Ideał wykształcenia jako czynnik ukierunkowujący kształcenie

w świetle pedagogiki kultury.

Aby zgłębić się w określenie ideału wykształcenia, musimy poznać parę podstawowych definicji. Na początku należy jasno określić od czego zależą wyniki nauczania. Powszechnie uznaje się, że składają się na niego ćwiczenia umysłowe, mające na celu przyswajanie nowych i ciągłe powtarzanie znanych informacji, przetwarzanie ich. Natomiast szerzej i dokładniej ma się na myśli to, że wyniki nauczania zależą od stworzenia w człowieku całości duchowej (zespolenie myśli, wiedzy, umiejętności) oraz od tego, jaki stał się człowiek pod wpływem formowanego się charakteru i osobowości. Uznaje się przy tym, że największy wpływ kształcący zawsze wywierała kultura. Ogólnie ujmując, wynik nauczania będzie uwarunkowany zmianą w człowieku poprzez przyjmowane wartości kulturowe, przyswajane wiadomości i kontakty z innymi ludźmi.

Następnym zagadnieniem jest kształtujące zadanie nauczania. Można je określić jako formowanie wspomnianej już całości duchowej w człowieku (napływ i gromadzenie myśli, wiedzy i nabywanie umiejętności). Czynności spełniające to zadanie nazwiemy kształtowaniem bądź kształceniem, a ich wytwory - ukształtowaniem lub ukształceniem.

„Kształcić” i „kształtować” dawniej oznaczało „czynność nadawania czemuś kształtu lub formy”. Odnosiło się to do rzeczy martwych, później dopiero określało się tymi słowami formowanie człowieka (jego umysłu, charakteru, osobowości).

Podstawą do określenia ideału wykształcenia jest wyjaśnienie, co kryje się pod pojęciem „wykształcenie”. Cytując Nawroczyńskiego wykształcenie jest to „albo wytwór czynności kształcenia, albo też ideał pedagogiczny kierujący czynnością kształcenia”. Jego ogólnym celem jest osiągnięcie mądrości, stosowanej w różnych sytuacjach i okolicznościach. Należy pamiętać, że wykształcenie jest dobrem osobistym każdego z nas. Każdy na to swoje dobro pracuje. Nie można powiedzieć, że się ma wykształcenie. Tego nie można kupić, podarować, zgubić itd. Wykształconym powinno się być. Należy przyswoić dobra duchowe własnego narodu i ludzkości tak, aby się z nimi zintegrować. Chodzi tu o różne czynniki, takie jak: język, obyczaje, moralność, wierzenia religijne, formy życia społecznego, sztuka, technika itp. Ponadto ważne jest aby uaktywnić swoje wewnętrzne siły, swoją twórczość, zainteresowania oraz aby rozwijać swoją indywidualność i osobowość. Te dwa czynniki, zewnętrzny i wewnętrzny muszą ze sobą współpracować. Nie można też określać wykształcenia jako czegoś skończonego. Rozwija się ono razem z rozwojem jednostki. W doskonaleniu wykształcenia pomagają zainteresowania człowieka oraz przyswajania nowych dóbr (np. poznawczych, religijnych, moralnych, estetycznych). To wszystko czyni świat człowieka bardziej bogatym i rozmaitym, a przyswajanie kultury pomaga ją rozwijać.

Należy tu tez wspomnieć o roli wychowawcy. Powinien stwarzać możliwie najlepsze warunki dla rozwijania wykształcenia u swojego wychowanka. Ponadto wywoływać ten proces i nim kierować. Błędem byłoby narzucania swoich idei siłą. Wychowawca musi akceptować odrębność swojego podopiecznego

Wychowawcami nazywamy też twórców dzieł wspomagających kulturę. Ich zadaniem jest pośredniczenie między wychowankiem a kulturą oraz kierowanie procesem przyswajania przez niego dóbr kulturalnych, jak i wzbogacania ich zasobu. Jednak mogą oni zatracić nieco rzeczywistość i „nawoływać” do rzeczy nieosiągalnych. (Nawroczyński przytacza przykład Konrada z III części „Dziadów” Mickiewicza. Konrad, chcąc podźwignąć i uszczęśliwić swój naród, planuje panować nad ludźmi z pomocą aktu twórczości artystycznej, jakimi są pieśni. Zrealizowanie jego celu jest zatem niemożliwe)

Ideałem wykształcenia określimy zatem człowieka wykształconego, który posiada harmonijną i rozwijającą się całość duchową realizowaną przez wartościowe i różnorodne dobra kulturalne przyswajane dzięki aktywności, samodzielności, twórczości i indywidualności.

Nie liczy się zatem to, że skończymy różne szkoły, pójdziemy na studia i powiemy, że mamy takie i takie wykształcenie. To jest ważne, ale wykształcenie nabywamy przez całe życie, a studia nam tylko ułatwiają start. Jeżeli dzięki nim zmienimy swoje postępowanie, zdobędziemy nowe doświadczenia, będziemy aktywni i wiedzę teoretyczną połączymy z praktyką, to wtedy możemy powiedzieć, że wykształciliśmy się w danym kierunku. Ale to nie będzie proces skończony. Gdyż podejmując pracę będziemy go kontynuować.

Dalsze rozważania będą się odnosić do wykształcenia. Stopnie wykształcenia zależą od wypracowanej struktury duchowej. Od tego też w jakim stopniu ktoś przyswoił kulturę swojego środowiska i zawodu oraz ją podtrzymuje i rozwija. W ciągu wieków zmieniały się modele wykształcenia w zależności od kultury. Musimy pamiętać, że osobą wykształconą jest ta, która posiada „mądrą osobowość, ma własny pogląd na świat i życie i postępuje według własnego przekonania”. Idąc za przykładem Nawroczyńskiego, Boryna z „Chłopów” Reymonta nie posiada szkolnej wiedzy, ale przyswoił sobie kulturę swojego środowiska i doskonale się w nim porusza.

Rozległość wykształcenia zależy od zakresu przyswojonej kultury. Im w większym kręgu kultury znajduje się człowiek, tym rozleglejsze zdobędzie wykształcenie. Zatem bardziej wykształcony będzie ktoś, kto poznał np. różne kultury czy obyczaje obcych narodów, niż ten, który interesuje się tylko kulturą swojego regionu czy kraju. Rozległość wykształcenia jest cechą bardzo pożądaną i cenną za sprawą naszych czasów. Obecnie dużo obszarów życia wymaga samodzielnego orientowania się w skomplikowanych stosunkach ekonomicznych, społecznych i politycznych. Osoby o rozleglejszym wykształcaniu dadzą sobie radę, pozostali niekoniecznie. Niesie to ze sobą pewne ryzyko, gdyż poszerzając swoje wiedzę na co raz to nowe horyzonty, nie pogłębiamy obecnego wykształcenia. Wzbogacamy swoje wykształcenie podstawowymi informacjami o jeszcze rozleglejszych kulturach czy obyczajach, a nie dokonujemy głębszej analizy już poznanych.

Przy rodzajach wykształcenia możemy powiedzieć, że na różnych dziedzinach kultury możemy mieć tak samo rozległe wykształcenie. Na przykład informatyk, pedagog i przemysłowiec mogą mieć taka samo rozległy horyzont jak i stopień wykształcenia. Jednak ich wewnętrzne struktury się różnią, gdyż zostały uformowane przez trzy różne założenia kulturowe. Za kierunek lub rodzaj wykształcenie uznajemy takie, które jest nastawione na pewną kategorię wartości, ale jest też nastawione na inne obszary życia. Przykładami mogą być: wykształcenie zawodowe i ogólne.

W dawnych epokach kształcono młodzież poprzez dostosowanie do zawodów i powołań wyznaczonych przez urodzenie (m. in. szkoły stanowe, szkoły ludowe, szkoły mieszczańskie, akademie rycerskie). Przeciwnikami tego rodzaju wykształcenia byli J.H. Pestalozzi i J.J. Rousseau. Ten ostatni uważał, iż należy kształcić dzieci nie w kierunku przeznaczonym przez urodzenie, lecz dla społeczeństwa i państwa. Pokazywał jak wychować człowieka w zgodzie z naturą, a nie z powołaniem do danej roli. Uważał wykształcenie ogólne za szlachetniejsze. W późniejszych wiekach przewyższało wychowanie ogólne nad zawodowym. Jednak w XX wieku zarzucono wykształceniu ogólnemu oddalanie się od potrzeb współczesnego życia, a zgłębianie się w teorii. Wtedy też wywyższano wykształcenie zawodowe, które kierowało młodych ludzi właśnie na praktyczne problemy życia współczesnego. Głównie kładziono nacisk na wytwory techniki i czynności techniczne.

Założenia wykształcenia ogólnego. W XVII wieku człowiek wykształcony posiadał całą wiedza współczesną, z każdej dziedziny. (Ogólne wykształcenie - pansofia) Wg Rousseau (XVIII w.) człowiek wykształcony był według naturalnych praw rozwoju. Przeważała funkcja poznawcza nad materiałem do nauczania. Obecnie, na wykształcenie składają się: wiedza, przyzwyczajenia, umiejętności i zamiłowania człowieka. Pełni ono dwie funkcje:

• przygotowuje wszystkich ludzi do podjęcia studiów i wykonywanie pracy zawodowej oraz

• zacieśnia więzy społeczne i otwiera drogę na poznanie obcych kultur.

Każde społeczeństwo zadbało o to, aby do pewnego momentu każdy pobierał ogólne nauki, w celu przedłużenia ciągłości istnienia kultury. Treść tego wychowania może być różna, byleby zachować tą funkcję socjalną.

Wykształcenie ogólnokształcące dzielimy na elementarne i średnie. Zadaniem szkoły elementarnej jest kształcenie młodzieży według wspólnych dla danego państw dóbr kulturalnych. Te szkoły są powszechne. Natomiast szkoła średnia daje wykształcenie ogólne dla ciaśniejszej grupy społecznej. Ich zadaniem jest wprowadzenie młodzieży w szersze grupy społeczne (własnego państwa bądź wszystkich narodów).

Człowiek, który zdobył całe wykształcenie ogólne (elementarne i średnie), „przeszedł” przez trzy warstwy kultury: regionalną, narodowo - państwową i międzynarodową. Powinniśmy też rozróżniać wykształcenie ogólne niższe (naturalny ośrodek w znanym otoczeniu) i wyższe (opanowanie całego doświadczenia życiowego).

Wykształcenie musi się odbyć na trzech stadiach: stadium wykształcenia podstawowego (ogólnego), zawodowego, rozszerzającego (z grupy zawodowej na naród i jego kulturę).

Wykształcenie ogólne	Wykształcenie zawodowe
nie wykluczają się nawzajem
ideał wykształcenia wymaga jednoczesnego kształcenia ogólnego, jak i zawodowego
obejmuje wiele dziedzin kultury	obejmuje jedną dziedzinę kultury
narzucane z zewnątrz	wybierane dzięki własnym zainteresowaniom
teoria	praktyka
podstawa budowania wykształcenia zawodowego	podstawa do wrastania w grupę zawodową, swój naród i jego kulturę

---