Wykłady Rozród zwierząt

Układ rozrodczy służy zachowaniu gatunku nie służy zachowaniu osobnika.

Dojrzewanie i rozwój płciowy

Układ rozrodczy samców i samic podlega zmianom, które wynikają z :

- rozwoju płciowego - u młodszych osobników

- z zanikania funkcji płciowych - u starzejących się osobników

Rozwój płciowy - przebiega równolegle z wzrostem i rozwojem somatycznym ale nie można o nim wnioskować wyłącznie na podstawie zmianom somatycznym.

Standard rozwoju płciowego

- etap rozwoju zarodkowego

- stadium młodocianego rozwoju (stan młodocianej nie płodności)

- stan dojrzałości płciowej

- stan dojrzałości rozpłodowej (hodowlanej)

- stan dojrzałości fizycznej (somatycznej)

- stan starości fizycznej (zanik funkcji płciowych)

W czasie rozwoju zarodkowego następuje:

- zróżnicowanie płci

- kształtują się zaczątki narządów płciowych

- wytworzenie komórek prapłciowych i ich migracje do gonad

- Wytworzenie pierwotnych pęcherzyków jajnikowych

Okres młodocianej bez płodności poprzedza wystąpienie dojrzałości płciowej i charakteryzuje go:

- brak wyraźnego libido

- niezdolność do wytwarzania dojrzałych kom płciowych

W stadium młodocianego rozwoju następuje:

- intensywny rozwój płciowy (tempo tego rozwoju zwiększa się przed osiągnięciem dojrzałości płciowej)

- intensywne powiększanie wymiarów i masy ciała

Zwierzęta przeznaczone do rozrodu muszą być odchowywane w komfortowych warunkach:

- duża powierzchnia kojców

- dobrze zorganizowane wybiegi

- Optymalny mikroklimat pomieszczeń

- prawidłowo skomponowana i dobrze zbilansowana dawka pokarmowa

< duża koncentracja energii i białka przy małej objętości

< dawka zbilansowana pod względem zawartości przyswajalnych składników pokarmowych i witamin

Zwierzęta odchowane w niekorzystnych warunkach cechuje niedorozwój płciowy

Skutki niedorozwoju płciowego samic:

-słabiej rozwinięte jajniki i jajowody

• Mniejszy wskaźnik owulacji

• Mniejsza skuteczność zapłodnienia

- mniejsze rogi macic

• Gorsze warunki inplantacji zwierząt

• W krótkich i słabo rozwiniętych rogach macicy nie może być dużo płodów

Skutki niedorozwoju płciowego samców

- słabiej rozwinięta tkanka miąższu jąder

• Mniejsza produkcja plemników

• Gorsza jakość plemników

• Mniejszy popęd płciowy

- mniejszy rozwój gruczołów płciowych dodatkowych:

• Mała objętość ejakulatu

• Mniejsza przeżywalność plemników

- słabszy kościec i gorsza harmonia budowy:

• Wcześniejsze brakowania (słabość koń

• Zmniejszona sprawność kopulacyjna

Przy zakupie rozpłodnika warto zwracać uwagę na warunki w jakich został wychowany, a nie tylko na parametry jego wyceny i wyglądu zewnętrznego.

Dojrzałość płciowa stan rozwoju organizmu przy którym możliwe staje się zapłodnienie i rozwój ciąży.

Cechy charakterystyczne stanu dojrzałości płciowej

- wytwarzanie zdolnych do zapłodnienia gamet

U samców plemników

U samic kom jajowych

- wydzielenie dużych ilości hormonów płciowych

U samców hormony androgenne

U samic hormony estrogenie

- popęd płciowy (libido)

U samców chęć krycia

U samic wystąpienie cykli płciowych manifestacji rui odruch tolerancji

Wiek osiągania dojrzałości płciowej

Gatunek: dojrzałość płciowa (wiek zwierzęcia)

Bydło 6-14

Konie 12-18

Świnie 3-6

Owce 5-8

Kozy 6-8

Psy 7-14

Króliki 4-6

Czynniki wpływające na wczesność dojrzewania płciowego:

- płeć

- rasa

- poziom heterozygotyczności

- żywienie

- sposób utrzymania

-stymulacja naturalna ( obecność dojrzałych płciowo osobników płci przeciwnej)

- stymulacja hormonalna

Płeć

Samice - wcześniej

Samce -później

Rasa

- rasy wcześniej dojrzewające

- później dojrzewające

Świnie : puławska - złotnicka pstra

Poziom heterozygotyczności

- osobniki heterozygotyczne (np. mieszańce dwurasowe)- wcześniej

- homozygotyczne ( w szczególności osobniki zinbredowane ) -później

Żywienie

- intensywne ale ograniczone żywienie dietą bogatą w dobre jakości białko ? i składniki mineralne wcześniej

- nie dożywienie ilościowe i strukturalne - później

- obfite żywienie do li bitum - później

Sposób utrzymania

- swobodny dostęp do wybiegów - wcześniej

- wychów alkierzowy - później

Symulacja naturalna ( obecność stałych płciowo osobników płci przeciwnej)

Symulacja naturalna wykorzystywana jest głównie do przyśpieszenia dojrzałości loszek.

- symulacja knurem - wcześniej

(symulacja loszek knurem 2x dziennie przez 5- 15 min. Najbardziej skuteczna gdy knur wchodzi do kojca z loszkami)

- brak obecności knura- później

Stymulacja hormonalna

- podanie PMSG lub hCG - wcześniej ( ruje symulowane hormonalnie są nie regularne)

Dojrzałość rozpłodowa (hodowlana)

Stan rozwoju organizmu pozwalający na dopuszczenie organizmu bez ryzyka zahamowania wzrostu i rozwoju oraz miernych wyników użytkowania rozpłodowego

Nie manifestuje się wyraźnymi objawami. Jej ustalenie zależy od wiedzy i doświadczenia człowieka.

Kryteria określania dojrzałości płciowej

-kryteria wieku

Gatunek zwierzęcia/ dojrzałość rozpłodowa (hodowlana ) miesiące

Bydło / 12-20

Konie / 36-48

Świnie / 8-12

Owce / 8-18

Kozy /8-18

Psy / 18- 24

Króliki / 6-9

- kryteria rozwoju ciała - minimum 60- 75 masy ciała osobników dorosłych (należy uwzględnić masę ciała typową dla osobników dorosłych danego gatunku , rasy ,płci)

- kryterium kolejnej rui - pierwsze dwie ruje charakteryzują się zmniejszonym wskaźnikiem owulacji dlatego dobrze rozwinięte samice zaleca się kryć 3 kolejnej rui

- w cyklu płciowym na jajnikach loszki dojrzewa więcej pęcherzyków jajnikowych:

- 1-2 pęcherzyki więcej niż w cyklu II

- 2-3 pęcherzyki więcej niż w cyklu I

Wykład II

W ocenę dojrzałości rozpłodowej należy uwzględnić wpływ warunków życiowych:

- sposób intensywności żywienia.

-system chowu

-obecność dojrzałych płciowo osobników płci przeciwnej lub symulacja farmakologiczna.

Knury współczesnych ras rosną bardzo szybko i już w wieku 6-7 miesięcy uzyskują masę ciała wskazującą na celowość rozpoczęcia użytkowania (powyżej 120 kg)

Konsekwencje błędów w określaniu dojrzałości rozpłodowej

Zbyt wczesne dopuszczanie do rozpłodu:

-zahamowanie rozwoju osobniczego młodych samic

-Mniejszy wskaźnik owulacji

-gorsza jakość nasienia

-mniejsza skuteczność zapłodnienia

-zwiększona zamieralność zarodków

- mierna ilość miotu

Zbyt późne dopuszczenie do rozrodu:

-zbędne koszty utrzymania samców i samic

Stan dojrzałości fizycznej (somatycznej)

Dojrzałość fizyczna stan rozwoju organizmu przy którym nastąpiło już zahamowanie wzrostu i rozwoju kośćca. Zwierzęta dojrzałe fizycznie mają wymiary i masę ciała typowe dla osobników dorosłych

Wiek dojrzałości (lata)

Bydło 4-5

Konie 5

Świnie1,5-3

Owce 2,5-3

Kozy 2,5-3

Psy 2-3

Króliki 1-1,5

Praktyczne znaczenie dojrzałości fizycznej

Po osiągnięciu dojrzałości fizycznej osobnikom użytkowano rozpłodowo trzeba ograniczyć dawki pokarmowe aby nadmierne się nie otłuszczały

Rozwój płciowy samic i samców nie kończy się z chwila osiągnięcia dojrzałości rozpłodowej i rozpoczęciem użytkowania lecz postępuje dalej. Pełną wydajność reprodukcyjną większość osobników osiąga w znacznie późniejszym wieku (zbliżony do dojrzałości fizycznej )

Rozwój płciowy samic objawia się zwiększeniem wskaźnika owulacji i skuteczności zapłodnienia praz rozwojem rogów macicy - u gatunków wielo płodnych skutkuje to większą liczbą miotu.

Rozwój płciowy samców objawia się głównie poprzez ilościowe i jakościowe zmiany w wyprodukowanych ejakulatach.

Stan starości fizycznej

Starość fizyczna stan w którym zanikają funkcje płciowe

Starość fizyczną poprzedza okres malejącej zdolności rozrodczej w który:

- u samic maleje wskaźnik owulacji, spada skuteczność zapłodnienia i zmniejsza się liczebno miotu

- u samców spada libido, zmniejsza się objętość ejakulatu i dobowa produkcja plemników

Gamety wytworzone przez starzejące się osobniki są gorszej jakości, które zachowują one płodność a uzyskane z nich zarodki cechuje mniejsza przeżywalność w czasie ciąży.

Okres przydatności do rozpłodu i wiek osiągania starości:

Gatunek/ okres przydatności do rozrodu (liczba lat użytkowania)/ wiek starości (lata)

Bydło/ 8-15/ 20-30 /

Konie / 15-18/ 25-30

Świnie/ 3-4 / 7-10

Owce / 5-6 / 10-12

Kozy / 6-8 / 12

Psy / 6-8 / 10-14

Króliki/ 3-4 / 6-7

Gametogeneza- proces namnażania i rozwoju kom płciowych. Wyróżnia się oogenezę tj rozwój żeńskich kom rozrodczych i spermatogenezę - rozwój męskich kom rozrodczych

Gametogeneza u samców i samic rozpoczyna się w okresie życia płodowego wtedy powstają pierwotne kom płciowe oraz następuje różnicowanie się i rozwój narządów rozrodczych

Namnażanie kom płciowych jest wynikiem wielokrotnych podziałów komórkowych wśród których wyróżnia się :

Podziały mitotyczne- w wyniku podziału powstają dwie kom potomne o identycznej liczbie chromosomów w kom potomnych ulega zredukowaniu do połowy

Podział mejotyczny - liczba chromosomów w kom potomnych ulega zredukowaniu do połowy.

Spermatogenezę- proces namnażania i rozwoju męskich kom, płciowych. Zachodzi w kanalikach nasiennych krętych jąder. W spermatogenezie wyróżnia się 4 stadia :

- namnażanie (spermatogoniogeneza)

- wzrost

-Dojrzewanie (spermatocytogenezę)

- przekształcanie (spermiogeneza)

Namnażanie pierwotne kom. Płciowe męskie (2n) ulegają wielokrotnym podziałom bez redukcji liczby chromosomów (mitoza) w wyniku czego powstaje ogromna liczba spermatogonii (2n). Spermatoniogeneza jest procesem ciągłym, który rozpoczyna się jeszcze przed osiągnięciem dojrzałości płciowej i nie przezwanie trwa aż do utraty płodności.

Wzrost- spermatogonia ostatniej generacji powiększają się i przekształcające w spermatocyty I rzędu (2n)

Dojrzewanie- w stadium dojrzewania zachodzi proces mejozy obejmujący 2 podział

-pierwszy podział jest podziałem redukcyjnym w wyniku którego ze spermatocytów I rzędów (2n) powstaje haploidalne spermatocyty II rzędu (1n)

-Drugi podział jest podziałem wyrównawczym ze spermatocytów II rzędów powstają spermatydy.

-Przekształcanie- nie zdolne do samoistnego ruchu spermatydy przekształcające się w plemniki. W procesie spermiogenezy kom płciowe wykształcają charakterystyczną postać morfologiczną oraz specyficzne organelle kom (aksonom, nić)

Oogeneza proces namnażania się i rozwoju żeńskich kom płciowych

Występują 3 stadia

- namnażanie

-wzrost

-dojrzewanie

Namnażanie - zachodzi jeszcze podczas życia płodowego samicy Pierwotne kom płciowe żeńskie (2n) ulegają wielokrotnym podziałom bez redukcji liczby chromosomów (mitoza) w wyniku czego powstaje ogromna liczba oogonii (2n) Ostatnie pokolenie oogonii traci zdolność podziału i proces ten zostaje nieodwracalnie zatrzymany.

Wzrost- oogonia ostatniej generacji powiększają się . Największe nasilenie tego procesu ma miejsce po uzyskaniu dojrzałości płciowej. Wtedy oogonia przekształcają się w oocyt I rzędu (2n).

Dojrzewanie- w stadium dojrzewania zachodzi proces mejozy obejmujący 2 podziały:

- podział redukcyjny w wyniku którego z oocytu I rzędu (2n) powstają dwie haploidalne kom- oocyt II rzędu i pierwsze ciałko kierunkowe (polocyt II)

- podział ekwacyjny oocyt II rzędu ulega podziałowi który zostaje zawieszony w stadium metafazy. Wówczas następuje owulacja. Warunkiem kontynuacji podziału jest wniknięcie plemnika do kom jajowej. Jeśli nie nastąpi oocyt ginie. Obecność plemnika umożliwia kontynuacje podziału. Powstaje wtedy ootyda i drugie ciałko kierunkowe (polocyt II)

Wykład3

cykl płciowy (rujowy)- powtarzający się cyklicznie zespół zmian w układzie rozrodczym samic którego celem jest przygotowanie narządów rozrodczych do zapłodnienia oraz rozwoju zarodka.

Cykl płciowy występuje tylko u dojrzałych płciowo samic a jego zewnętrznym objawem jest ruja

Gatunek/ czas trwania cyklu płciowego (dni)

Koza / 21 (19-22)

Klacz / 21 (18-25)

Maciora / 21 (17-24)

Owca / 17 (15- 18 )

Krowa / 21 (18-24)

Suka / 2xw roku

Królik / nie przejawia cyklicznie występujących rui

Czas trwania poszczególnych okresów cyklu płciowego u loch

Faza cyklu / okres/ czas trwania (doby)

Faza pęcherzykowa (estrogenna):

- Przedrujowy (proestrus) / 2-3/

-rui właściwej (estrus) / 1-5

Faza ciałka żółtego:

-Porujowy (meta estrus) /6-8

-Miedzyrujowy (oliestrus) / ±9

Faza pęcherzykowa (f. estrogenna) na jajnika dojrzeją pęcherzyki jajnikowe zamierające kom jajową oraz nast. Wzrost wydzielania żeńskich hormonów płciowych (estrogenów). Proces ten początkowo przebiega z nie wielką intensywnością ale z czasem nasila się doprowadzając do wystąpienia rui. Stąd w fazie pęcherzykowej można wyróżnić2 okresy: przedrujowy i rujowy

Okres przedrujowy (pro estrus)- występuje 2-3 przed wystąpieniem rui właściwej. W jajnikach dojrzewają pęcherzyki jajnikowe i wytwarzana jest większa ilość hormonów estrogennych.

Charakterystyczne zmiany to przekrwienie bony śluzowej pochwy i obrzęk sromu, przekrwienie błony śluzowej macicy i rozwój gruczołów macicznych. Samice stają się niespokojne i bardziej pobudliwe.

Okres rui (estrus)- jajnik zawiera dojrzały pęcherzyk (pęcherzyki) następuje wzrost stężenia estrogenów we krwi które stymulują szczytowe uwolnienie LH tzw. wiek przedowulacyjnych LH powoduje wystąpienie owulacji, (u świń po ok. 40 godz. , u bydła po ok. 30 godz.)

Charakterystyczne zmiany towarzyszące krwi:

• Zmiany zewnętrzne:

-Zmiany w zewnętrznych narządach płciowych/ obrzmienie i zaczerwienienie sromu, wpływ śluzu z dróg rodnych zaczerwienienie i lekkie nabrzmienie

-Zamiany w zachowaniu/ manifestacja popędu płciowego, niepokój, utrata apetytu, chęć obskakiwania innych osobników , odruch tolerancji, wydawanie charakterystycznych odgłosów (porykiwanie, hukanie)

• Zmiany zewnętrzne

- przekrwienie błony śluzowej macicy, obfita sekwencja gruczołów macicy wycieka do pochwy śluz, owulacja, dynamiczny wzrost stężenia hormonów estrogennych LH oraz FSH we krwi

Czas trwania rui u samic podstawowych zwierząt gospodarskich:

Gatunek / czas trwania rui

Krowa /18 godz. (12-36)

Klacz / 3-5 dni (2-11)

Maciora /36 -48 godz. (1-5)

Owca30 godz.

Koza 36 godz.

Suka 2-4 dni

Kotka 4-10 dni

Faza ciałka żółtego( Lutealne)

- w miejscu połkniętego pęcherzyka jajnikowego tworzy się ciałko żółte

- ciałko żółte wytwarza hormon progesteron

- progesteron działa hamująco na wzrost pęcherzyka jajnikowych i wywołuje zmiany. W macicy umożliwiające implantacje zawodników

Ze względu na stan aktywności ciałka żółtego w fazie lutealnej wyróżnia się dwa okresy

-porujowy

-międzyrurowy

Okres porcjowy (metaestrus)

-okres ok. 6-8 dni po zakończeniu rui okres aktywności ciałka żółtego

-Charakterystyczne zmiany

• W miejscu pękniętego pęcherzyka tworzy się ciałko żółte W przypadku zapłodnienia cyklu płciowego kończy się w stadium meta estrus. Ciałko żółte pozostaje na jajniku jako ciałko żółte ciążowe.

• Zaczyna się reakcja gruczołu macicznych

• Ustępuje przekrwienie błony śluzowej macicy i pochwy

• Zanika obrzęk sromu

Okres międzyrujowy (diestrus)

- trwa około 9 dni i stanowi kontynuacje cyklu płciowego w przypadku gdy nie dojdzie do zapłodnienia

- charakterystyczne zmiany

• Zanika ciałko żółte (zwane ciałkiem żółtym rzekomym -cykliczny)

• Następuje uwstecznienie gruczołów macicznych

• Narządy rozrodcze stopniowo powracają do stanu z okresu przedrujowego.

Zwierzęta poliestrowe- samice wykazują ruje cykliczne, o każdej porze roku. Poliestralność większości gatunków zwierząt domowych jest efektem domestyfikacji (bydło, trzoda chlewna)

Zwierzęta sezonowo poliestralne- samice wykazują ruje cyklicznie, ale tylko w sezonie rozpłodowym (konie, niektóre rasy owiec, kozy)

Zwierzęta monoestralne - samice wykazują ruje tylko raz w roku (wiele gatunków dzikich)

Zwierzęta diestralne- samice wykazują ruje 2 razy w roku

Gatunki / Czas trwania (dni) cyklu płciowego/ Długość rui / Termin owulacji/ Najdogodniejszy termin do unasiennienia.

Krowa /21 (18-24) / 18 godz. (12-36) / 8-12 godz. Po rui / 2 połowa rui

Klacz /21(18-25) / 3-5 dni (2-11) / 24-48 godz. przed zakończeniem rui / codziennie od 2 dni rui

Maciora / 21( 17-24) / 36-48 godz. (1-5 dni) / na krótko przed końcem rui / 24- 30 godz. Od stwierdzenia objawów rui

Owca /17( 15-18 ) / 30 godz. (24- 36 godz. )/ pod koniec lub tuż po rui / w środku rui

Koza / 21 (19-22 )/ 36 godz (16-48 godz.) / tuż po zakończeniu rui / w środku rui

Suka / 2 razy w roku / 2-4 dni właściwa ruja / pod koniec rui właściwej / 9-13 dzień od pojawienia się krwistego wycieku

Królik / nie przejawia cyklicznie występującej rui / - / owulacja prowokowana 8 godz. Po kopulacji / -

Kotka-/ 4-10 dni / owulacja prowokowana 20 godz. Po kopulacji / -

Metody wykrywania rui:

1. U krów / jałówek

1. Bezpośrednie obserwacje stada (2-3 razy na dobe)

2. Wykorzystanie próbnika

3. Umieszczenie urządzeń znaczących na grzbiecie krów

4. Pomiar oporności aktywnej śluzu pochwowego

5. Test progesterony

6. Pomiar ruchliwości krów

2. U świń

1. Obserwacja zewnętrznych objawów rui (stan zewnętrznych narządów płciowych

2. Stwierdzenie odruchów tolerancji

3. Wykorzystanie knura próbnika

4. Rozpylenie preparatów zawierających syntetyczne pochodne feromonów

5. Pomiar oporności elektrycznej śluzu pochwowego

Wykład 4

Krycie i inseminacja

Czyniki decydujące o skuteczności zapłodnień.

Z= R*J*P*N

Gdzie Z wskaźnik skuteczności zapłodnień (0,0- 1,0)

R- wskaźnik wykrywania rui (0,0 -1,0)

J- sprawność inseminatora (0,0 -1,0)

P- płodność stada (0,0 -1,0)

N- jakość nasienia (0,0-1,0)

Charakterystyka okresu około owulacyjnego u loch

Wyszczególnienie / czas trwania

Okres przedrujowy/ 2 dni

Ruja właściwa / 1,5- 2 dni

Czas owulacji / 35- 40 godz. Rui

Płodność kom. Jajowej/ 6-10 godz.

Czas wędrówki plemników do jajowodu / 2 godz.

Płodność plemników w jajowodzie / 20- 30 godz

Charakterystyka okresu okołoowulacyjego u krów

Wyszczególnienie/ czas trwania

Okres przedrukowy /6-10 godz.

Ruja właściwa/ 12-36 godz.

Czas owulacji/ 10-15 godz po rui

Płodność kom jajowej /18-20godz.

Czas wędrówki plemników do jajowodu / 6-8 godz

Płodność plemników w jajowodzie / 28- 50 godz.

Płodność- zdolność do wydawania potomstwa w liczbie charakterystycznej dla danego gatunku

Reprodukcja (rozród) -podstawowa funkcja organizmów żywych zmierzająca do zachowania gatunku

Elementy procesu reprodukcji

- zaplemnienie

- zapłodnienie

-rozwój zarodka i płodu ( ciąża)

- poród i odchów osesków

Zaplemnienie- proces zbliżenia gamet poprzedzający zapłodnienie obejmuje on wprowadzenie nasienia do dróg rodnych samicy i transport gamet do miejsca zapłodnienia (jajowód)

Kopulacja -połączenia osobników różnych płci w akcie płciowym. U większości saków akt kopulacji zachodzi podczas rui, w której samice wykazują odruch tolerancji

Charakterystyka aktu kopulacji

Gatunek/ czas kopulacji / miejsce oddawania nasienia

Bydło /1-15s. /pochwa okolice zewnętrznego ujścia szyjki macicy

Konie / 1-3 min. /pochwa okolice zewnętrznego ujścia szyjki macicy

Trzoda chlewna/ 1- 15 min. /Kanał szyjki macicy

Psy/ 1-3 min / szyjka lub trzon macicy

Odruchy kopulacyjne

U samic :

-ułatwiają akt kopulacji

- ułatwiają transport nasienia w drogach rodnych

-u gatunków o prowokowanej owulacji są nie zbędne do jej wywołania

U samców

-są nie zbędne do ejakulacji

- odruchy kopulacyjne samców

• Zbliżenia

• Zwody prącia

• Napięcie i obejmowania

• Szukanie szpary sromowej do wprowadzenia prącia

• ejakulacja

Wykład 5

Transport gamet do jajowodu

Kom jajowa przesuwa się ruchem bierny dzięki:

- Skórczem mięśniówki jajowodu

- falującemu ruchowi rzęsek nabłonka jajowodu

- śluzowatej wydzielinie jajowodu

Plemniki

- przemieszczają się w sposób bierny dzięki Skórczom mięśniówki macicy jajowodu. czynniki wspomagające: oksytocyna - wydzielana z podwzgórza ; prostaglandynaF_2α - wydzielana przy kopulacji z macicy i obecna w nasienia; acetylocholina- obecna w nasieniu. Czynny za pomocą wici służącej jako narząd ruchu

Czas transportu gamet :

-kom. Jajowe 2-4 doby

- plemniki od kilkunastu minut do kilku godz.

Płodność gamet w jajowodzie

Gatunek/ kom. Jajowa (godz)/ plemniki (godz.)

Bydło /18-20/ 28 -50

Konie /10-12/

Trzoda chlewna / do 10/ 24

Owce / 24 / 30- 48

Kapacytacja - proces ostatecznego dojrzewania plemników zachodzący w jajowodzie samicy w okresie okołoowulacyjnym. Następują zmiany w plazmolemmeie główki umożliwiające reakcje akrosomalną . odsłaniana jest osłonka glikoproteinowa, zapobiegająca przedwczesnemu uwolnieniu enzymów akrosomów

Etapy procesu zapłodnienia

1. wniknięcie plemnika pod osłonkę przejrzystą (20-15 min)

- reakcja akrosomalna w zewnętrznej błonie akrosomu powstają w szczeliny przez które wydostaje się hialuronidaza

-hialuronidaza jeden z enzymów akrosomu mający zdolność rozszczepiana cząsteczek kwasu hialuronowego, który stanowi główny składnik substancji międzykom. Wieńca promienistego

- pęcherzykowanie - reakcja w wyniku której dochodzi do odsłonięcia do wewnętrznej błony akrosomu. Uwalnia to szereg enzymów proteolitycznych wśród których największe znaczenie ma akrosyna- trypsynopodobny enzym akrosomu o działaniu proteolitycznym, katalizuje reakcje hydrolizy osłonki przejrzystej kom.podczas penetracji plemniki do jej wnętrza

-reakcja bloku polispermi zachodzi po wniknięciu plemnika do cytoplazmy kom. Jajowej i polega ona na czesiowej proteolizie oraz zmianach w strukturze powierzchni jajowej. Powoduje to stwardnienie osłonki przejrzystej i jej nie przenikalność dla pozostałych plemników

Ciąża

Stan fizjologiczny samic obejmujący okres od zapłodnienia do porodu. Długość ciąży zależy od gatunku zwierzęcia a w mniejszym stopniu także od rasy, żywienia, płci płodu, i możliwości ruchu ciężarnej samicy.

Długość trwania ciąży u niektórych zwierząt (dni)

Gatunek / przeciętny czas trwania ciąży/ granice ciąży fizjologicznej

Bydło/ 280 / 270- 300

Owca i koza / 150 / 140- 160

Koń / 333/ 310-360

Osioł / 360 / 350 -380

Świnia / 114 /110- 120

Królik / 28 / 27 -30

Pies / 63 / 58- 70

Kot / 58/ 55- 60

Świnia morska / 64/ 62- 65

Szczur i mysz/ 22 / 19 -24

W Ciąży można wyróżnić

- okres rozwoju zapłodnionej kom. Jajowej (stadium moruli, stadium blastuli, stadium gastruli )

- okres zarodkowy (organogeneza, początki rozwoju błon płodowych )

- okres płodowy (rozwój płodu , wykształcenie łożyska)

Stadium moruli - bruzdkowanie

Czas przemieszczania zapłodnionej kom. Jajowej jajowodem w kierunku macicy

Gatunek zwierzęcia/ czas (dni )

Bydło/ 2.5- 3

Konie / 5 -8

Psy i koty / 8-10

Stadium blastuli -różnicowanie się kom.

- warz stewa powierzchniowa (trofoblast) - daje oczątek błonom płodowym

- węzeł zarodkowy (embrioblast) z niego powstaje zarodek właściwy

- jama blastuli (blastocel )- wypełniona wydzieliną blastomerów

Rola zarodkowych hormonów płciowych i prostaglandyny

Od 10 -12 dnia ciąży zarodki wytwarzają hormony płciowe ( estradiol, estron, testosteron, androsendion, progesteron) oraz prostaglandyn ( F_2α, E₂, I₂)

- estrogeny i prostaglandyny zarodkowe wpływają na rozszerzenie naczyń krwionośnych macicy

- stymulują wydzielanie prostaglandyny F_2α w błonie śluzowej macicy, która przygotowuje się do implantacji

- stanowią czynnik rozpoznawania ciąży przez organizm matki

Stadium gastruli - gastrulacja

- wewnętrzny listek zarodkowy (endoderma) powstaje na skutek podziału powierzchniowej warstwy kom. Trofoblastu

-Zewnętrzny listek zarodkowy (ektoderma) rozwija się z tarczki zarodkowej

- środkowy listek zarodkowy (mezoderma) powstaje pod koniec gastrulacji i wnika pomiędzy ekto i endoderme

Organogeneza -proces powstawania i rozwoju narządów. Zachodzi we wczesnym stadium rozwoju zarodkowego. Podczas organogenezy zarodek jest bardzo wrażliwy na szkodliwe wpływy (nie właściwe lub utrzymanie ciężarnej samicy

Tkanka pierwotna/ rozwój narządów

Tarczka zarodkowa/ zaczątki mózgowia i rdzenia kręgowego

Ektoderma / naskórek i układ nerwowy oraz ich pochodne (tkanki umożliwiające kontakt zwierzęcia ze środowiskiem)

Endoderma / narządy służące do przyjmowania pokarmu i do wymiany płynów

Błony płodowe saków

- pęcherzyk żółtkowy (woreczek żółtkowy)

- Błona owodniowa(owodnia )

- błona kosmówkowa (kosmówka)

- błona omoczniowa (omocznia)

Pęcherzyk żółtkowy najwcześniej wykształcająca się błona płodowa zarodka ssaków. Zawiera substancje odżywcze które w drodze osmowe przenikają przez trofoblast mleczka macicznego

Łożysko - narząd pośredniczący w odżywieniu płodu oraz w wymianie gazów i płynów między krwią matki a krwią płodu, a jednocześnie oddzielający oba krwiobiegi. Składa się ono z części płodowej tworzonej przez błony płodowe i części macicznej utworzonej przez błonę śluzową macicy

Elementy tkankowe łożysk ssaków:

1. część matczyna

-śródbłonek naczyń włosowatych macicy

- tkanka łączna błony śluzowej macicy

- nabłonek błony śluzowej macicy

2. część płodowa

- nabłonek kosmówki

- tkanka łączna kosmówki (mezenchyma)

- śródbłonek naczyń włosowatych płodu

Bariera łożyskowa - szereg warstw utworzone przez nabłonki, tkankę łączną i śródbłonki naczyń kosmówki i błony śluzowej macicy

Typy łożysk ze względu na stopień penetracji kosmówki z błoną śluzową macicy :

- nabłonkowo-kosmówkowe

- łączno-kosmówkowe

-śródbłonkowo-kosmówkowe

-krwio-kosmówkowe

Ł. nabłonkowo-kosmówkowe- kosmówka przylega do nabłonka błony śluzowej macicy. Kosmki wnikają do krypt utworzonych przez nie uszkodzony nabłonek śluzówki macicy. Krwioobieg matki od krwioobiegu płodu oddziela pełna 6 -warstwowa bariera łożyskowa (konie , świnie). Ł. Nabłonkowo-kosmówkowe i łączno-kosmówkowe nazywa się łożyskami rzekomymi w takich łożyskach kosmki przylegająco błony śluzowej macicy.

Odżywianie zarodka i płodu

1. Morula - składniki zgromadzone są w żółtku cytoplazmy kom. Jajowej

2. Blastula, gastrula- substancje odżywcze mleczka odżywczego wytwarzanego przez gruczoły błony śluzowej macicy, przenikające za pośrednictwem kom. Trofoblastu

3. Okres zarodkowy - mleczko maciczne , substancje odżywcze zgromadzone w pęcherzyku żółtkowym

4. Okres płodowy - wymiana składników odżywczych i metabolitów płodu między krwioobiegiem matki i płodu za pośrednictwem łożyska.

Tempo rozwoju i wzrostu płodów zmienia się w miarę zawansowania ciąży. Dlatego wyróżnia się tzw ciążę niską i ciążę wysoką

Ciążę niską- pierwszy okres rozwoju ciąży obejmując ok. 2/3 czasu jej trwania. Cech charakterystyczne to rozwój błon płodowych i wytworzenie łożyska oraz przewaga procesów rozwoju płodu nad jego wzrostem.

- dużo ruch na Świerzym powietrzu

- skąpe żywienie ale możliwość stosowania pasz objętościowych

Ciąża wysoka- końcowy proces rozwoju obejmujący około 1/3 czasu jej trwania. Okres ten charakteryzuje się intensywnym wzrostem płodu (przewaga procesów wzrostu nad rozwojem płodu)

- szczególna dbałość warunki higieniczne

- zapobieganie urazom mechanicznym

- żywienie zwiększone o 50%

- dawka o większej koncentracji białka i energii

-nie dopuszczalne skarmianie pasz wątpliwej jakości

Rozwój i czynności układów płodu :

1. Krwionośny - wcześnie rozwinięty i pracujący, u płodów bydlęcych serce rozpoczyna prace ok.22 dnia ciąży

2. Nerwowy- zwolniona działalność ale szlaki odruchowe są rozwinięte już od miesiąca ciąży

3. Wydzielania dokrewnego - gruczoły dokrewne są rozwinięte ale ich czynności są tłumione

4. Oddechowy - rozwinięty ale nieczynny uaktywnienie następuje przy porodzie w następstwie przerwania pępowiny

5. Pokarmowy - nie w pełni rozwinięty, aktywny w niewielkim stopniu. Dużą aktywność przejawia wątroba

6. Moczowy -funkcjonuje w bardzo ograniczonym zakresie, bowiem większość przemiany materii usuwana jest za pośrednictwem łożyska

7. Płciowy- dopiero się rozwija, w żeńskich gruczołach płciowych zaczyna się oogeneza

8. Ruchu - jest dobrze rozwinięty ale używany w nie wielkim stopniu, Płud Wykonuje ruchy niezbędne do rozwoju mięśni i kośćca

Ciążowe zmiany w organizmie samic:

- powstanie ciążowego ciałka żółtego i sekrecja progesteronu

- wielokrotne powiększenie macicy i związane z tym a symetria brzucha

-Zmiany w gruczole mlecznym (od 2 połowy ciąży gruczoł mlekowy zaczyna się powiększa, a przed porodem rozpoczyna wytwarzanie siary)

- zmiany w funkcjach wydzielniczych gruczołów dokrewnych

- zmożenie przemiany materii, wzrost apetytu

- wzrost obciążenia układu krążenia (szczególnie w ciąży wysokiej kiedy intensywnie wzrasta płód)

Znaczenie rozpoznania ciąży

- wczesne rozpoznanie ciąży pozwala na zmianę traktowania samicy jako ciężarnej

- stwierdzenie braku ciąży po kryciu lub inseminacji pozwala skrócić cykl reprodukcyjny poprzez skuteczne pokrycie

---