Holzer

10.5.2

Polskie prognozy demograficzne

Naukowe metody sporządzania prognoz ludnościowych zaczęły rozwijać się w okresie międzywojennym. W 1939r. w Polsce GUS opublikował prognozę zmian w strukturze ludności wg wieku do 1950r. Po wojnie, pierwsze publikowania w Polsce dotyczą okresu po 1955r. Z punktu widzenia zmian metodyki prognoz wyróżniamy 2 etapy: pierwszy-opracowania opublikowane do 1960r., drugi-od 1961r.

Cechy etapu pierwszego:

-założenie niezmiennego poziomu umieralności z tablic wymieralności z lat 1948, 1952/1953, 1955/1956 lub uwzględnianie zmian w umieralności niemowlęcej i dziecięcej.

- założenie niezmiennej płodności na poziomie wyjściowym, który albo odpowiadał rzeczywistej płodności w roku wyjściowym, albo był ustalany na podstawie analizy sytuacji istniejącej w kilku ubiegłych latach.

Przyczynami takich założeń były:

1. Brak doświadczenie w pracach prognostycznych

2. Ograniczoność materiału statystycznego dla krótkiego, nietypowego okresu powojennego

Prognozy konstruowane po 1961r, były bardziej rozbudowane:

-zmniejszająca się umieralność we wszystkich grupach wieku

-zmieniająca się płodność

-wielowariantowość założeń.

Prognozy z lat 1957-1960 przewidywały liczbę ludności Polski w 1975r. 36-38mln. Wyniosła ona 34 mln. W latach 1963-1964 przewidywano, że w 1985r. ludność Polski osiągnie 39-40mln. W rzeczywistości liczba ta wyniosła 37,3mln. Założenia z 1989r. dotyczące dzietności i umieralności rozminęły się ze zmianami reprodukcji w Polsce. W 2000r. miała osiągnąć 39,7mln, a rzeczywiście wyniosła 38,7mln osób. W 1996r. pojawia się nowa prognoza, która ujmuje nieoczekiwane zmiany reprodukcji w okresie transformacji-silny spadek dzietności, wyraźną poprawę charakterystyk umieralności i spadek migracji wewnętrznych. Zgodnie z tymi założeniami ludność Polski miała liczyć 38,9 mln w 2000r., wzrosnąć do 40,2mln w 2010r. oraz 40,7 mln w 2020r. Jednak spadek dzietności w drugiej połowie lat 90 był większy, a poprawa w zakresie umieralności-silniejsza.

W 1999r. GUS przygotowuje nową prognozę, która znacznie różni się od prognozy z 1996r.

Prognoza ludności z 1999r. została opracowana metodą składnikową przy następujących założeniach:

1. Przedmiotem przewidywań jest ludność sklasyfikowana wg płci, jednorocznych grup wieku odrębnie dla miast i wsi w poszczególnych województwach

2. Prognozy dla ludności miast i wsi zostały opracowane odrębnie, dla Polski prognoza jest wynikiem agregacji prognoz regionalnych

3. Rokiem wyjściowym jest 1998r.

Źródłem danych wejściowych były następujące informacje GUS:

1. Ludność wg płci, wieku i miejsca zamieszkania na dzień 31.12.1998r.

2. Tablice trwania życia wg województw dla 1998r.

3. Cząstkowe współczynniki płodności w okresie w latach 1996-1998

4. Informacje o przepływach między miastem a wsią w latach 1996-1998

5. Informacje o migracjach zagranicznych wg płci i wieku w latach 1996-1998.

Przyjęte założenia o kształtowaniu się dzietności są wynikiem przeświadczenia, że urodzenia odroczone w latach 90 pojawią się i zrekompensują w przyszłości obecny spadek. Współczynnik dzietności będzie zmniejszał się do 2005r., potem wzrośnie do 1,5 dziecka na kobietę w 2010r. oraz 1,59 dziecka w 2015r. Wiek maksymalnego natężenia urodzeń przesunie się do lat starszych. Wzorzec płodności, opisywany za pomocą rozkładu cząstkowych współczynników płodności wg wieku, osiągnie w 2015r. postać obserwowaną w 1994r. w 15 krajach UE. Średni wiek macierzyństwa wzrośnie z 27,2 lat w 1998r. do 28,8 lat w 2015r.

Migracje

Przystąpienie do UE może zwiększyć napływ ludności do Polski. W latach 1999-2005 stopniowy wzrost z 9,2 tys. do 15 tys. osób rocznie, w latach 2006-2030 stały napływ na poziomie 20 tys. osób rocznie. Wyniki prognozy z 1999r. pokazują, że do 2005r. należy oczekiwać stabilizacji liczby ludności Polski na poziomie 38,6 mln, w ciągu następnych 15 lat niewielki wzrost do 39mln. Po 2020r. zmniejszenie się liczby ludności o blisko 1mln. Przewidywana liczba ludności w 2030r. jest niższa o 600 tys. od prognozowanej dla 2000r.

Mówiąc o przyszłych strukturach ludności wg wieku do 2030r., musimy pamiętać, że największe odchylenia prognozy od jej realizacji dotyczą roczników, wielkości których wynikają z prognoz liczby urodzeń.

-liczba dzieci w wieku 0-2 lata będzie-zgodnie z prognozą, wykazywać nieznaczną tendencję rosnącą w okresie 2000-2015 do 1,3 mln w 2015r., potem nastąpi spadek do około 1,0 mln w 2030r.

-liczba dzieci w wieku przedszkolnym (3-6 lat) będzie się zmniejszać do 2005r. do 1,5 mln, aby następnie rosnąć do 1,8 mln w 2015r. i w 2030r. zmaleć do 1,3 mln.

-liczba dzieci w wieku 7-12 lat będzie maleć do 2010r. 2,3 mln, później wzrośnie do 2,7 mln, a następnie ponownie się zmniejszy do poziomu z 2010r.

-liczba dzieci w wieku 13-15 lat będzie coraz mniejsza do 2015r. 1,1 mln, w latach 2015-2025 słaby wzrost do 1,3 mln, ale w ostatnich latach zmniejszenie się.

-liczba młodzieży w wieku 16-18 lat będzie spadać do 2020r. do 1,1 mln, w ostatniej dekadzie może wzrosnąć.

-liczba młodzieży w wieku 19-24 będzie rosnąć do 2005r. 3,9 mln, w ciągu następnych 20 lat przewiduje się spadek-silny do 2020r. oraz słabszy w latach 2020-2025 do 2,3 mln, a ostatni okres przyniesie wyraźny wzrost do 2,5 mln.

Do roku 2005 będzie wyjątkowo duży przyrost liczby osób w wieku produkcyjnym 18-59 lat kobiety i 18-64 lata mężczyźni. Potencjalnie zasoby pracy zwiększą się niemal o 1,16 mln osób. Natomiast w latach 2010-2020 nastąpi gwałtowny spadek osób w wieku produkcyjnym o blisko 2 mln. Liczba ludności w wieku poprodukcyjnym charakteryzuje srały wzrost do 8215 tys. osób w 2020r. i 9112 tys. w 2030r.

W projekcjach studialnych z 1990r. do 2030r. przewidywano, że jeśli współczynniki dzietności ustabilizują się na poziomie 1,6 przy jednoczesnym zmniejszeniu umieralności, to liczba ludności Polski osiągnie najwyższy poziom , około 40,2 mln osób, w 2011r. W następnych latach ta liczba będzie się zmniejszać.

Warto też powiedzieć o migracjach wewnętrznych. Przewidywana liczba ludności miast i wsi. Co roku jest przyrost w miastach i ubytek na wsiach. W 2000r. liczba ludności w miastach wynosiła 63%, na wsiach 37%. Przewidywana liczba w 2030r.: miasto-64%, wieś-36%.

Proporcje ludności wg płci i wieku są kształtowane przez ruch naturalny i wędrówkowy. Co roku rodzi się więcej chłopców(ok.517 chłopców na każdy 1000 żywo urodzonych). W młodszych grupach wieku chłopcy mają przewagę. Na skutek wyższego natężenia umieralności mężczyzn niż kobiet w wieku dojrzałym dochodzi do zrównania się liczb osób obojga płci. W starszej grupie wieku jest przewaga kobiet. W związku z systematycznym zmniejszaniem się umieralności podnosi się ciągle granica zrównania liczebnego obu płci. W 1960r. w wieku 24-25 lat była przewaga kobiet, to już w 1990r. przewaga pojawiła się dopiero w grupie wieku 45-49 lat, a w 2000r. w wieku 40-45 lat.

Proces demograficznego starzenia się społeczeństwa

Rezultatem jego jest zwiększający się udział ludności w starszym wieku w ogólnej liczbie ludności. Proces ten kształtuje się pod wpływem 2 czynników:

1. Zmniejszająca się liczba urodzeń

2. Przedłużanie się przeciętnego dalszego trwania życia.

Rozpatrując wzajemne proporcje między liczbą dzieci w wieku 0-17 lat a liczbą osób w wieku produkcyjnym oraz liczbą osób w wieku poprodukcyjnym, otrzymujemy syntetyczny obraz przewidywanych zmian strukturalnych. Szczególną wymowę mają współczynniki obrazujące liczby dzieci oraz liczby osób starszych przypadające na 100 osób w wieku produkcyjnym.

-liczba dzieci przypadająca na 100 osób w wieku produkcyjnym w kolejnych latach zmniejszy się z 47 w 1995r. do 32 w 2030r.

-liczba osób w wieku poprodukcyjnym przypadająca na 100 osób w wieku produkcyjnym wzrośnie z 23 w 1995r. do 41 w 2030r.

Metoda współczynników skojarzenia ( wg wieku głów gospodarstw domowych, wieku członków gospodarstwa uwzględnieniem wieku głowy gospodarstwa, liczby osób dorosłych oraz dzieci w gosp., czyli osób poniżej 18 lat)

-prognoza gospodarstw domowych dla lat 1999-2003, podstawą dla tej prognozy była prognoza ludności z 1999r. oraz zmienne w czasie współczynniki skojarzenia

Najszybszy przyrost liczby gospodarstw domowych jest oczekiwany w pierwszej dekadzie 21 wieku, o 8 i 6 % w kolejnych pięcioleciach. Lata 2010-2020 będzie malejący wzrost, który wygaśnie w okresie 2020-2025. W ostatnich latach liczba może wzrosnąć o 1,5%. Liczba gospodarstw 1 i 2 osobowych będzie rosła. 3-osobowe gospodarstwa będą podlegały zwiększeniu do 2020r.,a 4 i 5 osobowych będzie maleć. W wyniku tych zmian w 2000r. odsetek gospodarstw 1-osobowych zwiększy się o 22%, do 32% w 2030r. 2-osobowych z 25% do 31%. 3-osobowe gospodarstwa będą na tym samym poziomie. 4 i 5 osobowych zmniejszy się.

Liczba ludności aktywnej zawodowo (1995r.)

Prognozę liczby osób aktywnych zawodowo w wieku 18 lat i więcej do 2020r. w ujęciu regionalnym opracowano za pomocą metody współczynników aktywności zawodowej. Posłużono się prognozą stanu i struktury ludności z 1999r. oraz zmiennymi współczynnikami aktywności. Aktywność osób najmłodszych 18-19 lat będzie się obniżać, dla mieszkańców wsi w całym okresie prognozy, miasta - do 2005r. Wiek 20-24 lata, w miastach aktywność będzie wzrastać , na wsi maleć do 2005r. Stabilna aktywność w wieku 25-49 lat. Aktywność osób w wieku 50-59/64 lata będzie rosła.

W dekadzie 2000-2010 należy oczekiwać przyrostu zasobów pracy. Najsilniejszy przyrost pierwsze 5 lat, później w następnych 5 latach zmniejszy się ponaddwukrotnie. Do 2005r. zwiększy się liczba osób w wieku 20-34 lata oraz 50-59 lat. W latach 2010-2015 rozpocznie się spadek liczby osób aktywnych zawodowo. Udział osób w wieku 55 lat i więcej wzrośnie o 8% w 2000r. i do 13% w 2020r. Proces będzie różnie przebiegał w mieście i na wsi. W 2000r. w mieście 7% osób w wieku 55 i więcej lat a aktywnych zawodowo, w 2020r. zwiększy się o 13%. Na wsi 10 oraz 14%.

---