SUBSTANCJE CHEMICZNE W ŚRODOWISKU PRACY

.. | Wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń substancji chemicznych | Zagrożenia związane ze stosowaniem substancji i preparatów chemicznych | Proces oceny ryzyka zawodowego w przedsiębiorstwie | Piśmiennictwo

dr Małgorzata Pośniak
dr Jolanta Skowroń


Jednym z powszechnie występujących czynników szkodliwych w środowisku pracy są substancje chemiczne. Narażenie na te czynniki występuje praktyczne we wszystkich gałęziach krajowej gospodarki. Procesy technologiczne, w których są one produkowane, przetwarzane lub stosowane są źródłem zanieczyszczeń powietrza na stanowiskach pracy. Według danych GUS z 2004 r. substancje chemiczne stanowią zagrożenie dla 6.5% ogólnej liczby pracowników zatrudnionych w warunkach szkodliwych dla zdrowia.

Substancje chemiczne w powietrzu na stanowiskach pracy występują w postaci gazów, par, cieczy lub ciał stałych. W warunkach narażenia zawodowego wchłanianie substancji zachodzi przede wszystkim przez drogi oddechowe, ale również przez skórę i z przewodu pokarmowego.

Reakcja organizmu na substancje toksyczne zależy od ich właściwości fizykochemicznych, drogi wchłaniania, wielkości dawki i okresu narażenia, a także od takich cech organizmu jak płeć, wiek, ogólny stan zdrowia i odżywianie oraz stan układów: endokrynologicznego, immunologicznego, genetycznego. Zależy ona też od czynników zewnętrznych, jak temperatura i wilgotność powietrza.

Skutki narażenia na szkodliwe substancje chemiczne mogą być miejscowe i układowe, a ich nasilenie może mieć charakter ostry lub przewlekły. Skutki miejscowe to działanie drażniące i uczulające skórę i błony śluzowe. Skutki układowe to zmiany w ośrodkowym i obwodowym układzie nerwowym, wątrobie, nerkach, układzie sercowo-naczyniowym itd. Wyróżnia się także odległe następstwa ekspozycji na substancje toksyczne. Definiuje się je jako procesy patologiczne rozwijające się w organizmie po dłuższym lub krótszym okresie utajenia. Działanie odległe może rozwijać się bezpośrednio w organizmach narażonych na działanie substancji toksycznej lub dopiero w następnych pokoleniach. Zmiany te o różnym charakterze często przyjmują formę przerostu nowotworowego (działanie rakotwórcze). Zaburzenia wtórne - pokoleniowe - najczęściej mają charakter zaburzeń genotoksycznych (zmiany w materiale genetycznym), embriotoksycznych (zmiany patologiczne u potomstwa) i teratogennych (zmiany patologiczne w zarodkach lub płodach).

Ryzyko związane ze stosowaniem substancji i preparatów chemicznych
to prawdopodobieństwo wystąpienia u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych.

Jeżeli przedsiębiorstwo jest małe i pracodawca dobrze zna wykonywaną tam pracę oraz czynniki środowiska stanowiące zagrożenie dla pracowników, może samodzielnie ocenić ryzyko. W większym przedsiębiorstwie ocenę ryzyka związanego z narażeniem pracowników na substancje lub preparaty chemiczne powinni przeprowadzić kompetentni pracownicy, najlepiej wraz ze specjalistą ds. bezpieczeństwa i higieny pracy.

---