I. POJĘCIE, CECHY I SYSTEMATYKA PRAWA CYWILNEGO

1. Pojęcie i cechy prawa cywilnego

Prawo cywilne jest to zespół norm prawnych regulujących stosunki między osobami fizycznymi
oraz osobami prawnymi (art. 1 k.c. - zasada jedności prawa cywilnego). Oznacza to, że przepisy kodeksu cywilnego odnoszą się do wszelkich podmiotów w stosunku cywilnoprawnym.

Przepisy prawa cywilnego regulują obrót powszechny oraz obrót gospodarczy (z udziałem przedsiębiorstw).

Ważną funkcję w prawie cywilnym spełnia zasada nieretroakcji i zachowania praw nabytych (art. 3 k.c.). oznacza, że przepisy prawa nie mają mocy wstecznej, chyba że to wynika z jej brzmienia lub celu.
Wejście w życie nowej ustawy nie niweczy praw już uzyskanych.

Cechy prawa cywilnego:

1. Formalna równorzędność podmiotów stosunków cywilnoprawnych (stosunki w układzie poziomym) - oznacza, że nie ma tu miejsca na podporządkowanie którejkolwiek ze stron, żadna ze stron nie ma uprawnień władczych wobec drugiej jak to m.in. przedstawia się w stosunku administracyjno - prawnym (stosunek w pionie).

2. Stosunki regulowane przez przepisy prawa cywilnego mają charakter majątkowy i niemajątkowy. Zdecydowana większość stosunków cywilnoprawnych jest o charakterze majątkowym reprezentujących określone wartości ekonomiczne np. stosunki własności, dzierżawy, najmu, pożyczki. Natomiast
   stosunki niemajątkowe nie odzwierciedlają bezpośrednio wartości ekonomicznej np. stosunki w zakresie takich dóbr osobistych jak życie, zdrowie, wolność, swoboda sumienia, tajemnica korespondencji,
   firma, znak towarowy; stosunki osobiste między małżonkami (np. obowiązek wzajemnej pomocy, wierności); stosunki rodzinne (np. piecza nad małoletnim).

3. Przepisy prawne mają charakter względnie i bezwzględnie obowiązujący.

Przede wszystkim przepisy prawne mają charakter dyspozytywny, polegają one na tym iż stosuje się je wtedy, gdy strony nie uregulowały określonego stosunku w sposób odmienny, albo kreśliły w sposób niekompletny np. określiły czas wykonania zobowiązań nie wskazując miejsca jego wykonania (art. 454 § 1, 2 k.c.) albo niczego w tym zakresie nie postanowiły np. spadkodawca nie sporządził testamentu, to stosuje się wtedy przepisy dotyczące dziedziczenia ustawowego (art.926 § 2 k.c.).

Przepisy imperatywne wyrażają się tym, że strony w stosunku cywilnoprawnym muszą zachować się zgodnie z wolą ustawodawcy. Nie mogą zmieniać, ograniczać, wyłączać postanowień zawartych
w dyspozycji określonej normy prawnej np. przepisy dotyczące przedawnienia roszczeń, obowiązku alimentacyjnego.

O charakterze przepisów prawnych decydować może ich brzmienie. Bezwzględność przepisów prawnych określają zwroty np. terminy przedawnień nie mogą być skracane przez czynność prawną
(art. 119 k.c.), umowa zobowiązująca do przeniesienia własności nieruchomości powinna być zawarta
w formie aktu notarialnego (art. 158 zd. 1 k.c.), użytkowanie jest niezbywalne (art. 254 k.c.), nieważne jest zastrzeżenie, iż dłużnik nie będzie odpowiedzialny za szkody, które może wyrządzić wierzycielowi
umyślnie (art. 473§ 2 k.c.). o względnym charakterze przepisów prawnych decydują określenia np. chyba,
że umówiono się inaczej (art. 370 k.c.), w braku odmiennej umowy (art.380 § 2 k.c.), jeżeli termin
spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania (art. 455 k.c.).
Jeżeli brzmienie przepisu prawnego nie wskazuje wyraźnie z jakim charakterem mamy do czynienia,
to w tym zakresie decydujące znaczenie ma wykładnia. Przepisy z zakresu prawa zobowiązań mają
z reguły charakter względnie obowiązujący, natomiast większość norm prawa rzeczowego i rodzinnego są bezwzględnie obowiązujące.

II. ŻRÓDŁA PRAWA CYWILNEGO

1. Podstawowe akty normatywne

Podstawowym aktem normatywnym z prawa cywilnego jest kodeks cywilny, który wszedł w życie z pewnymi wyjątkami z dniem 1 stycznia 1965 roku. (Dz.U. Nr 16/64, poz. 93 z późniejszymi zmianami). Kodeks składa się z czterech ksiąg (część ogólna, własność i inne prawa rzeczowe, zobowiązania i spadki),
które dalej dzielą się na tytuły (np. Tytuł I 8-55³ k.c.), działy (np. Dział I Osoby fizyczne 8-43 k.c.),
rozdziały (np. Rozdział I - Zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych 8-24 k.c.).

Podstawową jednostką redakcyjną kodeksu cywilnego jest artykuł, który może dzielić się na paragrafy
oraz niekiedy punkty np. art. 411. Aktem towarzyszącym kodeksowi cywilnemu jest ustawa z dnia
23. kwietnia 1964 r. - Przepisy wprowadzające kodeks cywilny (Dz. Nr 16, poz. 94 z późniejszymi zmianami), która określa m.in. datę wejścia w życie k.c., klauzule derogacyjne uchylające przepisy dotychczasowe objęte regulacją kodeksową, następnie określają stosunek przepisów k.c. do ustaw szczególnych (np. do ustawodawstwa prawa pracy), dalej wprowadza się zmiany w niektórych aktach normatywnych oraz zawiera przepisy przejściowe.

Należy wskazać jeszcze inne ważniejsze akty normatywne np. kodeks spółek handlowych, który obowiązuje przede wszystkim w zakresie przepisów prawnych dotyczących spółek jawnych, spółek partnerskich, spółek komandytowych, spółek komandytowo - akcyjnych, spółek z ograniczoną odpowiedzialnością, spółek akcyjnych. (Dz. U. Nr 94/2000, poz. 1037 z późniejszymi zmianami).

W prawie gospodarczym istotną funkcję spełnia ustawa z dnia 19 listopada 1999 r. prawo działalności gospodarczej, która jest swego rodzaju konstytucją dla przedsiębiorców. (Dz. U. Nr 101, poz. 1178
z późniejszymi zmianami). szczególne znaczenie dla ochrony praw podmiotowych mają przepisy procesowe, które zawarte są przede wszystkim w kodeksie postępowania cywilnego. (Dz.U. Nr 43/64,
poz. 296 z późniejszymi zmianami).

Jest wiele jeszcze innych ustaw, które mają ważne znaczenie w prawie cywilnym. Będą przedstawione
dalej w tym opracowaniu. Oprócz ustaw, źródłem prawa cywilnego są akty normatywne wykonawcze,
np. rozporządzenia Rady Ministrów, rozporządzenia Ministra.

2. Pojęcie oraz charakter zasad współżycia społecznego w prawie cywilnym

Ustawodawca nie może określić wszystkich okoliczności, z którymi łączą się następstwa prawne. W takich przypadkach odwołuje się do tzw. klauzul generalnych, do których należą m.in. zasady współżycia społecznego. Są to normy społeczne (moralne, obyczajowe), których przestrzeganie jest obowiązkiem podmiotów w stosunku cywilnoprawnym.

Zasady współżycia społecznego pełnią różne funkcje:

1. precyzują treść określonych praw podmiotowych np. prawa własności (art. 140 k.c.), użytkowania wieczystego (art. 233 k.c.), służebności gruntowej (art. 287 k.c.),

2. wywołują skutki cywilnoprawne np. odpowiedzialność rozszerzoną Skarbu Państwa za szkody wyrządzone przez funkcjonariuszy państwowych (art. 419 k.c.), odpowiedzialność kontraktowa zakładu ubezpieczeń (art. 827 § k.c.), nieważność czynności prawnych (np. art. 56 k.c., art.412 k.c.),

3. kształtują treść oznaczonych stosunków cywilnoprawnych np. wykonanie zobowiązania (art. 354 k.c.).

1. Funkcje orzecznictwa

Sądy powszechne (sądy rejonowe, wojewódzkie, apelacyjne) oraz Sąd Najwyższy nie tworzą norm prawnych. Zadaniem sądów powszechnych jest przede wszystkim stosowanie prawa w konkretnych sytuacjach. Natomiast Sąd Najwyższy podejmuje uchwały:

1. w celu wyjaśnienia przepisów prawnych, które budzą wątpliwości lub rozbieżności w stosowaniu prawa,

2. zawierające rozstrzygnięcia problemów prawnych, które budzą wątpliwości w konkretnej sprawie.

III. STOSUNEK CYWILNOPRAWNY, ZDARZENIA CYWILNOPRAWNE.

1. Pojęcie i cechy stosunku cywilnoprawnego

Stosunek cywilnoprawny jest to stosunek społeczny uregulowany normami cywilno - prawnymi np. stosunek własności, użyczenia, najmu.

W stosunku cywilnoprawnym wyróżnia się następujące elementy:

1. Podmiotami są osoby fizyczne, osoby prawne oraz jednostki organizacyjne nie będące osobami prawnymi (art. 8-43 k.c.) np. stosunek pożyczki między Bankiem Spółdzielczym w Działdowie (osoba prawna) a J. Kowalskim (osoba fizyczna);

2. Przedmiotem jest zawsze zachowanie się podmiotów oraz z reguły tzw. obiekty, na które zachowanie jest skierowane (art. 44-53 k.c.) np. stosunku najmu (art. 659 § 1 k.c.), jest to zachowanie wynajmującego polegające na oddaniu do używania rzeczy, a zachowanie najemcy wyraża się
   w zapłaceniu czynszu;

3. Treścią są uprawnienia i obowiązki podmiotów np. w stosunku dzierżawy (art. 693 § 1 k.c.) są to uprawnienia i obowiązki dzierżawcy i wydzierżawiającego, które będą wyrażać się w następujący sposób:

1. - uprawnienie dzierżawcy to żądanie od wydzierżawiającego oddania rzeczy do używania
   i pobierania pożytków (np. nieruchomość gruntu),

- obowiązek dzierżawcy jest to powinność zapłaty czynszu,

2. - uprawnienie wydzierżawiającego to żądanie od dzierżawcy zapłaty czynszu,

- obowiązek to powinność oddać dzierżawcy rzecz do używania i pobierania pożytków.

W zobowiązaniach wynikających z umów dwustronnie obowiązujących uprawnienia jednej strony odpowiadają obowiązkom drugiej strony (np. sprzedaż - art. 535 k.c.).

2. Pojęcie i rodzaje zdarzeń cywilnoprawnych

Powstanie, zmiana lub ustanie stosunku cywilnoprawnego zależy od zajścia faktów z którymi normy prawa cywilnego łączą wymienione wcześniej skutki. Okoliczności te nazywają się zdarzeniami cywilnoprawnymi. Ich charakter prawny jest zróżnicowany. W literaturze prawniczej z reguły przyjmuje się następujący podział:

1. Zdarzenia w ścisłym tego słowa znaczeniu, które są niezależne od woli podmiotów. Jest to m.in. powódź, trzęsienie ziemi, upływ czasu (np. powoduje skutki prawne wynikające z przedawnienia roszczeń, terminów zawitych), urodzenie i śmierć człowieka. niekiedy zdarzenia są następstwem określonego zachowania, niemniej skutek zależy od określonego faktu np. śmierć może być wynikiem pobicia, to z tym faktem łączą się skutki prawne dotyczące otwarcia i nabycia spadku (art. 922 § 1 k.c.
   i art. 925 k.c.).

2. Działania są to zachowania podmiotów, z którymi normy prawa cywilnego wiążą wywołanie skutku prawnego. Są one niejednorodne i w związku z tym wyróżniamy:

1. Czynności prawne - są to zachowania podmiotów zawierające co najmniej jedno oświadczenie woli zmierzające do wywołania skutku cywilnoprawnego, niezależnie od tego czy zamierzone następstwo prawne nastąpiło, np. złożenie oferty, wypowiedzenie umowy, sporządzenie testamentu, zawarcie umowy (np. sprzedaż, najem).

2. Czyny są to zachowania, które zmierzają do wywołania konkretnego faktu, z którym normy prawa cywilnego łączą określony skutek prawny.

Są czyny zgodne z prawem np. znalezienie rzeczy (art. 183 i nast. k.c.), wezwanie dłużnika do wykonania zobowiązania powoduje, że wierzytelność staje się wymagalna (art. 455 k.c.), zawiadomienie sprzedawcy przez kupującego w ramach rękojmi za wady fizyczne rzeczy (art. 563 k.c.), a także czyny bezprawne np. zwłoka dłużnika w wykonywaniu świadczenia w ramach istniejącego zobowiązania, wyrządzenie szkody w wyniku czynu niedozwolonego, który może polegać m.in. na uszkodzeniu ciała lub rozstroju zdrowia (art. 415 i nast. k.c.).

3. Konstytutywne orzeczenie organów państwowych np. wyrok rozwodowy, decyzja o wywłaszczeniu nieruchomości, wyrok dotyczący zniesienia współwłasności, wyrok ustalający ojcostwo.

IV. PRAWO PODMIOTOWE

1. Pojęcie prawa podmiotowego

Prawo podmiotowe jest to sfera uprawnień podmiotu przyznana i zabezpieczona przez normy prawne wynikające ze stosunku cywilnoprawnego np. prawo własności, prawo dzierżawy. Uprawnieniom tym odpowiadają obowiązki innych podmiotów np. w prawie najmu (art. 659 i nast. k.c.), uprawnieniom najemcy odpowiadają obowiązki wynajmującego, w prawie własności (art. 140 i nast. k.c.) uprawnieniom właściciela odpowiada obowiązek nieingerencji wszystkich innych podmiotów, którym to prawo nie przysługuje.

Szczególną odmianą uprawnień są roszczenia, polegające na tym, że od indywidualnie oznaczonej osoby (osób) żąda podmiot określonego zachowania np. roszczenie sprzedawcy wobec kupującego o odebranie rzeczy i zapłacenie ceny (art. 535 k.c.), roszczenie właściciela rzeczy o wydanie mu tej rzeczy od osoby, która nią włada bez tytułu prawnego (art. 222 § 1 k.c.).

2. Rodzaje praw podmiotowych

1. Prawa majątkowe i niemajątkowe wyodrębnia się je ze względu na charakter ekonomiczny lub jego brak w stosunkach społecznych, z których wynikają.

Do praw majątkowych należą m.in.: prawo własności, użytkowanie wieczyste, pożyczka, kontraktacja, niektóre prawa z zakresu prawa rodzinnego np. prawo do alimentacji (art. 128 k.r.o. i nast.).

Do praw niemajątkowych należą przede wszystkim prawa osobiste osób fizycznych jak np. prawo do zdrowia, życia, wolności, nazwiska (art. 23 k.c.), prawa osobiste twórcy, władza rodzicielska w zakresie sprawowania pieczy nad małoletnim. W zakresie osób prawnych będzie to m.in. prawo do nazwy, znaku towarowego.

2. Prawa bezwzględne i względne wyróżniamy ze względu na stopień ich ochrony. Prawa bezwzględne są skuteczne przeciwko każdej osobie. Do nich zaliczamy m.in. prawa na dobrach osobistych człowieka (art. 23 k.c.), prawo własności i inne prawa rzeczowe (art. 140 i nast. k.c.).

Prawa względne są skuteczne przeciwko konkretnej osobie (osobom). Do nich zaliczamy przede wszystkim prawa obligacyjne np. w prawie najmu najemca żąda określonego zachowania się od wynajmującego (art. 659 § 1 k.c.), w prawie rodzinnym i opiekuńczym władza rodzicielska, gdzie rodzice żądają określonego zachowania od ich małoletnich dzieci (art. 92 i nast. k.r.o.).

3. Prawa przenaszalne i nie przenaszalne związane są z możliwością lub brakiem możliwości przeniesienia ich w drodze czynności prawnych lub dziedziczenia na inny podmiot. Prawa majątkowe są z reguły przenaszalne chyba, że co innego wynika z przepisów ustawy np. obowiązek alimentacyjny
   (art. 128 k.c.), użytkowanie (art. 254 k.c.), dożywocie (art. 912 k.c.), prawo pierwokupu (art. 602 § 1 k.c.). do praw nieprzenaszalnych zaliczamy przede wszystkim prawa na dobrach osobistych oraz niektóre prawa rodzinne.

V. PODMIOTY STOSUNKÓW CYWILNOPRAWNYCH

Podmiotami w stosunkach cywilnoprawnych są jednostki ludzkie (osoby fizyczne) oraz jednostki organizacyjne posiadające podmiotowość prawną (osoby prawne) oraz jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej.

1. Osoby fizyczne

1. Zdolność prawna i jej nabycie

Człowiek nabywa zdolność prawną od chwili urodzenia (art. 8 § 1k.c.). przejawia się to w tym, że może być podmiotem praw i obowiązków. W razie urodzenia się dziecka domniemywa się, że przyszło na świat żywe (art. 9 k.c.). to domniemanie prawne ma charakter wzruszalny, można je obalić dowodem przeciwnym
np. przez wykazanie, że dziecko urodziło się martwe.

W prawie mówi się także o warunkowej zdolności prawnej, która dotyczy dziecka poczętego a jeszcze nie urodzonego. Polega to na tym, iż płód nie posiada zdolności prawnej, a tylko zabezpieczone są jego przyszłe prawa (por. art. 446 1 k.c., art. 75 k.r.o., art. 182 k.r.o., art. 927 § 2 k.c.).

2. Utrata zdolności prawnej

Człowiek posiada zdolność prawną przez całe życie. Traci ją w przypadku śmierci oraz uznania za zmarłego. W obu okolicznościach sporządza się akt zgonu (art. 64-69 p. o a.s.c.).

Sposobem stwierdzenia śmierci jest:

• przede wszystkim wystawienie karty zgonu przez lekarza a nadto,

• w przypadku noworodka, który żył krócej niż 24 godz. Jest to zaświadczenie wystawione przez lekarza,

• jeśli okoliczności zgonu były przedmiotem postępowania przeprowadzonego przez organ państwowy na podstawie pisemnego zgłoszenia tego organu np. przeprowadzone jest postępowanie przez prokuratora,

• jeśli w wyżej wymienionych trybach sporządzanie aktu zgonu nie nastąpiło lub nastąpić nie mogło
  (np. z powodu braku zwłok), a śmierć od strony dowodowej jest „niewątpliwa”, to ma miejsce sądowe stwierdzenie zgonu (art. 535-538 k.p.c.).

„Niewątpliwość” śmierci lub jej chwili nie należy utożsamiać z absolutną pewnością. Sąd rejonowy po przeprowadzeniu postępowania wydaje postanowienie, które ma charakter deklaratoryjny tzn. potwierdza stan, który powstał w wyniku zaistniałej śmierci. postanowienie to może być w każdej chwili uchylone lub zmienione.

W przypadku zaginięcia osoby ma miejsce uznanie za zmarłego. Zaginionym w sprawie jest ten, wobec którego jest stan niepewności, nie wiemy czy on żyje, czy zmarł. Do uznania są konieczne dwie przesłanki, które muszą wystąpić kumulatywnie: zaginięcie człowieka oraz upływ czasu.

Sąd wydaje wtedy postanowienie o charakterze konstytutywnym.

1. Pojęcie i kategorie zdolności do czynności prawnych osób fizycznych

Zdolność do czynności prawnych oznacza możność nabywania praw i zaciągania zobowiązań za pomocą czynności prawnych. wyróżnia się trzy kategorie zdolności do czynności prawnych osób fizycznych:

1. brak zdolności do czynności prawnych,

2. ograniczona zdolność do czynności prawnych,

3. pełna zdolność do czynności prawnych.

Ad. 1) brak zdolności do czynności prawnych dotyczy osób:

- małoletnich, którzy nie ukończyli lat 13,

- ubezwłasnowolnionych całkowicie.

Ad. 2) ograniczoną zdolność do czynności prawnych posiadają:

- małoletni, od ukończenia lat 13 do uzyskania pełnoletniości,

- ubezwłasnowolnieni częściowo,

- osoby, dla których sąd ustanowił doradcę tymczasowego (art. 549 § 1 k.p.c.).

Ad. 3) pełną zdolność do czynności prawnych mają osoby pełnoletnie (art. 11 k.c.), jeśli nie zostały ubezwłasnowolnione lub nie ustanowiono dla nich doradcy tymczasowego.

Skutki prawne, jakie łączą się z poszczególnymi kategoriami są następujące:

1. Osoba nie posiadająca zdolności do czynności prawnych nie może dokonywać czynności prawnych, bowiem czynność ta jest nieważna (art. 14 § 1 k.c.). może ona tylko dokonywać umów powszechnie zawieranych w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego np. zakup książki, biletu MPK. Czynność ta staje się ważna z momentem wykonania, chyba, że pociąga za sobą rażące pokrzywdzenie tej osoby (art. 14 § 2 k.c.).

2. Osoba posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych może dokonywać wszystkich czynności prawnych w granicach swojej zdolności prawnej np. mężczyzna 20-letni nie może zawrzeć związku małżeńskiego, chyba że sąd opiekuńczy z ważnych powodów wyrazi zgodę na zawarcie małżeństwa (art. 10§ 1 k.r.o.).

3. Osobę posiadającą ograniczoną zdolność do czynności prawnych należy przedstawiać w trzech aspektach:

1. Może sama dokonywać czynności prawnych o charakterze zobowiązującym lub rozporządzającym, z tym że do jej ważności niezbędna jest zgoda przedstawiciela ustawowego (art. 17 k.c.) np. rodzice, opiekunowie, kurator. W przypadku zawarcia umowy bez zgody przedstawiciela ustawowego mamy do czynienia z tzw. czynnością prawną niepełną. Skutek prawny jest w zawieszeniu. Umowa staje się ważna i to od momentu jej zawarcia, gdy zostanie wyrażona zgoda przez przedstawiciela ustawowego (art. 18 § 1 k.c.) lub gdy osoba o ograniczonej zdolności do czynności prawnych uzyska pełną zdolność do czynności prawnych (art. 18 § 2 k.c.) i potwierdzi tę czynność, (np. 17 letni mężczyzna sprzedał magnetofon i po ukończeniu 18 roku życia potwierdził ważność tej umowy). Na brak takiej zgody nie może powołać się kontrahent osoby o ograniczonej zdolności do czynności prawnych. Może wyznaczyć w tym względzie odpowiedni termin do potwierdzenia. Brak odpowiedzi lub nie udzielenie odpowiedzi w wyznaczonym czasie powoduje, że kontrahent staje się wolny
   (art. 18 § 3 k.c.). zgoda na dokonanie czynności prawnej jednostronnej może być udzielona najpóźniej z momentem jej dokonania (art. 19 k.c.), np. udzielenie pełnomocnictwa. Brak takiej zgody powoduje nieważność czynności prawnej.

2. Uważana jest przez przepisy prawa jak gdyby posiadała zdolność do czynności prawnych. Może działać samodzielnie w następujących przypadkach:

• dokonywać czynności prawnych, które nie są dla niej ani zobowiązaniem, ani rozporządzeniem (argumentum a contrario z art. 17 k.c.), np. przyjęcie darowizny bez polecenia,

• może zawierać umowy należące do umów powszechnie zawieranych w drobnych sprawach życia codziennego (art. 20 k.c.), np. zakup kosmetyków,

• może rozporządzać swoim zarobkiem, chyba że sąd opiekuńczy postanowi inaczej (art.21 k.c.), np. uniemożliwić zakup alkoholu przez 16 - letniego młodzieńca w przypadku jego pijaństwa,

• może dokonywać czynności prawnych dotyczących rzeczy oddanych mu przez przedstawiciela ustawowego do swobodnego użytku (art. 22 k.c.), np. kieszonkowe, zabawki, drobny sprzęt sportowy,

• może dokonywać czynności prawnych związanych ze stosunkiem pracy (art. 22 § 3 k.p.),

• może dokonywać czynności prawnych jako pełnomocnik, jeśli nie jest to sprzeczne z przepisami prawa art. 95 l k.c.), np. uznanie dziecka może być dokonywane tylko osobiście (art. 73 k.r.o.).

1. nie może dokonywać określonych czynności prawnych, np. sporządzić testament (art. 944 k.c.).

1. Inne właściwości osoby fizycznej

1. Dobra osobiste i ich ochrona.

Dobra osobiste człowieka są to jego wartości indywidualne w sferze życia psychicznego. Kodeks cywilny
w art. 23 wymienia przykładowo dobra osobiste człowieka. Zalicza do nich zdrowie, cześć, swobodę sumienia, nazwisko, pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska. Inne dobra osobiste człowieka to m.in. intymność życia, opinia pracownicza, kult po zmarłej osobie.

Prawa do dóbr osobistych są prawami podmiotowymi niemajątkowymi, bezwzględnymi i niezbywalnymi.
Nie podlegają także dziedziczeniu.

Dobra osobiste są chronione ogólnie przez przepisy prawa konstytucyjnego. W sposób szczegółowy ochrona tych dóbr jest regulowana przede wszystkim przez prawo cywilne. Nie wyklucza to ochrony przez przepisy prawa karnego. Według art. 24 § 1 k.c. ochrona cywilnoprawna ma miejsce gdy wystąpią kumulatywnie następujące przesłanki:

1. zagrożenie (np. zapowiedź ujawnienia życia intymnego) lub naruszenie dóbr osobistych (np. ujawnienie życia intymnego);

2. bezprawność działania sprawcy;

zachowaniem, które nie posiada charakteru bezprawności jest:

• działania dozwolone przez normy prawne o charakterze generalnym np. obrona konieczna (art. 22 § 1 k.k., art. 423 k.c.), stan wyższej konieczności (art. 424 k.c.),

• wykonaniem prawa podmiotowego np. uprawnienie wynajmującego do usunięcia usterek w mieszkaniu zajętym przez najemcę (art. 663 k.c.),

• działanie za zgodą osoby uprawnionej, której jest zgodne z przepisami prawa albo zasadami współżycia społecznego np. legalne przerywanie ciąży.

Art. 24 § 1 k.c. przewiduje następujące środki ochrony:

• Roszczenie o zaniechanie działań zagrażających lub naruszających dobra osobiste np. usunięcie fotografii z określonego miejsca publicznego.

• Roszczenie o dokonanie czynności niezbędnych do usunięcia skutków już dokonanego czynu. Może to polegać na złożeniu oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie np. ogłoszenie
  w prasie sprostowania, przeproszenie na apelu kompanii.

Poszkodowany może mieć również roszczenie o zadość uczynienie pieniężne lub zapłatę odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny zgodnie z przepisami określonymi w kodeksie cywilnym
(art. 448 k.c.). podstawą odpowiedzialności w tym zakresie jest wina sprawcy. Nadto w przypadkach wskazanych przez przepisy prawa (art. 445 §1 k.c. w zw. z art. 444 k.c., art. 445 § 2 k.c.) można żądać zadość uczynienia niezależnie od winy sprawcy, jeśli naruszeniu dóbr osobistych towarzyszy powstanie szkody majątkowej, to wg art. 24 § 2 k.c. uprawniony podmiot może żądać naprawienia szkody na ogólnych zasadach (art. 415 i nast. k.c.).

1. Miejsce zamieszkania

Ma istotne znaczenie dla osoby fizycznej w sferze stosunków prawnych, np. miejsce spełnienia świadczenia przez dłużnika (art. 454 k.c.), małżeństwo jest zawarte w Urzędzie Stanu Cywilnego miejsca zamieszkania jednego z przyszłych małżonków (art. 12 ust. 1 p. o a.s.c.), właściwym miejscowo sądem w sprawach cywilnych jest sąd, w którego okręgu ma miejsce zamieszkania pozwany (art. 27 k.p.c.). miejscem zamieszkania jest miejscowość, w której dana osoba przebywa z zamiarem stałego pobytu (art. 25 k.c.). człowiek może mieć tylko jedno miejsce zamieszkania (art. 28 k.c.). miejsce zamieszkania dziecka pozostającego pod władzą rodzicielską lub osoby znajdującej się pod opieką (tzw. miejsce zamieszkania pochodne) określają przepisy art. 27 i art. 28 k.c.

2. Stan cywilny

Jest to zespół indywidualizujących cech człowieka, które mają doniosłość prawną. Są to zarówno te,
które określają pozycję osoby w rodzinie (jako strona w związku małżeńskim, pokrewieństwo, powinowactwo), a także, które mają charakter osobisty np. płeć, wiek, nazwisko, imię. Ze względu na znaczenie tych zagadnień w sferze prawa prowadzi się szczególną dokumentację w postaci tzw. akt stanu cywilnego (patrz art. 1-9 p. o a.s.c.).

2. Osoby prawne

Osobami prawnymi są jednostki organizacyjne, którym przepisy szczególne przyznają osobowość
prawną (art. 33 k.c.). Są to Skarb Państwa i inne podmioty np. przedsiębiorstwa państwowe, stowarzyszenia zarejestrowane, spółki prawa handlowego (spółka akcyjna, spółka z ograniczoną odpowiedzialnością),
Patrie polityczne, spółdzielnie, fundacje, związki kościelne, samorząd lokalny. Momentem uzyskania podmiotowości prawnej jest zazwyczaj chwila rejestracji przez organ rejestrowy (art. 37 § 1 k.c.).
Osoba prawna działa przez swoje organy (art. 38 k.c.). Jeśli osoba prawna nie może prowadzić swoich spraw z braku właściwych organów, sąd ustanawia dla niej kuratora (art. 42 § 1 k.c.). Skarb Państwa jest szczególnym podmiotem (art. 34 k.c.). Występuje w tych stosunkach cywilnoprawnych, które dotyczą mienia państwowego zarządzanego przez jednostki państwowe nie posiadające osobowości prawnej np. Wyższa Szkoła Policji, Urząd Wojewódzki w Poznaniu, Komenda Wojewódzka Policji w Katowicach.

Zdolność prawna osoby prawnej nie obejmuje praw i obowiązków związanych z biologicznymi cechami człowieka np. nie może być podmiotem w stosunkach prawnorodzinnych.

Zdolność do czynności prawnych wyraża się w tym, że osoba prawna może dokonywać wszelkich czynności prawnych o ile nie jest to sprzeczne z przepisami prawa lub zasadami współżycia społecznego. Dobra osobiste osób prawnych są nierozerwalnie związane z tymi podmiotami. Należy do nich zaliczyć m.in. nazwę (firmę), dobrą sławę, tajemnicę korespondencji, tajemnicę dotyczącą produkcji i handlu, znak firmowy. Przepisy o ochronie dóbr osób fizycznych stosuje się odpowiednio do osób prawnych (art. 43 k.c.).

3. Jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej (art. 33¹ i 33² k.c. - tzw. ułomne osoby prawne).

VI. PRZEDMIOTY STOSUNKÓW CYWILNOPRAWNYCH

1. Pojęcie i rodzaje rzeczy

Najczęściej zachowanie podmiotów skierowane jest na rzecz. Rzeczami w prawie cywilnym są materialne części przyrody (art. 45 k.c.) w stanie pierwotnym lub przetworzonym, wyodrębnione w sposób naturalny
lub sztuczny, że w stosunkach społeczno - gospodarczych mogą być uważane za dobra samoistne.
Nie wszystkie przedmioty materialne są rzeczami, bowiem nie mogą wystąpić w obrocie cywilno - prawnym np. człowiek, zwierzęta żyjące na wolności, powietrze, woda (chyba, że jest w zamkniętych pojemnikach).

Podstawowy podział rzeczy w prawie cywilnym jest następujący:

1. rzeczy nieruchome (nieruchomości) i rzeczy ruchome (ruchomości),

2. rzeczy oznaczone co do tożsamości (oznaczone indywidualnie) i rzeczy oznaczone co do gatunku (oznaczone co do rodzaju),

3. rzeczy podzielne i niepodzielne.

Ad. a) Podział ten odgrywa doniosłą funkcję w prawie cywilnym. Niektóre prawa rzeczowe dotyczą tylko nieruchomości np. użytkowanie wieczyste (art. 232 § 1 k.c.) a inne tylko rzeczy ruchomych np. zastaw
(art. 306 § 1 k.c.), inne są przesłanki nabycia prawa własności rzeczy ruchomej (art. 155 § 1, 2 k.c.), a inne nieruchomości (art. 157, art. 158 k.c.), w stosunkach zobowiązaniowych prawo dożywocia odnosi się do nieruchomości (art. 908 § 1, 2), przedmiotem pożyczki są tylko rzeczy ruchome (art. 720 k.c.).

Według art. 46 § 1 k.c. nieruchomościami są:

• części powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny przedmiot własności (nieruchomość gruntowa),

• budynki trwałe z gruntem związane, jeśli na mocy przepisów szczególnych stanowią odrębny przedmiot własności (nieruchomość budynku - np. art. 253 § 1 k.c.),

• części budynków o ile na mocy przepisów szczególnych stanowią odrębny przedmiot własności (nieruchomość lokalu - ust. Z dnia 24.06.1994 r. o własności lokali, tj. Dz.U. z 2000 r., Nr 80, poz. 903 z późn. zm. - art. 2 ust. 1).

Według art. 46¹ k.c. nieruchomościami rolnymi (gruntami rolnymi) są nieruchomości, które są lub mogą
być wykorzystane do prowadzenia działalności wytwórczej w rolnictwie w zakresie produkcji roślinnej
i zwierzęcej, nie wyłączając produkcji ogrodniczej, sadowniczej i rybnej.

Wszystkie rzeczy, które nie spełniają warunków nieruchomości są nieruchomościami np. aparat fotograficzny, biurko.

Ad. b) Decydującym czynnikiem, iż dana rzecz w określonym stosunku prawnym jest rzeczą oznaczoną
co do tożsamości czy też co do gatunku jest wola podmiotów np. w umowie sprzedaży, gdzie stronami
są producent i hurtownik, samochód „Fiat 126p” jest rzeczą oznaczoną rodzajowo, natomiast w sprzedaży detalicznej jest to rzecz oznaczona indywidualnie. Są jednak rzeczy, które można opisać tylko za pomocą wskaźników rodzajowych takich jak jednostki wagi, długości, objętości, np. zboże, węgiel. Będą one zawsze rzeczami oznaczonymi co do gatunku. Przepisy prawne uzależniają skutki cywilnoprawne od ww. podziału rzeczy (por. art. 155 § 1, 2 i art. 561 § 1,2 k.c.).

Ad. c) Rzeczy podzielne (zob. art. 379§ 1,2 k.c.) to takie, które nie zmieniają swojego charakteru prawnego w przypadku ich podziału fizycznego np. chleb, tkanina. Natomiast rzeczy niepodzielne w wyniku takiego podziału zmieniają swój charakter prawny, np. samochód, telewizor. (zob. np. art. 380 i nast. k.c.).

2. Majątek i mienie

Zgodnie z art. 44 k.c. mieniem jest ogół praw majątkowych np. własność, dzierżawa. Mienie dotyczy tylko aktywów. Termin ten może być używany jako prawa majątkowe określonej osoby np. mienie J. Kowalskiego, jak również bez relatywacji oznaczonego podmiotu, np. mienie społeczne (państwowe, komunalne, organizacji społecznych posiadających osobowość prawną) oraz prywatne (mienie osób fizycznych, członków spółdzielni).

Majątek - termin ten w prawie cywilnym występuje w dwóch znaczeniach:

1. jest to ogół praw majątkowych (aktywów) przysługujących oznaczonemu podmiotowi, np. prawa majątkowe, które przysługują J. Kowalskiemu, (por. art. 863, art. 871§ 2 k.c. i art. 41 i 45 k.r.o.),

2. jest to ogół praw (aktywów) i obowiązków (pasywów) o charakterze majątkowym określonej osoby
   np. aktywa i pasywa J. Kowalskiego (por. np. art. 36-40, art. 48 k.r.o.).

1. Inne przedmioty stosunków cywilnoprawnych

1. Dobra niematerialne np. dobra osobiste (art. 23 k.c.), utwory literackie, artystyczne, naukowe, wynalazki, wzory użytkowe, projekty racjonalizatorskie,

2. Energia (elektryczna, cieplna, jądrowa) - art. 435, 436, 555 k.c.,

3. Pieniądz - art. 358 § 1 k.c.,

4. Papiery wartościowe - art. 921^6-16 k.c.,

5. Przedsiębiorstwo - art. 55¹ k.c.,

6. Gospodarstwo rolne - art. 55³ k.c.,

7. Prawa podmiotowe - dotyczy to tylko praw majątkowych zbywalnych (por. np. art.555, art.888 § 1, art.509§1, art 498§ 1 k.c.).

VII. CZYNNOŚCI PRAWNE

1. Pojęcie i przesłanki skuteczności czynności prawnej

Czynności prawne są najpowszechniejszym zdarzeniem cywilnoprawnym.

Jest to zachowanie się osoby fizycznej albo prawnej zawierające co najmniej jedno oświadczenie woli zmierzające do wywołania określonych skutków prawnych w postaci powstania, zmiany oraz ustania stosunku cywilnoprawnego np. umowa, złożenie oferty, sporządzenie testamentu, wypowiedzenie umowy, udzielenie pełnomocnictwa.

Czynność prawna aby była skuteczna musi spełniać następujące warunki:

• zawierać co najmniej jedno oświadczenie woli (art. 60 k.c.),

• spełniać wszystkie elementy, które norma prawna przewiduje dla niej np. wydanie rzeczy (art. 710 k.c.), forma aktu notarialnego (art. 158 k.c.),

• skutek prawny jest z reguły objęty wolą podmiotu.

Czynność prawna wywołuje nie tylko skutki w niej wyrażone, ale także te, które wynikają z przepisów ustawy, z zasad współżycia społecznego i z ustalonych zwyczajów (art. 56 k.c.).

2. Klasyfikacja czynności prawnych

A. Czynności prawne jednostronne i dwustronne

Podstawą podziału jest to, czy do dokonania czynności potrzebne jest oświadczenie jednej czy dwóch
stron. Do dokonania czynności prawnej jednostronnej potrzebne jest oświadczenie jednej strony
np. sporządzenie testamentu, złożenie oferty, wypowiedzenie umowy, przyjęcie i odrzucenie spadku, udzielenie pełnomocnictwa.

Do dokonania czynności prawnej dwustronnej (umowy) niezbędne jest zgodne oświadczenie woli dwóch stron np. sprzedaż (art. 535 k.c.), najem (art. 659 § 1 k.c.).

2. Czynności prawne konsensualne i realne

Kryterium tego podziału jest związane z tym czy do dokonania czynności prawnej niezbędne jest oświadczenie woli, czy oprócz tego jeszcze wydanie rzeczy.

Do dokonania czynności konsensualnej wystarczy złożenie oświadczenia woli (przy czynnościach jednostronnych) albo zgodnych oświadczeń woli dwóch stron (przy umowach), np. umowa najmu (art. 659 § 1 k.c.), umowa zlecenie (art. 734 § 1 k.c.).

Natomiast czynność prawna realna dochodzi dopiero wtedy do skutku, gdy oświadczeniu woli albo
zgodnym oświadczeniom woli towarzyszy wydanie rzeczy np. zadatek (art. 394 § 1 k.c.), umowa użyczenia
(art. 710 k.c.), umowa przechowania (art. 835 k.c.).

3. Czynności odpłatne i nieodpłatne

Podstawą podziału jest to czy korzyść majątkową uzyskują obydwie strony czy tylko jedna ze stron czynności prawnej.

Czynnością prawną odpłatną jest m.in. sprzedaż (art.535 k.c.), najem (art. 659 § 1 k.c.), natomiast nieodpłatną np. użyczenie (art. 710 k.c.), darowizna (art. 888 § 1 k.c.). Są jednak czynności prawne,
które w zależności od woli stron mogą mieć charakter odpłatny albo nieodpłatny np. pożyczka (art. 720 k.c.), zlecenie (art. 735 § 1 k.c.).

4. Czynności zobowiązujące i rozporządzające

Czynność prawna zobowiązująca polega na zobowiązaniu się do określonego zachowania wobec innego podmiotu. Każda umowa jest czynnością prawną o charakterze zobowiązującym.

Czynność prawna rozporządzająca to taka czynność, której celem i bezpośrednim skutkiem jest zniesienie, przeniesienie albo obciążenie prawa majątkowego np. zbycie w drodze umowy prawa własności
(art. 155 k.c.), wierzytelności (art. 510 k.c.), ustanowienie ograniczonego prawa rzeczowego (art.245 k.c.), zrzeczenie się własności nieruchomości (art. 179 k.c.), zwolnienie z długu (art. 508 k.c.).

Każda czynność prawna rozporządzająca jest zarazem czynnością o charakterze zobowiązującym
np. sprzedaż (art. 535 k.c.), darowizna (art. 888 § 1 k.c.), zamiana (art. 603 k.c.), dostawa (art. 605 k.c.), kontraktacja (art. 613 § 1 k.c.), pożyczka (art.720 § 1 k.c.).

Niekiedy tzw. podwójny stosunek następuje w tej samej chwili np. umowa sprzedaży rzeczy ruchomej oznaczonej co do tożsamości (art. 155 k.c.).

3. Oświadczenie woli

1. Pojęcie oświadczenia woli i jego cechy

Oświadczenie woli w prawie cywilnym jest to przejaw woli który wyraża w sposób dostateczny zamiar wywołania skutku cywilnoprawnego (art. 60 k.c.). nie będzie więc oświadczeniem woli np. zapłata długu, reklamacja gwarancyjna towaru.

Oświadczenie woli spełnia następujące cechy:

• musi być na tyle zrozumiałe, aby przynajmniej w drodze wykładni można ustalić jego sens (art. 65 § 1,2 k.c.), np. inny jest cel umowy sprzedaży samochodu jako środka komunikacji, a inny gdy kupujący nabywa samochód dla celów związanych ze sportem wyczynowym,

• musi być swobodne, nie może być więc złożone pod przymusem fizycznym np. wykręcenie lewej ręki aby zmusić osobę do podpisania umowy,

• musi być złożone na serio np. nie jest zachowaniem na serio oświadczenie woli nauczyciela, który
  w celach dydaktycznych podaje następujący przykład - sprzedam samochód „Polonez” za 10 tys. zł.

1. Pojęcie i rodzaje wad oświadczenia woli

Wada oświadczenia woli polega na nieprawidłowości, która może dotyczyć aktu woli (procesu podejmowania decyzji wewnętrznej), albo jego uzewnętrznienia (niezgodności między decyzją wewnętrzną a jej przejawem).

Wyróżniamy następujące rodzaje wad oświadczenia woli:

1. 
   brak świadomości albo swobody (art. 82 k.c.),

2. pozorność (art. 83 k.c.), (czynności dwustronne)

3. błąd (art. 84, art. 86 k.c.),

4. groźba (art. 87 k.c.).

(Te wady powodują nieważność czynności prawnych)

4. Sposoby zawarcia umowy

Kodeks cywilny reguluje następujące sposoby zawarcia umowy:

1. złożenie oferty i jej przyjęcie,

2. przetarg,

3. aukcja,

4. negocjacje.


Ad. 1) Oferta jest oświadczeniem woli zawierającym stosowną propozycję zawarcia umowy i określającą
co najmniej istotne elementy (składniki przedmiotowo istotne) jej treści (art. 66 § 1 k.c.).

Podmiot składający ofertę nazywa się oferentem. Oferent związany jest terminem swoją propozycją
(art. 66 § 2 i art.67 k.c.).

Ogłoszenia, reklamy, cenniki i inne informacje, skierowane do ogółu lub do określonych osób, uważa się
w razie wątpliwości nie za ofertę, ale zaproszenie do zawarcia umowy (art. 71 k.c.) np. informacje handlowe w prasie, radiu, telewizji, na folderach itp. wystawienie rzeczy w miejscu sprzedaży na widok publiczny
z oznaczeniem ceny uważa się za złożenie oferty (art. 543 k.c.) np. a) wystawienie rzeczy z określeniem ceny na wystawie sklepowej, chyba że jest zastrzeżenie, że rzecz jest dekoracją lub nie jest przeznaczona na sprzedaż, b) wystawienie na ulicy automatu wskazującego przedmiot i cenę sprzedaży.

Ad. 2) Przepisy prawne określają przede wszystkim ogólne zasady przetargu (art. 70¹ - 70⁴ k.c., zob. też np. ust. Z dn. 10.06.1994 r. o zamówieniach publicznych - Tj. Dz.U. z 2002 r., Nr 72 poz. 664
z późniejszymi zmianami). ogłoszenie przetargu winno określać co najmniej czas, miejsce, przedmiot oraz warunki przetargu (art. 70¹ § 2 k.c.).

Przetarg ma formę pisemną (art.70³ § 1,2,3 k.c.), polega na wyborze najkorzystniejszej oferty. Może on przyjąć postać nieograniczoną (skierowany jest wtedy do ograniczonej grupy adresatów). Ogłoszenie do przetargu należy podać do publicznej wiadomości w prasie albo w inny sposób zwyczajowo
przyjęty, natomiast w przetargu ograniczonym można podać tę propozycję w formie pisemnej skierowanej tylko do jego adresatów. Z reguły warunkiem uczestnictwa w przetargu (aukcji) jest wpłata określonego wadium (art. 70⁴ § 1,2 k.c.). przetarg zazwyczaj odbywa się w dwóch fazach. W pierwszej części organizator przetargu dokonuje otwarcia ofert w celu sprawdzenia ich poprawności formalnej. W drugiej części dokonuje się analizy ofert i wyboru najkorzystniejszej propozycji zawarcia umowy. Wybór oferty nie powoduje od razu zawarcia umowy, ale nakłada obowiązek jej zawarcia gdy tego żąda organizator przetargu. O wyborze oferty należy zawiadomić wszystkich oferentów. Jeśli wybrany oferent uchyla się od obowiązku zawarcia umowy to wtedy traci roszczenie o zwrot wartości wadium. Natomiast gdy dochodzi do zawarcia umowy to wadium może być zwrócone albo stanowi zaliczenie na poczet przyszłego świadczenia pieniężnego wynikającego
z umowy. Wpłacone wadium innych oferentów podlega zwrotowi.

Ad.3) Aukcja ma postać ustną (art. 70² § 1,2,3 k.c. - licytacja), której celem jest osiągnięcie najwyższej ceny sprzedawanego towaru. W ogłoszeniu o aukcji podaje się przede wszystkim przedmiot aukcji i jego cenę wywoławczą. W licytacji mogą brać udział z reguły wszystkie podmioty. Przebieg aukcji polega na zgłaszaniu przez jego uczestników wyższej ceny, która wiąże oferenta do momentu, gdy inny uczestnik ją podwyższy. Licytant, który zaproponował cenę najwyższą (tzw. udzielenie przebicia) wygrywa aukcję i z tym momentem następuje zawarcie umowy.

Przepisy prawa stwarzają możliwość unieważnienia umowy zawartej w drodze przetargu
(art. 70⁵ § 1 i 2 k.c.).

Ad.4) Negocjacje nie oznaczają składania oświadczeń woli. Mają one charakter przygotowawczy. Przedmiotem negocjacji musi być uzgodnienie wszystkich elementów przyszłej umowy i dopiero wtedy dochodzi do jej zawarcia (art. 72 § 1 k.c.).

5. Forma czynności prawnej

Dokonanie czynności prawnej może nastąpić przede wszystkim w formie dowolnej, która polega na każdym zachowaniu osoby aby tylko ujawniona została jej wola w sposób dostateczny (np. ustnie, pisemnie, poprzez przyklaśnięcie dłońmi przy sprzedaży koni na jarmarku), w tym również przez ujawnienie tej woli w postaci elektronicznej (art. 60 k.c.). niekiedy ustawodawca wymaga od podmiotu określonego zachowania
(forma szczególna).

W doktrynie prawa cywilnego omawia się z reguły formę szczególną dokonania czynności prawnych
w dwóch aspektach:

1. Ze względu na jej postać zewnętrzną;

1. Forma pisemna zwykła (art. 78 § 1,2; 79 k.c.);

2. Forma pisemna kwalifikowana;

• Forma pisemna z urzędowo poświadczonym podpisem polega na dokonaniu czynności prawnej w postaci formy pisemnej zwykłej i poświadczeniu podpisu przez notariusza (art. 96-101 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. Prawo o notariacie - tj. Dz.U. z 2002 r., Nr 42, poz. 369
  z późniejszymi zmianami)albo inny właściwy organ (np. organ gminy) - zobacz Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 12 kwietnia 1991r. w sprawie sporządzania niektórych poświadczeń przez organy samorządu terytorialnego i banki (Dz.U. nr 33, poz. 148
  z późniejszymi zmianami),

• Forma pisemna z urzędowym poświadczeniem daty (tzw. data pewna) polega na dokonaniu czynności prawnej w formie pisemnej zwykłej oraz poświadczenia tej daty przez notariusza
  lub umieszczeniem na dokumencie przez organ państwowy właściwej wzmianki (art. 81 k.c.)
  np. skasowanie znaczków skarbowych,

• Forma aktu notarialnego polega na tym, że podmiot (podmioty) składają oświadczenie woli przed notariuszem, który je spisuje, następnie odczytuje stronom, a na koniec podmioty oraz notariusz podpisują ten dokument (art. 92-94 Prawo o notariacie),

2. Ze względu na skutki prawne nie zachowania postaci zewnętrznej:

1. forma pod rygorem nieważności;

2. forma dla wywołania określonych skutków prawnych;

3. forma dla celów dowolnych.

Ad. a) Niezachowanie formy pisemnej kwalifikowanej powoduje nieważność bezwzględną czynności prawnej (np. art. 158, art. 179 § 1 k.c.), chyba że przepisy szczegółowe stanowią inaczej (np. art. 890 k.c.). natomiast niezachowanie formy pisemnej zwykłej jest pod rygorem nieważności, jeśli to wynika z przepisu ustawy np. (art. 99 § 2, art. 876 § 2 k.c.) albo gdy strony tak postanowiły (art. 76 k.c.).

Ad. b) Niezachowanie formy pisemnej zwykłej wymaganej przez ustawę nie powoduje jej nieważności,
ale czynność prawna wywoła inne skutki od tych, które były zamierzone przez strony (art. 73 § 2 zd. 2)
np. art. 660, art. 678 § 2 k.c.

Ad. c) Jeśli ustawodawca wymaga dla dokonania określonej czynności prawnej formy pisemnej zwykłej, nie określając, że niezachowanie tej postaci jest pod rygorem nieważności albo dla wywołania określonych skutków prawnych, to jest to forma dla celów dowodowych (art. 74 § 1 k.c.), np. art. 75 § 1, art. 77, art. 606, art. 616, art.860 § 2 k.c.

Niezachowanie tej formy nie powoduje nieważności czynności prawnej. Konsekwencje dotyczą bezpośrednio sfery procesowej ograniczając korzystanie w razie sporu z dowodu przesłuchania stron
i świadków na fakt dokonania tej czynności prawnej (art. 74 § 1 zd. 1 k.c.). wspomniane środki dowodowe
są dopuszczalne w wyjątkowych okolicznościach (art. 74 § 2 k.c.).

Przepisów o formie pisemnej dla celów dowodowych nie stosuje się do czynności prawnych między przedsiębiorcami (art. 74 § 3 k.c.).

6. Przesłanki ważności prawnej. Sankcje wadliwości czynności prawnej.

Czynność prawna, aby była ważna musi spełniać następujące przesłanki:

• jej treść nie może być sprzeczna z przepisami prawa oraz zasadami współżycia społecznego,

• oświadczenie woli wolne od wad,

• musi być dokonane w odpowiedniej formie,

• podmiot dokonujący czynność prawną musi posiadać odpowiednią kategorię zdolności do czynności prawnych.

Naruszenie przesłanek ważności czynności prawnych powoduje jej wadliwość. Ustawodawca wyróżnia następujące sankcje wadliwości czynności prawnych:

1. nieważność bezwzględna,

2. nieważność względna,

3. bezskuteczność zawieszona,

4. bezskuteczność względna.

Ad. 1) Nieważność bezwzględna charakteryzuje się tym, że czynność prawna jest bezskuteczna z mocy prawa. Na bezskuteczność może powołać się każdy podmiot, który ma interes prawny. Czynności prawnej nie da się konwalidować (przemienić jej na czynność ważną przez usunięcie usterek), np. niezachowanie formy aktu notarialnego przy zbyciu nieruchomości (sprzedaż, darowizna), powoduje jej nieważność, czynność ta nie może stać się ważna przez dokonanie tej formy w terminie późniejszym (np. art. 14 § 1,2, art. 82, art. 83, art. 99 § 2, art. 158, art. 945 § 1 k.c.).

Ad. 2) Nieważność względna charakteryzuje się tym; iż czynność prawna mimo swoich wadliwości uznawana jest za skuteczną, może być jednak unieważniona i to z mocą wsteczną. Może się na nią powołać tylko określony przez ustawę krąg osób np. w przypadku błędu, tylko osoba, która złożyła tego rodzaju wadliwe oświadczenie woli. Wzruszenie czynności prawnej następuje z reguły poprzez złożenie oświadczenia woli drugiej stronie w formie pisemnej, np. groźba, błąd (art. 88 § 1 k.c.), wyjątkowo ustawa wymaga wydania orzeczenia przez sąd, np. unieważnienie uznania dziecka (art. 80-83 k.r.o.), unieważnienie małżeństwa (art. 17-22 k.r.o.).

Ad. 3) Bezskuteczność zawieszona (art. 18 § 1 k.c.) ma miejsce wtedy, gdy przepisy prawa wymagają do ważności prawnej potwierdzenia przez osobę trzecią (np. por. art. 103 § 1 k.c., art. 77 k.r.o.). brak tej zgody oznacza, że czynność jest niezupełna (tzw. kulejąca), a skutek prawny jest w zawieszeniu.

Ad. 4. bezskuteczność względna oznacza, że czynność prawna jest ważna, jednak wobec określonych podmiotów może nie wywołać zamierzonych skutków prawnych, np. por. art.59, art. 527 i nast., art. 1024, art. 1036 k.c.

VIII. PRZEDSTAWICIELSTWO

1. Pojęcie i przesłanki skuteczności przedstawicielstwa

Polega na tym, że jedna osoba (przedstawiciel) dokonuje w imieniu drugiego podmiotu (reprezentowanego) czynności prawnych mieszczących się w granicach upoważnienia do działania w cudzym imieniu, wywołując skutki bezpośrednio wobec reprezentowanego (art. 95 § 1,2 k.c.).

Przesłanki skuteczności przedstawicielstwa:

• Przedstawiciel działa na podstawie upoważnienia i w jego granicach.

• Przedstawiciel musi posiadać zdolność do reprezentowania.

• Przedstawiciel ustawowy musi mieć pełną zdolność do czynności prawnych, (np. art. 94 § 1, art. 148 § 1 k.r.o.). pełnomocnik może mieć ograniczoną zdolność do czynności prawnych (art. 100 k.c.).

• Przedstawiciel musi działać w imieniu reprezentowanego.

• Czynność prawna musi być możliwa do dokonania przez przedstawiciela. Są czynności prawne, które mogą być dokonane tylko osobiście np. sporządzenie lub odwołanie testamentu (art. 944 § 2 k.c.), uznanie dziecka (art. 73 k.r.o.).

1. Rodzaje przedstawicielstwa

Ze względu na rodzaj upoważnienia do działania w cudzym imieniu wyróżniamy dwa rodzaje przedstawicielstwa (art. 96 k.c.):

Przedstawicielstwo ustawowe - upoważnienie do działania wynika z przepisu ustawy, np. rodzice
(art. 98 k.r.o.), opiekun (art. 145 k.r.o.), kurator (art. 178 § 1 k.r.o.), zarządca rzeczy wspólnej (art. 203 k.c.).

Pełnomocnictwo - umocowanie do działania wynika z woli osoby reprezentowanej (mocodawcy). Jest to czynność prawna, jednostronna, dokonana w dowolnej formie, chyba że przepisy prawa wymagają
formy szczególnej, (np. art. 99 § 1,2 k.c.).

Ze względu na zakres umocowania wyróżniamy trzy rodzaje pełnomocnictwa:

• pełnomocnictwo ogólne, które dotyczy czynności zwykłego zarządu (art. 98 zd. 1 k.c.), np. płacenie czynszu i innych opłat, dokonywanie czynności prawnych związanych z bieżącymi remontami domu,

• pełnomocnictwo rodzajowe obejmuje określoną kategorię czynności prawnych (art. 98 zd. 2 k.c.),
  np. zawieranie umów sprzedaży, które dotyczą inwentarza żywego i martwego daje umocowanie
  do dokonania tylko określonej czynności prawnej (art. 98 zd. 2 k.c.), np. sprzedaż oznaczonego samochodu,

• pełnomocnictwo szczególne daje umocowanie do dokonania tylko określonej czynności prawnej
  (art. 98 zd. 2 k.c.).

1. Prokura

Prokura jest szczególną postacią pełnomocnictwa występującą w gospodarce (art. 109^1-9 k.c.). prokura jest pełnomocnictwem udzielonym przez przedsiębiorcę podlegającego obowiązkowi wpisu do rejestru przedsiębiorców, które obejmuje umocowanie do czynności sądowych pozasądowych, jakie związane są
z prowadzeniem przedsiębiorstwa (art. 109¹§ 1 k.c.).

IX. PRZEDAWNIENIE ROSZCZEŃ, TERMINY ZAWITE

1. Istota przedawnienia roszczeń

Dotyczy z reguły wszystkich roszczeń majątkowych (art. 117 § 1 k.c.). wyjątki to np. roszczenie o zniesienie współwłasności (art. 220 k.c.), roszczenie windykacyjne i negatoryjne dotyczące ochrony własności nieruchomości (art. 223 § 1 k.c.).

Po upływie terminu przedawnienia dłużnik może się uchyli od spełnienia świadczenia, chyba że zrzeka się korzystania z zarzutu przedawnienia (art. 117 § 2 k.c.)., zrzeczenie przed upływem terminu jest nieważne. Skutek przedawnienia polega więc na tym, że nie można zastosować środków prawnych, które zmusiłyby dłużnika do spełnienia świadczenia. Jeśli wierzyciel wytoczy powództwo to dłużnik winien wtedy zgłosić zarzut, że roszczenie to uległo przedawnieniu. Istotne znaczenie w zakresie przedawnienia roszczeń ma: rozpoczęcie biegu przedawnienia - art. 120 k.c., zawieszenie biegu przedawnienia - art. 121 k.c., wstrzymanie biegu przedawnienia - art. 122 k.c. oraz przerwa w biegu przedawnienia - art. 123 k.c.

Termin przedawnienia wynosi 10 lat, a dla roszczeń o świadczenie okresowe oraz związane
z prowadzeniem działalności gospodarczej 3 lata (art. 118 k.c.), chyba że przepisy szczegółowe stanowią inaczej, (np. art. 646, art. 719, art. 793 k.c.).

2. Charakter prawny terminów zawitych

Terminy zawite (prekluzyjne) w prawie cywilnym powodują ujemne konsekwencje w przypadku bezczynności uprawnionego.

Ze względu na różnorodny charakter można wyróżnić następujące typy:

• terminy do dokonywania czynności pozasądowych np. uchylenie się od skutków oświadczenia
  woli złożonego pod wpływem błędu oraz groźby (art. 88 § 2 k.c.), możliwość powrotu do swego poprzedniego nazwiska małżonka rozwiedzionego (art. 59 k.r.o.), uprawnienia do dochodzenia roszczeń z tytułu rękojmi za wady fizyczne rzeczy sprzedanej (art. 568 § 1 k.c.),

• terminy do dochodzenia prawa przed organem państwowym np. terminy do wytoczenia powództwa
  o zaprzeczenie ojcostwa (art. 63, art. 64 § 1,2, art. 65, art. 69 § 1 k.r.o.), terminy dotyczące ochrony posiadania (art. 344 § 2, art. 347 § 2 k.c.)

• terminy wygaśnięcia praw podmiotowych np. wygaśnięcie służebności gruntowej (art. 293 § 1 k.c.).

X. PRAWO I TREŚĆ PRAWA WŁASNOŚCI

1. Pojęcie i treść prawa własności

Własność w ujęciu cywilistycznym jest najszerszym prawem do rzeczy (art. 140 k.c.). Występuje własność publiczna i własność prywatna. Jest to prawo podmiotowe:

1. majątkowe,

2. bezwzględne,

3. zbywalne.

Na treść prawa własności składają się następujące elementy:

• posiadanie samoistne - oznacza uprawnienie do faktycznego władztwa nad rzeczą we własnym imieniu,

• korzystanie - oznacza uprawnienie do:

1. używania rzeczy, np. zamieszkiwanie przez właściciela w jego lokalu, wykonywanie robót polowych, jazda samochodem,

2. przetworzenia rzeczy, jej zużycia lub zniszczenia, np. właściciel desek wykonuje z nich szafkę,

3. pobierania pożytków i innych przychodów z rzeczy, np. płody rolne, czynsz za wydzierżawioną nieruchomość.

• Rozporządzanie - oznacza uprawnienie w zakresie:

1. wyzbycia się prawa własności przez:

• przeniesienie własności na inny podmiot w drodze umowy (np. sprzedaż, darowizna, zamiana),

• zrzeczenie się własności (art. 179 § 1,2,k.c., dotyczy nieruchomości, która jest własnością prywatną),

• sporządzenie testamentu (art. 941 k.c.).

2. obciążenie prawa oznacza:

• ustanowienie ograniczonego prawa rzeczowego, np. ustanowienie użytkowania (art. 252 k.c.), służebności (art. 285 § 1 i art. 296 k.c.),

• w szerszym znaczeniu polega na dokonywaniu czynności prawnych o skutkach zobowiązaniowych, np. wynajęcie rzeczy (art. 659 § 1 k.c.), użyczenie rzeczy (art. 710 k.c.).

1. Wykonywanie prawa własności

Wykonywanie prawa własności polega na realizacji jego uprawnień. Granice prawa własności wynikają:

1. z przepisów ustawy - należy to rozumieć jako całokształt obowiązującego ustawodawstwa, będą to zarówno przepisy prawa cywilnego, np. art. 142, art. 144-154 k.c. przepisy ustawy z dnia 24 06.1994 roku o własności lokali (tj. Dz.U. z 2000 r., Nr 80 z późniejszymi zmianami), przepisy prawa administracyjnego, np. decyzje o wywłaszczeniu nieruchomości (zob. ustawa z dnia 21.08.1997 r.
   o gospodarce nieruchomościami - tj. Dz.U. z 2000 r., Nr 46, poz. 543 z późniejszymi zmianami
   - art. 112 i nast.),

2. z zasad współżycia społecznego, np. nie może żądać właściciel, aby osoba władająca jego nieruchomością lokalu wydała mu tę rzecz w czasie poważnej choroby członka rodziny posiadacza rzeczy,

3. ze społeczno - gospodarczego przeznaczenia prawa:

np. gdy przedmiotem własności jest samochód osobowy, to ze względu na jego przeznaczenie inaczej wygląda wykonanie tego prawa dla celów prywatnych niż gospodarczych (np. usługi przewozowe).

1. Pojęcie i cechy współwłasności

Współwłasność polega na tym, że prawo własności względem rzeczy (zbioru rzeczy) niepodzielnie przysługuje więcej niż jednej osobie (art. 195-221 k.c., art. 31 i nast. k.r.o.).

Cechy współwłasności:

1. jedność przedmiotów,

2. wielość podmiotów,

3. niepodzielność prawa.

Niepodzielność prawa oznacza, że współwłaściciel ma uprawnienia do całej rzeczy będącej współwłasnością, a nie tylko wyodrębnionej fizycznie jej części, np. jeśli jest dwóch właścicieli samochodu osobowego, to nie jest tak, że jeden z nich jest właścicielem karoserii a drugi pozostałej części. W systemie prawa wyróżniamy dwa rodzaje współwłasności:

1. współwłasność łączna (współwłasność bezudziałowa) jest pochodną osobistego stosunku łączącego podmioty, np. małżeńska wspólność ustawowa (art.31 i nast. k.r.o.), współwłasność w spółce cywilnej
   (art. 860 i nast. k.c.),

2. współwłasność w częściach ułamkowych (art. 195 i nast. k.c.) oparta jest na tym, że mimo niepodzielności tego prawa, każdy ze współwłaścicieli ma określony udział w prawie własności rzeczy
   w postaci np. ½; ¼.

1. Ochrona własności

Ochrona własności - jest to system środków prawnych przyznanych właścicielowi w przypadku naruszenia jego prawa (ochrona petytoryjna). Są to:

1. Roszczenia windykacyjne,

2. Roszczenia negatoryjne.

Ad. a) Roszczenie windykacyjne (wydobywcze) jest to żądanie właściciela o zwrot rzeczy od osoby,
która rzeczą faktycznie włada, chyba że posiadaczowi, (dzierżycielowi) przysługuje takie uprawnienie
(art. 222 § 1 k.c.).

Ad. b) Roszczenie negatoryjne ma miejsce wtedy, gdy prawo własności jest naruszone w inny sposób niż pozbawienie władztwa nad rzeczą przez właściciela (art. 222 § 2 k.c.), np. przechodzenie przez grunt właściciela, zakładanie instalacji gazowych, kanalizacyjnych, pobieranie wody.

Właściciel może żądać wtedy:

• przywrócenia stanu zgodnego z prawem,

• zaniechania dalszych naruszeń.

Występują jeszcze roszczenia uzupełniające do roszczeń windykacyjnych. Występują one między właścicielem a posiadaczem rzeczy (art. 224-230 k.c.). po stronie właściciela mogą być np. roszczenie
o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy, z tytułu rozliczeń za pożyczki. Po stronie posiadacza mogą być np. roszczenia o zwrot nakładów koniecznych. Realizacja tych uprawnień zależna jest od tego czy posiadacz działał w dobrej czy w złej woli.

XI. POSIADANIE I DZIERŻAWIENIE

1. Pojęcie i rodzaje

Posiadanie nie jest prawem podmiotowym. Posiadanie polega na faktycznym władaniu rzeczą we własnym imieniu, które odpowiada treści określonego prawa podmiotowego. Może być także taki sam, że osoba nie mająca prawa podmiotowego będzie posiadaczem, np. złodziej, paser, nieformalny nabywca nieruchomości.

Wyróżnia się dwa rodzaje posiadania (art. 336 k.c.).

1. Posiadanie samoistne - polega na tym, że osoba włada rzeczą, jak właściciel (posiadacz samoistny nie traci swojego posiadania przez to, że oddaje rzecz innej osobie w posiadanie zależne - art. 337 k.c.).

2. Posiadanie zależne - oznacza, że podmiot włada cudzą rzeczą, jak użytkownik, najemca, dzierżawca, zastawnik itp.

Dzierżenie oznacza władanie rzeczą w imieniu innego podmiotu (art. 338 k.c.). dzierżycielem jest m.in. pełnomocnik, znalazca, przechowawca, doręczyciel.

Dzierżyciel może stosować środki ochrony pozasądowej (obrona konieczna, samopomoc legalna - art. 343 § 3 k.c.).

2. Domniemania prawne związane z posiadaniem

1. Domniemywa się, że posiadanie jest zgodne z prawem. Dotyczy to także poprzedniego posiadacza
   (art. 341 k.c.).

2. Domniemywa się, że ten kto włada rzeczą jest posiadaczem samoistnym (art. 339 k.c.).

3. Domniemywa się ciągłość posiadania. Niemożliwość władania rzeczą wywołana przez przemijającą przeszkodę nie przerywa posiadania (art. 340 k.c.), np. kradzież rzeczy i jej zwrot od złodzieja, oddanie rzeczy do naprawy.

Domniemania te są wzruszalne. Ciężar spoczywa na podmiocie, który ma w tym interes prawny (art. 6 k.c.).

3. Ochrona posiadania

W przypadku naruszenia posiadania (np. utrata rzeczy, systematyczne pędzenie bydła przez grunt), posiadaczowi przysługuje ochrona cywilnoprawna. Są dwa rodzaje środków ochrony:

• Ochrona sądowa - polega na tym, że posiadacz może skierować swoje roszczenia na drogę sądową (art. 344 § 1 k.c.),

• żądanie o przywrócenie stanu poprzedniego, np. najemca żąda zwrotu zabranej mu rzeczy,

• zaniechanie dalszych naruszeń, np. żądanie przez dzierżawcę gruntu aby sąsiad nie przepędzał bydła,

• wstrzymanie budowy (art. 347 § 1 k.c.).

• Ochrona pozasądowa - polega na własnym działaniu posiadacza poprzez stosowanie obrony koniecznej (art. 343 § 1 k.c.) i samopomocy dozwolonej (art. 343 § 2 k.c.).

W przypadku gdy osoba usiłuje naruszyć posiadanie, posiadacz w czasie tego działania bezprawnego może ochraniać swoje posiadanie mając na uwadze stosowanie właściwych środków (obrona konieczna),
np. osoba próbuje wyrwać torbę.

Samopomoc legalna ma miejsce, gdy naruszenie posiadania już nastąpiło:

• Gdy przedmiotem naruszenia jest nieruchomość, posiadacz musi podjąć swoje działania w celu ochrony niezwłocznie (bezpośrednio po naruszeniu) oraz nie może stosować przemocy względem osób,

• Natomiast, gdy naruszenie dotyczy rzeczy ruchomej, można chronić posiadanie przez natychmiastowe własne działanie tylko wtedy, gdy posiadaczowi grozi utrata lub zniszczenie rzeczy, a pomoc właściwych organów może okazać się bezskuteczna, np. pościg za złodziejem torebki i jej odebranie.

XII. ISTOTA ZOBOWIĄZANIA I JEGO ELEMENTY

1. Podmioty zobowiązania

Zobowiązanie jest stosunkiem cywilnoprawnym, w którym wierzyciel może żądać od dłużnika spełnienia świadczenia, a dłużnik ma obowiązek to świadczenie wykonać (art. 353 § 1 k.c.).

Strony w zobowiązaniu są zazwyczaj zindywidualizowane w momencie jego powstania np. wynajmujący
i najemca są określeni w stosunku najmu w momencie zawarcia umowy najmu. Najpóźniej jednak strony muszą być określone w chwili wykonania zobowiązania np. przyrzeczenie publiczne (art. 920 k.c.).

Podmiotami (stronami) w zobowiązaniu są wierzyciel oraz dłużnik.

2. Przedmiot zobowiązania

Przedmiotem jest świadczenie dłużnika, które polega na zaspokojeniu interesów wierzyciela.

Podstawowe rodzaje świadczeń to:

1. Ze względu na sposób zachowania dzielimy na działania (np. wykonanie dzieła, przechowanie rzeczy) oraz na zaniechania (np. zawarcie umowy zlecenia z sąsiadem z bloku, który jest muzykiem,
   aby w godzinach 21⁰⁰- 23⁰⁰ nie grał na instrumentach muzycznych - art. 353 § 2 k.c.).

2. Ze względu na właściwości przedmiotu dzielimy na podzielne (patrz np. art. 379 § 2 k.c.) oraz niepodzielne (patrz np. art. 380-381 k.c.).

3. Ze względu na rzecz, którego dotyczy świadczenie wyróżniamy świadczenia oznaczone indywidualnie, (np. samochód „Polonez” nr rej. ONB 6604, sprzedany na giełdzie) oraz rodzajowo (np. w ramach kontraktacji wyprodukowanie i dostarczenie przez producenta rolnego 5 ton buraków cukrowych).

4. Ze względu na czas spełnienia świadczenia wyróżniamy świadczenia jednorazowe (np. wydanie samochodu w ramach umowy sprzedaży), ciągłe (np. korzystanie z lokalu w ramach najmu)
   oraz okresowe, gdzie w ramach tego samego stosunku zobowiązaniowego dłużnik powtarza kolejne świadczenia w regularnych odstępach czasu (np. świadczenie alimentacyjne, czynsz za najem).

1. Treść zobowiązania

Na treść zobowiązania składają się uprawnienia wierzyciela i obowiązki dłużnika.

Uprawnienia (wierzytelności) mają charakter podstawowy (główny) i pomocniczy (uboczny):

1. uprawnienia główne polegają na żądaniu spełnienia świadczenia (np. wykonanie dzieła, zapłaty czynszu) albo na żądaniu odszkodowania, zamiast lub obok świadczenia, które wynikało z określonego stosunku obligacyjnego,

2. uprawnienia uboczne mają charakter uzupełniający, służą do zabezpieczenia i ułatwienia realizacji uprawnienia głównego np. zadatek (art. 394 § 1,2,3 k.c.) umowne prawo odstąpienia (art. 395 § 1,2 k.c.), odstępne (art. 396 k.c.), kara umowna (art. 483 § 1,2, art. 484 § 1,2, art. 485 k.c.).

realizacja tych uprawnień może być dokonywana dobrowolnie. Jeżeli ten sposób okaże się bezskuteczny
to w trybie przymusu prawnego - wytaczając powództwo w postępowaniu cywilnym przed sądem. Szczególnym środkiem prawnym jest zastosowanie samopomocy (art. 432, art. 671 § 2 k.c.).

Zespół obowiązków dłużnika (dług) jest związany z odpowiedzialnością majątkową dłużnika. Wyróżniamy dwa rodzaje odpowiedzialności:

1. odpowiedzialność osobista oznacza, że dłużnik odpowiada za dług wobec wierzyciela całym swoim majątkiem obecnym i przyszłym. Zasada ta doznaje dwóch modyfikacji:

• dłużnik odpowiada tylko do odpowiedniej kwoty, niezależnie od wysokości długu np. art. 526,
  art. 1031§ 2 zd. 1 k.c.,

• dłużnik odpowiada tylko wyodrębnioną masą majątkową np. art. 1030 zd. 1 k.c.., art. 41 § 2,3 k.r.o.,

2. odpowiedzialność rzeczowa jest zabezpieczona:

• hipoteką (art. 65 i nast. ust. o ks. wiecz.), która ustanawia się na prawie własności do nieruchomości, użytkowaniu wieczystym, własnościowym, spółdzielczym prawie do lokalu mieszkaniowego, spółdzielczym prawie do lokalu użytkowego, prawie do domu jednorodzinnego oraz wierzytelności zabezpieczonej hipoteką,

• zastawem (art. 306 i nast. k.c.), który ustanawia się na rzeczach ruchomych oraz na prawach zbywalnych (art. 327 k.c.) np. na wierzytelnościach.

XIII. SZKODA - ASPEKTY CYWILNOPRAWNE

1. Pojęcie szkody i jej rodzaje

Szkoda w ujęciu prawnym oznacza każdy uszczerbek w dobrach chronionych przez przepisy prawa,
np. życie, zdrowie, wolność, mienie. Nie jest więc szkodą np. uszkodzenie samochodu przez jego posiadacza w wyniku uderzenia w drzewo, gdy osoba ta nie posiadała ubezpieczenia komunikacyjnego autocasco. Wyróżnia się dwa rodzaje szkody:

1. Szkoda o charakterze majątkowym, która może polegać:

1. przede wszystkim na rzeczywistej stracie, która dotyczy mienia poszkodowanego, może to polegać na zmniejszeniu aktywów lub na zwiększeniu pasywów (długów),

2. na utracie spodziewanych korzyści (niepowiększanie się spodziewanych aktywów), np. utrata możliwości zarobkowania przez przewoźnika w przypadku uszkodzenia jego samochodu.

Ze względu na przedmiot ochrony szkoda majątkowa jest na mieniu, np. na uszkodzeniu lub zniszczeniu samochodu, domu, ubrania.

2. Szkoda o charakterze niemajątkowym (krzywda) - jest to doznanie bólu psychicznego, cierpień moralnych przez człowieka na osobie, np. uszkodzenie ciała lub rozstrój zdrowia.

1. Przesłanki, zasady i rodzaje odpowiedzialności za szkodę

Przesłanki odpowiedzialności cywilnoprawnej to:

1. Zdarzenie, z którym przepisy prawa łączą obowiązek wynagrodzenia szkody np. niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy, dokonanie czynu niedozwolonego albo zdarzenie o charakterze losowym (por. umowę ubezpieczenia).

2. Związek przyczynowo - skutkowy.

3. Szkoda.

Ad. 2) Zgodnie z panującym w doktrynie poglądem związek ten dotyczy nie tylko zachowania człowieka
ale także innych zdarzeń; z którymi łączy się obowiązek naprawienia szkody np. art. 433, art. 434, art. 435, art. 436 k.c. Odpowiada się tylko za normalne, typowe następstwa określonych faktów wyrządzających szkodę (tzw. teoria adekwatnego związku przyczynowego - art. 361 § 1 k.c.). należy odwołać się w tym względzie do reguł o charakterze obiektywnym. Taki przypadek będzie istniał np. jeżeli policjant otrzymał informację o miejscu postoju skradzionego samochodu i nie podejmuje określonych czynności służbowych. Grupa funkcjonariuszy została wysłana na wskazane miejsce dopiero następnego dnia. Okazało się wtedy, że samochodu już tam nie ma. Natomiast nie będzie takiego związku np. gdy potrącona przez samochód osoba umiera w czasie hospitalizacji po wypadku na zawał serca z powodu miażdżycy.

Obok wyżej wskazanych warunków niezbędnym elementem jest istnienie podstawy odpowiedzialności odszkodowawczej. wyróżnia się następujące zasady:

1. Wina - jest najbardziej powszechną podstawą odpowiedzialności. Ma miejsce zawsze, chyba że przepisy przewidują inną podstawę odpowiedzialności.

2. Ryzyko np. art. 433, art.434, art. 435§ 1,2, art. 436 § 1 k.c.

3. Słuszności (zasady współżycia społecznego) np. art. 419, art. 431 § 2 k.c.

Ryzyko i zasady współżycia społecznego występują tylko wtedy gdy przepisy tak stanowią. Jest to odpowiedzialność w oparciu o skutek.

3. Rodzaje odpowiedzialności z szkodę

W prawie cywilnym występują następujące rodzaje odpowiedzialności za szkodę:

1. Odpowiedzialność kontraktowa, polega na niewykonaniu lub nienależytym wykonaniu zobowiązania wynikającego z umowy (art. 471 i nast. k.c.).

2. Odpowiedzialność deliktowa, polega na dokonaniu czynu niedozwolonego (art. 415 i nast. k.c.).

3. Odpowiedzialność gwarancyjno - repartycyjna, polega na przyjęciu obowiązku naprawienia szkody
   za inny podmiot (np. odpowiedzialność ubezpieczeniowa - art. 805 i nast. k.c.).

4. Sposoby naprawienia szkody

Naprawienie szkody majątkowej na mieniu może polegać (art. 363 § 1 k.c.):

1. restytucji naturalnej tzn. przywrócenie do stanu poprzedniego, np. naprawa rzeczy uszkodzonej, wydanie rzeczy utraconej lub zniszczonej, jeśli jest uważana w obrocie za rzecz oznaczoną co do gatunku - odkupienie tego samego rodzaju roweru,

2. restytucja pieniężna - zapłata określonej kwoty pieniężnej z tym, że cenę ustala się z daty ustalenia odszkodowania a nie z momentem wyrządzenia szkody (art. 363 § 2 k.c.).

wybór sposobu należy do poszkodowanego (wierzyciela), chyba że restytucja naturalna byłaby niemożliwa np. zniszczenie oryginalnego obrazu albo gdyby pociągało to dla zobowiązanego nadmierne trudności
albo koszty np. naprawa zegarka jest bardziej kosztowna niż odkupienie nowego.

Naprawienie szkody majątkowej na osobie (uszkodzenie ciała lub rozstrój zdrowia) następuje w formie pieniężnej.

Naprawa szkody niemajątkowej następuje w formie zadośćuczynienia, oznacza to zapłatę określonej kwoty pieniężnej na rzecz poszkodowanego w sytuacjach określonych przez przepisy prawa. Kodeks cywilny wyróżnia następujące okoliczności, gdy:

• krzywdzie osoby fizycznej (ból psychiczny, cierpienie moralne) towarzyszy szkoda majątkowa na osobie (art. 445 § 1 w z art. 444 k.c.),

• nastąpiło pozbawienie wolności (art. 445 § 2 k.c.), np. zamknięcie osoby w piwnicy, w klatce, uwiązanie osoby na łańcuchu,

• skłonienie osoby za pomocą podstępu, gwałtu nadużycia stosunku zależności do poddania się czynowi nierządnemu (art. 445 § 2 k.c.), np. zmuszenie do odbycia stosunków cielesnych sekretarki
  z dyrektorem, studentki z egzaminatorem,

• gdy nastąpiło naruszenie dóbr osobistych osoby fizycznej (art. 448 k.c.).

Poszkodowany zamiast zadośćuczynienia może również żądać zapłaty określonej sumy pieniężnej
na wskazany przez niego cel społeczny (art. 448 k.c.).

XIV. UMOWA JAKO ŹRÓDŁO ZOBOWIĄZAŃ

1. Najbardziej powszechnym źródłem zobowiązań są umowy

Są to czynności prawne dwustronne (rodzaje czynności prawnych, patrz - część ogólna prawa cywilnego).

1. Umowy jednostronne i dwustronne obowiązujące.

• Umowy jednostronne obowiązujące, to takie, gdzie jedna ze stron jest tylko obowiązana, a druga tylko uprawniona, np. darowizna (art. 888 i nast. k.c.), użyczenie (art. 710 i nast. k.c.).

• Umowy dwustronne obowiązujące, występują zazwyczaj w obrocie cywilno - prawnym. Polegają one na tym, że każda ze stron, jest zarazem wierzycielem i dłużnikiem np. sprzedaż (art. 535
  i nast. k.c.), najem (art. 659 i nast. k.c.), umowa o dzieło (art. 627 i nast. k.c.), zlecenie (art. 734
  i nast. k.c.), ubezpieczenie (art. 805 i nast. k.c.), pożyczka (art. 720 i nast. k.c.).

2. Umowy wzajemne polegają na tym, że ma nastąpić w ujęciu subiektywnym wymiana ekwiwalentnych świadczeń między stronami, np. dochodzi do zawarcia umowy sprzedaży, bowiem sprzedawca
   za przeniesienie własności rzeczy otrzymuje odpowiednią cenę, anatomia kupujący płacąc określoną cenę otrzyma na własność oznaczoną rzecz. Umowa wzajemna musi być dwustronnie zobowiązująca
   i odpłatna. Natomiast nie każda umowa, która jest dwustronnie zobowiązującą i odpłatną spełnia
   warunki umowy wzajemnej np. ubezpieczenie, gdzie spełnienie świadczenia przez ubezpieczyciela zależy od zdarzenia niepewnego.

3. Umowy nazwane, nienazwane, mieszane.

• Umowy nazwane to takie, które są ujęte w kodeksie cywilnym (np. sprzedaż, zlecenie, pożyczka) oraz innych aktach normatywnych (np. umowa kredytu bankowego).

• Umowy nienazwane to takie, które występują w obrocie cywilnoprawnym, a nie są uregulowane normatywnie jako określony typ (np. umowa leasingu, umowy wydawnicze, umowy know - how).

• Umowy mieszane zawierają w sobie elementy różnych umów nazwanych i nienazwanych,
  np. umowa w wyniku której jedna ze stron korzysta i pobiera pożytki z cudzej nieruchomości nie płacąc czynszu, ale tylko uiszcza inne opłaty np. podatki, składki ubezpieczeniowe (patrz art. 708 k.c.). występują tu zarówno elementy dzierżawy (art. 693 § 1 k.c.) oraz użyczenia (art. 710 k.c.).

Przepisy prawne regulujące umowy mają przede wszystkim charakter względnie obowiązujący. Oznacza to, że strony mogą kształtować treść zobowiązania wedle swego uznania (art. 3531 k.c. - zasada swobody umów). Wyjątkowo przepisy części szczególnej prawa zobowiązań mają charakter bezwzględnie obowiązujący. Oznacza to, że strony muszą się zachowywać zgodnie z wolą ustawodawcy, np. przepisy
o przedawnieniu roszczeń - art. 554, art. 646 k.c.

XV. CZYNY NIEDOZWOLONE

1. Pojęcie czynu niedozwolonego

Czyny niedozwolone są obok umów najbardziej powszechnym źródłem zobowiązania. Pojęcie czynu niedozwolonego (deliktu) w naszym systemie prawnym, jest dość szerokie. Jest to każde zdarzenie,
które charakteryzuje się następującymi cechami:

1. Jest to zdarzenie, które wyrządza szkodę.

2. Jest to zachowanie nie tylko zawinione (podstawą odpowiedzialności jest także ryzyko i zasady współżycia społecznego).

3. Siłą sprawczą oprócz człowieka może być np. m.in. rzecz (art.433, art.434 k.c.), zwierzę (art.431 §1,2 k.c.).

4. Jest określony przez przepisy prawa podmiot, który ma obowiązek naprawienia szkody.

Odpowiedzialność deliktowa powstaje wtedy, gdy między stronami nie istniał żaden stosunek obligacyjny (nie zawarto wcześniej umowy) albo szkoda wyrządzona została poza tym zachowaniem (najemca uszkadza tę rzecz podczas kolizji drogowej).

Ze względu na tzw. obiekt sprawczy wyróżnia się m.in. następujące rodzaje odpowiedzialności deliktowej:

2. Odpowiedzialność za własne czyny (art. 415, art. 416, art. 422 k.c.)

Podstawą odpowiedzialnosci jest wina sprawcy. Oprócz sprawcy odpowiedzialny jest także podżegacz, pomocnik a także kto świadomie skorzystał z wyrządzonej szkody (paser).

Przepisy prawa wyłączają odpowiedzialność za własne czyny gdy wystąpią przesłanki subiektywne
i obiektywne.

Przesłankami subiektywnymi związanymi z właściwościami sprawcy są:

• małoletniość do lat 13 (art. 426 k.c.),

• ułomność sprawcy oznaczająca wyłączenie świadomości albo swobody w momencie dokonania czynu niedozwolonego (art. 425 § 1 k.c.), np. choroba psychiczna, niedorozwój umysłowy, ślepota, głuchota (wyjątek art. 425 § 2 k.c.).

Do przesłanek obiektywnych związanych z okolicznościami towarzyszącymi wyrządzeniu szkody należą:

• obrona konieczna (art. 423 k.c.),

• stan wyższej konieczności ( art. 424 k.c.),

• samopomoc dozwolona (art. 432 k.c.).

1. Odpowiedzialność za cudze czyny

1. Odpowiedzialność osób zobowiązanych do nadzoru (art. 427 k.c.). obowiązek nadzoru może wynikać:

1. z ustawy np. odpowiedzialność rodzica, opiekuna,

2. z umowy np. odpowiedzialność nauczyciela, pielęgniarki,

3. z faktycznej pieczy np. odpowiedzialność dziadków za szkodę wyrządzoną przez wnuka, gdy jest
   u nich na wakacjach.

Podstawą odpowiedzialności jest wina w nadzorze, np. wyrządzenie szkody przez dziecko na przerwie gdy był nieobecny na dyżurze nauczyciel, uszkodzenie ciała przez ucznia, który bez nadzoru nauczyciela przygotowywał się do zawodów sportowych.

2. Odpowiedzialność osób powierzających wykonanie czynności (art. 429 k.c.). między osobą powierzającą wykonanie czynności a wykonawcą nie istnieje żaden stosunek pod-porządkowania wynikający m.in.
   z przepisów służbowych, prawa pracy, a wynika tylko powinność spełnienia świadczenia w ramach stosunku cywilno - prawnego, np. wyrządzenie szkody w mieszkaniu sąsiada przez osobę wykonującą prace hydrauliczne (umowa o dzieło - art. 627 i nast. k.c.).

Nie dotyczy to jednak sytuacji gdy szkoda została wywołana przy okazji wykonywania tych czynności, np. kradzież z balkonu sąsiada przez hydraulika. Podstawą odpowiedzialności jest wina w wyborze właściwej osoby np. do prac hydraulicznych właściciel mieszkania zatrudnia osobę, która nie ma takich kwalifikacji.

3. Odpowiedzialność zwierzchnika za podwładnego (art. 430 k.c.). między zwierzchnikiem a podwładnym istnieje stosunek zależności służbowej, pracowniczej. Zwierzchnikiem w rozumieniu art. 430 k.c. nie jest bezpośredni przełożony np. brygadzista robotnika, ale jest to np. zakład pracy, którego reprezentuje dyrektor państwowego; właściciel zakładu rzemieślniczego.

Podstawą odpowiedzialności jest wina podwładnego przy wykonywaniu określonych czynności
np. podczas wykonywania przez robotnika Zakładu Gospodarki Mieszkaniowej prac ślusarskich
na polecenie kierownika wyrządził on szkodę w mieszkaniu najemcy.

Odpowiedzialność zwierzchnika jest w oparciu o ryzyko.

4. Roszczenia przysługujące w przypadku uszkodzenia ciała albo rozstroju zdrowia oraz śmierci

1. Jeśli wskutek czynu niedozwolonego nastąpiło uszkodzenie ciała albo rozstrój zdrowia,
   to poszkodowany może żądać:

1. Naprawienia poniesionych kosztów (art. 444 § 1 k.c.), np. kosztów leczenia, rehabilitacji, specjalnego odżywiania, pomocy pielęgniarskiej, nabycia protez, opłat za szkolenia związane
   ze zmianą kwalifikacji;

2. Renty (art. 444 § 2 k.c.), gdy spełniony jest co najmniej jeden z warunków:

• utracił całkowitą lub częściową zdolność do zarobkowania, np. kierowca w wyniku wypadku stał się niewidomym,

• jeżeli zwiększyły się jego potrzeby lub zmniejszyły prognozy na przyszłość np., utrata kończyn górnych przez mechanika samochodowego.

3. Odszkodowanie jednorazowe zamiast renty (art. 447 k.c.);

4. Zadośćuczynienie za doznaną krzywdę (art. 445 § 1 w zw. z art. 444, art. 445 § 2, art. 448 k.c.);

5. Uiszczenie odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazane cele społeczne, gdy sprawca naruszył dobra osobiste człowieka (art. 448 k.c.). poszkodowanym jest nie tylko osoba fizyczna (art. 8 § 1 k.c.),
   ale także dziecko poczęte, a jeszcze nie narodzone (art. 446¹ k.c.).

1. W przypadku śmierci człowieka doznanej w wyniku deliktu osoby poszkodowane mogą żądać:

1. Zwrot leczenia i pogrzebu zmarłego przez osoby, które je pokryły (art. 446 § 1 k.c.);

2. Renty (art. 446 § 2 k.c.);

• Obowiązkowo dla osób, wobec których zmarły miał ustawowy obowiązek alimentacyjny
  np. dziecko gdy zmarł jego rodzic,

• Fakultatywnie dla osób, wobec których zmarły dobrowolnie dostarczał środków utrzymania
  np. zmarły wspierał finansowo dziadka, który nie mógł z własnej renty się utrzymać.

3. Fakultatywnie sąd może dla najbliższych członków rodziny zmarłego przyznać jednorazowe odszkodowanie, jeśli nastąpiło wskutek tej śmierci istotne pogorszenie sytuacji życiowej (art. 446 § 1 k.c.), np. rodzice czynili ogromne nakłady na syna, aby w starości mógł wspierać finansowo,
   to wtedy śmierć syna może być podstawą do żądania świadczenia.

XVI. WYKONANIE ZOBOWIĄZAŃ

Wykonanie zobowiązań wyznaczają trzy elementy: sposób, miejsce i czas.

1. Sposób wykonania zobowiązania określają (art. 354 § 1 k.c.)

• źródło zobowiązania np. umowa sprzedaży, najmu, czyny niedozwolone, bezpodstawne wzbogacenie,

• cel społeczno - gospodarczy - ustawodawca odwołuje się tu do kryteriów poza - prawnych, które mają charakter zobiektywizowany,

• zasady współżycia społecznego - odwoływanie się do ogólnych reguł moralności i słuszności,

• ustalone zwyczaje - odwoływanie się do istniejących już praktyk, które mają charakter trwały
  i powszechny.

Przy wykonywaniu zobowiązania powinien współdziałać wierzyciel (art. 354 § 2 k.c.).

Dłużnik wykonując zobowiązanie powinien dołożyć należytej staranności ogólnie wymaganej w stosunkach określonego rodzaju (art. 355 § 1 k.c.). należyta staranność to zespół cech pozytywnych dłużnika
np. sumienność, ostrożność, przezorność, zapobiegliwość, dbałość o osiągnięcie zamierzonego celu. Należytą staranność przy prowadzeniu działalności gospodarczej określa się uwzględniając profesjonalny jej charakter (art. 355 § 2 k.c.), np. inaczej trzeba mierzyć należytą staranność przy prowadzeniu działalności piekarniczej oraz elektronicznej.

Dłużnik obowiązany jest wykonywać zobowiązanie osobiście, tylko wtedy, gdy wynika to z:

1. czynności prawnej,

2. ustawy np. zlecenie (art. 734 k.c.),

3. właściwości świadczenia np. zamówienie obrazu u wybitnego malarza.

Istnieje obowiązek wykonania zobowiązania w całości. Jednak wierzyciel nie może bez ważnych przyczyn odmówić przyjęcia częściowego (art. 450 k.c.). dotyczy to oświadczeń podzielonych.

Przy wykonaniu zobowiązania zarówno po stronie wierzyciela albo dłużnika mogą brać osoby trzecie
np. uposażony (art.831 k.c.), poręczyciel (art. 876 § 1 k.c.). wykonując zobowiązanie dłużnik winien dążyć
do spełnienia świadczenia wynikającego z tego stosunku (zasada realnego wykonania zobowiązania).

Jeśli w czasie wykonania zobowiązania zastąpiły zmiany społeczno - gospodarcze, to w prawie zobowiązań w tym zakresie istnieją dwie zasady:

• zasada niewzruszalności umowy (umów należy dotrzymywać),

• zasada uwzględniania zmienionych warunków, która pozwala na modyfikowanie świadczenia
  w określonych okolicznościach (art. 357 § 1 k.c.).

1. Miejsce wykonania zobowiązania

Miejscem wykonywania jest miejscowość w której zobowiązanie ma być zrealizowane. Miejsce to wynika z:

a) woli strony (umowy),

b) istoty świadczenia np. orka gruntu, tapetowanie mieszkania.

Jeśli wyżej wskazane przesłanki nie mają zastosowania to według przepisów prawa miejscem wykonania zobowiązania jest (art. 454 k.c.):

• przy świadczeniach niepieniężnych miejsce zamieszkania lub siedziba dłużnika w chwili powstania zobowiązania,

• przy świadczeniach pieniężnych miejsce zamieszkania lub siedziba wierzyciela w momencie wykonania zobowiązania.

1. Czas wykonania zobowiązania

Czas wykonania może wynikać (art. 455 k.c.) z:

1. woli stron np. określenie w umowie konkretnej daty - grudzień 1995 roku,

2. istoty świadczenia np. usunięcia awarii, dostarczenie zboża po żniwach,

3. jeśli nie występują ww. przesłanki to zgodnie z ustawą dłużnik ma niezwłocznie spełnić świadczenie
   po wezwaniu go przez wierzyciela. Niezwłocznie to nie oznacza natychmiastowego wykonania zobowiązania. Należy uwzględnić właściwy termin dla dłużnika aby mógł on w normalnym toku
   wykonać zobowiązanie. Wykonanie zobowiązań wzajemnych (por. art. 487, art. 488, art.490 k.c.).

4. Dowód wykonania zobowiązania

Dowód wykonania zobowiązania potwierdza jego realizację a zarazem wygaśnięcie zobowiązania. Fakt ten w razie sporu udowadnia dłużnik (art. 6 k.c.). dłużnik jeśli spełnił świadczenie może żądać (art. 462 k.c.):

• wydanie pokwitowania w formie pisemnej (dla celów dowodowych),

• jeśli istniał dokument stwierdzający zobowiązanie np. umowa, to:

• zwrotu dokumentu,

• adnotacji na dokumencie np. przy częściowym spełnieniu świadczenia,

• oświadczenia na piśmie w szczególnej formie, gdy dokument został utracony.

Z dowodu wykonania zobowiązania wynikają dwa domniemania prawne (art. 466 k.c.):

• z pokwitowania zapłaty sumy dłużnej wynika domniemanie, że spełniono świadczenie uboczne
  np. odsetki,

• z pokwitowania świadczenia okresowego wynika domniemanie spełnienia świadczenia okresowego wcześniej wymaganego np. czynszu najmu, świadczenia alimentacyjne, renty, raty.

Domniemania te mają charakter wzruszalny, wierzyciel może je obalić wykazując, że świadczenia te nie zostały spełnione.

5. Skutki niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania (odpowiedzialność kontraktowa) - uwagi ogólne

Jeśli dłużnik narusza zasady określające zobowiązania (patrz wyżej), to mamy wtedy do czynienia
z niewykonaniem zobowiązania (np. niespełnienie świadczenia) lub w nienależytym jego wykonaniu
(np. świadczenia złej jakości). Wierzyciel może żądać:

• spełnienia świadczenia nawet przy zastosowaniu przymusu państwowego (w ramach postępowania cywilnego),

• naprawienia szkody - odszkodowanie może nastąpić:

1. zamiast spełnionego świadczenia (niewykonanie zobowiązania),

2. obok spełnionego świadczenia (nienależyte wykonanie zobowiązania).

Podstawą odpowiedzialności jest wina dłużnika (art. 472 k.c.) oraz osób, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność (art. 474 k.c.) np. osoby zatrudnione przez dłużnika, adwokaci.

Strony mogą w drodze umowy rozszerzyć odpowiedzialność dłużnika np. dłużnik będzie ponosił odpowiedzialność za niewykonanie zobowiązania niezależnie od jego winy albo ograniczyć np. dłużnik
nie odpowiada, gdy jest wina nieumyślna (art. 473 k.c.).

Nie można wyłączyć odpowiedzialności dłużnika za winę umyślną (art. 473 § 2 k.c.).

6. Wygaśnięcie zobowiązań

Oprócz wykonania zobowiązania istnieją jeszcze inne sposoby jego wygaśnięcia. Do sposobów,
które zaspokajają interes wierzyciela należy wymienić np. naprawienie szkody (art. 471 i nast. k.c.), świadczenie w miejscu wypełnienia (art. 459 zd. 1 k.c.), potrącenia (art. 498 k.c.), odnowienie (art. 506 § 1 k.c.), złożenie do depozytu sądowego (art. 463, art. 465, art. 467, art.486 § 1 k.c.).

Do sposobów, które nie zaspokajają interesów wierzyciela zaliczamy m.in. niemożliwość świadczenia
(art. 475 § 1 k.c.), zwolnienie z długu przez wierzyciela (art. 509 k.c.), rozwiązanie stosunku
prawnego (następuje w drodze zgodnych oświadczeń woli obu stron), upływ czasu w przypadku zobowiązań ciągłych (np. najem), ziszczenie się warunku rozwiązującego (np. niewykonanie darowizny w przypadku
gdy wnuk nie ukończył szkoły we właściwym terminie, a warunek taki wynikał z treści umowy), śmierć
(np. art. 908 i nast. k.c.).

Blok: Prawo Cywilne - wybrane zagadnienia - 22 -

---