mandatu społeczeństwa i niejako za jego przyzwoleniem;

przykładem takich państw są: Francja, Włochy czy Polska.

Republika prezydencka - silny prezydent, np. USA ; Prezydent w Radzie Ministrów (Brazylia,

Meksyk); System komitetowy (Szwajcaria).

Republika parlamentarna - głowa państwa pełni jedynie funkcje reprezentacyjne, np. systemy

europejskie;

Egzekutywa kooperacyjna (III i IV Rep. Francuska);

Dominacja lub hegemonia kanclerza (RFN)

Dominacja lub hegemonia prezydenta (Rep. Weimarska, V Rep. Francuska, Finlandia, Grecja);

Dominacja parlamentu (system rządów wg konstytucji jakobińskiej).

---