Poezja czasów II wojny światowej
Wydawnictwa podziemne
-W czasie wojny istniało zwiększone zapotrzebowanie na poezję( ku pokrzepieniu serc), dlatego też w tym okresie powrócono do tradycji tyrtejskiej, w podziemiu rozpowszechniano utwory okresu romantyzmu( parafrazy, skróty, motta, cytaty, naśladownictwo). Ze względu na dużą popularność takich wierszy, publikowano je w dużej ilości w pismach. Twórcami tych utworów byli głównie poeci przebywający poza krajem: Wierzyński, Baliński, Słonimski, Tuwim, ale także krajowi. Przykładowe pisma to: „Kultura Jutra”, „Nurt”, „Sztuka i Naród”, „Droga”, „Miesięcznik Literacki”.
-Wydawano także ANTOLOGIE wierszy,
→ „ Antologia poezji współczesnej”pierwsza w 1941r. w Warszawie(skąd pochodzi większość)
z fałszywą datą 1937r. A jako autora podano „Narcyza Kwiatka”, którym w rzeczywistości był poeta i dramaturg starszego pokolenia Stanisław Miłaszewski oraz dziennikarz i żołnierz Jan Janiczek.
I część „ Antologii...” zawarto wiersze Janiczka, „Alarm” Słonimskiego”, „Mogiłka na skwerze” Witolda Hulewicza. II cz.- utwory poświęcone masowym egzekucjom w Środzie, Gostyniu i Wawrze. → wiersze w tonacji reportażu, podpisane pseudonimem „Tomasz”. III cz.-wiersze powstałe w obozach jenieckich, np. Henryk Rostowski „List z Warszawy”, „Kamieniołomy”; Andrzej Nowicki „Warszawa”IV cz.-” Z tamtej strony” -wiersze z uchodźstwa, przemycone. Podpisany jako „Tomasz” wiersz „dwudziesty czerwca 1940r.”, Józef Wiśniewski „ Żołnierz do matki”, Jerzy Zagórski jako „Śpiewak”: „Żadna siła nas z ziemi nie zetrze”
Zakończeniem był hymn Kazimierza Wierzyńskiego, pt. „Święty Boże”
→ „Duch wolny”ze wstępem Tadeusza Makowieckeigo, wyd. 1942r.
Układ tematyczny: „Szlakiem wojny”, „Rok 1939”, „Obrona Warszawy”, „Okupacja”, „Sprzymierzonym”, „Na obczyźnie”, „W boju o wolność”.przykładowi poeci: Janina Kunicka, Wiesław Marian Pyrek, Ryszard Kiersnowski, Jędrzej Giertych, Władysław Broniewski, Maria Pawlikowska-Jasnorzewska.
→ „Słowa prawdziwe” 1942r. Pierwsza antologia z utworami an wysokim poziomie artystycznym, poprzednim zarzucano niski poziom i egzaltację. Przykładowi poeci: Leopold Staff, Kazimiera Iłłakowiczówna, Władysław Bąk pseud. „Konrad Wallen”, Jerzy Zagórski, Tadeusz Hollender pseud. „Tomasz Wiatraczny”, Światopełk Karpiński, Tadeusz Gajcy, Wacław Bojarski, Zdzisław Stroiński, Krzysztof Baczyński, Gałczyński.
→ „Pieśń niepodległa. Poezja polska czasu wojny” 1942r. (wydana jako normalna książka), na końcu notka: „ułożył i przypisami zaopatrzył Ks. J. Robak”( naprawdę Czesław Miłosz). Poeci: Leopold Staff, Jerzy Zagórski, Anna Świrszczyńska, Józef Stachowski, Światopełk Karpiński, Krzysztof Baczyński.
→Inne antologie:
-„ Z otchłani” 1944r. Żydowski Komitet Narodowy, Żegota
-„Warszawo! tę pieśń ci pod nogi kładę/ i nóg skrwawionych twoich sięgam głową” 1942r. KOPRU( Komisja Propagandy)-integracja artystyczna w walce z hitlerowcami
-„Wiatr wolności”
Poeci i wojna
główne nurty w czasach wojny:
-Awangarda Krakowska (Przyboś)
-katastrofizm (J. Czechowicz i wileńscy żagaryści)
-tyrteizm
-nurt refleksji
Tyrteizm- często stawał w sprzeczności z wymaganiami współczesnej poezji, ponieważ wymagał stosowania dawnych chwytów. Koncepcja tej poezji: poezja jako narzędzie kształtowana opinii publicznej, wpływa na zachowania zbiorowe, poeta aspiruje do miana przywódcy i wychowawcy narodu.
Tradycja ta jest realizowana w poezji wszystkich twórców okresu wojennego, jednak nowa rzeczywistość wymagała pewnych przewartościowań i rewizji dawnych założeń, a zadaniem poety było dawanie świadectwa czasom nieludzkim.
Nurt refleksji-skierowanie na słowo, jeżyk, przekonanie, że dotychczasowe środki wyrazu nie są wystarczające by mogły wyrazić dramat czasów wojny.
->Poeci starzy: debiutujący przed II wojną światową(byli w różnym wieku).
-Poezja tyrtejska, kult żołnierza, utwory nasycone patriotyzmem, symbolami polskości.”Bóg, honor, ojczyzna” - romantyczny etos, chwała uzyskana w walce.
-Ton nadziei, optymizmu, krzepienia serc i ducha- poczucie katastrofy schodzi na drugi plan.
-Poezja funeralna( zaczerpnięta z romantyzmu; związana ze śmiercią- zwycięstwo bohatera po jego śmierci; gdy się ginie za wielką ideę, składa się siebie na ołtarzu wolności; wielka śmierć-> tworzenie legend, tradycji, autorytetów: póki nie zginie dusza narodu, nie zginie naród)
-mają inne doświadczenia niż pokolenie Kolumbów( poeci starzy przeżyli zabory, zniewolenie Polski)
Konstanty Ildefons Gałczyński, Władysław Broniewski, Jan Lechoń, Czesław Miłosz, Leopold Staff
Leopold Staff(ur. 14 listopada 1878 we Lwowie, zm. 31 maja 1957 w Skarżysku-Kamiennej) -
w czasie wybuchu wojny miał 61 lat, wchodził w III okres swojej twórczości( tylko kilkanaście wierszy w antologiach „pieśń niepodległa”, „słowa prawdziwe”). Scenerią wierszy kosmos obcy i wrogi człowiekowi, przyroda nieczuła na los człowieka; wojna jako odwieczny dylemat wyborów między dobrem, a złem, wina leży w człowieku i jego pysze oraz odstępstwie od Boga.
1.„Wiosna klęski”
Wiosna w słodyczy zmartwychwstała świeżej,
Promienna słońcem, powiewami wonna,
Oczarowana sobą, we śnie leży,
Jak tajemnica święta i bezbronna.
Bo chwila wbija miecz w serce zbolałe
I młode pola, wzgórz zielone kopce,
Dalekie lasy, świata piękno całe
Zda się mi nagle beznadziejnie obce.
Głuche milczenie na ziemi obszarze.
Jedynie jastrząb wśród nieba głębiny,
Na niewidzialnym błękitu zegarze,
Kołując, smutne zakreśla godziny.
2.„Pogoda późnej już jesieni”
Pogoda późnej już jesieni
Słoneczny miód na ziemię zlewa.
Liście się złocą w sto odcieni.
Powiewa wiatr i szumią drzewa.
Rozkosz najsłodsza i okrutna
Upaja serce bezlitośnie.
Nieba głąb blada jest i smutna,
Jak w dniach starości myśl o wiośnie.
A drzewa nie przestają szumieć:
Nadziei pieśń czy wyrzeczenia?
Serce daremnie chce zrozumieć,
Gdzie nie ma nic do zrozumienia.
3. „Pierwsza przechadzka”
Będziemy znowu mieszkać w swoim domu,
Będziemy stąpać po swych własnych schodach.
Nikt o tym jeszcze nie mówi nikomu,
Lecz wiatr już o tym szepcze po ogrodach.
Nie patrz na smutnych tych ruin zwaliska.
Nie płacz. Co prawda, łzy to rzecz niewieścia.
Widzisz: żyjemy, choć śmierć byka bliska.
Wyjdźmy z tych pustych ulic na przedmieścia.
Mińmy bezludne tramwajów przystanki...
Nędzna kobieta u bramy wyłomu
Sprzedaje chude, blade obwarzanki...
Będziemy znowu mieszkać w swoim domu.
Wystawy puste i zamknięte sklepy.
Życie się skryło chyba w antypodach.
Z pudłem grzebyków stoi biedak ślepy...
Będziemy stąpać po swych własnych schodach.
Ty drżysz, od chłodu. Więc otul się szalem.
Bez nóg, bez ramion, w brunatnej opończy
Młodzi kalecy siedzą przed szpitalem.
Widzisz: już pole. Tu miasto się kończy.
Zwalone leżą dokoła parkany,
Dziecko się bawi gruzem na chodniku,
Kobieta pierze w podwórku łachmany
I kogut zapiał krzykliwie w kurniku.
Kot się pod murem przeciąga leniwo,
Na rogu człowiek rozmawia z człowiekiem...
Znowu w sklepiku zjawi się pieczywo
I znów zabrzęczą rano bańki z mlekiem.
Przejdą dni ciężkie klęski i rozgromu
I zapomnimy o ranach i szkodach...
Będziemy znowu mieszkać w swoim domu,
Będziemy stąpać po swych własnych schodach.
Poezja Staffa pełna jest napięć pomimo klasycznej formy. Klasycyzm to wierność autora wobec kultury, zasad sztuki poetyckiej, wprowadzał ład i dyscyplinę w czasach wojny. Chciał przywrócenia harmonii między dobrem, a złem, winą-karą, brzydotą- pięknem.
Jarosław Iwaszkiewicz , pseudonim Eleuter (ur. 20 lutego 1894 w Kalniku koło Kijowa, zm. 2 marca 1980 w Warszawie)
tworzy poezję bardzie pesymistyczną niż Staff. Wiersze wojenne zostały zamieszczone w tomie wydanym po wojnie w 1957r. „Ciemne ścieżki” ->porusza w nim tematykę śmierci
Juliusz Krzyżewski(ur. Juliusz Walerian Ehrenkreutz Krzyżewski 28 stycznia 1915 w Łomży, zm. 26 sierpnia 1944 w Warszawie)
jego poezja powstawała pod wpływem Skamandrytów. Wpisywała się ona w nurt liryki nastrojowo-refleksyjnej( tradycyjne wzory wierszowania), odsuwając bieżące wydarzenia na estetyczny dystans.
Mieczysław Jastrun(29 października 1903 w Korolówce − 22 lutego 1983 w Warszawie) − prezentował lirykę refleksyjno-filozoficzną i moralistyczną. Pisał do „Nowych Widnokręgów”, „Almanachu Literackiego”, „Czerwonego Sztandaru”-> opowiadała się za władzą radziecką( po wojnie pisywał wiersze socrealistyczne). Współpracował z prasą lewicowo-komunistyczną(„Młoda Demokracja”, „Nasza Trybuna”)->wiersze pisane pod pseudonimem „Jan Klonowicz”, które ukazały się potem w tomie „Godzina strzeżona” 1944r., „Rzecz ludzka” 1946r.
Poemat „Cienie wędrówki” pisany w latach 1940-41, to rodzaj pamiętnika z rejestracją przeżyć wrześniowych-> pojawia się w nim problem czasu i pamięcią, niemożliwości wskrzeszenia przeszłości w jej danym kształcie, „filozofia chwil”, które są typową problematyką poruszaną przez Jastruna. Innym problemem jest tematyka martyrologii narodu żydowskiego, która w wierszach ukazuje się poprzez nawiązania biblijne, żydzi przedstawieni są jako ofiara niezawiniona(posługiwanie się symboliką krzyża chrześcijańskiego).
Poezja jako ocalenie (Czesław Miłosz)
Wiersze Miłosza z czasu okupacji ukazały się w podziemiu w niewielkiej ilości m. in. w antologii „Pieśń niepodległa”. Dużą popularnością cieszył się wiersz, pt. Warszawa( znany także pod tytułami: Warszawo, Miasto, Fragment wrześniowego poematu) z 1940 wydany w [powojennym tomie Ocalenie w 1945r.
Miasto
Nad ruinami wstaje dzień, wędrowny grajek pustym oknom gra,
Z głową na bok schyloną skoczne tony ze skrzypki wywodzi.
A w oknie tylko niebo, gołębi miga ćma,
I tak w tej rannej ciszy świat nowy się rodzi.
I wiatr, gdy struny drutów pękły, martwe drzwi otwiera,
Na których klamce dotąd pozostał niezmyty
Ślad ręki przepadłego bez wieści bohatera,
I toczy po pokoju dziewczyny zabitej
Sczesany z włosów puch.
A serce bije. Słuchaj. Jest w tym dziw nad dziwy,
Że ono trwa, gdy wszystkie oczy patrzą - nowe,
Że wygrzebaną spod cegieł pokrywy,
Stopioną w ogniu na drzwiach wieszają podkowę
Na inne szczęście. Słuchaj. I radość, i wstyd
Żyć jeszcze raz, na nieobeszłej ziemi,
Powracać i ślubować, gdy zmarzły kasztan kwitł,
Winy dawne odkupić czynami lepszemi.
Bólu prawdziwy, sławo i niesławo,
Ty wielka, że godna jesteś jedynie milczenia,
Brzękiem słów pustych twego nie dotknie imienia,
Kto tęsknił, wie. Nie powie nic. Warszawo.
Poprzez węgierskie góry, sowieckie ugory
Szliśmy do ciebie. Znamy te noce nieludzkie,
Kiedy zgłodniałym oczom, przez otwarte chmury
Nie ty, lecz inne miasta jako stada judzkie
Jawiły się, skupione nad rzeką w dolinach.
Złych mocarstw świata były przed nami granice,
Krzywda ludzka i rozpacz, te same w innych śpiewały językach,
W twarz nam świeciły azjatyckie, zmęczone księżyce,
Lecz gdyśmy na siebie spojrzeli - twój wzrok nas spotykał.
O Bolesna. Na gruzach praskich grająca kapela,
Mosty w dymach i serce bijące - i to wszystko.
I los - jak niebo, kiedy się rozdziela
Linią ognistą.
Że po raz drugi kształt nam ludzki oblec dano
I witać światłem buchające wieki,
Ty, żyjący, nie pytaj tamtych, co to znaczy.
Z pól, gdzie hełmy im rdzawią topniejące śniegi,
Z barykad, z placów trawą zarosłych powstaną,
Życia twojego żaden ci z nich nie przebaczy.
Grajku poranny, komu ty tak grasz,
Tam są schody bez domu i piętra bez żywych.
- Tobie gram, najpiękniejsze z urojonych miast
I najsmutniejsze z prawdziwych.
Tom Ocalenie prezentował dorobek z czasów okupacji. W pierwszych latach wojny jego wiersze charakteryzowały się stylem rozpoczętym jeszcze przed wojną, zawierały 3 składniki typowe dla katastroficznej poezji Miłosza: klasycyzm, wizjonerstwo, baśniowość( W malignie 1939, Rzeka, Podróż, Książa z ruin, Baśń wigilijna, kraina poezji).
Do antologii Pieśń niepodległa napisał przedmowę-> za główny element poezji wojennej uznał jej wspólnotowy charakter, że poeta mówi w imię zbiorowości(szok pod wpływem klęski, utrata poczucia bezpieczeństwa, tęsknoty ludzkie). Wiersze w tym zbiorze to wewnętrzny dialog, obrachunek z pytaniami. Opisuje w nich stosunek do ojczyzny, narodu, przeszłości, a także rysuje sytuację człowieka oczekującego na przemianę jego samego. Twórczość okresu 1940-42 jest wyrazem wewnętrznego rozdarcia i sporu między wcieleniem poety publicznym i prywatnym, zbiorowym i własnym. Dla Miłosza wybuch wojny to moment przełomowy, godzina prawdy, demaskowanie fałszu i stereotypów(np. w wierszu Miasto- „ I tak w tej rannej ciszy świat nowy się rodzi). 1943 powstaje utwór Świat podtytuł poema naiwne złożony z kilku wierszy. → „poezja czysta”, która umożliwia dystans wobec chwili obecnej i osoby autora( dla Miłosza ja i my stanowią jedność). Zaczął posługiwać się ironią. Cykl Świat to obraz rodzinny, codzienności, spokoju, bezpieczeństwa napisany w naiwnej, dziecinnej stylizacji. Jest to wyraz ludzkich marzeń, nierealnych w danej chwili, jednak potrzebnych do przetrwania. Poema naiwe to utopia, która w tych czasach mogła być wyrażona tylko w naiwny sposób.
Odmienny styl prezentuje utwór Głosy biednych dzieci. To poezja publicystyczna(odpowiedz na konkretne problemy), w formie monologów między postaciami, w atmosferze przyziemności, płaskości egzystencji ludzkiej, z której człowiek nie może się wyrwać poza koszmar wojny. Miłosz zawarł tu ilustrację kryzysu tradycyjnych wartości kultury europejskiej. Demaskuje kruche podstawy cywilizacji, która upada pod zalewem nihilizmu, egoizmu. Człowiekowi zależy tylko na przeżyciu, nie licząc się z niczym. Utwór jest wyrazem rozczarowań pisarza do dziedzictwa kulturowego. Chwila próby, jaką była wojna, pokazała, że budowana od wieków cywilizacja to tylko gra pozorów i złudzeń.
Pogłosy katastrofizmu
KATASTROFIZM to zespół tendencji historiozoficzno- moralistycznych, związanych z przekonaniem o nieuchronnej i bliskiej katastrofie zagrażającej współczesnemu światu, a zwłaszcza tradycjom, instytucjom i wartościom kultury europejskiej. Katastrofizm, przejawiający się w sztuce, filozofii, teorii kultury i literaturze europejskiej zwłaszcza w okresie 20-lecia międzywojennego, okresu II wojny światowej, a także powojennego. czerpał inspiracje teoretyczną z dekadentyzmu i pesymizmu niektórych nurtów filozoficznych schyłku XIX w, nawiązuje do wizyjnej liryki romantycznej, ukazując obrazy zbliżającej się zagłady świata
Jerzy Zagórski(ur. 13 grudnia 1907 w Kijowie, zm. 5 sierpnia 1984 r. w Warszawie), polski poeta, eseista i tłumacz, współtworzył grupę "Żagary".
Katastrofizm pojawiał się w jego utworach jeszcze przed wojną, w czasie okupacji kontynuował go (widać to w wierszach z antologii Pieśń niepodległa). W niektórych utworach zachowała się także klasyczna oprawa, sielankowe pejzaże oraz stosowanie podniosłej tonacji biblijnej( łączenie ich z aktualnymi wydarzeniami, np. zagłada getta). Utwór Pieśń niewidomych Niemców łączy w sobie wątki baśniowe, legendowe, wizjonerskie z ostrym, publicystycznym spojrzeniem na naród niemiecki- ofiarę nazistowskiej ideologii-> Podobnie jak w katastroficznych przepowiedniach ślepota jest pokutą za grzech posłuszeństwa.
Aleksander Rymkiewicz (ur. 13 kwietnia 1913 w Wilnie - zm. 26 września 1983 w Iławie) najmłodszy z żagarystów, nie opuścił Wilna
Wojenna jesień , Siedem dni- utwory czytane na konspiracyjnych wieczorach literackich w Wilnie. Oba dotyczą wydarzeń Września, wpisują się w nurt katastroficzny. Bohaterowie zmagają się z cierpieniem, a także rozterkami wiary, wyrzutami sumienia, goryczą porażki. Porusza problemy moralno-religijne.
Jerzy Kamil Weintraub-(ur. 27 sierpnia 1916, zm. 10 września 1943 w Warszawie). Był jednym z założycieli konspiracyjnej biblioteki "Wydawnictwo Sublokatorów Przyszłości", która istniała w latach 1940-1943.
W jego wierszach pojawia się bardzo osobista zawartość- Weintraub ze względu na żydowskie pochodzenie żył w nieludzkich warunkach i wciąż zmieniał miejsce zamieszkania. Lęk, bezradność, osamotnienie są stale obecne w jego utworach. W latach wojny kontynuował zdobycze swojej poezji przedwojennej- młodopolskie, postskamandryckie elementy(nastrojowy pejzaż, transpozycja stanów duchowych bohatera, wspomnienia arkadyjskiej krainy dzieciństwa, poczucia bezpieczeństwa, opisy natury, metafizyka). Był pod wpływem mitologii dzieciństwa.
Był przyjacielem poety Krzysztofa Kamila Baczyńskiego, napisał z nim wspólnie utwory, pt. Jesień to gwiazdy.... , Widzenie przedpotopowe, Gawot.
Jesień to gwiazdy...
Jesień to gwiazdy lecące z drzew.
Liście jak węże syczą.
Przewożą arki na drugi brzeg
głowy obciętych księżyców.
Ciągną kondukty przez zgasły czas
- spróchniałe ichtiozaury.
Jak wieko spada nieba trzask
na biały wzrok umarłych.
A on do stołu przykuty snem
kamiennym jak klosz urny,
widzi lodowce porosłe mchem
i myś1i, że to trumny.
Gawot
Zmierzch, jak opiłki ołowiu, zapada w plusz,
gdy w pustych sercach mebli sypie się szelest trocin.
Cisza rozchyla pokój jak płatki szarych róż,
na których dnie znużenie zwija się w kłębek koci,
wtedy zwisa nad stołem płomień niebyłych świec.
W kartach drgnęło wspomnienie. I rusza biały szereg.
Porcelanowy gawot w serwantce dźwięczy, więc
walety podają dłonie dłoniom harfianych tancerek.
Ukłony szeleszczą jak liście. Damy przygięte wpół
są szkieletami krynolin, na których przeszłość się przędzie,
gdy wbiega skrwawiony człowiek i pięścią tłucze w stół!
I sypią się bezduszne dzwonki i żołędzie.
Nawzajem dedykowali sobie wiersze tytułując je podobnie lub tak samo, bohaterami były te same postacie.
Poeta należy do ostatnich katastrofistów, określających swe zadanie w terminach proroczego wizjonerstwa, starających się więc uchwycić sens historii, jaki wymyka się potocznemu doświadczeniu.
Józef Stachowski (ur. 3 marca 1913 w Żabieńcu koło Garwolina, zm. 30 grudnia 1944 w Garwolinie) również debiut przed wojną, Czechowicz miał wpływ na jego poezję. Tomik Ku ziemi wyszedł po wojnie, wiersze ukazywały się w podziemnych pismach i antologiach. Widoczne są w jego poezji elementy typowo katastroficzne- wizje baśniowo-fantastyczne, sielskie pejzaże(sielanka jest ułudą zmysłów wobec zagrożenia, jakie czyha na człowieka i ludzkość), stylizacje baśniowo- średniowieczne, elementy mitologiczne, prehistoryczne, biblijny początek świata. Te zabiegi pomagały poetom-katastrofistom wyrażać dziejowy pesymizm( przekonanie, że ludzie od zawsze są wodzeniu na pokuszenie przez grę instynktów). Fantastyka i baśniowość służą ewokacji miologicznych wyobrażeń o świecie, do którego nie stosują się tradycyjne miary moralności, pojęcia dobra i zła.
W kręgu Awangardy Krakowskiej
Przyboś i poeci krakowscy
Julian Przyboś (ur. 5 marca 1901 w Gwoźnicy, zm. 6 października 1970 w Warszawie) - jego twórczość wojenna dzieli się na 2 fazy: lwowska( „inżynier dusz”, szanowany we Lwowie, jego dzieła awansowały do rzędu lektur szkolnych) i gwoźnicka(po aresztowaniu przez gestapo w 1942 r. znalazła się powtórnie w rodzinnej Gwoźnicy, gdzie spędził resztę okupacji).
Kilka zbiorów wydanych konspiracyjnie,Legalny, wojenny zbiór wierszy Póki my żyjemy- wiersze wrześniowe , ukazanie jaką szanse stwarzała poetyka awangardowa dla oddania dynamiki wydarzeń.->kondensacja obrazu, eliptyczność konstrukcji, eliminacja zbędnych pierwiastków opisowych, rzeczywistość wojenna jako uchwycenie ciągu momentalnych „zajść”. Awangarda była sposobem na przezwyciężenie ogranych schematów martyrologicznych.
Poeci inspirujący się Przybosiem, m.in.:Ignacy Fik, Jerzy Lau, Adam Włodek, Stroiński
Często tendencje „przybosiowe”w poezji okupacyjnej, partyzanckiej wprowadzały komplikację, zbędny przerost skojarzeń. Jednak zamiar był dobry- nie starać się odtwarzać rzeczywistości wojennej, ale dawać jej artystyczny pseudonim i ekwiwalent.
Poeci spełnionej apokalipsy
twórczość poetów, dla których przełomowym wydarzeniem pokoleniowym była II wojna światowa. Oznaczała ona spełnienie katastroficznych wizji, totalną zagładę dotychczasowego świata i powszechnie uznawanych wartości humanistycznych. Dlatego na określenie tych czasów użyto terminu apokalipsa spełniona, oznaczającego, że biblijna wizja końca świata dopełniła się. Poetów apokalipsy spełnionej nazywa się też pokoleniem Kolumbów.
Krzysztof Kamil Baczyński, Tadeusz Gajcy, Tadeusz Borowski( opracowani w punkcie 4b- poezja pokolenia wojennego: Baczyński, Gajcy, Stroiński )
Krzysztof Kamil Baczyński (na podst. notatek z zajęć z panią dr Opacką-Walasek i artykułu Opacki I.: Król Duch, Herostrates i codzienność.)
Motywy w utworach:
-motyw przemiany( jest to motyw centralny)-przemiana świata i człowieka, te elementy są wzajemnie zależne od siebie, człowiek zmienia się pod wpływem świata, ale człowiek także kreuje świat, następuje sprzężenie zwrotne( w jego poezji zmiana człowiek ana gorsze)
wiąże się z kręgami historii, magii, moralistyki
-edukacji człowieka- także polega na pewnej przemianie, ciągłe kształtowanie, odbywa się ona w jedną stronę świat-> człowiek, świat oddziałuje na człowieka, świat nauczycielem człowieka- w czasie wojny uczy zabijać, edukacja jest okrutna, edukacja odwrócona, portret człowieka traci cechy ludzkie(posąg); wojna trwa jeszcze długo po jej zakończeniu( w posągach ludzi, którym nadała kształt), dehumanizacja człowieka straszniejsza od śmierci
-Kręgi:
historii- dynamika, procesualny świat, przenikanie się składników „dzisiejszych” i „historycznych”, elementy przeszłości zawarte w teraźniejszości, dynamika krajobrazu (czasowa głębia), aktualny stan jest dynamiczny bo wpisany w ciąg zdarzeń(czasowy), świat zdarzeń i procesów
historia, a baśń (legenda, mit)-jako metafora, symbol; w poezji Baczyńskiego baśń i legenda ujawniają ten sam porządek świata, porządek przemienności(magicznej, cudowne przeobrażenia)
gest magiczny- ucieczka przed złem(wojną) w świat magii, cudownego przemienienia.
gest magiczny,a mit(świat nadrzędny, siły pozaziemskie, świat wierzeń chrześcijańskich, wróżby, demony)-> wyraz grozy czasów, rzeczy które przyniosła wojna nie dają się racjonalnie wytłumaczyć, przekraczają ludzkie wyobrażenia. Mit wyrazem lirycznym nieludzkich wymiarów spraw związanych z wojną
gest magiczny jest prośbą o ten gest, prośbą o odmianę świata.
Jest także gestem kreacji, sprawczym- taki gest może istnieć tylko w świecie, który dopuszcza możliwość stawania się, założenie ruchomości rzeczywistości--->
-procesualny obraz świata- obraz świata jako zdarzeń, zjawiska nie istnieją odrębnie
-Koncepcja człowieka w świecie
-motyw oczu, rąk, serca
oczy-instrument poznania świata(motyw poznania), symbolizują związek człowieka ze światem, wyrażanie człowieka, odbicie emocji- związek z sercem
ręce-instrument opanowania świata, wykonują magiczny gest,czyn, trud, praca
serce- instrument odczuwania, przeżywanie świata, emocje, zły, cierpienie, żal, smutek
-Kształt człowieka (na jego kształt wpływa otoczenie)
jest tworem niegotowym, oddziałują na niego różne rzecz
poznanie i oddziaływanie kształtują go
jest efektem edukacji narzuconej przez rzeczywistość
Poezja walcząca
Kult walki, broni, żołnierza- stała cecha poezji konspiracyjnej. Utwory poświęcone dzielnym żołnierzom Września i jego dokonań. Wojna z perspektywy „cywilnej” oznaczała walkę tradycyjną, honorowy pojedynek, w którym liczyła się odwaga i zalety uzbrojenia. W kraju zaś toczyła się inna wojna, o wiele mniej efektowna, prowadzoną z ukrycia, bez całej pracy jaka przysługuje „prawdziwej” bitwie.
W latach okupacji powstaje oryginalna odmiana poezji, w sensie społecznym i psychologicznym, jej celem było utrwalenie w narodowej legendzie bezimiennych żołnierzy podziemia, pokazać co znaczyło być żołnierzem.
Poezja walki jest dziełem jej bezpośrednich uczestników, wyraża punkt widzenia żołnierzy podziemia, walczących konspiratorów, co tłumaczy jej oryginalny charakter. Powstała wraz z pojęciem „walki bieżącej”- działań sabotażowo- dywersyjnych organizowanych przez podziemie wojskowe.-utwory w charakterze reportaży z „pola bitwy”, (np. Zofia Zawadzka Na odbicie więźniów z Pawiaka , Maria Castellatti Odwet). Nawiązuje do romantycznej atmosfery spisków, do tradycji tyrtejskiej w jej odmianie z okresu po powstaniu listopadowym, w którym główna rolę odgrywał nakaz zemsty. Zawierała także elementy pieśni rewolucyjnej i legionowej ( walka jako codzienny trud, coś szarego, nieefektownego, osamotnieni walczący)
W czasie powstania warszawskiego wydawane były wiersze o tonie bojowym i patriotycznym, pełniące rolę pobudki i apelu do walki. Wiersze i piosenki powstańcze akcentowały, że walka z wrogiem była aktem sprawiedliwości za zbrodnie na ludności, powstańcy jako mściciele. Wrogowie nazywani jako łotrzy, zbrodniarze, bandyci, oprawcy. W poezji przedpowstańczej rozpaczliwe prośby o dostarczenie amunicji i broni- najbardziej znany wiersz Żądamy amunicji Zbigniewa Jasińskiego(1908-1984).Inny jego wiersz powstańczy: Pieśń o powstaniu Inny znaczący poeta powstańczej Warszawy, to Mieczysław Ubysz „Vik” ( 1915-1970). Manifest-powstał w pierwszych dniach powstania, apel do wszystkich narodów świata, wyraża entuzjazm i wolę do walki. Inne wiersze powstańcze: Nie trzeba nam,Śpiącym braciom, Zmęczeni!, Ostatni komunikat, Stare miasto. Stanisław Ryszard( 1907-1985)-proste deklamacyjne utwory uderzające w ton patriotyczno-wojskowy, frazeologia romantyczna, topika rewolucyjna: Rozkaz dla Warszawy, Młodym, Na warszawskie parkany.
8