WYKŁAD 1 - ISTOTA I POCZĄTKI SOCJOLOGII
Socjologia - pochodzi z łacińskiego słowa sociates - społeczeństwo oraz greckiego słowa logos - nauka, co oznacza, iż socjologia jest nauką o społeczeństwie.
Przedmiotem badań socjologii wg J. Szczepańskiego - są zjawiska i proces tworzenia się różnych form życia zbiorowego ludzi, struktury tych zbiorowości, zjawiska i procesy zachodzące w tych zbiorowościach, wynikające ze wzajemnego oddziaływania ludzi na siebie, siły skupiające i siły rozbijające te zbiorowości, zmiany i przekształcenia w nich zachodzące.
Socjologia wg T. Szczurkiewicza - socjologia jest nauką zajmującą się badaniem rozwoju współżycia społecznego i jego materialnych i niematerialnych wytworów, zasadniczych form czyli, struktur tego współżycia oraz czynników warunkujących zmienność czy względną niezmienność tych form i wytworów, a wreszcie badaniem osobników ludzkich o ile przez to współżycie są wyznaczone czyli zdeterminowane. Definicja ta wskazuje iż w zainteresowania socjologii wchodzą szeroko pojęte stosunki społeczne (również ekonomiczne), współżycie społeczne, kultura materialna i niematerialna, duchowa, różne grupy społeczne, czyli formy struktury tych stosunków, procesy integrujące i dezintegrujące, człowiek, osobnik ludzki przez to współżycie wyznaczony zdeterminowany.
Dynamikę i intensywność oraz skutki współżycia społecznego wyznacza zespół różnorodnych czynników, które dzielimy na przyrodnicze, ekonomiczne i kulturowe.
Do czynników przyrodniczych zaliczamy warunki:
biologiczne - cechy i budowa organizmu, procesy fizjologiczne, mechanizmy dziedziczenia, odruchy, skłonności
geograficzne - klimat, ukształtowanie terenu, gleby, świat roślinny, zwierzęcy, bogactwa naturalne
demograficzne - gęstość zaludnienia, wie, płeć, przyrost naturalny, przeciętne trwanie życia ludzkiego
W skład ekonomicznych podstaw życia społecznego wchodzą: praca, jej warunki, organizacja, środki i narzędzie pracy, poziom zaspokojenia potrzeb.
Kulturowe czynniki współżycia społecznego to głównie kultura materialna, jak np. wszelkie wytwory zaspakające „materialne” potrzeby człowieka i społeczeństwa (budowle, środki komunikacji, mieszkania, ubrania), oraz kultura duchowa, obejmująca wytwory symbolizujące dążenie ludzi do takich wartości, jak piękno, dobro, sprawiedliwość, prawda, wolność, równość, a także obyczaje, zwyczaje, tradycje społeczeństw.
Socjologia jako nauka stanowiąca system twierdzeń o społecznej rzeczywistości pełni dwie podstawowe funkcje:
teoretyczna - opisuje i wyjaśnia badany przez siebie przedmiot zainteresowań. Wyraża się ona także w orientacji metodologicznej, zaleca bowiem rozpatrywać procesy i zjawiska w aspekcie genetycznym, strukturalnym i funkcjonalnym, wskazuje na stosowane metody i techniki badawcze.
funkcja praktyczna wyrażana podfunkcją diagnostyczną (dostarcza praktykom wiedzy o pewnym wycinku rzeczywistości społecznej), prognostyczną (dostarcza wiedzy o następstwach działań, ułatwia podejmowanie decyzji), socjotechniczną (badacz wykorzystuje wiedze socjologiczną do formułowania zaleceń, reguł praktykom, politykom i menadżerom, profesjonalnie zajmującym się kształtowaniem się postaw i zachowań ludzi)
August Comte - francuski myśliciel, twórca socjologii. Wkład Comte'a w powstanie socjologii jako autonomicznej nauki jest wieloraki, ale da się ująć w trzech zasadniczych tezach:
nadanie nowej nauce stosunkowo szybko zaakceptowanej nazwy
określenie przedmiotu badań socjologii
zaoferowanie powstającej nauce specyficznych metod badawczych
Terminu socjologia A Comte użył pierwszy raz w 1837 roku w swoim dziele pt Kurs filozofii pozytywnej. Za przedmiot badań socjologii uznał on społeczeństwo stanowiące zharmonizowaną całość składającą się z elementarnych cząstek, zwanych rodzinami. Skonstruował także i unaukowił metody badania zjawisk społecznych, którymi zajmuje się socjologia. Metodami tymi są: obserwacja, eksperyment, metoda porównawcza, analiza historyczna
Herbert Spencer - pierwszy socjolog brytyjski, który rozwijał socjologię jako naukę. Napisał on m.im. trzytomowe dzieło pt „Zasady socjologii”, będące pierwszym podręcznikiem socjologicznym. Wychodził z założenia, że jej zadaniem jest opis, wyjaśnienie, zrozumienie i zbudowanie teoretycznego obrazu społeczeństwa.
Emil Durkheim - pierwszy wielki socjolog francuski, który ujmował socjologię jako naukę o faktach społecznych (religia, język, prawo, moda, kultura). Znajomość tych faktów, jako regulatorów zachowań zbiorowości umożliwia badaczom lepsze poznanie rzeczywistości społecznej.
Max Weber - twórca socjologii niemieckiej. Wniósł największy wkład w rozwój socjologii i nauk pokrewnych. Przedmiotem badań socjologii wg niego są działania społeczne, czynności, zorientowane na zachowania ludzi. Weber eksponował koncepcję typu idealnego, rolę charyzmatycznego przywódcy obdarzonego nadzwyczajnymi uzdolnieniami i możliwościami oddziaływania na innych ludzi. Zajmował się również problematyką struktury społecznej i zadaniami biurokracji
Józef Supiński (1804-1893) - główny reprezentant socjologii polskiej, uważany za „ojca socjologii polskiej”. Interesował się społecznymi (obok przyrodniczych) uwarunkowaniach jednostki ludzkiej i jej natury. Uważał pracę i dążenie do wiedzy za główne normy życia społecznego.
Bronisław Malinowski (1884 - 1942) - zasłynął jako badacz kultury społeczeństw pierwotnych, twórca i główny przedstawiciel kierunku funkcjonalnego w socjologii. W pracach swoich rozwijał metodę monografii antropologicznej, badania terenowe, zwracał uwagę na rolę kultury w życiu społeczności.
Florian Znaniecki (1882 - 1958) - uważany za twórcę polskiej socjologii jako dyscypliny akademickiej. Działalność twórczą prowadził w Poznaniu i Stanach Zjednoczonych. Istotą jego teorii socjologicznej jest wyodrębnienie socjologii jako nauki posiadającej swój własny przedmiot i metodę badań. Oryginalny system socjologii. Znanieckiego nazywany jest humanistyczną socjologią indukcyjną. Przyjmował on, że zjawiska społeczne oparte na postawach ludzkich, ich wartości dotyczących współżycia między sobą, na roli i osobowości społecznej stanowią podstawę tej dyscypliny. Przedmiot socjologii tworzą również cztery systemy społeczne wyodrebnione dla celów badawczych: czyny społeczne, stosunki społeczne, osobowość społeczna i grupa społeczna. Znaczącą zasługą Znanieckiego w socjologii jest opracowanie metody autobiograficznej, dokumentów osobistych, opartej na pamiętnikach, wspomnieniach.
Tadeusz Szczurkiewicz (1895 - 1984) - zasłynął jako najwybitniejszy krytyk wśród polskich socjologów i znakomity systematyk podstawowych zagadnień socjologicznych.
Stanisław Ossowski (1897 - 1963) - zajmował się problematyką narodu, struktury społecznej, formami życia społecznego, estetyką, metodologią społeczną. Stworzył dla całego środowiska socjologów wzór postawy uczonego.
Jan Szczepański (1913 - 2003) - był twórcą pierwszego po wojnie podręcznika z socjologii. Zainteresowania jego skupiały się wokół historii socjologii, zmian społeczeństwa polskiego w procesie uprzemysłowienia, socjologicznych zagadnień narodu, człowieka.
Przedmiotem badań socjologii jest niemal cała rzeczywistość. Co zmusza do podziału na socjologię ogólną i szczegółową. Między socjologią a różnymi socjologami szczegółowymi istnieje ścisła zależność:
socjologia ogólna dostarcza socjologom szczegółowym teorię, aparat pojęciowy oraz dyrektywy i metody badawcze
socjologia szczegółowa dzięki swoim konkretnym badaniom przynosi wyniki z różnych dziedzin rzeczywistości społecznej, które to są uogólniane na gruncie socjologii ogólnej i tworzą jej teoretyczno - metodologiczny przedmiot.
Socjologia dzieli się współcześnie na ponad trzydzieści subdyscyplin. Do aktyw nie rozwijających się w Polsce należą m.in. socjologie:
pracy, organizacji i zarządzania, wsi, miasta, wychowania i oświaty, rodziny, kultury, medycyny, prawa, religii, wiedzy i nauki i moralności
W wyniku socjologicznych badań empirycznych, analiz pojęciowych, metodologicznych, prób konstruowania teorii różnych dziedzin życia społecznego we współczesnej socjologii powstały następujące orientacje: teoria konfliktu, teoria wymiany, teoria symbolicznej interakcji i funkcjonalizmu, zwana teorią strukturalno - funkcjonalną.
WYKŁAD 2 - SPOŁECZEŃSTWO-PRZEDMIOT BADAŃ SOCJOLOGII
Co to znaczy „społeczeństwo” - potocznie zbiorowość ludzi w ramach pewnego państwa - społeczeństwo polskie, francuskie, społeczeństwo japońskie, amerykańskie. Dla dzisiejszej socjologii naukowej to swoisty rodzaj rzeczywistości, która manifestuje się w najrozmaitszy sposób w zbiorowściach najrozmaitszej skali. Społeczeństwo państwowe czy narodowe to tylko jedna z odmian społeczeństwa. Bo społeczeństwo to także zbiorowości mniejsze od państwa: rodzina i krewni, wspólnota lokalna i sąsiedzi, krąg przyjaciół i klub towarzyski, sekta i parafia, stowarzyszenie i partia polityczna, klasa i warstwa społeczna, grupa etniczna i mniejszość narodowa, szkoła i uniwersytet. Społeczeństwo to również zbiorowości większe od państwa: korporacje międzynarodowe, wielkie Kościoły, cywilizacje, federacje, wspólnoty regionalne, kontynentalne czy wreszcie społeczeństwa globalne. Cała gama tych zbiorowości różnej skali, od kilkuosobowych do kilkumiliardowych, to dla socjologa odmiany społeczeństwa. Aby móc mówić o społeczeństwie, pomiędzy poszczególnymi jednostkami występować muszą jakieś powiązania, zależności, relacje łączące pojedynczych ludzi w pewną całość. Twórcy socjologii - August Comte, Herbert Spencer -posługiwali się tutaj analogią do organizmu. Tak jak organizm biologiczny to nie prosta suma komórek, tkanek, organów, lecz spoista i wspólnie funkcjonująca całość, tak samo społeczeństwo to nie prosta suma ludzi, lecz zintegrowany i funkcjonalny organizm społeczny. W dzisiejszej socjologii echem tej perspektywy jest kategoria grup społecznych, od najmniejszych np. rodzina, do największych np. narodu.
W XX wieku dokonano kolejnej abstrakcji, wprowadzając w miejsce organizmu pojęcie systemy społecznego, w którym uczestniczą nie tylko konkretne jednostki, osoby, ile raczej pewne wyróżnialne pozycje społeczne lub związane z tymi pozycjami role.
System społeczny to np. szpital, a więc powiązany zespół pozycji (statusów) takich jak ordynator, lekarze, pielęgniarki, rehabilitanci, technicy rentgenowscy, pacjenci, gdzie wszyscy wykonują jakieś przypisane do ich pozycji i wzajemnie uzupełniające się role.
Dalszy krok polegał na wyodrębnieniu samej sieci relacji, powiązań międzyludzkich z całości systemu. Zauważono, że można szukać prawidłowości powiązań i relacji niezależnie od tego, kogo one wiążą, jakie osoby czy jakie pozycje, i niezależnie od tego w jakich zbiorowościach się przewijają. W nowoczesnej socjologii używamy w tym sensie pojęcie struktury. Np. struktura ma swoje prawidłowości niezależnie od tego czy występuje w sprzeczce rodzinnej, bójce ulicznej czy na wojnie. Struktura władzy może być badana niezależnie od tego, czy przejawia się w relacji ojca do syna, dyrektora do pracownika, czy trenera do zawodnika.
Kolejny krok w kierunku pojmowania społeczeństwa wykazano wtedy, gdy spostrzeżono, że ludzie należą do zbiorowości, uczestniczą w systemach społecznych, wchodzą w strukturalne zależności i relacje z innymi ludźmi w jeden tylko sposób: przez aktywność, przez to co robią i to co mówią.
Max Weber - socjolog niemiecki - skierował uwagę na działania ludzkie jako podstawowe tworzywo z którego powstają wszelkie zjawiska społeczne i wszelkie całości społeczne.
Ogromnie istotne spostrzeżenie zawdzięczamy również Maxowi Weberowi i jego francuskiemu rówieśnikowi Emilowi Durkheimowi, którzy wskazali, że w każdym ludzkim działaniu zawarty jest pewien sens, znaczenie, a co więcej znaczenie to ma charakter „faktu społecznego” narzuconego ludziom z zewnątrz jako coś obowiązującego, wiązanego przez środowisko w którym się urodzili, wychowali i w którym żyją.
Dzisiaj do opisania tego zbioru znaczeń, symboli, wzorów, reguł, norm, wartości itp., które kierują ludzkimi działaniami, decydują o ich indywidualnej, tożsamości, określają ich uczestnictwo w zbiorowościach, wyznaczają relacje, jakie nawiązują z innymi ludźmi - używamy pojęcia kultury.
Najnowsza socjologia przywiązuje do kulturowych aspektów społeczeństwa ogromną uwagę.
Wreszcie pod koniec XX wieku - w ujęciu rzeczywistości społecznej - odrzucono ostatecznie wszelkie idee zreifikowanych bytów społecznych - organizmów lub systemów o trwałych strukturach - wskazując, że wszystko co istnieje w społeczeństwie to zdarzenie społeczne: płynne, nieustannie zmienne, fluktuujące konfiguracje kulturowo ukształtowanych działań ludzkich odniesionych do działań innych ludzi.
W ten sposób w rozwoju socjologii skrystalizowało się siedem punktów widzenia tego czym jest społeczeństwo.
Pierwszy nazwiemy demograficznym, gdzie społeczeństwo to tyle co populacja, wielkość, zbiór jednostek. Drugi nazwiemy grupowym, gdzie społeczeństwo to złożone z jednostek zintegrowanych całości, już nie luźne zbiory, lecz spoiste zbiorowości. Trzeci nazwiemy systemowym, gdzie społeczeństwo to powiązany układ pozycji (statusów) i typowych dla nich ról. Czwarty nazwiemy strukturalnym, gdzie społeczeństwo to sama sieć relacji międzyludzkich, a więc już nie obiektów, lecz forma schematów odnoszenia się ludzi do siebie. Piąty nazwiemy aktywistycznym, gdzie społeczeństwo to konglomerat wzajemnie zorientowanych działań jednostek. Szósty nazwiemy kulturalistycznym, gdzie społeczeństwo to matryca podzielonych przez zbiorowość znaczeń, symboli i reguł odciskających piętno na ludzkich działaniach. Siódmy nazwiemy zdarzeniowym czy polowym, gdzie społeczeństwo to nieustanne zmienne, płynne pole, pełne zdarzeń społecznych. W polu tym zbiorowości jednostek podejmują wobec siebie nawzajem kulturowo wyznaczone i strukturalnie ukierunkowane działania i w toku tego procesu same modyfikują i wytwarzają grupy, systemy społeczne, struktury społeczne i kulturę, stanowiące z kolei kontekst dla przyszłych działań. Społeczeństwo w tym ujęciu nie „istnieje”, lecz ciągle na nowo „staje się”.
Społeczeństwo to wszystko to razem, byt wielowymiarowy, wieloaspektywny, istniejący na wszystkich siedmiu poziomach.
Obecnie dominujący sposób pojmowania społeczeństwa oddają dwie metafory „przestrzeń międzyludzka” i „życie społeczne”. Pierwsza sugeruje, że socjologia nie skupia uwagi po prostu na ludziach, ale na tym wszystkim, co zachodzi, dzieje się pomiędzy ludźmi i wynika z faktu, że żyjemy zawsze w otoczeniu innych. Druga sugeruje, że ta przestrzeń międzyludzka nie jest zastygła, statyczna, lecz nieustannie zmienia się, „żyję” dzięki podejmowanym przez ludzi działaniom.
To co jest socjologicznie niezmiernie istotne, to fakt, że nieustannie krążymy niejako między tymi różnymi kontekstami, gdy wchodzimy do jednego, zawieszamy nasze uczestnictwo w innym, potem przechodzimy do jeszcze innego, by znów wrócić do poprzedniego itd. W każdym z tych kontekstów spotykamy nieco inne „społeczeństwo” różne pod każdym z siedmiu względów. Każdy z nas posiada swój własny zestaw takich kontekstów, w którym uczestniczy. Poza kontekstem rodzinnym i zawodowym, które mają charakter uniwersalny, inne tworzą unikalne dla każdego konfiguracje. Co więcej, każdy układa prywatną hierarchię ważności kontekstów w którym działa.
Procesem społecznym nazywamy serie zjawisk, zdarzeń, faktów dotyczących osobowości grup społecznych, zbiorowości, powiązanych ze sobą różnego rodzaju zależnościami przyczynowymi lub strukturalno - funkcjonalnymi, powodującymi określone skutki i przeobrażenia społeczne. Pojęcie „proces społeczny” używane bywa w socjologii w wąskim i szerokim znaczeniu. Procesem społecznym w wąskim znaczeniu nazywa się serie zjawisk dotyczących osobowości, grup społecznych i zbiorowości powiązanych ze sobą w taki sposób, że są one zjawiskami tylko społecznymi (np. procesem społecznym będzie proces przystosowania osobowości do nowych warunków kultury i struktur zbiorowości po przeniesieniu się do innego środowiska, jak chociażby przystosowanie się chłopa do pracy w fabryce). W szerokim znaczeniu procesem społecznym są natomiast wszystkie serie zjawisk technicznych, ekonomicznych, estetycznych, religijnych itd. Powiązanych ze sobą w tym sensie że np. proces przystosowania chłopa do pracy w fabryce powiązany jest z całością procesów uprzemysłowienia, urbanizacji, ruchliwości społecznej itd
Klasyfikacje rodzajów społecznych mogą być sporządzone ze względu na układ w którym procesy te przebiegają, dążenie jednostek i grup społecznych, zmiany w strukturze lub przestrzeni społecznej, reperkusji w stosunkach międzyludzkich itd.
Procesy społeczne ze względu na układ w którym przebiegają możemy podzielić na:
procesy intrapersonalne - zachodzące wewnątrz osobowości człowieka jak np. procesy samokształcenia, samo rozwoju, ad aptacji
procesy zachodzące między jednostkami np. powstawanie stosunków przystosowawczych, wrogość konflikty
procesy zachodzące między jednostką a grupą społeczną np. podporządkowanie, identyfikacja, dążenie do dominacji, buntu, oderwania się
procesy zachodzące między dwiema grupami np. współpracy , współistnienia, wzajemnej pomocy, tolerowania się, niechęci, konkurencji, wrogości, konfliktu, walki, wojny
Ze względu na dążenie jednostek i grup społecznych procesy dzielimy na:
procesy przystosowania zachodzące wówczas gdy jednostka lub grupa społeczna znajdują się w nowej sytuacji środowiskowej, w której dotychczas uznawane i stosowane wzory działań, oddziaływań nie prowadzą do zaspokojenia potrzeb i nie dają możliwości utrzymania się i uczestnictwa w życiu zbiorowym
procesy współdziałania lub współpracy polegają na uzgodnionym działaniu i wykonywaniu zadań częściowych, w osiąganiu wspólnego celu politycznego, ekonomicznego, towarzyskiego itd.
procesy współzawodnictwa lub konkurencji powstające na gruncie rozbieżności interesów lub na gruncie dążenia do zaspokojenia tych samych interesów za pomocą tych środków, którymi inne grupy lub jednostki chcą zapewnić własne interesy
procesy konfliktowe, gdy jednostka lub grupa społeczna dąży do osiągnięcia własnych celów przez wyeliminowanie, zniszczenie, podporządkowanie sobie innych grup i dążenie do osiągnięcia celu każdym kosztem
Ze względu na reperkusje w stosunkach międzyludzkich procesy społeczne dzielimy na procesy zmieniające:
ideologie (procesy przebudowy świadomości społecznej)
religie (procesy sekularyzacji i laicyzacji)
naukę (procesy scjentyzmu)
technikę (procesy industrializacji, informatyzacji, robotyzacji)
społeczności terytorialne (procesy urbanizacji, ruralizacji)
miejsce jednostki lub grupy w przestrzeni społecznej (procesy ruchliwości społecznej np. awans, degradacja)
Ze względu na zmiany w organizacji społecznej zbiorowości procesy społeczne dzielimy na procesy:
rozwoju i postępu, procesy ukierunkowanych zmian ocenianych pozytywnie
dekadencji tj upadku systemu wartości, braku realizacji norm społecznych obowiązujących w danej społeczności
reorganizacji społecznej, polegającej na nowym układaniu i integrowaniu systemu instytucji, wzorów zachowań i kryteriów ocen np. procesy transformacji ustrojowej
dezorganizacji społecznej oznaczające pojawienie się zjawisk, odchylających się od obowiązujących norm społecznych i zakłócających funkcjonowanie organizacji społecznej np. alkoholizm, nikotynizm, przestępczość, narkomania
Metody badan w socjologii:
W socjologii jak w każdej nauce wyróznia się 2 poziomy rozwazan : teoretyczny i empiryczny.
Poziom rozważań teoretycznych obejmuje, odpowiednio ze sobą powiązany,zbiór pojęć i twierdzeń składających się na określoną teorię socjologiczną, która pozwala oodpowiedzieć:
1- dlaczego pewne zjawiska czy procesy przebiegają w taki właśnie,a nie inny sposób?
2- Jak będzie w przyszłości?
3- Co robić, aby było tak jak chcemy?
Zawarte w teorii odpowiedzi na powyższe pytania powodują ze nie ma nic bardziej praktycznego od dobrej teorii,która mówi dlaeczego tak jest, jak jest, jak będzie, co robić, aby było tak , jak chcemy.
Badania empiryczne realizowane są głównie w ramach socjologii szczegółowych. Na poziomie badań tych chodzi głównie o zebranie danych faktycznych i przygotowanie ich do uogólniających analiz teoretycznych. Istota badań tych sprowadza się więc do zbierania i analizy danych podporządkowanych określonej teorii.
W socjologicznych badaniach empirycznych wyodrębnia się:
Badania weryfikacyjne - celem ich jest empiryczne sprawdzenie prawdziwości jednego bądź całego zespołu twierdzeń ogólnych o związkach między pewnymi, ogólnie zdefiniowanymi klasami zjawisk. Badanie takie z reguły ukierunkowane są przez hipotezy ogólne stwierdzające, iż jest tak a tak i poprzez badania usiłujemy hipotezy te sprawdzić.
Badania diagnostyczne - celem ich jest ustlenie cech czy zasad funkcjonowania pewnego konkretnego wycinka rzeczywistości społecznej, będącego przedmiorm naszych zainteresowań. Problem w tego rodzaju badaniach przybiera zazwyczaj postać pytań, zaczynających się od słów : czy prawdą jest żet, jak , ile.
Do najbardziej stosowanych metod badania w socjologii zaliczamy: obserwację, wywiad, ankietę, pomiar socjometryczny, testy, analizę dokumentów.
Testy i skale - są najbardziej specjalistyczną metodą poznania zachowań społecznych. Przeprowadza się je za pomocą przyrządów, zada, pytań, sytuacji wywołujących określone, obserwowane i najczęściej mierzalne reakcje. Prowadzenie testów i sporządzanie skla wymaga specjalistycznego przygotowania.
Ankieta - ankieta i wywiad są technikami podobnymi w swych podstawowych założeniach. Zarówno ankieta, jak i wywiad oznaczają zbieranie informacji za pomocą mniej lb bardziej sformalizowanego formularza pytań. FRormularz pyrań stosowany w ankiecie lub wywiadzie to kwestionariusz, Określany jako narzęcie badawcze, ponieważ służy do pomiaru interesujących nas zjawisk. Odpowiedzi na poszczególne pytnia, zawarte w kwestionariuszu - są wskaźnikami, na podstawie któ®ych możemy odcytać pomiar i postawić diagnozęl
Podstawowa różnica między ankietą a wywiadem jest taka, że kwestionariusz ankiety wypełnia badany sam, a wywiad oznacza rozmowę z badanych prowadzoną przez specjalnie przeszkoloną osobę, kótra wyełnia kwestionariusz.
Wyróżniamy różne rodzaje ankiet, ze względu na sposób ich rozporowadzenia oraz ze względu na stopień ich standaryzacji tzn. ujednolicenia.
Ankieta standaryzowana lub wywiad standaryzowany oznaczają, że badani odpowiedaja na zestaw identycznych pytań.
Rodzaje ankiet na sposób ic h prowadzenia:
-ankieta rozporowadzana bezpośrednio - pewnej grupie osób rozdajemy kwestionariusz ankiet, a po pewnym czasie zbieramy je
-ankieta rozporwadzana pośrednio - korzystamy z jakiegoś pośrednika , ankieta pocztowa, prasowa, radiowa
-ankieta audytoryjna - jest to szczególny przypadek ankiety rozporawdzanej bezpośrednio. Wyróżnia ją to ze przeporwadzana jest w 1 miejscu i o 1 czasie wśród grupy ludzi, kotra wchodi w skład interesującej nas zioborowsci.
-ankieta telefoniczna istotna cecha ankiety to jej bezpośredni eskierowanie do odbiorcy
WYWIAD - jak już wspomniano rózni się od ankiety tym ze jest rozmowa prowadzona z osoba badana przez specjalnie przezkolonego ankietera.Wyrózniamy kilka rodzajów wywiadów, podobnie jak ankiet. Jednym z kryteriów jest stopień ich standaryzacji. Wyznacza go ilość pytań zamnkiętych i zakres możliwości , jki posiada ankieter w wyjaśnianiu pytan.\Wyrozanimy:
-wywiad ankietowy, który ma najwyzszczy stopien standaryzacji, kwestionariusz ma wszystkie pytania zamknięte, a rola ankietera sprowadza się do odczytywania pytan dokładnie w takiej formie w jakies sa zapisane
-przeciwienstwem jest wywiad swobodny, bardziej rozmowa na określony temat, która ma przynieść pewne informacje związane z konkretnymi zagadnieniami
-wywidady pośrednie : kwestrionariuszowy o małym stopniu standaryzacji, w którym sa pytania otwrte i polotwarte oraz wywiad który rózni się od swobodnego tym , ze prowadzący go ma spisana liste potrzebych informacji.
Pomiar socjometryczny - zwany również testem socjometrycznym - jest metodą pozwalającą na stosunkowo szybkie poznanie wzajemnych oddziaływań między poszczególnymi członkami w małych gruoach społecznych, np. w brygadzie, grupie studenckiej otp.
Pomiar ten pozwala ocenić zachowania i upodobania członków geupy, zdolnośc grupy i zmiNY ILOŚCIOWE W NIEJ ZACHODZĄCE ORAZ RYSUJĄCE SIĘ W GRUPIE PODZIAŁY.
Wyniki badań tych porządkuje się graficznie czyli zestawienia tzw. Socjogram, jakie mogą mieć różną postać, w zależności np. od charakteru badanego zbioru, jego liczebności np. czynników.
Obserwacja - zwykle dzieli się na : uczestniczącą i nieuczestniczącą, kontrolowaną i niekontrolowaną.
Obserwacja uczestnicząca polega na tym że badach staje się uczestnikiem grupy, która chce poddać obserwacji. Członkowie grupy nie są poinformowani o rzeczywistym clu jego przynależności.
Z obserwacją nieuczestniczącą mamy doczynienia wówczas, gdy badać od razu wchodzi w rolę kogoś, kto pozostaje na zewnątrz, w rolę obserwatora. Aby zachować naturalność sytuacji i zachowań ludzi, którzy mają być poddani obserwacji, badacz nie może ujawniać, że jest socjologiem, Musi przyjąć rolę dzięki której pozostanie na zewnątrz grupy, ale która pozwoli mu uczesniczyć w jego życiu.Terminy konktolowana i niekontrolowana odnoszą się do stopnia jej astandaryzacji.
Kontrola obserwacji polega na tym, ze jest ona prowadzona zgodnia z pewnym przyjętym planem i uwzględnia szczegółowe zagadnienia, na któ®a chcemy zwrócić uwagę np. konflikty, wzajemna pomoc, proces przyjmnowania nowego członka itp.
Niezbędnym elementem prowadzenia obserwacji kontrolowanej jst dzienniczek obserwacji. Zawira on wyodrębnione rubryki z poszczególnymi kategoriami zjawisk poddanych obserwacji. Także podczas obserwacji niekontrolowanej naley miec przygotowany formularz z podstawowymi kategoriami danych do zapisu, Kontrola obserwacji dotyczy procesu obserwacji jak i osoby przeprowadzającej go. Uzyskane informacje sa niezbędne dla oceny wartości uzyskanych danych, czyli sa konieczne, aby obserwacja spełniła ymow intersubiektywnej kontlowalności,
Analiza dokumentów - polega na uzyskaniu informacji o społeczeństwie na podstawie badania wszelkich przedmiotów czy wytworów pracy ludzkiej, która mogą być żródłem , wiedzy wyjaśniającej zjaiska i procesy społęczne lub też są potwierdzeniem naszych sądów o tych zjawiskach. W socjologii z reguly mowiac o dokumentach mam yn auwadze zrodl apisane : publikacje, sprawozdzania, raporty, listy, pamiętniki, notatki.
Dokumenty dzielimy na takie, które zostały zebrane w sposób:
1.systematyczny:
-naukowe obejmujące książki fachowem sprawozdania, raporty naukowe, artykuly w czasopismach itp.
-statystyczne,obejmujące różne zestawienia i sprawozdania statystyczne
-kompilacyjne, np. ksiązka telefoniczna, różne kartoteki
2.okolicznosciowy - ze wzgl na swoja tresc i forme maja one subiektywny charakter, nadany przez autora danego dokumentu, zaliczamy tu dokumenty: osobste, listy pamiętniki dzienniki rozne notatki (stenogramy zapisy protokoly) oraz sprawozdzania który tym roznia się od notatek , ze nie przedstawiają faktow na goroaca, lecz powstają po pewnym czasie no, meldunki doniesienia raporty.
WYKŁAD 3 - SOCJALIZACJA, SYMBOLE I KULTURA
W socjologii przez pojęcie „kultura” rozumie się całokształt materialnego i duchowego dorobku ludzkości, nagromadzonego, utrwalonego i wzbogaconego w ciągu jej dziejów, przekazywanego z pokolenia na pokolenie.
Wg Jana Szczepańskiego „kultura” to ogół wytwórców działalności ludzkiej, materialnej i niematerialnych wartości i uznawanych sposobów postępowania, zobiektyzowanych i przyjętych w dowolnych zbiorowościach, przekazywanych innym zbiorowościom i następnym pokoleniom.
W skład tak pojętej kultury wchodzą więc nie tylko wytwory materialne i instytucje społeczne, ale także zasady współżycia społecznego, sposoby postępowania, wzory, kryteria ocen estetycznych i moralnych przyjęte w danej zbiorowości i wyznaczające obowiązujące zachowania.
Socjologowie analizując kulturę, wyróżniają w niej swoiste cechy, którymi są takie przedmioty, idee, czynności, które wyznaczają działalność i zachowanie ważne dla utrzymania i rozwoju danej społeczności, grupy społecznej.
Socjologiczna analiza kultury polega na poszukiwaniu zależności między elementami kultury a zjawiskami i procesami zachodzącymi w społeczeństwie.
Socjologia interesuje wpływ kultury na życie społeczne, a wpływ ten przejawia się przede wszystkim w socjalizacji, ustalaniu wartości, wzorów zachowań i modeli życia.
Kultura stanowi istotny składnik społeczeństwa, sama więc koncepcja kultury powiązana jest ściśle z określoną koncepcją życia społecznego w ogóle, a w szczególności z praktyką społeczną.
Struktura społeczna, czyli występujący w społeczeństwie na danym etapie rozwoju historycznego układ grup społecznych, kategorii zawodowych i wielkich zbiorowości terytorialnych oraz układ związków i zależności między tymi zbiorowościami, znajduje sobie swoje odzwierciedlenie w kulturze.
Występujące w ramach struktury społecznej zbiorowości na tyle mają odmienne wzory, normy zachowania, wartości itp., że możemy wyodrębnić ich specyficzną subkulturę lub podkulturę.
Można zatem mówić o strukturze robotniczej, chłopskiej, młodzieżowej, studenckiej itp.
Jej kultura zawodu lekarskiego, prawniczego, kupieckiego, jest kultura mieszczańska, burżuazyjna i robotnicza, wspólna dla wielu krajów, miast, wiosek.
Kultura stanowi ograniczone zespolenie aktualnego dorobku danej zbiorowości z dorobkiem wniesionym z zewnątrz. To „z zewnątrz” może mieć dwojaki charakter. Elementy kultury mogą zostać przyjęte z innych przestrzennie środowisk albo z innych epok (minionych).
W jednym i drugim wypadku decydującym czynnikiem w procesie przyswajania obcej treści kulturowej są potrzeby danej zbiorowości społecznej, których zaspokajaniu treść ta ma służyć.
Zależność między kulturowa a strukturą społeczną rozpatrywane mogą być w aspekcie:
ilościowym - ukazującym powszechność partycypacji danej zbiorowości w preferowanej kulturze,
jakościowym - wskazującym „głębokość” tej partycypacji, a zarazem jej twórczym bądź bierny charakter.
zakresowym - wskazującym dziedziny kultury objęte uczestnictwem przez daną zbiorowość
merytoryczno - światopoglądowym - wskazującym ekspansję w danej zbiorowości światopoglądu waloryzującego określony ideał życia.
Pojęcie dyfuzji kulturowej wprowadził do socjologii E. B. Taylor dla oznaczenia procesów wytwarzania się podobieństw kulturowych w różnych społeczeństwach przez rozprzestrzenianie elementów danej kultury, przy czym rozprzestrzenianie to nie dokonuje się w drodze niezależnych od siebie odkryć, ale wskutek zapożyczenia migracji lub narzucania obcej kultury. W tym rozumieniu dyfuzja kulturowa jest przeciwieństwem inwencji kulturowej.
Kulturę masową tworzy ogół jednolitych wytworów kultury, użytkowanych współcześnie przez wielkie, zróżnicowane masy odbiorców. W węższym znaczeniu kultura masowa odnosi się zwłaszcza do treści przekazywanych i odbieranych przez środki masowego przekazu: prasę, radio, telewizję, film i wydawnictwa książkowe.
Kulturoznawstwo - dziedzina nauki z zakresu humanistyki, zajmująca się badaniem kultury. Nie aspiruje do stania się nauką integrującą całość wiedzy o szeroko rozumianej kulturze, jako czyni to antropologia, lecz próbuje sprecyzować to pojęcie w ramach jednolitej teorii. Często realizuje postulaty poszukiwania kultury sensu stricto, samej w sobie.
Dziedziny wiedzy związane z kulturą: kulturoznawstwo, filozofia kultury, historia kultury, antropologia kulturowa, socjologia kultury, etnografia, memetyka.
Główne dziedziny kultury:
kultura społeczna - wierzenia, normy moralne, ideologia, uczestnictwo w życiu kulturalnym
kultura materialna - wszelkie wytwory człowieka, technika, umiejętności praktyczne
kultura duchowa - wiedza, literatura i wszelkiego rodzaju piśmiennictwo, sztuka, a także wszystko co należy do wytworów umysłu, np. filozofia
kultura polityczna - systemy wartości i wzorce zachować polityków, partii
kultura fizyczna - system zachowa i działania związane z dbałością o rozwój fizyczny człowieka, również jako wychowanie fizyczne, sport rekreacja fizyczna, rehabilitacja ruchowa, turystyka
Wartości (definicja) - to przedmioty i przekonania o nienormatywnym charakterze, determinujące względnie podobne przeżycia psychiczne i działania jednostek. W rozumieniu kulturowym są to powszechnie pożądane w społeczeństwie przedmioty oraz powszechnie akceptowane sądy egzystencjonalno-normatywne (orientacje wartościujące).
System wartości - to zespół wartości uporządkowanych według stopnia ważności. Powiązania między wartościami nie są wyłącznie liniowe. Do ujawnienia hierarchii wartości dochodzi najczęściej w sytuacji konfliktowej, gdy konieczny jest wybór i rezygnacja z danych wartości.
Wartością może być dowolny przedmiot, idea lub instytucja, któremu jednostka przypisuje ważną rolę w życiu, a dążenie do jego osiągnięcia traktowane jest jako konieczność ze względu na zaspokajanie potrzeb jednostki. Zewnętrznym przejawem wartości jest obserwowalne zachowanie.
Wartości pełnią rolę kryteriów wyboru dążeń ogólnospołecznych, są standardem integracji jednostki ze społeczeństwem, różnicują społeczną sferę osobowości ludzkiej. Wartości to cechy stanowiące o nieprzeciętnych walorach kogoś lub czegoś.
Hierarchie wartości wg Schellera:
hedonistyczne (przyjemne - nieprzyjemne) - najniższe
utylitarne (użyteczne - nieużyteczne)
witalne (związane z życiem)
duchowe (prawda - fałsz, piękno - brzydota)
Najwyższym szczeblem hierarchii są wartości: religijne (związane z pojęciem świętości). Moralność polega na wybieraniu zgodnym z przedstawioną hierarchią wartości. Im wartość jest wyższa tym bardziej jest trwała, mniej zależna od organizmu, daje głębsze zadowolenie i jest łatwiej dzielona z innymi ludźmi. Wartości są obiektywne i normatywne (zobowiązują moralnie). Scheller przeciwstawia się subiektywnemu pojmowaniu wartości i wprowadza rozróżnienie pomiędzy wartościami i ethosem.
Ethos - to sfera wartości tworzenia i uznawana przez tego oto konkretnego człowieka (lub grupę ludzi, pewną kulturę), jest subiektywna i może być diametralnie różna od sfery obiektywnej.
Typy wartości:
wartości autoteliczne - autonomiczne, naczelne, centralne, zajmujące najważniejsze miejsce w hierarchii wartości, realizacja tych wartości jest dobrem samym w sobie
wartości instrumentalne - podrzędne, o niższym znaczeniu, są elementem pomocniczym w osiąganiu wartości najwyższych (autotelicznych) mają one charakter wykonawczy, służą w wykonywaniu celów wyższych.
wartości uznawane - mają genezę społeczną, są związane z przekonaniami określającymi ich obiektywne znaczenie w otoczeniu społecznym
wartości odczuwane - wywodzą się z indywidualnych skłonności człowieka i są związane z emocjami, odczuwaniem ich atrakcyjności
wartości zinternalizowane - rzeczywiście uznawane, poprzez które jednostka określa siebie samą, są to jej wartości. Wartości deklarowane.
Rodzaje wartości:
wartości allocentryczne - ulokowane na zewnątrz Ja - wartości socjocentryczne (bezpieczeństwo narodowe, ochrona środowiska), wartości interpersonalne (bezpieczeństwo rodziny, lojalność)
wartości egocentryczne - ulokowane wewnątrz Ja - wartości intelektualne (ciekawość, mądrość, prawda), wartości etyczne (dobro, wiara), wartości emocjonalne (empatia), wartości estetyczne, wartości prestiżowe (status społeczny), wartości perfekcjonistyczne, wartości zachowawcze (zdrowie, życie)
wartości konsumpcyjne - wartości hedonistyczne (radość życia, ryzyko), wartości materialne (dobrobyt materialny, stabilizacja finansowa)
Normy społeczne - jest to względnie trwały przyjęty w danej grupie społecznej sposób zachowania jednostki społecznej w danej sytuacji, zależny od zajmowanej przez nią pozycji społecznej i odgrywanej przez nią roli społecznej.
Rodzaje norm:
normy formalne - zasady sformułowane w postaci pisanych regulaminów lub przepisów
normy nieformalne - nie spisane normy, obowiązujące zwyczajowo w ramach danej grupy lub społeczeństwa
normy prawne - zasady zachowania się oparte na przepisach. W przeciwieństwie do innych norm są one ustanowione lub uznane za obowiązujące przez państwo. Ich nieprzestrzeganie jest sankcjonowane przez instytucje państwowe.
normy religijne - w przeciwieństwie do norm prawnych, obowiązujących wszystkich członków danej zbiorowości, mają one ograniczony zasięg i dotyczą tylko osób danego wyznania. Często normy te, określające stosunki między ludźmi, traktowane są jako normy moralne.
normy moralne (etyczne) - mają one charakter absolutny, co oznacza bezwzględny nakaz lub zakaz określonego zachowania . Nie dotyczą tylko postępowania jednostki, ale mogą dotyczyć całych grup społecznych.
normy obyczajowe - nawyki zachowania się, rytuały czy sposoby ubierania się uznane w danej zbiorowości. Normy obyczajowe to reguły postępowania ludzi, które kształtowały się w ich świadomości pod wpływem nawyku, w wyniku wielokrotnego powtarzania w określonych okolicznościach tych samych zachowań (np. całowanie kobiety w rękę). Normy obyczajowe nie oceniają zachowań ani ich nie wartościują. Określają raczej co wypada lub czego nie wypada robić. Najczęściej mają zasięg lokalny.
normy zwyczajowe - nawyki, rodzaje zachowania, charakterystyczne albo dla całego społeczeństwa, albo dla danych grup społecznych.
7