Edward Dreszczyk
Ochrona człowieka w miejscu pracy i przebywania
Ergonomia
Bezpieczeństwo i higiena pracy
- wprowadzenie do przedmiotu Ergonomia i bhp -
W praktyce dydaktycznej bardzo trudne jest rozróżnienie ochrony człowieka w środowisku pracy i przebywania, przeniesienie obszaru badawczego do ergonomii oraz praktyczne zastosowanie aktualnych norm w zakresie bezpie-czeństwa i higieny pracy - szczególnie pracy najemnej (zatrudnienie u kogoś). Inny zakres tej problematyki występuje w nowych warunkach ekonomicznych i gospodarczych, gdzie zaczyna dominować samozatrudnienie. Do tych obszarów musi być dołączony najobszerniejszy zakres usług masowych jak np. komunikacja i transport (indywidualne przewozy osób i grup oraz usługi „masowego” przewoźnika - samoloty, statki pasażerskie, promy, kolej szynowa, autobusy, metro, itp.); hotelarstwo, domy wycieczkowe i noclegownie, domy studenckie, internaty, domy czasowego pobytu - żłobki, przedszkola, internaty, a nawet hospicja, szpitale i sanatoria; zakłady systemu edukacji publicznej i resocjalizacji - szkoły, ośrodki kursowo-konferencyjne, szkoły wyższe, studia niestacjonarne, ośrodki szkolenia wojskowego, koszary i poligony, ośrodki wychowawcze, domy poprawcze i więzienia; rozwijający się system higieniczno-rekreacyjny - dostępny w formie usług nabywanych przez społeczeństwo jak np. ośrodki kolonijne, wczasowe, obozy harcerskie, pielgrzymki, „domy złotej jesieni”, „domy inaczej sprawnych”, ośrodki SPA, akwaparki, kluby fitnesu i kulturystyki, kluby sportów ekstremalnych (nurkowania, lotniarzy, spadochroniarzy, sportów szybowcowych, alpinizmu, grotołazów, snowbordu. Człowiek współczesny musi te obszary rozróżniać i znać zagrożenia, które wynikają z jego kontaktów - szczególnie okresowych i intensywnych oraz ich wpływu na zdrowie i życie. Dlatego z tych względów minimum programowe przedmiotu ma służyć uzyskiwaniu podstaw do oceny komfortu jakości życia oraz szkodliwości zagrożeń. Okresowe przebywanie w szkole wyższej jest swoistym poligonem w którym studenci powinni uzyskać przygotowanie do radzenia sobie w każdej sytuacji, gdzie pojawia się zagrożenie ich zdrowia lub życia. Poznanie czynników niebezpiecznych, szkodliwych i uciążliwych stanowi o przygotowaniu do wykonywania samooceny miejsca działania absolwenta, jego pracy dorywczej i zawodowej, uczenia się, bądź tylko okresowego przebywania.
Podstawowym określeniem obejmującym zarówno ochronę człowieka, ergonomię i bhp jest termin ochrona pracy. Określenie ochrona pracy stanowi skrót wyrażenia „ochrona człowieka w pracy” i jest powszechnie używane. Oznacza zespół środków i metod ujętych w aktach prawnych nakładających na zakład pracy obowiązek kształtowania warunków pracy i przebywania, zabezpieczających pracowników przed zagrożeniem dla ich życia lub zdrowia oraz umożliwiających regenerację utraconych sił biologicznych również poza pracą. Ochrona pracy obejmuje: prawo pracy, ochronę pracy kobiet, ochronę pracy młodocianych, bhp, maksymalny czas pracy, minimalne wynagrodzenie za godzinę, pracę w godzinach nocnych, płatne urlopy wypoczynkowe, ubezpieczenia społeczne i odszkodowania za wypadki, podnoszenie kwalifikacji, prawo do zrzeszenia się, leczenie chorób zawodowych, zapobieganie szkodliwościom i uciążliwościami w pracy, warunki mieszkaniowe i socjalne, tworzenie możliwości godziwego odżywiania, roboty przymusowe oraz uregulowania prawne problematyki ochrony pracy określające sankcje za niedopełnienie obowiązku przez pracodawcę. Zagadnienia ochrony pracy określone zostały przez Międzynarodową Organizację Pracy (MOP) oraz kodeks pracy. Zawierają one:
- środki prawne: zawarte w obowiązujących aktach prawnych dotyczących pra-codawców w zakresie ochrony pracy pracowników (praca wynikająca ze stosunku pracy);
- procedury kształtowania środków i metod pracy obejmujące doświadczenia wynikające z badań naukowych oraz z norm i literatury specjalistycznej, w celu optymalnego zabezpieczenia pracowników przed zagrożeniami ich zdrowia a nawet życia.
Pierwsza grupa obejmująca środki prawne dotyczy ochrony pracy i bhp (bezpieczeństwa i higieny pracy) łącznie z nadzorem z zakresu powołanych instytucji a szczególnie Inspekcji Ochrony Pracy. W ten sposób oddziela się ochronę pracy i bhp od zasad ergonomicznych, których stosowanie nie zostało dotąd objęte przepisami prawa.
Do drugiej grupy (procedury kształtowania środków i metod pracy) zalicza się metody i środki które służą do spełniania obowiązków określonych w aktach prawnych, przy czym określenie „kształtowanie” obejmuje zarówno warunki istniejące (objęte zakresem bhp), jak i warunki tworzone w nowych konstrukcjach, budowlach, procesach technologicznych, urządzeniach, narzędziach, sprzęcie laboratoryjnym, aparaturze pomiarowej, itp. Odnosi się do zasad, środków i metod opracowanych w wyniku badań naukowych i doświadczeniu opisanym w literaturze i w normach lub wynikającego z bieżącej analizy zagrożeń oraz przyczyn wypadków i chorób zawodowych. Jest to najważniejszy obszar bhp, częściowo związany już z ergonomią.
Do obszaru bhp należą: identyfikacja zagrożeń; zabezpieczenie maszyn i urządzeń (techniczne i organizacyjne); stosowanie ochrony osobistej; stosowanie odzieży ochronnej; zabezpieczenie przy pracy na wysokościach; zapewnienie dobrego oświetlenia; zmechanizowanie ciężkiej pracy; zapewnienie prawidłowej wentylacji; zapobieganie nadmiernym hałasom i wstrząsom; prawidłowa organizacja stanowiska roboczego i procesu pracy - w tym również stanowisk laboratoryjnych i warsztatowych; badania lekarskie; zapobieganie lokalnemu zanieczyszczeniu środowiska które jest coraz bardziej identyfikowane (Siemiński, 2001, 2004,2006) pod względem zagrożeń i kumulacji uszkodzeń organizmu (Wożniewicz, 2004).
W odróżnieniu od ochrony pracy i bhp przedmiotem ergonomii jest kształtowanie warunków pracy, zapewniających ochronę pracownika przed przed-wczesną utratą sił biologicznych w następstwie pracy oraz tworzenie warunków do ich regeneracji w toku pracy i okresie wypoczynku. Zakres ergonomii obejmuje stosowanie tych środków i metod, które stanowią o optymalizacji warunków pracy, a więc wpływają nie tylko na zabezpieczenie przed wypadkami i chorobami zawodowymi, lecz głównie przed tymi czynnikami, które mogą spowodować uciążliwości oraz przemijające zaburzenia funkcji niektórych narządów człowieka. Ujęcie ergonomiczne wymaga interweniowania i to możliwe najwcześniejszego, gdy ogólnie ustalone normy nie zostały przekroczone. Polega ono na kształtowaniu takich warunków, żeby praca nie powodowała uciążliwości, które wprawdzie same w sobie nie stanowią zagrożenia dla życia lub zdrowia człowieka, ale przez ciągłe lub okresowe oddziaływanie mogą prowadzić do szybszego zmęczenia, a w konsekwencji do dekoncentracji i do sytuacji zagrażających życiu lub zdrowiu (zmęczenie, stres, kumulacja minerałów, dioksyn, itp.) Osiągnięcie optymalnych warunków eliminujących lub zmniejszających uciążliwości daje pracującemu zadowolenie, poprawia samopoczucie oraz umożliwia kierowanie uwagi na te zagrożenia, które zwykle wskutek zmęczenia lub lęku przed wypadkiem, utratą zdrowia lub życia nie były dostrzegane. Z tego względu organizację pracy traktuje się jako element składowy ergonomii.
Efekt ergonomicznego kształtowania warunków materialnego środowiska pracy jest bardziej dalekosiężny, ale zbieżny z celami ochrony pracy i bhp, które wynikają z przepisów i norm. Przykładowo przepisy ochrony pracy bhp nakazują używanie okularów przy promieniowaniu ultrafioletowym, obróbce mechanicznej szlifowaniem, pracach spawalniczych i obróbce drewna, ale wielkość i sposób mocowania okularów określone są wymaganiami ergonomicznymi, podobnie ochronniki słuchu, filtry, itp. Pracownik posługujący się okularami nie powinien rezygnować z ich użycia, ze względu na uciążliwości, niewygodę i utrudnienie w pracy. Podobne pojawia się potrzeba interwencji specjalisty ergonomii przy określeniu wymagań dotyczących masek filtracyjnych, rękawic, obuwia ochronnego, ubioru, siedzisk, a także organizacji stanowiska roboczego, jego oświetlenia, wentylacji i zabezpieczenia przed hałasem. Muszą być rozpatrywane wszystkie warunki eliminowania uciążliwości przy ścisłej konsultacji ze specjalistami ergonomii. Oznacza to, że w praktyce zapobieganie zagrożeniom należy do problematyki ochrony pracy i bhp, a wymagania ergonomiczne stanowią istotne uzupełnienie ustawowych obowiązków reagowania na zagrożenia. Zabezpieczenie przed uciążli-wościami należy już do ergonomii.
Na podstawie przedstawionego uzasadnienia przepisy bhp określają minimum warunków i zasad, które pracodawcy przy współpracy z zatrudnionymi pracownikami, albo osoby wykonujące pracę we własnym zakresie (samo-zatrudnienie) zobowiązani są zapewnić i przestrzegać, ze względu na ochronę przed zagrożeniami wynikającymi ze stosowania obiektów technicznych, narzędzi, materiałów i substancji, procesów technologicznych oraz wpływu otoczenia zewnętrznego (hałas uliczny, pola elektromagnetyczne, promieniowanie widzialne i radiacyjne, itp.). Kształtowanie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy stanowi ustawowy i nadzorowany obowiązek w stosunku do zatrudnionych i wówczas pracodawcy grożą sankcje za niespełnienie ich. W przypadku samozatrudnienia ryzyko nieprzestrzegania zasad bhp dotyczy konkretnej osoby i zależy od jej dobrej woli. Dlatego przy staraniach o specjalne warunki za wystąpienie chorób zawodowych nie ma podstaw prawnych do ich wymagania (oprócz szczególnych przypadków hałasu zewnętrznego - samoloty, ruch uliczny, instalacje przemysłowe, zagrożenia chemiczne pyłami i wyziewami, występowania uciążliwego odoru, zagrożenia pyłem azbestowym, dioksynami i sadzą. Współcześnie dostrzega się potrzebę minimalizowania zagrożeń zewnętrznych wynikających ze szczególnych warunków lokalnych uznanych jako szkodliwe i wymagające rekompensaty przy przekraczaniu wartości dopuszczalnych. Przy przestrzeganiu zasad bhp elimino-wana jest albo przynajmniej zminimalizowana możliwość wystąpienia chorób zawodowych, zatruć przemysłowych i wypadków w miejscu pracy i przebywania.
Ustalmy, że ochrona pracy polega na kompleksowym kształtowaniu warunków pracy obejmujących nie tylko zagrożenia dla życia i zdrowia, a przepisy bhp odnoszą się szczegółowo do tego obszaru warunków pracy, które zagrażają zdrowiu i życiu (wypadki, choroby zawodowe) i które możemy stosując przepisy bhp eliminować lub ograniczyć. Bhp zajmuje się egzekwowaniem przepisów i zasad ustalonych w ramach ochrony pracy. W praktyce polega to na stosowaniu niezbędnego minimum ochrony pracy, koniecznego do zabezpieczenia pra-cownika lub innej osoby samozatrudniającej się przed zagrożeniami dla życia i zdrowia, powodującymi największe następstwa. Bhp korzysta z norm w zakresie dopuszczalnych wartości stężeń substancji toksycznych, natężenia hałasu, wibracji, promieniowania, warunków termicznych, mikroklimatu i itp. Natomiast obszarem zainteresowań ergonomii są również działania o podobnym zakresie, ale tworzące warunki zapewniające komfort pracującego człowieka w zakresie nie pogarszania jego samopoczucia, uniknięcia zmniejszania się poziomu zadowolenia oraz uniknięcia przyspieszania utraty sił w wyniku wykonywanej pracy. Ergonomia określa czynniki, które mogą powodować przemijającą dysfunkcję niektórych narządów, ale bez trwałych zmian w organizmie.
Ergonomia i bhp w przeciwieństwie do ochrony pracy dotyczą zarówno procesu produkcyjnego jak i produktu, gdyż bezpieczeństwo jest warunkiem koniecznym ergonomicznego przygotowania i użytkowania produktu. Ergonomia jest nauką stosowaną zajmującą się ludźmi w procesie pracy. Celem jest jej optymalizacja pracy przez coraz lepsze dopracowanie projektowe czynności ro-boczych stosowanych maszyn i urządzeń technicznych, używanych narzędzi oraz ocenianie stanowisk pracy ze szczególnym uwzględnieniem materialnych i organizacyjnych czynników pracy w tym również pomieszczeń, mebli, wyposażenia sanitarnego, miejsc przygotowania posiłków, urządzenia szatni, jadłodajni i pomieszczeń do przygotowania posiłków). Wyodrębnia się kilka wyspecjalizowanych obszarów zainteresowań badawczych w ergonomii:
Badania nad dostosowaniem materialnych składników układu człowiek - praca lub człowiek - miejsce przebywania (z uwzględnieniem środków transportu, miejsc rekreacji i wypoczynku, zajęć sportowych, itp.). Ważnym obszarem są mieszkania indywidualne i przebywania zbiorowego (hotele, internaty, domy studenckie, noclegownie, obiekty turystyczne).
Dążenie do zapewnienia możliwie najwyższej sprawności człowieka pracującego lub przebywającego w określonych warunkach.
Dążenie do eliminowania lub zapobiegania wszelkich zagrożeń zdrowia ludzi w miejscu pracy i przebywania.
Zmierzanie do optymalnego kształtowania biologicznego kosztu wykonania pracy i życia w określonych warunkach.
Unikanie kumulujących się zmian w organizmie człowieka powodujących degradację jego funkcjonowania.
Przyjmujemy, że ergonomia jest nauką zajmującą się przystosowywaniem materialnych elementów środowiska pracy i życia człowieka do anatomicznych i psychofizycznych właściwości człowieka w celu zapewnienia optymalnych warunków pracy i przebywania.
Dotychczasowe osiągnięcia badawcze oraz bogate doświadczenie są ciągle doskonalone ze względu na zmieniające się możliwości psychofizyczne człowieka w aktualnych tzn. współczesnych nam warunkach życia i pracy. Możemy w tym zakresie studiować problematykę ergonomii korzystać z publikacji naukowych (książki, czasopisma, Internet) oraz z norm i przepisów prawa, które stanowią uogólnione reguły postępowania wymagane prawem lub dobrowolnie stosowane. Szczególnie ważne jest korzystanie z aktualnych osiągnięć Centralnego Instytutu Ochrony Pracy (www.ciop.pl). Opracowano tam min. pełną dokumentację czynników szkodliwych w środowisku pracy (wykaz obejmuje około 500 pozycji), przygotowano około 130 metod oznaczania czynników szkodliwych w środowisku pracy i system kontroli wiarygodności laboratoriów, sprzęt do pomiaru zagrożeń zawodowych i odpowiedni system certyfikacji sprzętu, zasady przestrzegania bezpieczeństwa i ergonomii oraz komputerowo wspomagane metody określania zgodności z tymi zasadami, metody oceny ryzyka zawodowego i system zarządzania bezpie-czeństwem oraz metody oceniania psychofizycznych możliwości człowieka do wykonania określonych zadań.
We współczesnej cywilizacji dominują maszyny, wyręczające człowieka w pracy fizycznej i umysłowej. Zasady poprawnego (ze względu na ergonomiczność i bezpieczeństwo) projektowania maszyn są obszernie prezentowane w normach i w przepisach prawa. Zaprojektowany produkt (maszyna, narzędzie itp.) powinien przede wszystkim dobrze spełniać funkcje, do jakich jest przeznaczony. Musi być przy tym bezpieczny w użytkowaniu (określają to przepisy prawa i uzupełniająco normy), a także ergonomiczny, tzn. jego użytkowanie powinno wiązać się z odczuciem komfortu (tym zajmuje się ergonomia, której dorobek zawarty jest w literaturze przedmiotu i również uzupełniająco w normach). Ergonomia znajduję zastosowanie w procedurach projektowania przez minimalizację uciążliwości bezpiecznego użytkowania oraz stosowania rozwiązań organizacyjnych gdy jest niemożliwe, lub zbyt kosztowne osiągnięcie wyrobu o wszystkich wymaganych cechach ergonomicznych. Stosując rozwiązania organizacyjne łagodzimy nie-doskonałości techniczne obiektów i wyrobów, które używamy w życiu codziennym i w pracy. Doskonałym przykładem jest ocenianie stanowiska komputerowego pod względem bezpieczeństwa pracy i ergonomicznych wymagań osiągania komfortu psychofizycznego. W ciągu kilku lat zmieniły się w tym zakresie wymagania, gdyż uzyskano dużo informacji o wpływie stanowiska na korzystającego z niego człowieka.
Szczególnie ważnym zadaniem z zakresu studiowania ergonomii jest opracowanie zadania projektowo-analitycznego, ukierunkowanego na ocenienie ryzyka zawodowego lub ryzyka osobistego wynikającego z przebywania i pracy w określonych warunkach stanowiących lokalne środowisko pracy i przebywania. Z tego względu przedmiotowi towarzyszy opracowywanie talich zadań, w którym przyjmuje się indywidualnie wybrane stanowisko pracy - najlepiej aby było lokowane w typowym środowisku pracy dla którego przygotowywany jest absolwent określonego kierunku studiów, dokonanie dla tego stanowiska pracy analizy zagrożeń wynikających z wykonywania określonych czynności, stosowania określonych obiektów technicznych, używania odpowiednich materiałów i substancji oraz uwzględnienia tworzenia się określonych odpadów, wyziewów i efektów fizycznych (drgania, promieniowanie,mikroklimat, itp.). Na podstawie takiej analizy sporządzany jest wykaz zagrożeń, które następnie są analizowane pod względem skutków działania S, czasu oddziaływania (ekspozycja E) i prawdopodobieństwa wystąpienia szkodliwego skutku działania tego zagrożenia P.
Na podstawie wybranej metody wyznaczania liczbowych wskaźników ryzyka zawodowego oblicza się składowe wynikające z działania poszczególnych zagrożeń i zestawia w celu dokonania oceny. Korzystając z prawa V. Pareto wyznacza się zagrożenia krytyczne. Szczególnie przydatna jest metoda RISK SCORE na której można analizować przykłady dydaktyczne dla różnych zawodów i różnych warunków pracy i przebywania w tym również dla okresu studiowania. W załączeniu zamieszczono charakterystykę wymagań do zaliczenia przedmiotu Ergonomia i bhp oraz uwagi dotyczące opracowywania zadań nt. wybranych zagrożeń, które zostały wykazane jako szczególnie ważne (o największych wartościach wskaźnika liczbowego ocenianego ryzyka). Założenia metodyczne i wybór literatury do studiowania przedmiotu załączono w formie ulotki - „autoryzowana ściąga” .
Charakterystyka materiałów do zaliczenia przedmiotu Ergonomia i bhp
Studenci w zależności od kierunku studiów i semestru zajęć (pierwsze semestry oraz piąty już szósty semestr) zaliczają odpowiednie zadania :
1. Procedurę wyznaczenia ryzyka zawodowego z obszaru kierunku studiów, ze szczególnym uwzględnieniem uniwersalnych gospodarstw rodzinnych (produkcja roślinna i zwierzęca, przetwórstwo oraz alternatywne źródła dochodu - usługi leśne, uprawa roślin energetycznych, itp). Wykorzystuje się rozwinięcie metody RISK SCORE (pełny tekst oryginału dostępny w zakładzie Eksploatacji Systemów Tech.).
Uwaga: Jest możliwe podjęcie zadania wyznaczenia ryzyka zawodowego z obszaru preferowanego przez studenta (zawód wykonywany, zawód rodziców, działania w czasie studiów , itp.).
2. Referat na temat wybranych zagadnień prawa pracy lub zagrożeń stwierdzonych przy realizacji punktu 1. Zaliczenie w połowie semestru.
3. Projekt stanowiska pracy wybranego z zakresu kierunku studiów. Do projektu student załącza wybrane normy, wstępnie określone zagrożenia zidentyfikowane w pracy, w trakcie studiów, lub w miejscu przebywania. Opracowywać wg polskich norm, lub na podstawie adaptacji RISK SCORE.
Uwaga: Po zrealizowaniu 2/3 programu ćwiczeń i wykładów, student przedstawia komplet materiałów zaliczeniowych, które podlegają wstępnej ocenie, są korygowane aż uzyskają zwartą formę powiązanych ze sobą zadań (zadania z pkt. 1,2,3).
Zagadnienia metodyczne:
I - Stanowiska pracy w rolnictwie i leśnictwie w celu opanowania techniki oceny ryzyka ze szczególnym uwzględnieniem zagrożeń chemicznych, fizycznych, biologicznych i zapewnienia optymalnego mikroklimatu oraz dobieranych form organizacji pracy. Szczególną uwagę zwrócić na zagrożenia wynikające z trudno mierzalnych oddziaływań jak: promieniowanie różnego rodzaju, zanieczyszczenie powietrza substancjami toksycznymi, zagrożenia odzwierzęce, urazy w okresie dzieciństwa i młodości, kumulacji związków toksycznych w organizmie człowieka (wykorzystanie analizy pierwiastków śladowych).
II - Referat: umiejętność pisania referatów sprawozdawczych oraz sprawozdawczo-przeglądowych na podstawie zaleceń wykładowcy.
III - Projektowanie stanowiska pracy (antropometria, biomechanika, psychologia). W uzasadnionych przypadkach podjąć się zaprojektowania stanowiska pracy stu-denckiej dostosowanego do współczesnych metod nauczania (komputer, monitor, dyktafon, dobranego siedziska, nowoczesnych źródeł światła, itp).
Literatura
Aktualny stan ergonomii w rolnictwie: potrzeby na przyszłość. Pod redakcją L.Soleckiego. IMW, Lublin, 2002.
Ergonomia produktu . Ergonomiczne zasady projektowania produktów. Pod redakcją J.Jabłońskiego. Wyd. Politechniki Poznańskiej, Poznań, 2006.
Polska Norma PN - N - 18002000. „Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy - ogólne wytyczne do oceny ryzyka zawodowego”.
Górska E.: Ergonomia. Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej. Warszawa, 2007.
Kowal E.: Ekonomiczno-społeczne aspekty ergonomii. Wydaw. Naukowe PWN, Warszawa, 2002.
Ocena ryzyka zawodowego - podstawy metodyczne. Pod redakcją W.M.Zawieski, CIOP, Warszawa,2004.
Przeciwdziałanie zagrożeniom zdrowotnym, środowiskowym i społecznym. Pod redakcją. A..Obrębowskiego i E.Ozimka. Wojewódzki Fundusz Środowiska i Gospodarki Wodnej, Poznań, 2004.
Siemiński M.: Środowiskowe zagrożenia zdrowia. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 2001 (nowe wydania 2007 dostępne w Zakładzie Eksploatacji Systemów Technicznych).
Zastosowanie metody RISK SCORE. Practical Risk Analysis for Safety Management. Materiał do wglądu w Zakładzie Eksploatacji Systemów Technicznych ( skrót procedury dostępny na stronie Zakładu)
Wożniewicz B.: Oznaki zaburzenia równowagi biologicznej człowieka w środowisku naturalnym. Ogólnopolskie Forum Odnawialnych źródeł Energii, Warszawa, 2004, s.21-24.
UWAGA: dostępne są inne opracowania dotyczące wyznaczania ryzyka zawodowego (starsze wydania):
Leszek Skuza: „Co warto wiedzieć o ryzyku zawodowym”. Ośrodek Doradztwa i doskonalenia Kadr, Gdańsk, 1998.
Dariusz Smoliński: „Ocena ryzyka zawodowego na stanowisku pracy (poradnik CIOP 2001.
Leszek Pietrzak: „Ocena ryzyka zawodowego - poradnik”. Biblioteczka Pomocnicza, W-wa,2002.
Polska norma PN-68, N-11010. Wytyczne sporządzania maszynopisów Warszawa, 1975
Opracowania własne teksty autorskie oraz filmy dydaktyczne dostosowane do profilu przedmiotu
UWAGI DOTYCZĄCE SPOSOBU I ZAKRESU PRZYGOTOWYWANIA REFERATÓW DO OPRACOWAŃ Z PRZEDMIOTÓW REALIZOWANYCH
W
ZAKŁADZIE EKSPLOATACJI SYSTEMÓW TECHNICZNYCH
Wstęp, będący bardzo ważną częścią referatu, ma na celu przybliżenie rozpatrywanego zagadnienia słuchaczowi lub czytelnikowi i stanowi wizytówkę opracowania. We wstępie, który nie powinien być zbyt obszerny, określa się zakres referatu, cel opracowania, a w obszerniejszych referatach także stan badań w zakresie zagadnień opracowywanego tematu, zastosowaną metodę badawczą i przyjętą strukturę pracy. W mniejszych opracowaniach można ograniczyć się jedynie do przedstawienia celu rozważań. Wówczas należy to zasygnalizować przez nazwanie tej części pracy np. uwagami wstępnymi, wskazującymi, że nie uwzglę-dniono w niej wszystkich zasad określających sposób pisania, zakres i charakter treści referatu. Sposobów opracowywania wstępów jest wiele, zleży to od tematu referatu i inwencji autora, Podczas opracowywania wstępu należy uwzględnić, że jest to referat, który będzie wygłaszany prze autora oraz czytany przez prowadzącego przedmiot i dlatego musi być elementem wzbudzającym zainteresowanie i ciekawy merytorycznie.
Wstęp pisze się zazwyczaj dopiero po napisaniu głównych części referatu. Zdaniem doświadczonych nauczycieli dobrze napisany wstęp do pracy naukowej jest najbardziej naukową jej częścią.
Treść referatu (odpowiada w rozprawkach części nazwanej jako treść właściwa). Podczas redagowania tej części treści referatu należy uwagę skupić na jego strukturze, tzn. sposobie podzielenia go na mniejsze części. Podział ten powinien być dobrze przemyślany i stanowić logiczną konstrukcję. W zależności od tematu referatu można stosować różne kryteria tego podziału najczęściej przedmiotowe, (rodzaj, zakres działań, chronologia, itp.). Poszczególne części muszą być ściśle ze sobą powiązane, zgodnie z zasadami poprawnego komponowania wywodów. Każda część powinna nawiązywać do poprzedniej, a jednocześnie ukierunkować kontynuację rozważań w następnej części. Całość referatu musi wynikać z prezentowanego celu opracowania.
Autor powinien w sposób jasny przedstawiać treść referatu. Powinny ją cechować rzeczowość oraz przejrzystość w przedstawianiu myśli i faktów. Ażeby referat był przejrzysty i zrozumiały dla słuchaczy, nie należy używać w nadmiarze terminów naukowych, gdyż utrudnia to zrozumienie podawanych treści i wbrew pozorom nie jest to oznaką wysokiego poziomu naukowego pracy a dodatkowo potrzebne jest dokładne rozumienie stosowanych przez autora określeń. Nie należy również podawać danych liczbowych, nie związanych ściśle z omawianym zagadnieniem gdyż ich nadmiar osłabia koncentrację uwagi podczas słuchania referatu. Celowe i korzystne jest natomiast podawanie w referacie przykładów ilustrujących przedstawione zagadnienie, nawet gdy tych przykładów jest dużo.
Bardzo ważne jest unikanie w referacie dogmatycznego przedstawiania prob-lemu tj. wyrażania swoich poglądów za pomocą tez bez jakiegokolwiek ich uargumentowania. W referatach należy zawsze przedstawiać własne stanowisko w sposób wyraźny, a także podawać argumenty, które je popierają. Referat powinien być pracą twórczą, a nie taką, że autor odpisuje z wybranych przez siebie źródeł po kilka lub kilkadziesiąt zdań, cytując je dosłownie, a jedynie część z nich z niewielkimi zmianami zestawia obok siebie, tworząc z pozoru nową całość. Tego rodzaju referat nie tworzy nawet nowej struktury faktów ! Za nową i twórczą konstrukcję można uznać tylko referat, w którym autor wybiera z kilku opracowań jedynie te wiadomości, które są mu potrzebne do opisania danego tematu, a następnie odpowiednio je samodzielnie interpretuje, tworząc w ten sposób zupełnie nowy układ informacji podawanych jako bibliografię.
W referacie nie powinno się cytować zdań z innych opracowań, z wyjątkiem definicji. Cytować można treści, z którymi autor referatu się nie zgadza i to tylko po to, aby słuchacz lub czytelnik nie posądzili autora o tendencyjne prezentowanie zagadnienia.
Zakończenie referatu (odpowiada podsumowaniu referatu). W ocenie każdej pracy naukowej, a także referatu, bardzo duże znaczenie ma jej zakończenie. W skondensowanej formie należy w nim przedstawić najważniejsze osiągnięcia referatu w postaci wniosków wynikających z przedstawionych rozważań. Wnioski można przedstawić w trzech formach: zakończeniu, podsumowaniu lub uwagach końcowych i jednego z tych określeń należy użyć jako nazwy ostatniej części referatu. Każda z wymienionych form zakończenia charakteryzuje się odmiennym ujmowaniem formułowanych wniosków i zależy także od charakteru opracowania.
Jeżeli ostatni rozdział referatu nazywa się „zakończeniem”, to należy w nim ograniczyć się do zaprezentowania najważniejszych stwierdzeń i ustaleń, do których doszło w pracy. Ta forma zakończenia jest stosowana najczęściej w referatach sprawozdawczych. „Podsumowanie” ma większy zakres treści, wymaga bowiem zaprezentowania podanych w referacie stwierdzeń na tle porównawczym. Tę formę zakończenia stosuje się w referatach porównawczych i porównawczo-krytycznych. „Uwagi końcowe” lub „wnioski końcowe” powinny się ograniczyć do wyeksponowania i rozbudowania niektórych elementów referatu, przez wskazanie dalszych problemów i kierunków badań wynikających z przedstawionych w nim rozważań.
Po napisaniu referatu należy dokonać przeglądu całości tekstu i ponownie sprawdzić go po kilku dniach przerwy. Taki przegląd polega na samokrytycznej ocenie:
utrzymania się w ramach tematu,
poprawności stylu i sposobu przedstawiania danych.
opisywanej rzeczywistości w przedstawianych problemach.
Taki tok postępowania ułatwi dokonanie istotnych korekt układu i treści referatu. Należy także zwrócić także uwagę na estetykę i układ graficzny treści (marginesy, odstępy, akapity, tabele, wykresy, schematy, rodzaj czcionki, itp.).
Po niezbędnych korektach referat należy starannie i czytelnie przepisać, a również w uzasadnionych przypadkach przygotować do elektronicznego przekazu.
ZAŁOŻENIA METODYCZNE NA PODSTAWIE BADAŃ WŁASNYCH
Opis stanowiska pracy i miejsc przebywania zgodnie z doświadczeniem własnym i opiniami osób wykonujących określony zawód. Działem gospodarki szczególnie potrzebnym do analizowania jest rolnictwo, leśnictwo i rybactwo jako, zmienione gospodarczo biosystemy przyrodnicze. Uzupełnieniem zawodowym są przedsiębiorstwa skupu, przetwórstwa wstępnego i przechowywania płodów rolnych oraz zakłady przetwórstwa paszowo-żywnościowego.
Identyfikację zagrożeń wykonuje się na podstawie analizy wszystkich czynności i działań z uwzględnieniem używanych obiektów technicznych , stosowanych materiałów i substancji oraz powstających w procesie pracy i przebywania odpadów, odchodów , wyziewów, odorów, spalin i szkodliwych postaci energii: jak olśnienie promieniowaniem świetlnym, działanie pola elektromagnetycznego, promieniowania jonizacyjnego, wibracji, hałasu i zapylenia. Zestawienie tabelaryczne wg układu:
Działanie czynności |
Obiekty techniczne |
Materiały i substancje |
Odpady, wyziewy i szkodliwe formy energii |
Czynniki zagrażające |
|
|
|
|
|
3. Na podstawie sporządzonego wykazu czynników zagrażających wykonuje się spis zagrożeń w układzie alfabetycznym i oblicza wartości liczbowe ryzyka zawodowego z zależności (metoda RISK SCORE): R = S x E x P wpisuje do „karty ocena ryzyka na stanowisku pracy”. Wartości S, E i P są podane w załączeniu (tablice pomocnicze). Następnie sporządza się wykaz zagrożeń w układzie hierarchicznym od Rmax do Rmin i sprawdza, które zagrożenia są krytyczne dla analizowanego stanowiska pracy. Z doświadczeń własnych badań uzyskano dla zawodów rolniczych orientacyjne parametry:
suma wskaźników Ri zawiera się w zakresie od 1300 do 4000 przy liczbie zagrożeń 25 do 40;
zastosowanie prawa V. Paretto ułatwia wytypowanie zagrożeń krytycznych wg zasady 20/80;
dla zagrożeń krytycznych opracowuje się procedurę projektową lub organizacyjną w celu zmniejszenia zmiejszenia do poziomu dopuszczalnego (tab. pomocnicza w załączeniu);
przygotowany referat ma ułatwić eliminację najbardziej szkodliwych i niebezpiecznych zagrożeń;
zagrożenia uciążliwe traktujemy jako warunkowo dopuszczalne, ale wymagające interwencji ergonomicznej;
Referat przeglądowy lub przeglądowo-krytyczny powinien dotyczyć współczesnych możliwości zmniejszania szkodliwości i niebezpieczeństwa zagrożeń krytycznych.
UWAGA: Tabele pomocnicze RISK SCORE w załączeniu
KARTA OCENY RYZYKA NA STANOWISKU PRACY
Lp |
Zagrożenie |
Źródło, czynnik zagrożenia |
Szkoda (skutek strata) [S] (tab.1) |
Ekspo- zycja [E (tab.2)] |
Prawdo- podob. [P] (tab.3) |
Oszacowanie ryzyka R=S x E x P |
Określenie kategorii ryzyka (tab.4)
|
1 |
|
|
|
|
|
|
|
2 |
|
|
|
|
|
|
|
3 |
|
|
|
|
|
|
|
4 |
|
|
|
|
|
|
|
5 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
n |
|
|
|
|
|
|
|
TABLICE POMOCNICZE
1. Szacowanie skutków,strat, szkody [S]
Wartość S |
Szacowanie straty |
Straty ludzkie |
Straty materialne |
100 |
Poważna katastrofa |
Wiele ofiar śmiertelnych |
>30 mln. zł. |
40 |
Katastrofa |
Kilka ofiar śmiertelnych |
10-30 mln.zł. |
15 |
Bardzo duża |
Jedna ofiara śmiertelna |
0, 3- 1 mln.zł. |
7 |
Duża |
Ciężkie uszkodzenie ciała |
30-300 tys.zł. |
3 |
Średnia |
Absencja |
3-30 tys.zł. |
1 |
Mała |
Udzielenie pierwszej pomocy |
>3 tys. zł. |
2. Szacowanie ekspozycji na zagrożenie [E]
Wartość E |
Opis ekspozycji |
10 |
Stała |
6 |
Częsta (codzienna) |
3 |
Sporadyczna (raz na tydzień) |
2 |
Okazyjna (raz w miesiącu) |
1 |
Minimalna (kilka razy w roku) |
0,5 |
Znikoma (raz w roku) |
3. Szacowanie prawdopodobieństwa wystąpienia zdarzenia [P]
Wartość P |
Opis |
Szansa w % |
10 |
Bardzo prawdopodobne |
50 |
6 |
Całkiem możliwe |
10 |
3 |
Praktyczne możliwe |
1 |
1 |
Mało prawdopodobne możliwe |
10-3 |
0,5 |
Tylko sporadycznie możliwe |
10-4 |
0,2 |
Możliwe do pomyślenia |
10-5 |
0,1 |
Teoretycznie możliwe |
10-6 |
4. Wartościowanie ryzyka [R=SxExP]
Wartość ryzyka R |
Kategoria ryzyka |
Działanie zapobiegawcze |
R<20 |
Akceptowalne |
Wskazana kontrola |
20<R<70 |
Małe |
Potrzebna kontrola |
70<R<200 |
Istotne |
Potrzebna poprawa |
200<R<400 |
Duże |
Potrzebna natychmiastowa poprawa |
R>400 |
Bardzo duże |
Wskazane wstrzymanie pracy |
1. Specyfika rolnictwa i leśnictwa jako działów produkcji i zatrudniania
materiały do opracowań kontrolnych z zakresu oceny ryzyka zawodowego z zastosowaniem różnych metod
1.1. Wprowadzenie
Tematy seminaryjne podporządkowane są problematyce oceny i dokumentowa-
nia ryzyka zawodowego. W rolnictwie pracodawcą jest rolnik - prowadzący gospodarstwo. Efekt samozatrudnienia polega na braku mechanizmów nadzorowania i kontroli. Obowiązki wynikające z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy są wykonywane z dobrej woli i we własnym interesie przedsiębiorców - osób fizycznych nie zatrudniających pracowników. Jeżeli pojawia się fakt zatrudnienia, przyjęcia na praktykę lub staż musi być realizowany pełny zakres obowiązków pracodawcy. Jednym z ważniejszych obowiązków dotychczas nie rozpoznanych wystarczająco dokładnie jest:
ocena i dokumentowanie ryzyka zawodowego.
Obowiązek ten wynika z § 39 Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. Nr 129, poz.844). W myśl tego przepisu „pracodawca jest obowiązany oceniać i dokumentować ryzyko zawodowe występujące przy określonych pracach oraz stosować niezbędne środki profilaktyczne, zmniejszające ryzyko”.
Przepis ten uszczegółowia, określony w art. 226 Kodeksu pracy, obowiązek informowania pracowników o ryzyku zawodowym, jakie wiąże się z wykonywaną pracą. Obowiązek dokonywania przez pracodawców oceny ryzyka zawodowego wynika również z postanowień Dyrektywy Ramowej Wspólnot Europejskich z dnia 12 czerwca 1998 r. w sprawie wprowadzenia środków sprzyjających poprawie bezpieczeństwa i higieny pracy (89/391/EWG). Ponadto z dyrektywy maszynowej (89/392/EWG) wynika konieczność ograniczenia ryzyka zagrożeń jeszcze przed dopuszczeniem wyrobu (maszyny) do eksploatacji.
Według definicji podanej w Polskiej Normie PN-N-18002:2000 „Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy - Ogólne wytyczne do oceny ryzyka zawodowego: ryzyko zawodowe to prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń związanych z wykonywaną pracą, powodujących straty, w szczególności wystąpienia u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku zagrożeń zawodowych występujących w środowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy.
1.2. Przebieg oceny ryzyka zawodowego
Wykonanie oceny ryzyka zawodowego ma na celu przede wszystkim:
sprawdzenie, czy występujące na stanowiskach pracy zagrożenia zostały zidentyfikowane i czy jest znane związane z nimi ryzyko zawodowe,
wykazanie, że przeprowadzono analizę zagrożeń i zastosowano właściwe środki ochronne,
dokonanie odpowiedniego wyboru wyposażenia stanowisk pracy, materiałów oraz organizacji pracy,
ustalenie priorytetów w działaniach zmierzających do eliminowania lub ograniczania ryzyka zawodowego,
zapewnienie ciągłej poprawy bezpieczeństwa i higieny pracy.
Ocena ryzyka jest wieloetapowym procesem analizowania ryzyka, obejmującym:
zebranie informacji potrzebnych do oceny ryzyka zawodowego,
identyfikację zagrożeń,
oszacowanie ryzyka zawodowego,
wyznaczenie dopuszczalności ryzyka zawodowego (wartościowanie ryzyka).
Oceny ryzyka dokonuje zespół w składzie:
pracodawca
wyznaczeni pracownicy
eksperci spoza zakładu pracy (akceptowani przez pracodawcę).
Schemat oceny ryzyka zawodowego zilustrowano na rysunku.
Oceniając ryzyko zawodowe należy wykorzystać informacje dotyczące:
lokalizacji stanowiska pracy i realizowanych na nim zadań,
osób pracujących na stanowisku z uwzględnieniem szczególnych kryteriów, takich jak: wymagane uprawnienia, kobiety w ciąży, osoby niepełnosprawne,
wykonywanych czynności oraz sposobu i czasu ich wykonywania przez pracujące na stanowisku osoby,
stosowanych urządzeń i narzędzi, materiałów, substancji, organizacji pracy i stanowiska pracy,
wymagań przepisów prawnych i norm odnoszących się do analizowanego stanowiska,
zidentyfikowania zagrożeń i ich źródeł,
możliwych skutków występujących zagrożeń,
stosowanych środków ochronnych i zabezpieczających,
wypadków i chorób zawodowych oraz wszystkich innych czynników szkodliwych dla zdrowia pracowników,
określenie potrzeb szkoleniowych i zapewnienie szkolenia osobom przeprowa -
dzającym ocenę ryzyka zawodowego,
określenia sposobu dokumentowania wyników oceny ryzyka zawodowego,
zapewnienia udziału pracowników w ocenie ryzyka zawodowego,
zapewnienia osobom oceniającym ryzyko zawodowe dostępu do odpowiednich informacji i zasobów (w tym potrzebnych konsultacji),
przeprowadzenia analizy struktury organizacyjnej w celu sporządzenia wykazu stanowisk pracy,
określenia sposobu informowania pracowników o wynikach oceny ryzyka zawodowego.
Analiza ryzyka zawodowego to przede wszystkim identyfikacja występujących w procesach pracy zagrożeń czynnikami niebezpiecznymi, szkodliwymi czynnikami fizycznymi i chemicznymi, a także czynnikami uciążliwymi, w celu zastosowania niezbędnych środków profilaktycznych zmniejszających prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń związanych z wykonywaną pracą.
Identyfikacja zagrożeń jest procesem rozpoznawania czy zagrożenie istnieje oraz określenia jego charakterystyki. Jest to najistotniejszy etap analizy ryzyka. Należy ją przeprowadzą w sposób usystematyzowany, przyjmując określoną metodę, odpowiednią do celu i zakresu analizy (np. polegającą na szczegółowym opisie wszystkich zadań wykonywanych przez pracowników na stanowisku pracy i ustaleniu związanych z nimi zagrożeń lub przewidywaniu możliwych skutków zagrożeń i ich następstw).
Oszacowanie ryzyka zawodowego związanego z poszczególnymi zagrożeniami zidentyfikowanymi na stanowiskach pracy polega na ustaleniu:
prawdopodobieństwa wystąpienia zagrożeń (jakie jest prawdopodobieństwo wystąpienia rozpoznanych skutków wypadkowych lub chorobowych),
ciężkości szkodliwych następstw tych zagrożeń (jakie skutki wypadkowe lub chorobowe mogą powstać pod wpływem zagrożenia).
Wyniki szacowania ryzyka powinny być w pełni wystarczające do wyznaczenia jego dopuszczalności i właściwego planowania działań koordynujących i zapobiegawczych.
Wartościowanie ryzyka - to formułowanie sądu o ryzyku i określanie wartości ryzyka wg przyjętych kryteriów. Podstawowym kryterium dopuszczalności ryzyka zawodowego są wymagania odpowiednich przepisów prawnych i innych dokumentów normatywnych. Dopuszczalność ryzyka zawodowego można wyznaczyć bezpośrednio na podstawie jego oszacowania.
Najczęściej określa się ryzyko w sposób jakościowy, używając różnego rodzaju wskaźników będących odzwierciedleniem określonych kombinacji prawdopodobieńst-
wa wystąpienia następstw i ich ciężkości.
Jedną z metod szacowania parametrów ryzyka i wartościowania ryzyka jest metoda RISK SCORE. Metodę tę zastosowano przykładowo w niniejszym opracowaniu w celu zobrazowania sposobu wyznaczania wskaźnika poziomu ryzyka.
1.3. Wartościowanie ryzyka w metodzie RISC SCORE
W metodzie RISC SCORE stosuje się uproszczoną zależność:
R = S x E x P
gdzie parametrami wartości ryzyka R są:
S - możliwe skutki zdarzenia, straty spowodowane przez zdarzenie,
E - ekspozycja na zagrożenie,
P - prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia
Znaczenie poszczególnych wartości parametrów ryzyka zestawiono w tablicy pomocniczej do wyznaczania parametrów stosowanych w metodzie RISC SCORE. Metodyka RISC SCORE została opracowania w latach 70-tych w USA w formie zaleceń zawartych w projekcie autoryzowanym przez G.F.Kinney i A.D.Wiruth „Practical Risk Analysis for Safety Management” , wydane przez Nawal Weapons Center China Lake, California, June 1976 r. Opracowanie było wprowadzone w sierpniu i wrześniu 1976 roku do ważniejszych działów gospodarki USA, szczególnie związanych z lotnictwem, flotą morska, transportem kolejowym, ruchem samochodowym. Przedstawione w opracowaniu procedury mogą być pomocne w opracowaniu zrozumiałego dla użytkowników sprzętu rolniczego i leśnego, przedsiębiorców rolniczych i leśnych , rolników i innych przedsiębiorców pracujących na terenach wiejskich i niezurbanizowanych. Procedura RISC SCORE ze względu na stwierdzoną jej przydatność praktyczną i zebrane doświadczenie powinna być przydatnym narzędziem dydaktycznym dla studentów studiujących przedmiot ergonomia na studiach rolniczych, leśnych i technicznych. Podjęto działania aby w pracach magisterskich oraz projektach studenckich dokonać adaptacji metody do praktycznych zastosowań w procedurach ocenowych ryzyka na stanowiskach pracy.
Tablice pomocnicze do stosowania metody RISC SCORE
Tablica RISC SCORE - szacowanie skutków zdarzenia
Wartość S |
Szacowanie straty |
Straty ludzkie |
Straty materialne |
100 |
Poważna katastrofa |
Wiele ofiar śmiertelnych |
>30 mln. zł. |
40 |
Katastrofa |
Kilka ofiar śmiertelnych |
10-30 mln.zł. |
15 |
Bardzo duża |
Jedna ofiara śmiertelna |
0, 3- 1 mln.zł. |
7 |
Duża |
Ciężkie uszkodzenie ciała |
30-300 tys.zł. |
3 |
Średnia |
Absencja |
3-30 tys.zł. |
1 |
Mała |
Udzielenie pierwszej pomocy |
>3 tys. zł. |
Tablica RISK SCORE - szacowanie ekspozycji na zagrożenie
Wartość E |
Opis ekspozycji |
10 |
Stała |
6 |
Częsta (codzienna) |
3 |
Sporadyczna (raz na tydzień) |
2 |
Okazyjna (raz w miesiącu) |
1 |
Minimalna (kilka razy w roku) |
0,5 |
Znikoma (raz w roku) |
Tablica RISK SCORE - szacowanie prawdopodobieństwa
wystąpienia zdarzenia
Wartość P |
Opis |
Szansa w % |
10 |
Bardzo prawdopodobne |
50 |
6 |
Całkiem możliwe |
10 |
3 |
Praktyczne możliwe |
1 |
1 |
Mało prawdopodobne możliwe |
10-3 |
0,5 |
Tylko sporadycznie możliwe |
10-4 |
0,2 |
Możliwe do pomyślenia |
10-5 |
0,1 |
Teoretycznie możliwe |
10-6 |
Tablica RISK SCORE - wartościowanie ryzyka
Wartość ryzyka R |
Kategoria ryzyka |
Działanie zapobiegawcze |
R<20 |
Akceptowalne |
Wskazana kontrola |
20<R<70 |
Małe |
Potrzebna kontrola |
70<R<200 |
Istotne |
Potrzebna poprawa |
200<R<400 |
Duże |
Potrzebna natychmiastowa poprawa |
R>400 |
Bardzo duże |
Wskazane wstrzymanie pracy |
KARTA OCENY RYZYKA NA STANOWISKU PRACY
Lp |
Zagrożenie |
Źródło zagrożenia |
Szkoda (skutek strata) [S] |
Ekspo- zycja [E] |
Prawdo- podob. [P] |
Oszacowanie ryzyka R=SxExP |
Określenie kategorii ryzyka
|
1 |
|
|
|
|
|
|
|
2 |
|
|
|
|
|
|
|
3 |
|
|
|
|
|
|
|
4 |
|
|
|
|
|
|
|
5 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
n |
|
|
|
|
|
|
|
TABLICE POMOCNICZE
1. Szacowanie skutków,strat, szkody [S]
Wartość S |
Szacowanie straty |
Straty ludzkie |
Straty materialne |
100 |
Poważna katastrofa |
Wiele ofiar śmiertelnych |
>30 mln. zł. |
40 |
Katastrofa |
Kilka ofiar śmiertelnych |
10-30 mln.zł. |
15 |
Bardzo duża |
Jedna ofiara śmiertelna |
0, 3- 1 mln.zł. |
7 |
Duża |
Ciężkie uszkodzenie ciała |
30-300 tys.zł. |
3 |
Średnia |
Absencja |
3-30 tys.zł. |
1 |
Mała |
Udzielenie pierwszej pomocy |
>3 tys. zł. |
2. Szacowanie ekspozycji na zagrożenie [E]
Wartość E |
Opis ekspozycji |
10 |
Stała |
6 |
Częsta (codzienna) |
3 |
Sporadyczna (raz na tydzień) |
2 |
Okazyjna (raz w miesiącu) |
1 |
Minimalna (kilka razy w roku) |
0,5 |
Znikoma (raz w roku) |
3. Szacowanie prawdopodobieństwa wystąpienia zdarzenia [P]
Wartość P |
Opis |
Szansa w % |
10 |
Bardzo prawdopodobne |
50 |
6 |
Całkiem możliwe |
10 |
3 |
Praktyczne możliwe |
1 |
1 |
Mało prawdopodobne możliwe |
10-3 |
0,5 |
Tylko sporadycznie możliwe |
10-4 |
0,2 |
Możliwe do pomyślenia |
10-5 |
0,1 |
Teoretycznie możliwe |
10-6 |
4. Wartościowanie ryzyka [R=SxExP]
Wartość ryzyka R |
Kategoria ryzyka |
Działanie zapobiegawcze |
R<20 |
Akceptowalne |
Wskazana kontrola |
20<R<70 |
Małe |
Potrzebna kontrola |
70<R<200 |
Istotne |
Potrzebna poprawa |
200<R<400 |
Duże |
Potrzebna natychmiastowa poprawa |
R>400 |
Bardzo duże |
Wskazane wstrzymanie pracy |
Czynniki zagrażające (typowanie 20-zagrożeń na podstawie rzeczywistych warunków pracy - grupa rolników z Ziemi Pyrzyckiej, przeważnie sołtysi i specjaliści ds. rolnictwa, Urzędów Gminnych - kursanci „przystosowanie do warunków UE, odpowiedzi na ankiety):
choroby odzwierzęce i grzybice
długotrwała pozycja siedząca
drgania mechaniczne
hałas
infekcje i choroby pospolite (sezonowe)
niska i wysoka temperatura
obciążenia mechaniczne (przeciążenia układu ruchu),
prąd elektryczny
promieniowanie elektromagnetyczne i jonizujące
pyły pochodzenia białkowego i wyziewy
rodzaj oświetlenia - promieniowanie świetlne
spaliny ciągnikowe, z pieców grzewczych, z wypalania odpadów
stresy
zapylenia alergizujące (alergeny biologiczne i chemiczne)
zapylenia rakotwórcze (azbest, formaldehyt, pestycydy),
zdarzenia losowe (wybuch, pożar, poparzenie),
upadki (z wysokości na jednym poziomie),
wypadki drogowe,
zakażenia odzwierzęce
zatrucia
Przykłady wartościowania ryzyka zawodowego
Główny czynnik zagrażający: ? np. formaldehyd, PCB, dioksyny, pestycydy itp.
Strata - bardzo duża - jedna ofiara śmiertelna - S = 15
Ekspozycja - okresowa - raz w tygodniu - E = 3
(Średni czas narażenia ok. 0,5 godz./zmiana robocza)
Prawdopodobieństwo - możliwe do pomyślenia - P = 0,2
(granice przedziału ufności poniżej 0,5 NDS)
Obliczona wartość wskaźnika liczbowego ryzyka (stopień ryzyka).
Ryzyko - R = 15 x 3 x 0,2 = 9
Wartość wkaźnika liczbowego ryzyka (stopień ryzyka) jest mniejsza niż 20, a zatem jest ono akceptowalne i wskazana jest jedynie kontrola, czy przestrzegane są instrukcje, procedury i czy wykonane są pomiary stężenia np. formaldehydu oraz czy używane są środki ochrony osobistej itp.
1.4. Hierarchia zagrożeń
Przykładowo dla rolnictwa i leśnictwa ustalono na podstawie sondażu ankietowego, w grupie osób ze środowiska rolniczego i leśnictwa - liczność próby - 118 osób, tereny Pomorza Środkowego, Skórcz, Pelplin, Tczew. ( każda osoba dysponowała po 10 punktów, odrzucono 18 ankiet wadliwie wypełnionych, dysponowane 1000 punktów, rozdzielono na zagrożenia). Kolejność wynikająca z analizy:
Nadwrażliwość osobnicza - 302
Czynniki zapylenia - chemiczne, pestycydy, spalin - 206
Zakażenia odzwierzęce - 120
Zagrożenia rakotwórcze (DNA) - 65
Zachorowania nagłe - 54
Porażenia prądem elektrycznym - 42
Stres - 40
Upadek na tym samym poziomie - 38
Oddziaływanie energii szkodliwej (drgania, temperatura, oświetlenie, pola elektromagnetyczne, hałas..) - 35
Uderzenia człowieka o ostre przedmioty - 30
Przeciążenia układu ruchu - 30
Wybuch, pożar, uderzenie pioruna - 25
wypadki drogowe - 22
Wysoka temperatura i hałas - 20
Urazy odzwierzęce (poturbowanie, przygniecenie, ugryzienia) - 18
Zatrucia - 15
Ukąszenia owadów - 15
Utonięcia - 7
Zabójstwa - 4
1.5. Działania wynikające z oceny ryzyka zawodowego
Wyniki oceny ryzyka zawodowego stanowią podstawę do planowania działań korygujących i zapobiegawczych. Do podstawowych działań w tym zakresie należy eliminowanie, bądź zmniejszanie zagrożeń poprzez stosowanie odpowiednich środków technicznych, środków ochrony indywidualnej bądź zbiorowej, procedur bezpiecznej pracy, zmniejszenia prawdopodobieństwa wystąpienia urazów lub chorób zawodowych poprzez zmniejszanie czasu ekspozycji lub eliminowanie człowieka z procesu pracy.
Ocenę ryzyka zawodowego należy przeprowadzać każdorazowo w przypadku zmian stosowanych substancji i materiałów, czy zmian organizacyjnych. Informowanie o ryzyku zawodowym może odbywać się np. przy wykorzystaniu karty oceny ryzyka zawodowego, zawierającej zwięzłe, istotne informacje mające znaczenie dla bezpiecznej pracy pracownika, a także listy przykładowych zagrożeń, jakie mogą wystąpić na danym stanowisku pracy.
1.6. Szacowanie i ograniczenie ryzyka
W celu wdrożenia do samodzielnego szacowania i ograniczania ryzyka proponuje się wypracowanie samodzielnie procedury szacowania ryzyka dla siebie, lub dla osób z najbliższego otoczenia. W tym celu należy przeanalizować schemat nr 1 w formie uproszczonej wykorzystując do tego celu propozycję wyznaczania trójwartościowego jak w zestawieniu w tabeli A.
Prawie w każdej pracy występują zagrożenia stanowiące ryzyko utraty zdrowia, a nawet życia. Wiele czynności o początkowo dużym ryzyku można jednak bezpiecznie realizować jeśli towarzyszące im zagrożenia zostały dobrze rozpoznane, a następnie zredukowane.
Tabela A
SKUTEK* |
PRAWDOPODOBIEŃSTWO |
RYZYKO |
D |
D |
D |
D |
S |
D |
S |
D |
D |
D |
M |
S |
M |
S |
S |
S |
S |
S |
S |
M |
S |
M |
M |
M |
D - duże, na przykład w przypadku możliwości śmierci poszkodowanego, kalectwa, długotrwałej choroby lub długo utrzymującej się niesprawności.
S - średnie, gdy wydarzenie spowoduje uleczalne obrażenia lub chorobę, z których leczenie może trwać od czterech dni do miesiąca z szansą całkowitego wyleczenia.
M - małe, gdy doznane obrażenie nie spowoduje straty czasu na leczenie, lub gdy czas leczenia nie przekracza trzech dni.
Korzystając ze schematu na rysunku 1 należy dokładnie przeanalizować pojęcia „ciężkość szkody” (trudność w znalezieniu lepszego określenia - proszę zaproponować bardziej odpowiednie określenie), częstotliwość lub czas trwania oraz prawdopodobieństwo uniknięcia zagrożenia (odwrotność do prawdopodobieństwa wystąpienia ryzyka).
Na podstawie tego uproszczonego przykładu ustalania poziomu ryzyka można wyznaczyć R z uproszczonej zależności.
Zadanie: wybrać stanowisko pracy i wstępnie wyznaczyć ryzyko zawodowe wg uproszczonego schematu:
Zajęcia w Uczelni (wykłady, ćwiczenia laboratoryjne, praktyki, zajęcia terenowe),
Dojazd do Uczelni (jazda samochodem, tramwajem, pociągiem),
Wyjazdy na praktyki krajowe i zagraniczne (podróżowanie samolotem, promem, autobusem, pociągiem),
Przebywanie na terenowych stanowiskach pracy (przebywanie w lesie, fermach hodowlanych, farmach, gospodarstwach, przedsiębiorstwach mechanizacyjnych, zakładach naprawczych itp.),
Okresowa praca w warunkach rolnictwa i leśnictwa (pomoc przy żniwach, pozyskiwanie runa leśnego, prace pielęgnacyjne w lasach, pozyskiwanie drewna, zbieranie i transport odpadowej biomasy, itp.),
Wycieczki zawodowe i rekreacyjne, zajęcia sportowe, obozy sportowe, itp.
Zadanie do wykonania
Uwaga: Na kolejnych zajęciach z przedmiotu będzie podjęta dyskusja na zadany temat, a w przypadku ćwiczeń będzie wykonana szczegółowego analiza (jak to podano przy wprowadzeniu do przedmiotu
Na podstawie analizy zajęć w Uczelni i w czasie studiów student projektuje typowe stanowisko pracy studenckiej, wyznacza wskaźniki ryzyka (zagrożenia zdrowia, zagrożenie wystąpieniem wypadku itp.). Uzyskane doświadczenie wykorzystuje następnie do zaprojektowania typowych stanowisk pracy w rolnictwie i leśnictwie - szczególnie stanowisk zmechanizowanych.
Procedura dydaktyczna wstępnego szacowania poziomu ryzyka
Poziom ryzyka: R = S x P
|
Rys. 1. Schemat oceny poziomu ryzyka - szacowanie wstępne z wykorzystaniem następujących oznaczeń:
S - ciężkość szkód
S1 - Lekkie szkody
S2 - Ciężkie nieodwracalne szkody (zranienie jednej lub wielu osób, kalectwo,
śmierć)
F - Częstotliwość lub czas trwania
F1 - Rzadko do częstego
F2 - Często do trwałego
P - Prawdopodobieństwo uniknięcia zagrożenia
P1 - Możliwe w określonych warunkach
P2 - Niemożliwe
Przy różnych sposobach (technikach, procedurach) szacowania stopnia ryzyka, poziomu ryzyka, ryzyka, można wypracować algorytm do szacowania ryzyka w dowolnych warunkach. Próbę graficzną takiej procedury zamieszczono na rys. 2 - schemat procedury oceny ryzyka zawodowego. Ta procedura w sposób poglądowy wskazuje na potrzebę wieloetapowego analizowania różnych bloków zagadnień, od zebrania informacji do zrealizowania opracowanego planu działań korygujących i zapobiegawczych. Jednocześnie został przewidziany odrębny moduł okresowego przeprowadzania oceny ryzyka zawodowego, jako procedury weryfikującej dotychczasowy stan wiedzy w stosowaniu technik zapobiegawczych jak i zmian technologicznych w określonym środowisku pracy (np. prace hodowlane, uprawowe, prace przygotowania opału, prace konserwacyjno-obsługowe przy maszynach i innych składnikach infrastruktury technicznej, prace budowlane, elektryczne, z zakresu opieki weterynaryjnej, transportowo załadunkowe i wyładunkowe) typowe w pracy w środowisku rolniczym i leśnym.
Jako przykład szczególnie ważny dla prac podwórzowych i transportowych w rolnictwie podano schemat na rys. 3, na podstawie którego można wyznaczyć rzeczywiste obciążenie układu kostnego przy podnoszeniu ciężaru. Zaleca się wyznaczenie rzeczywistych obciążeń układu mięśniowo-szkieletowego szczególnie kręgosłupa. W celu ułatwienia obliczeń przytoczono uwagi z ostatnich kongresów i konferencji ergonomicznych, precyzujących poglądy na problem wyznaczania rzeczywistego ryzyka zawodowego.
(Następne opracowania na stronie internetowej Zakładu )
Wybrane publikacje z badań własnych
Dreszczyk E.: Kształtowanie bezpiecznego środowiska pracy w rolnictwie na podstawie zmian w systemach eksploatacji maszyn. Folia Universitatis Agriculture Stetinensis z. Agricultura 93, 2004, s. 83-89.
Dreszczyk E.: Kształtowanie bezpiecznego środowiska pracy i przebywania na terenach wiejskich. Folia Universitatis Agriculture, 342 (98), 06/2005, s. 21-30.
Dreszczyk E.: Metoda oceny ryzyka zawodowego w rolniczym I leśnym środowisku pracy. Inżynieria Rolnicza 3(63), Kraków, 2005, s. 149-158.
Prace dyplomowe dotyczące zagrożeń w rolniczym środowisku pracy
Pajączek A.: Ochrona człowieka w rolniczym środowisku pracy. Praca inżynierska napisana pod kierunkiem dr hab. inż. E.Dreszczyka. WKŚiR, AR, 2000.
Domagała D.: Ustalenie zakresu prac projektowych usprawniających eksploatację instalacji elektrycznej w gospodarstwach rolniczych. Praca inżynierska napisana pod kierunkiem dr hab.inż. E.Dreszczyka, WKŚiR, AR, Szczecin, 2001
Tomczyk R.: Projekt systemu organizacyjno-technicznego gospodarowania odpadami niebezpiecznymi na przykładzie odpadów pestycydowych i zanieczyszczeń ropopochodnych. Praca inżynierska napisana pod kierunkiem dr hab.inż. E.Dreszczyka, WKŚiR, AR, Szczecin, 2003.
Demska I.: Projekt systemu organizacyjno-technicznego do przeciwdziałania skutkom nagłych wypadków w rolniczym i leśnym środowisku pracy. Praca inżynierska napisana pod kierunkiem dr hab.inż. E.Dreszczyka. WKŚiR, AR, Szczecin, 2003.
Rutkowska M.: Projekt systemu technicznego do uzyskania i poprawienia jakości wody pitnej i bytowej. Praca inżynierska napisana pod kierunkiem dr hab.inż. E.Dreszczyka, WKŚiR, AR, Szczecin, 2003.
Flisik M.: Projekt ograniczenia wypadków i urazów dzieci w środowisku wiejskim - na przykładzie terenów gminy Skórcz. Praca inżynierska napisana pod kierunkiem dr hab.inż. E.Dreszczyka. WKŚiR, AR, Szczecin, 2004.
Szymański P.: Analiza metod szacowania ryzyka zawodowego w rolniczym i leśnym środowisku pracy - na przykładzie kierowcy ciągnika lub kombajnu. Praca magisterska napisana pod kierunkiem dr hab.inż. E.Dreszczyka, WKŚiR, AR, Szczecin, 2004.
Spętany B.: Opracowanie metody wyznaczania krytycznych zagrożeń na zmechanizowanych stanowiskach pracy w rolnictwie i leśnictwie - na przykładzie Ziemi Lubuskiej. Praca magisterska napisana pod kierunkiem dr hab. inż. E. Dreszczyka. WKŚiR, AR Szczecin, 2007.
Rys.2. Schemat procedury oceny ryzyka
Rys. 3. Schemat obciążeń układu kostnego przy podnoszeniu ciężaru
1.7. Doświadczenia z zakresu zarządzania ryzykiem
W procesie oceny ryzyka zawodowego (rys.2) wyodrębnia się dwa etapy: analizę ryzyka i wyznaczanie jego dopuszczalności, czyli podejmowanie decyzji o możliwości przyjęcia ryzyka lub jego wyeliminowania bądź ograniczenia. Wykorzystano publikację Centralnego Instytutu Ochrony Pracy - Z.Pawłowska „Ocena ryzyka zawodowego w procesie kształtowania ergonomicznych warunków pracy, w pracy zbiorowej pod redakcją L.Soleckiego „Aktualny stan ergonomii w rolnictwie - potrzeby na przyszłość”. Instytut Medycyny Wsi, Lublin, 2002.
Proces obejmujący ocenę ryzyka zawodowego oraz realizację wynikających z tej oceny działań i sprawdzenie ich skuteczności nazywa się często zarządzaniem ryzykiem zawodowym.
Do oceny ryzyka zawodowego na stanowisku pracy wykorzystuje się przede wszystkim informacje dotyczące:
lokalizacji stanowiska pracy i/lub realizowanych na nim zadań,
osób pracujących na stanowisku, z odrębnym uwzględnieniem tych osób, dla których przyjmuje się inne szczególnie kryteria, takich jak np. kobiety w ciąży, młodociani lub osoby niepełnosprawne,
stosowanych środków pracy, materiałów i wykonywanych operacji technologicznych,
wykonywanych czynności oraz sposobu i czasu ich wykonywania przez pracujące na stanowisku osoby,
wymagań przepisów prawnych i norm, odnoszących się do analizowanego stanowiska,
zagrożeń, które już zostały zidentyfikowane i ich źródeł,
możliwych skutków występujących zagrożeń,
stosowanych środków ochronnych,
wypadków, chorób zawodowych oraz wszystkich innych występujących na analizowanym stanowisku szkodliwych efektów w stanie zdrowia pracowników.
Analiza tych informacji powinna ułatwić zidentyfikowanie występujących na stanowisku pracy zagrożeń. Do identyfikacji zagrożeń zalecane są metody o małym stopniu sformalizowania, do których należą listy kontrolne dostępne w ZEST.
W normie zaleca się oszacowanie ryzyka zawodowego w skali trójstopniowej (tabela B). Dodatkowo norma podaje sposób szacowania ryzyka zawodowego w skali pięciostopniowej.
Tabela B
Prawdopodobieństwo |
Ciężkość następstw |
||
|
mała |
średnia |
duża |
Mało prawdopodobne |
małe 1 |
małe 1 |
średnie 2 |
Prawdopodobne |
małe 1 |
średnie 2 |
duże 3 |
Wysoce prawdopodobne |
średnie 2 |
duże 3 |
duże 3 |
Przy oszacowaniu ryzyka zawodowego zgodnie z tabelą B ciężkość szkodliwych następstw zagrożenia i prawdopodobieństwo ich wystąpienia można określić następująco:
Do następstw o małej szkodliwości zalicza się urazy i choroby, które nie powodują długotrwałych dolegliwości i absencji w pracy. Są to czasowe pogorszenia stanu zdrowia, takie jak niewielkie stłuczenia i zranienia, podrażnienia oczu objawy niewielkiego zatrucia, bóle głowy itp.
Do następstw o średniej szkodliwości zalicza się te urazy i choroby, które powodują niewielkie, ale długotrwałe lub nawracające okresowo dolegliwości i są związane z krótkimi okresami absencji. Są to np. zranienia, oparzenia II stopnia na niewielkiej powierzchni ciała, alergie skórne, nieskomplikowane złamania, zespoły przeciążeniowe układu mięśniowo-szkieletowego (np. zapalenie ścięgna) itp.
Do następstw o dużej szkodliwości zalicza się te urazy i choroby, które powodują ciężkie i stałe dolegliwości i/lub śmierć. Są to np. oparzenia III stopnia, oparzenia II stopnia dużej powierzchni ciała, amputacje, skomplikowane złamania z następową dysfunkcją choroby nowotworowe, toksyczne uszkodzenia narządów wewnętrznych i układu nerwowego w wyniku narażenia na czynniki chemiczne, zespół wibracyjny, zawodowe uszkodzenia słuchu, astma, zaćma itp.
Do mało prawdopodobnych zalicza się te następstwa zagrożeń, które nie powinny wystąpić podczas całego okresu aktywności zawodowej pracownika.
Do prawdopodobnych zalicza się te następstwa zagrożeń, które mogą wystąpić nie więcej niż kilkakrotnie podczas okresu aktywności zawodowej pracownika.
Do wysoce prawdopodobnych zalicza się te następstwa zagrożeń, które mogą wystąpić wielokrotnie podczas okresu aktywności zawodowej pracownika.
Jeżeli jest to możliwe, ryzyko zawodowe zaleca się oszacować na podstawie wartości wielkości charakteryzujących narażenie, zgodnie ze wskazówkami podanymi w tabeli C.
Tabela C
Ogólne wskazówki do oszacowania ryzyka zawodowego w skali trójstopniowej
na podstawie wartości wielkości charakteryzujących narażenie
Wartość wielkości charakteryzującej narażenie (P) |
Oszacowanie ryzyka zawodowego |
P>Pmax Pmax≥P>0,5 Pmax P≤0,5 Pmax |
duże średnie małe |
Pmax - wartość dopuszczalna wielkości charakteryzującej narażenie, ustalana na ogół na podstawie obowiązujących przepisów (może to być odpowiednia wartość NDS -najwyższego dopuszczalnego stężenia lub NDN - najwyższego dopuszczalnego natężenia). W przypadku braku skodyfikowanych wymagań przy jej ustalaniu można wykorzystać opinie ekspertów i/lub wziąć pod uwagę opinię pracowników.
Tabela D
Ogólne zasady wyznaczania dopuszczalności ryzyka zawodowego oraz zalecenia dotyczące
działań wynikających z oceny tego ryzyka (oszacowanie w skali 3-stopniowe - norma PN-N-18002;2000j)
Oszacowanie ryzyka zawodowego |
Dopuszczalność ryzyka zawodowego |
Niezbędne działania |
Duże |
niedopuszczalne |
Jeżeli ryzyko zawodowe jest związane z pracą już wykonywaną, działania w celu jego zmniejszenia trzeba podjąć na-tychmiast (np. przez zastosowanie środków ochronnych). Planowana pra-ca nie może być rozpoczęta do czasu zmniejszenia ryzyka zawodowego do poziomu dopuszczalnego |
Średnie |
dopuszczalne |
Zaleca się zaplanowanie i podjecie dzia-łań, których celem jest zmniejszenie ryzyka zawodowego. |
Małe |
|
Konieczne jest zapewnienie, że ryzyko zawodowe pozostaje co najwyżej na tym samym poziomie |
Norma podaje ogólne wskazówki do wyznaczania dopuszczalności ryzyka na podstawie jego oszacowania oraz zalecenia dotyczące działań wynikających z oceny ryzyka (tabela D).
W załącznikach normy podano przykłady zastosowania przedstawionych zasad do oszacowania w skali trójstopniowej ryzyka zawodowego związanego z narażeniem na hałas (rys. 4) oraz na szkodliwe substancje chemiczne występujące w powietrzu na stanowiskach pracy . Szerszy opis metod oszacowania w skali trójstopniowej ryzyka zawodowego związanego z narażeniem na typowe czynniki zagrożeń występujące w środowisku pracy można znaleźć w piśmiennictwie (Ocena ryzyka zawodowego. Podstawy metodyczne. Praca zbiorowa pod red. W.M.Zawieski, CIOP, Warszawa, 1999).
Centralny Instytut Ochrony Pracy proponuje dokonywanie doboru metod analizy ryzyka dla procesów i obiektów w zależności od skomplikowania analizowanych przypadków (L.Skuza „Co warto wiedzieć o ryzyku zawodowym”, Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr, Gdańsk, 1998, s. 22). Podano jako zalecane metody:
HAZOP - analiza skomplikowanych procesów chemicznych lub ich elementów,
FMEA -analiza skomplikowanych procesów mechanicznych i ich elementów,
FMEA lub ETA - analiza złożonych systemów kontrolnych
ANALIZA DRZRWA BŁĘDÓW - analiza złożonych przyczyn uszkodzeń, itp.
1.8. Organizowanie oceny ryzyka zawodowego
Przystępując do organizowania procedury oceny ryzyka trzeba przede wszystkim określić:
Kto powinien wykonywać ocenę i jak zapewnić udział pracowników w jej przeprowadzaniu,
Jak zaplanować ocenę ryzyka ,
Jakie zasoby są niezbędne do przeprowadzenia oceny.
Rys. 4. Przykład oszacowania w skali trójstopniowej ryzyka zawodowego
związanego z narażeniem na hałas (wg PN)
Dokładne przeanalizowanie algorytmu na rys. 4 uwidacznia różne poziomy ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy obciążonych hałasem. W produkcji rolniczej i leśnej znaczenie hałasu nie jest wystarczająco dokładnie analizowane o czym świadczy stan słuchu osób pracujących w rolniczym i leśnym środowisku pracy.
Zawodowe uszkodzenie słuchu znajduje się na pierwszym miejsce w Polsce pod względem liczebności rejestrowanych przypadków chorób zawodowych. W każdym roku rejestruje się ponad 3 tys. nowych przypadków. Trwały ubytek słuchu może być efektem jednorazowej ekspozycji na hałas, jeśli jego szczytowy poziom ciśnienia akustycznego przekroczy wartość 130-140 dB. Jeśli średni, trwały ubytek słuchu wynosi co najmniej 30 dB przy częstotliwości 1000, 2000, 4000 Hz, po stronie ucha lepszego i po uwzględnieniu fizjologicznego ubytku związanego z wiekiem, to wówczas stanowi kryterium rozpoznania i orzeczenia zawodowego uszkodzenia słuchu.
Przykładowy sposób oceny ryzyka zawodowego, uwzględniający zalecenia normy PN-N-18002, przedstawiono na rys. 5.
Określić cele oceny ryzyka zawodowego |
↓
Powołać koordynatora ds. oceny ryzyka zawodowego |
↓
Zapewnić zasoby niezbędne do prowadzenia oceny ryzyka zawodowego I przeprowadzenia wynikających z niej działań profilaktycznych |
↓
Wyznaczyć osoby do przeprowadzania oceny ryzyka zawodowego |
↓
Określić potrzeby szkoleniowe i zapewnić odpowiednie szkolenie Osobom przeprowadzającym ocenę ryzyka zawodowego |
↓
Zapewnić osobom przeprowadzającym ocenę ryzyka zawodowego poparcie kierownictwa i nadzoru |
↓
Zapewnić udział pracowników w ocenie ryzyka zawodowego |
↓
Zaplanować ocenę:
|
↓
Ustalić sposób sprawdzania wyników oceny ryzyka zawodowego |
Rys.5. Przykładowy sposób organizowania oceny ryzyka zawodowego
W zadaniach dydaktycznych dotyczących stanowisk pracy (szczególnie w zakładach zamkniętych - zakłady przetwórstwa, cukrownie, stacje obsługi, warsztaty, biura) kolejność przygotowywania poszczególnych elementów procedury może służyć studentom do symulowania takich zadań na ćwiczeniach laboratoryjnych, projektowych i audytoryjnych (seminariach).
Ocena ryzyka zawodowego obejmuje wszystkie stanowiska pracy - zarówno stacjonarne jak i niestacjonarne. W celu usprawnienia przebiegu oceny i skrócenia czasu jej przeprowadzania można, jeżeli to dopuszczalne, wyróżnić grupy stanowisk, na których wykonywane są w tych samych warunkach te same zadania i na których występują te same zagrożenia. Ocena nie musi być wówczas przeprowadzana dla każdego z tych stanowisk z osobna; na ogół wystarczy identyfikacja zagrożeń i ocena ryzyka przeprowadzona dla jego stanowiska z tej grupy.
Osoby przeprowadzające ocenę ryzyka zawodowego powinny posiadać odpowiednie kompetencje. Podstawowym wymaganiem jest znajomość ogólnych zasad oceny ryzyka zawodowego, umiejętność identyfikowania zagrożeń, a także oceny ich szkodliwych skutków oraz formułowania propozycji dotyczących sposobu eliminowania lub ograniczania ryzyka, zgodnie z zaleceniami normy ocenę ryzyka zawodowego przeprowadzać może sam pracodawca (szczególnie w przypadku małych firm), pracownicy wyznaczeni przez pracodawcę lub eksperci zewnętrzni. W praktyce niektóre osoby wchodzące w skład zespołu oceniającego mogą nie posiadać wiedzy dostatecznej do zidentyfikowania wszystkich występujących na ocenianych stanowiskach zagrożeń i określenia ich możliwych następstw. I tak na przykład specjalista z zakresu chemii może nie dysponować wiedzą potrzebną do oceny ryzyka związanego z zagrożeniami mechanicznymi. W takich przypadkach zespoły oceniające ryzyko mogą być tworzone z udziałem specjalistów z różnych dziedzin.
Zawsze zalecane jest zaangażowanie pracowników w działania związane z oceną ryzyka zawodowego na ich stanowiskach pracy.
Ocena ryzyka zawodowego powinna być powtarzana okresowo, w zależności od występujących na ocenianym obszarze zagrożeń. Należy ją również przeprowadzać przed wprowadzeniem każdej zmiany na stanowisku pracy, a także po jej wprowadzeniu.
Ocenę ryzyka należy powtórzyć, jeżeli ulegają zmianie wykorzystywane podczas jej przeprowadzania informacje, takie jak na przykład:
wymagania obowiązujących przepisów,
informacje na temat możliwych skutków występujących zagrożeń,
informacje o nowych, skuteczniejszych środkach ochrony.
1.9. Dokumentowanie oceny ryzyka zawodowego
Przepisy prawa nie zawierają wymagań dotyczących formy udokumentowania oceny ryzyka zawodowego, wskazują jedynie na konieczność posiadania dokumentacji przeprowadzonej oceny.
Zgodnie z wytycznymi komisji europejskiej zalecić można zapisywanie co najmniej następujących informacji dotyczących oceny ryzyka zawodowego:
wydział przedsiębiorstwa, którego dotyczy ocena,
nazwisko osoby prowadzącej ocenę oraz data oceny,
stanowisko pracy, wykonywane czynności,
zagrożenia na stanowisku pracy i ryzyko zawodowe z nimi związane,
działania niezbędne w celu ograniczenia ryzyka zawodowego,
szczegółowe informacje na temat prowadzenia niezbędnych działań ograniczających ryzyko (nazwisko osoby odpowiedzialnej, termin wprowadzenia),
informacje dotyczące ustaleń w sprawie późniejszego monitorowania, np. daty inspekcji, osoby odpowiedzialne.
Podsumowanie postępowania ocenowego.
Ocena ryzyka zawodowego stanowić powinna podstawowy instrument, wykorzystywany przez pracodawców, w celu skutecznego zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników. Przy odpowiednim zorganizowaniu i przeprowadzeniu tej oceny mogą być wykorzystane wytyczne polskiej normy PN-N-18002 Systemy zarządzania bezpieczeństwa i higieną pracy. Ogólne wytyczne do oceny ryzyka zawodowego. Wytyczne wskazują elementy istotne z punktu widzenia poprawności przeprowadzenia tej oceny oraz takie zasady jej organizowania, których zastosowanie może się przyczynić do zwiększenia zaangażowania pracowników w problemy bezpieczeństwa i higieny pracy, a tym samym do zwiększenia skuteczności wynikających z oceny ryzyka zawodowego działań.
Zasada wyboru metody oceny ryzyka: wybierać metodę o możliwie najmniejszym stopniu sformalizowania odpowiadającą analizowanym warunkom pracy. |
Wg zaleceń (Smoleński D. „Ocena ryzyka zawodowego - poradnik” , s. 36 rys. 14) dobór metody oceny ryzyka jest działaniem strategicznym, gdyż wybrana metoda powinna służyć przez wiele lat i być wykorzystana przy kolejnych analizach „częste zmienianie metody powoduje, że proces oceny ryzyka zawodowego każdorazowo należy rozpocząć od początku i nie ma możliwości prostego porównywania wyników poszczególnych ocen”.
Przy doborze metody należy posługiwać się zasadami przedstawionymi na schemacie algorytmicznym- rys. 6
Ze względów dydaktycznych proponuje się możliwie najpowszechniejsze stosowanie metody RISK SCORE opracowanej przez prawodawstwo amerykańskie wspomagane opiniami firm ubezpieczeniowych (lata 70-te). Główny dokument „Practical Risk Analysis for Safety Management” wydane prze Nawal Weapons Center China Lale, California, June 1978 r. jest dostępny w Zakładzie Eksploatacji Systemów Technicznych. Procedura RISK CORE sprawdzona w badaniach własnych i pracach magisterskich jest przydatna praktycznie i może stanowić doskonały przykład dydaktycznej przydatności w procesie kształcenia studentów.
W dotychczasowych pracach wykazano łatwe przyswojenie przez studentów zasad tej procedury i jej możliwości doskonalenia przy kolejnych ocenach poziomu ryzyka zawodowego
Rys.6. Zasady doboru metod oceny ryzyka zawodowego
Aneks do rozdziału 1
W aneksie umieszczono blankiety potrzebnych dokumentów do oceny ryzyka we własnym zadaniu realizowanym przez studenta - (znane stanowisko pracy).
Uwaga: W aneksie do rozdziału 1 zamieszczono blankiety potrzebnych dokumentów do oceny ryzyka w zadaniu przyjętym i realizowanym przez studenta (znane stanowisko pracy). Ilość blankietów będzie uzupełniania w zależności od potrzeb szczegółowej analizy przyjętego stanowiska pracy lub analizowanego zawodu.
KARTA WSTĘPNEJ ANALIZY RYZYKA
(tabela do wypełnienia w ramach ćwiczenia metodyki oceny ryzyka)
Zadanie, czynność, działanie .....................................................................
Zagrożenie:możliwe niebezpieczne wyda- rzenie, uciążliwość |
Możliwy skutek wy darzenia (opis) |
Skutek |
Prawdopo- dobieństwo |
Ryzyko |
Ryzyko mo żna zmniej- szyć |
Ryzyko po redukcji |
11 |
2 |
3 |
4 |
5 |
6 |
7 |
|
|
|
|
|
|
|
Warunki,wskazania |
............. .............. |
................. ................. |
................ ................ |
............... ............... |
Ryzyko po redukcji |
|
Uwaga: kolumny powinno się dostosować do potrzebnego wymiaru np. arkusz A-4 w poziomie z powiększonymi kolumnami 2 i 6. Natomiast kolumny 3,4,5 wykorzystać do wprowadzenia wartości liczbowych S i P jak w metodzie RISK SCORE.
KARTA OPISOWA PROCEDURY ANALIZY RYZYKA ZAWODOWEGO
Stanowisko pracy .................
Opis stanowiska pracy.
Oświetlenie pomieszczeń.
Wentylacja pomieszczeń.
Lokalizacja stanowiska pracy.
Faza użytkowania obiektu.
Granice użytkowania obiektu (granice stanowiska pracy).
Wykonywanie czynności oraz sposób ich wykonywania.
Stosowane środki i materiały pracy.
Osoby pracujące na stanowisku.
Wymagany poziom wykształcenia, doświadczenie i zdolności użytkowania oraz wymagane uprawnienia.
Inne wymagania dotyczące osób zatrudnionych na stanowisku.
Inne osoby narażone na ryzyko.
................................
................................
................................
................................
Niedogodności i niebezpieczne zdarzenia wykryte w czasie dotychczasowej pracy, wypadki, wypadki i choroby zawodowe.
W okresie ostatnich 10 lat nie stwierdzono chorób zawodowych.
W okresie ostatnich 10 lat nie zarejestrowano wypadków przy pracy.
12.
Wymagania ogólne |
Tak/nie* |
||
Szkolenie z Zakresu bhp |
Instruktaż ogólny |
Przed dopuszczeniem do pracy |
|
|
Instruktaż stanowiskowy |
Przed dopuszczeniem do pracy- Minimum 8 godz. |
|
|
Szkolenie podstawowe |
Do 6 m-cy od rozpoczęcia pracy Lub przed rozpoczęciem pracy, Jeżeli występują duże zagrożenia |
|
|
Szkolenie okresowe |
Co 3 lata lub gdy występują duże Zagrożenia - co rok |
|
Profilaktyczne Badania lekars. |
Wstępne |
Przed dopuszczeniem do pracy |
|
|
Okresowe |
W czasie pracy |
|
Pomieszczenie pracy |
Oświetlenie naturalne |
Górne przy pomocy świetlików lub Boczne 1 m2 okna na 8 m2 podłogi |
|
|
Oświetlenie sztuczne |
W zależności od rodzaju pracy Minimum 100 Lx |
|
|
Wentylacja naturalna |
Minimum 0,5 wymiany |
|
|
Wentylacja mechaniczna |
Ogólna w zależności od potrzeb |
|
|
|
Miejscowa w zależności od potrzeb |
|
|
Temperatura |
W zależności od stanowiska (nie Mniej niż 14oC) |
|
Data .................................. Sporządził: .............................
Tabela uzupełniająca do oceny stopnia obciążenia statycznego człowieka
Stopień obciążenia statycznego |
Pozycja ciała przy pracy |
Przykłady |
|
słownie |
punktowo |
|
|
|
|
Siedząca niewymuszona |
Większość prac biuro wych |
S1 |
0 - 25 |
Stojąca niewymuszona, z możliwością okresowej zmiany pozycji na siedzącą |
Ślusarz, stolarz |
Mały |
|
Siedząca lub stojąca na przemian z cho- dzeniem |
Nadzór techniczny, bibliotekarz, kupo- wanie drzew |
|
26-50 |
Siedząca wymuszona,nie pochylona bądź nieznacznie pochylona |
Pisanie na maszy- nie,obsługa taśm i pras |
SII |
|
Stojąca niewymuszona, bez możliwości okresowej zmiany pozycji na siedzącą |
Obsługa niektórych obrabiarek, malowa nie i lakierowanie |
Średni |
|
Stojąca wymuszona, nie pochylona z mo- żliwością okresowej zmiany pozycji na siedzącą |
Motorniczy, suwni- cowy |
|
|
Siedząca wymuszona, bardzo pochylona |
Szwaczka, zegar- mistrz |
SIII |
51-75 |
Stojąca wymuszona, nie pochylona, bez możliwości okresowej zmiany pozycji na siedzącą |
Piaskowanie, obsłu- ga niektórych obra- biarek |
Duży |
|
Stojąca wymuszona, pochylona, niezależ- nie od możliwości zmieniania pozycji |
Prace w górnictwie, obróbka drewna, ścinka, spawanie |
|
|
Klęcząca, w przysiadzie i inne nienatural- ne pozycje |
Pielenie (w szkół- kach),pomoc przy sadzeniu drzew, posadzkarz, ślusarz samochodowy |
SIV bardzo duży |
76-100 |
Wszelkie nienaturalne pozycje, ekstremal- ne niewygodne (bardzo pochylona, skręt ciała) z istotnym ograniczeniem ruchów |
Remont auta w po- zycji leżącej, stały skręt głowy |
Karta analizy ryzyka zawodowego i przygotowania kolejnego etapu oceny
L.p |
Zagrożenie |
Kategoria ryzyka początkowego |
Rodzaj zagrożenia |
Cechy ryzyka |
Skutki ryzyka |
Sposób uniknięcia wypadku /choroby |
Prawdopodo- bieństwo |
Kategoria ryzyka końcowego |
||||||||||
|
|
|
Wypadkow. |
Chorobowe |
Stałe |
Okresowe |
Okazyjne |
Śmierć |
Kalectwo |
Okresowa niezdolność do pracy |
Choroba zawodowa |
Środki ochrony |
Usunięcie zagrożenia |
Przestrzeg. instrukcji |
Przestrzeg. procedur |
Szczepienia ochronne |
|
|
1. |
Nadwrażliwość osobowa |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
2. |
Czynniki zapylenia chemiczne,pestycydy |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
3. |
Zakażenia odzwierz. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
4. |
Zagrożenia rakotwór. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
5. |
Zachorowania nagłe. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
6. |
Porażenie prądem el. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
7. |
Stres |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
8. |
Upadek na tym samy poziomie |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
9. |
Oddz. enrgii szkodl. drabina, temp.,ośw. pola el, hałas |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
10. |
Uderzenie człowieka o ostre przedmioty |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
11. |
Przeciążenie układu .ruchu |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
12 |
Wybuch pożaru, uderz piorunu |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Karta oceny ryzyka zawodowego - wybrać przykład z zakresu rolnictwa , leśnictwa, rybactwa, itp.
L.p |
Zagrożenie |
Kategoria ryzyka początkowego |
Rodzaj zagrożenia |
Cechy ryzyka |
Skutki ryzyka |
Sposób uniknięcia wypadku /choroby |
Prawdopodobieństwo |
Kategoria ryzyka końcowego |
||||||||||
|
|
|
Wypadko- we |
Chorobowe |
Stałe |
Okresowe |
Okazyjne |
Śmierć |
Kalectwo |
Okresowa niezdolność do pracy |
Choroba zawodowa |
Środki ochrony |
Usunięcie zagrożenia |
Przestrzeg. instrukcji |
Przestrzeg. procedur |
Szczepienia ochronne |
|
|
1. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
2. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
3. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
4. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
5. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
6. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
7. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
8. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
9 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
10. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
11. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
12. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Karta oceny ryzyka zawodowego - rolnik
L.p |
Zagrożenie |
Kategoria ryzyka początkowego |
Rodzaj zagrożenia |
Cechy ryzyka |
Skutki ryzyka |
Sposób uniknięcia wypadku /choroby |
Prawdopodo- bieństwo |
Kategoria ryzyka końcowego |
||||||||||
|
|
|
Wypadkow. |
Chorobowe |
Stałe |
Okresowe |
Okazyjne |
Śmierć |
Kalectwo |
Okresowa niezdolność do pracy |
Choroba zawodowa |
Środki ochrony |
Usunięcie zagrożenia |
Przestrzeg. instrukcji |
Przestrzeg. procedur |
Szczepienia ochronne |
|
|
1. |
Nadwrażliwość osobowa |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
2. |
Czynniki zapylenia chemiczne,pestycydy |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
3. |
Zakażenia odzwierz. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
4. |
Zagrożenia rakotwór. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
5. |
Zachorowania nagłe. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
6. |
Porażenie prądem el. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
7. |
Stres |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
8. |
Upadek na tym samy poziomie |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
9. |
Oddz. enrgii szkodl. drabina, temp.,ośw. pola el, hałas |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
10. |
Uderzenie człowieka o ostre przedmioty |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
11. |
Przeciążenie układu .ruchu |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
12 |
Wybuch pożaru, uderz piorunu |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Karta oceny ryzyka zawodowego - gospodyni domowa
L.p |
Zagrożenie |
Kategoria ryzyka początkowego |
Rodzaj zagrożenia |
Cechy ryzyka |
Skutki ryzyka |
Sposób uniknięcia wypadku (choroby |
Prawdopodobieństwo |
Kategoria ryzyka końcowego |
||||||||||
|
|
|
Wypadko- we |
Chorobowe |
Stałe |
Okresowe |
Okazyjne |
Śmierć |
Kalectwo |
Okresowa niezdolność do pracy |
Choroba zawodowa |
Środki ochrony |
Usunięcie zagrożenia |
Przestrzeg. instrukcji |
Przestrzeg. procedur |
Szczepienia ochronne |
|
|
1. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
2. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
3. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
4. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
5. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
6. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
7. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
8. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
9 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
10. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
11. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
12. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
41
P1
S1
S2
F1
F2
P1
P2
P2
I
II
III
IV
V
Kategorie ryzyka
Punkt wyjściowy szacowania ryzyka
Zebranie informacji potrzeb-
nych do oceny ryzyka zawo-
dowego
Identyfikacja zagrożeń
Oszacowanie ryzyka
zawodowego
wego
Wyznaczenie dopuszczalności ryzyka zawodowego
Czy są potrzebne działania korygujące i/lub zapobiegawcze
Opracowanie planu
działań korygujących i/lub zapobiegawczych
Okresowe przeprowadzanie oceny ryzyka zawodowego
Realizacja planu
Analiza ryzyka zawodowego
Ocena ryzyka zawodowego
Nie
Tak