Mateusz Kiebała
Formacje ekologiczne w środowisku wodnym
Formacja ekologiczna: zespół gatunków zasiedlających podobne fragmenty środowiska, działają na nie czynniki środowiska i każdy z nich reaguje na swój sposób.
Wyróżnia się pięć formacji ekologicznych: dwie bytujące w toni wodnej - plankton i nekton, dwie związane z warstwą styku woda-atmosfera - neuston i pleuston, oraz jedną zasiedlającą dno - bentos
1. PLANKTON (gr, planktos - wędrowny ) - drobne organizmy zwierzęce i roślinne o niewielkich rozmiarach unoszące się swobodnie w wodzie. Brak narządów ruchu lub zbyt słabe, żeby się przeciwstawić silniejszym ruchom wody. Formacja charakterystyczna dla wód stojących.
Podział ze względu na skład:
fitoplankton ( producenci , plankton roślinny; sinice(cyanophyta), bruzdnice(dinoflagelata), okrzemki(bacillariophyceae), zielenice(chlorophyta) )
zooplankton ( konsumenci , plankton zwierzęcy; rozwielitki(dafnie) )
bakterioplankton ( destruenci)
Czynniki wpływające na jakość i ilość planktonu: <działania mechaniczne > : wiatr, wahania poziomu wody, ruchy wody, pokrywa lodowa. Czynniki wpływające na biologię gatunku : temperatura, światło , biogeny, ścieki.
2. NEKTON (gr. nēktón - pływające) - wszystkie organizmy zdolne do poruszania się wbrew prądom wodnym (w przeciwieństwie do swobodnie unoszącego się planktonu), występujące w przybrzeżnych i w otwartych wodach jezior, mórz i oceanów.
Zalicza się tu:
strunowce: ryby, gady, ssaki, ptaki,
mięczaki: głowonogi.
W otwartym oceanie nekton najliczniej występuje na głębokości od 100 do 1000 metrów (obszar mezopelagialu). Jest to uwarunkowane:
bliskością strefy troficznej,
niższą temperaturą, co zmniejsza wydatki energetyczne tych organizmów,
możliwością ukrycia się przed drapieżnikami, ze względu na panujący półmrok.
Większość zwierząt nektonowych ma opływowy kształt ciała i dobrze rozwinięte narządu ruchu. Wiele gatunków przemieszcza się na duże odległości. W naszej strefie klimatycznej nekton to wyłącznie ryby.
3. NEUSTON (drobne organizmy zasiedlające warstwę styku wody i atmosfery). Zbiorowiska neustonowe tworzą się przy spokojnej, bezwietrznej pogodzie w postaci błoniastego filmu, niekiedy zabarwionego na kolor zielony, żółty, brunatny lub fioletowy.(larwy muchówek, komarów, niektóre ślimaki)
Zbiorowiska neustonu tworzą:
bakterie,
grzyby (workowce),
glony (okrzemki, różnowiciowe, zielenice, eugleniny),
bezbarwne wiciowce oraz pierwotniaki.
W obrębie neustonu wyróżnia się:
epineuston obejmujący organizmy powierzchniowe. Głównie drobne organizmy, ale również i większe jak pluskwiaki i chrząszcze.
hiponeuston obejmujący organizmy przylegające do błonki powierzchniowej od strony wody. Tworzą go bakterie, pierwotniaki, niektóre mięczaki, skorupiaki, owady oraz larwy niektórych ryb.
W zależności od składu neuston dzieli się na:
neuston właściwy:
fitoneuston - zalicza się tu mikroskopijne glony w większości należących do grup Chlorophyta (zielenice) i Chrysophyta (chryzofity).
zooneuston - zwierzęta i tzw. pierwotniaki zwierzęce; zalicza się tu różne gatunki pierwotniaków, wrotków i niektórych innych bezkręgowców.
bakterioneuston - złożony z bakterii np. Sarcina lutea.
neustonowe grzyby - głównie należące do Ascomycetes (workowce) oraz podobne do grzybów protisty z grupy Oomycetes (lęgniowce)
abioneuston - neuston nieożywiony:
nekroneuston - składa się z unoszących się na powierzchni wody szczątków obumarłych organizmów z danego zbiornika. Szczątki te znajdują się w początkowej fazie rozkładu i są trudno rozróżnialne od żywego planktonu
anemoneuston - składa się z unoszących się na powierzchni wody organicznych i mineralnych cząstek pochodzenia lądowego przyniesionych przez wiatr.
4. PLEUSTON - organizmy pływające na lub pod powierzchnią wody, zazwyczaj rośliny wodne (np. rzęsa wodna, salwinia pływająca, tropikalny hiacynt wodny Eichhornia crassipes), ale mogą to być także zwierzęta (np. pływające kolonie żeglarza portugalskiego). Nadmiar pleustonu jest niekorzystny, ponieważ ogranicza dostęp światła i produkcję pierwotną w zbiorniku wodnym. Biernie przesuwane przez wiatr. Przystosowanie służące do utrzymania się na powierzchni wody - zmniejszenie masy właściwej ciała poprzez wykształcenie dużych przestworów powietrznych.
Zbiorowisko pleustonowe najbardziej rozwija się w małych, zacisznych zbiornikach. Szczególnie licznie występuje w płytkich zatokach jeziornych, starorzeczach i dołach potorfowych.
5. BENTOS to organizmy, które w swoim zasadniczym okresie rozwoju, jako formy dorosłe, żyją osadzone na dnie lub innym podłożu, lub są z dnem ściśle związane.
Ze względu na skład wyróżnia się bentos: roślinny - fitobentos , zwierzęcy - zoobentos, bakteryjny - bakteriobentos.
Rodzaje bentosu :
Bentos morski tworzą otwornice, gąbki, jamochłony, wieloszczety, szkarłupnie, mięczaki, skorupiaki, także glony i bakterie.
Bentos słodkowodny - skąposzczety, pijawki, mięczaki, gąbki, larwy owadów, glony, bakterie, a także różne gatunki roślin. Niektóre z organizmów, prowadzące osiadły tryb życia, wykazują liczne przystosowania anatomiczne i fizjologiczne umożliwiające im przytwierdzanie się, drążenie podłoża i zdobywanie pokarmu.
Ze względu na rodzaj podłoża bentos dzielony jest na:
psammon (psammobentos) - związany z dnem piaszczystym - powierzchnią (epipsammon) lub wnętrzem (endopsammon), a w innych podziałach - zawsze zanurzony w wodzie (hydropsammon) lub zajmujący strefę przybrzeżną, opłukiwaną wodą (eupsammon); gat.: wrotki, brzuchorzęski, nicienie, widłonogi, niesporczaki; larwy muchówek, wieloszczety- rureczniki(tubifex),
pelobentos - związany z dnem mulistym - powierzchnią (epipelon) lub wnętrzem (endopelon)
litobentos - związany z dnem skalistym lub kamienistym - powierzchnią kamieni (epiliton) (epility) lub wnętrzem szczelin
peryfiton - związany z zanurzonymi częściami roślin (epifiton) (pierwotnie nazwa ta dotyczyła glonów porastających podłoża sztuczne, a obecnie często dotyczy wszystkich organizmów wodnych porastających podłoża inne niż dno)(zielenice, okrzemki,
epiksylon - związany z powierzchnią zanurzonego drewna (epiksylity), czasem łączony z peryfitonem
argillon - związany z podłożem gliniastym (argillobentos)
Ze względu na głębokość występowania bentos dzielony jest na:
litoralny,
sublitoralny,
profundalny.
Bentos odgrywa ważną rolę w ekosystemie. Bardzo duże znaczenie w zależnościach w obrębie jeziora ma bentos litoralny, zwłaszcza fauna naroślinna. Szczególną rolę w bentosie odgrywają bakterie. Bakteriobentos rozkłada martwe substancje organiczne, na skutek czego powstają związki bogate energetycznie.
Formacje ekologiczne w środowisku wodnym
Formacja ekologiczna obejmuje gatunki i ich stadia rozwojowe charakteryzujące się podobieństwem
w przystosowaniach w biologii do zasiedlanego środowiska.
Wyróżnia się pięć formacji ekologicznych:
-bytujące w toni wodnej : plankton i nekton
-związane z warstwą styku woda-atmosfera : neuston i pleuston
-zasiedlającą dno : bentos.
Plankton: nazwa pochodzi od greckiego słowa planktos (błąkający się). Są to organizmy roślinne
i zwierzęce unoszące się swobodnie w wodzie, przeważnie o drobnych rozmiarach ciała.
Organizmy te albo nie mają wcale narządów ruchu, albo narządy te są na tyle słabe, że nie pozwalają na przeciwstawianie się silniejszym ruchom wody i uniemożliwiają poruszanie się pod prąd.
Ze względu na skład plankton dzielimy na:
Fitoplankton -plankton roślinny: grzyby i glony
Zooplankton- plankton zwierzęcy: pierwotniaki, wrotki, część jamochłonów, larwy różnych zwierząt, m.in. pierścienic, mięczaków, ryb, a także owadów.
Bakterioplankton.
Ze względu na wielkość organizmów wyróżniamy:
Megaloplankton, który obejmuje duże formy zwierzęce, o wielkości powyżej 1 cm
Makroplankton, o wielkości 1-10 mm,
Mezoplankton od 1 do 5 mm,
Mikroplankton, obejmujący główną część planktonu o rozmiarach od 0,5 do 1 mm
Nanoplankton, wielkości poniżej 0,05 mm, który oddzielić można jedynie poprzez odwirowywanie
Ultraplankton , mniejszy niż 5 μm.
Wyróżniamy też:
- bentos wysokogórski-(górski)- musi być przystosowany do silnego prądu,zimnowodne gat. o dużych wymaganiach tlenowych . Jest zdominowany przez larwy jetek, widelnice, chruściki
- bentos podgórski wyżynny- wyst. W środkowych odcinkach rzek . Charakteryzuje się duża bioróżnorodnością . Dominująca grupą są organizmy strefy podgórskiej , ta strefa zawiera strefy przypominające górskie jak i wolno płynącę strefy środkowe. Dominuja chruściki, nastepnie jętki oraz w małych ilościach widelnice. Wystepuje dużo muchówek . Wyst. Również skaposzczety.
- bentos nizinny- wyst. Jętki, chruściki, w strefie przybrzeżnej liczne są małże, ślimaki, dużo skaposzczetów, niektórych muchówek.
Nekton: obejmuje organizmy, które dzięki dobrze rozwiniętym narządom ruchu mogą dowolnie zmieniać miejsce przebywania, przemieszczając się w pionie i w poziomie. Zdolne są także do pływania pod prąd. W skład nektonu wchodzą ryby i niektóre skorupiaki, a w morzach oprócz tych dwóch grup dochodzą głowonogi, delfiny, kaszaloty, walenie.
Neuston: Drobne organizmy zasiedlające warstwę styku wody i atmosfery. Zbiorowiska neustonowe tworzą się przy spokojnej, bezwietrznej pogodzie w postaci błoniastego filmu, niekiedy zabarwionego na kolor zielony, żółty, brunatny lub fioletowy. Do neustona należą, m.in.: glony jednokomórkowe, bakterie, wiciowce, niektóre pierwotniaki, a także niektóre owady, np. skoczogonki i nartniki.
Pleuston : nie zakorzenione, pływające pod powierzchnią rośliny. Podstawę stanowią rośliny, które częściowo (szczególnie pędy kwiatowe) wystają ponad wodę, zaś system korzeniowy zwisa swobodnie w wodzie. Zbiorowisko pleustonowe najbardziej rozwija się w małych, zacisznych zbiornikach. Szczególnie licznie występuje w płytkich zatokach jeziornych, starorzeczach i dołach potorfowych.
Bentos: organizmy, które w swoim zasadniczym okresie rozwoju, jako formy dorosłe, żyją osadzone na dnie lub innym podłożu, lub są z dnem ściśle związane.
Ze względu na skład wyróżnia się:
bentos roślinny - fitobentos
zwierzęcy - zoobentos.
Źródła:
www.uwm.edu.pl
www.levis.sggw.waw.pl
Villee-Biologia
Monika Klepek
Ochrona Środowiska III rok
Grupa 3