Rozpoznawanie ciąży u krowy

Podstawowe metody rozpoznawanie ciąży opierają się na badaniu klinicznym obejmującym badanie przez prostnice oraz USG. Mniejsze znaczenie mają metody laboratoryjne. Badanie przez prostnicę: najwcześniej tą metodą możemy rozpoznać ciążę około 2-2,5 miesiąca po inseminacji. W tym początkowym okresie ciąży zwracamy szczególną uwagę na zachowanie macicy: kształt, wielkość, konsystencję, asymetrię. Macice trudno jest objęć dłonią. Od 45-60 dnia ciąży dostępny do palpacji jest płód, łożyszcza wyczuwalne są od 80 dnia ciąży.

1 miesiąc ciąży- macica „stawia się” w trakcie omacywania, jest twardej konsystencji, kiełbasowatej; pojawiają się pierwsze zawiązki kosmyków kosmówki, które skupiają się w postaci liścieni (płód wielkości około 0,5 - 1cm; objętość płynów około 60-75 ml, zarodek pływa w mleczku macicznym)
2 miesiąc ciąży - róg macicy staje się miękki (płód ma około 5-6 cm długości; u samca rozwija się worek mosznowy,
u samicy zawiązki gruczołu mlekowego i strzyki, objętość wód płodowych do 300ml),
3 miesiąc ciąży - szerokość ciężarnego rogu wynosi około 9 cm, podczas gdy nieciężarnego połowę mniej; wyczuwalny pęcherz płodowy; liścienie wielkości 2-3 cm, następuje zespolenie z brodawkami
macicznymi, tworzą się łożyszcza; macica kieruje się do jamy brzusznej (płód wielkości od 10-18 cm; objętość wód płodowych około 1 l)
6 miesiąc ciąży - dobrze wyczuwalny płód; dotykiem prowokujemy go do ruchu; więzadła macicy są silnie napięte, wyczuwalne drżenia na tętnicy macicznej po stronie rogu ciężarnego (wielkość płodu około 50-60 cm, objętość wód płodowych około 6 l)
7 miesiąc ciąży - płód coraz trudniej jest wyczuwalny, ponieważ mięśniówka macicy ulega relaksacji i narząd opada do jamy brzusznej (długość płodu około 65 cm; waga płodu około 15 kg; pojawiają się zawiązki nasady rogów; objętość wód płodowych około 8,5 l)
8 miesiąc ciąży - płód wędruje w kierunku jamy miednicznej-jest na granicy jamy brzusznej i miednicznej (długość płodu około 75 cm; ciężar do 18 kg; wody płodowe o obj. ok. 11 l)
9 miesiąc ciąży - pojawiają się objawy zwiastunowe nadchodzącego porodu, rozluźnienie więzadeł krzyżowych, silne zwiotczenie sromu, upłynnienie czopu śluzowego z kanału szyjki macicy (na około 2 tygodnie przed porodem) (długość płodu do 90-100 cm; waga około 30-40 kg (w zależności od rasy); płód całkowicie owłosiony; wyczuwalne przodujące części płodu; wody płodowe o objętości około 20 l)

Za pomocą badania USG u krów najwcześniej możemy wykryć ciąże około 21-26 dnia po inseminacji (zwykle około miesiąca). Widoczny jest wówczas pęcherz płodowy wypełniony płynem (strefa nieechogenna- czarny kolor) otaczającym zarodek (struktura echogenna-biała plamka). W ścianie macicy widoczne są brodawki macicy (ryc. 3).

Inne metody rozpoznawania ciąży: Stosowane rzadko, nie maja szerszego znaczenia klinicznego (ciąża zaawansowana), stanowią zwykle wskazówkę.
Oglądanie zarysu brzucha - zaokrąglony, zdeformowany, głównie po prawej stronie, powłoki obwisłe (tzw. żabi brzuch), niekiedy ciężarny róg może przemieszczać się pomiędzy żwacz a powłoki brzuszne,
Oglądanie gruczołu mlekowego - jałówki maja w II połowie ciąży widocznie powiększony gruczoł mlekowy, u krów przed samym porodem obkurcza się (efekt zasuszania),
Oglądanie sylwetki i omacywanie więzadeł krzyżowych - zmiana ustawienia miednicy, napięcie więzadeł jest mniejsze,
Ruchy płodu - u małych ras krów, balantowanie płodu około 7 miesiąca,
Osłuchiwanie tonów serca - w II połowie ciąży (około 6-7 miesiąca),

Ultradźwiękowe detektory tętna ? 160 uderzeń/min,

Rozpoznawanie ciąży u klaczy

Badanie przez prostnicę: najwcześniej tą metodą możemy rozpoznać ciążę około 1 miesiąca po inseminacji. Podobnie jak u krowy zwracamy uwagę na kształt, wielkość, konsystencję i asymetrię macicy. Cechą charakterystyczną jest pojawienie się ampułowatego rozszerzenia u nasady rogu ciężarnego, który intensywnie powiększa się w pierwszym okresie ciąży.

1 miesiąc ciąży- pojawienie się ampułowatego rozszerzenia u nasady rogu ciężarnego, między rogami wyczuwalna bruzda długości około 3-4 cm, (zarodek zawarty jest w przejrzystej owodni, widoczny zarys głowy oraz kończyn; długość tułowia zarodka 0,5 -0,7 cm)
2 miesiąc ciąży - ampułowate rozszerzenie nasady ciężarnego rogu jest wielkości 6 -8 cm; opuszcza się w głąb jamy brzusznej; bruzda ulega zakrzywieniu; wyczuwalna asymetria macicy; wyczuwalne chełboczące wody płodowe (długość tułowia 5,5 ? 7cm; waga do 70 g; głowa wykształcona, widoczny zarys kopytek, jama brzuszna i piersiowa zamknięte; brak kosmyków kosmówki; objętość wód płodowych 30-40 ml),
3 miesiąc ciąży -część macicy znajduje się w jamie brzusznej; więzadła macicy są naciągnięte (długość płodu 12-15 cm,; wyraźnie zaznaczone są małżowiny uszne, brodawki sutkowe na gruczole mlekowym; rozpoczyna się odkładanie soli w tkance kostnej; pęcherz płodowy wielkości głowy ludzkiej; zaczynają pojawiać się kosmki na kosmówce),
4 miesiąc ciąży- macica w jamie brzusznej; ciężarny róg jest wielkości piłki do koszykówki; szyjka macicy na granicy jamy brzusznej i miednicznej; wyczuwalne drżenie na tętnicy macicznej po stronie rogu ciężarnego (długość płodu około 20-30 cm; waga około 1,5 kg; pojawia się zarys zewnętrznych narządów płciowych; wody płodowe 3-4 l objętości; zespolenie kosmówki z macicą)
5-6 miesiąc ciąży- pęcherz płodowy leży w okolicy przepony, praktycznie nieosiągalny; więzadła macicy bardzo silnie napięte (długość płodu 30 - 45 cm; waga około 3 ? 4,5 kg; zewnętrzna narządy płciowe wykształcone, słabo widoczny worek mosznowy i napletek u samców; objętość wód płodowych 5 ? 8 l),
7-8 miesiąc ciąży- szyjka macicy mocno spłaszczona, znajduje się w jamie brzusznej; macica powoli przesuwa się w kierunku jamy miednicznej (długość płodu w 8 miesiącu dochodzi do 60 - 90 cm; waga do 9-15 kg; płód bardzo intensywnie rośnie, nawet do 2-3 cm tygodniowo; ciało płodu jest coraz bardziej owłosione; ilość wód płodowych wynosi około10 l),
9 miesiąc ciąży - szyjka „powraca” do jamy miednicznej (większość powierzchni ciała płodu pokryta jest delikatnym włosiem; płód długości 60 ? 115 cm; wody płodowe o objętości 12 l),
10 miesiąc ciąży - płód osiągalny w jamie miednicy; wyczuwalne drżenie wszystkich tętnic macicy po obu stronach; (długość płodu 80 ? 125 cm; waga od 18 do 30 kg; na kopytach znaczny rozrost rogu; rozpoczyna się zstępowanie jąder do worka mosznowego; objętość wód płodowych około 20 l),
11 miesiąc ciąży- objawy zbliżającego się porodu; część przodująca płodu jest w jamie miednicznej; w ciągu ostatniego miesiąca ciąży nastąpił obrót płodu do postawy górnej (dojrzały płód osiąga wielkość 1 ? 1,5 m; wagę od 26 do 60 kg (1/14 ? 1/18 masy klaczy przed zaźrebieniem); cała powierzchnia płodu pokryta jest włosem; kości czaszki są skostniałe; wyrzynają się zęby mleczne ? siekacze, kły i po 3 zęby przedtrzonowe z każdej strony (w sumie 12przedtrzonowców),

Badanie przez prostnicę - jajniki na początku ciąży często na jajniku obecne są pęcherzyki i ciałka żółte; w drugim miesiącu może osiągnąć wielkość głowy noworodka; do 3 miesiąca ciąży u niektórych klaczy dojrzewają pęcherzyki i mogą pojawić się zewnętrzne objawy rujowe; po stronie ciężarnego rogu jajnik opuszcza się w głąb jamy brzusznej; w późniejszych miesiącach jajniki mogą być niewyczuwalne ? leżą głęboko w jamie brzusznej oraz przesuwają się w kierunku dogłowowym; powyżej 120 dnia ciąży jajniki maleją i twardnieją (m.in. regresja pęcherzyków); u olbrzymich klaczy jajniki są osiągalne w badaniu rektalnym przez okres całej ciąży,
Badanie USG -  14 dnia od inseminacji możemy zdiagnozować ciążę, wówczas pęcherzyk zarodkowy widoczny jest jako czarny, okrągły twór o średnicy około 15 mm. Umiejscowienie zarodka u nasady rogu ma miejsce między 16 a 18 dniem, wówczas pęcherz zarodkowy ma średnicę 19 ? 24 mm. Około 60 ? 70 dnia ciąży można rozpoznać płeć płodu

Inne metody rozpoznawania ciąży Stosowane rzadko, nie maja szerszego znaczenia klinicznego (ciąża zaawansowana), stanowią zwykle wskazówkę.

Oglądanie zarysu brzucha - powłoki symetrycznie powiększają się z tendencją na lewą stronę, opuchnięcie brzucha w linii białej, łękowatość i tzw. żabi brzuch,
Oglądanie gruczołu mlekowego - gruczoł mlekowy ulega rozbudowaniu przed porodem,
Ruchy płodu- szczególnie po lonżowaniu klaczy lub napojeniu zimna wodą, powyżej 100 dnia ciąży można balatować płód („rozchuśtanie płodu” energicznie uciskając brzuch powodujemy odbicie płodu od powłok brzusznych z przeciwnej strony)
Omacywanie jamy brzusznej- oszturchiwanie dolnej partii brzucha z lewej strony, między stawem kolanowym, pępkiem a wymieniem oraz w linii białej
Osłuchiwanie tonów serca - w II połowie ciąży (około 7 - 8 miesiąca),
Badanie przez pochwę - w okresie 2-3 tygodni do 3-4 miesięcy od inseminacji ujście zewnętrzne szyjki macicy (usta maciczne) ściągnięte w pąk róży, kanał zamknięty czopem śluzowym, błona śluzowa blada. Na ścianach pochwy widoczny śluz przypominający krople smalcu (fenomen Benesza). W II połowie ciąży macica opadając w głąb jamy brzusznej pociąga za sobą szyjkę macicy,


Metody laboratoryjne diagnozowania ciąży u krowy i klaczy
celowość badań laboratoryjnych:
- badanie pomocnicze, istnieje wątpliwość, co do wyników badania klinicznego
 - możliwość bardzo wczesnego rozpoznania ciąży,
 - zwierzęta niespokojne, nerwowe,
 - wąska prostnica,
 - diagnoza różnicowa ciąży i stanów patologicznych,
 - samice, u których istnieje ryzyko poronienia,

Krowa: pomiędzy 21 a 24 dniem ciąży, poziom progesteronu w surowicy krwi wynosi 1-2 ng/ml, w mleku 5 ng/ml

Klacz: eCG - krew badamy pomiędzy 50 ? 90 dniem ciąży (40 ? 120 dzień).Gonadotropina produkowana jest przez kubki endometrialne, nawet, jeśli w międzyczasie dojdzie do śmierci zarodka/płodu,
Estrogeny- obecne w moczu pomiędzy 150 a 300 dniem ciąży,
Progesteron - pomiędzy 18 a 23 dniem ciąży, poziom progesteronu w surowicy krwi wynosi 1,5 ng/ml, pewność
metody 80% (wynik dodatni), 100% (wynik ujemny)

Łożysko - budowa i funkcje
Jest to narząd, w którym dochodzi do przylegania lub zrośnięcia błon płodowych z błona śluzową macicy, a więc jest organem pośredniczącym pomiędzy płodem a matką. Zbudowane jest z części matczynej, którą stanowi błona śluzowa macicy oraz części płodowej, która to powstaje z kosmówki oraz towarzyszącej jej omocznią.
Pierwszym etapem wytworzenia łożyska jest proces implantacji. Jest to proces złożony i uczestniczy w niej zarówno zarodek jak i organizm matki. Pierwszym etapem implantacji jest przyczepianie się do ściany macicy. Drugim etapem jest silne umocowanie się blastocysty w błonie śluzowej macicy - zagnieżdżanie. Ostatnim etapem jest tworzenie łożyska. Trofoblast może wchodzić w ścisły kontakt z nabłonkiem błony śluzowej macicy, ale go nie niszczy (implantacja powierzchowna). Trofoblast może również zniszczyć nabłonek błony śluzowej macicy, a sam zarodek
otoczony jest tkanka łączną stromy (implantacja śródmiąższowa)

Decidualizacja jest to przekształcenie tkanki błony śluzowej macicy tak aby poddała się inwazji oraz przyjęła blastocystę. Błona śluzowa macicy staje się receptywna (kompetentna). Stan ten utrzymuje się bardzo krótko, w tym czasie musi dojść do implantacji. Decidualizacja jest najbardziej nasilona w przypadku implantacji śródmiąższowej.
(Wówczas błona śluzowa macicy, wchodząca w skład łożyska jako część matczyna (doczesna), składa się z 3 warstw: 1-doczesna podstawna, przylegająca bezpośrednio do pęcherza płodowego i bierze udział w tworzeniu łożyska kosmówkowo-omoczniowego; 2-doczesna okrywowa oddziela pęcherz płodowy od jamy macicy; 3-pomiędzy wymienionymi warstwami leży doczesna ścienna). W łożyskach nieinwazyjnych stopień decidualizacji jest znacznie mniejszy

Podział łożysk

1.W zależności od stopnia zbliżenia błon płodowych do błony śluzowej macicy, łożyska dzielimy na:
- łożyska rzekome - nieinwazyjne,
- łożyska prawdziwe - inwazyjne,
2.W zależności od umiejscowienia kosmyków na powierzchni kosmówki,
Łożysko liściniowate - kosmki zgrupowane są w postaci liścieni, kontaktujących się z brodawkami macicy, tworząc łożyszcza (przeżuwacze)
Łożysko rozproszone - kosmki rozmieszczone są na całej powierzchni kosmówki (klacz, locha)
Łożysko popręgowe - kosmki wykształcone w obrębie pasa otaczającego środek jaja płodowego (suka, kotka)
Łożysko tarczowe - kosmki tworzą się na stosunkowo niewielkim obszarze powierzchni kosmówki, obszar ten ma kształt tarczy (naczelne, gryzonie))

Bariera łożyskowa
Oddziela krew płodu od krwi matki. Najsilniej rozbudowana u klaczy i lochy , składa się wówczas z 6 warstw, a są to (kierując się od krwi płodu): 1-śródbłonek naczyń włosowatych kosmówki, 2-mezenchyma kosmówki, 3-nabłonek kosmówki, 4-nabłonek błony śluzowej macicy, 5-tkanka łączna błony śluzowej macicy oraz 6-śródbłonek naczyń
włosowatych błony śluzowej macicy. Takie łożysko nazywamy nabłonkowo-kosmówkowym. U przeżuwaczy bariera łożyskowa składa się z 5 elementów. Uszkodzeniu ulega w trakcie implantacji nabłonek błony śluzowej macicy, stąd nie uczestniczy bezpośrednio w tworzeniu bariery łożyskowej (kosmki kosmówki stykają się z tkanką łączną błony śluzowej macicy). Takie łożysko określamy mianem łącznotkankowo-kosmówkowym lub łączno-kosmówkowym
U zwierząt mięsożernych bariera łożyskowa składa się z 4 elementów. Kosmki kosmówki nawiązują bezpośredni kontakt ze śródbłonkiem naczyń włosowatych błony śluzowej macicy w łożysku, a więc ani nabłonek błony śluzowej macicy ani też jej tkanka łączna nie stanowią części bariery łożyskowej. Jest to łożysko śródbłonkowo-kosmówkowe.
Najmniej rozbudowana jest bariera łożyskowa u naczelnych, gdyż składa się ona tylko z 3 elementów .Kosmki kosmówki zanurzone są w krwi przepływającej w naczyniach włosowatych błony śluzowej macicy, gdyż śródbłonek tych naczyń został uszkodzony w trakcie implantacji. Takie łożysko nazywamy krwio-kosmówkowym

Podsumowanie podziału łożysk
Klacz: nieinwazyjne (rzekome, bezdoczesnowe),Nabłonkowo-kosmówkowe, Rozproszone
Locha, Przeżuwacze: Łącznotkankowo-kosmówkowe (łącznokosmówkowe), Liścieniowate
Mięsożerne: Inwazyjne (prawdziwe, doczesnowe), Śródbłonkowo-kosmówkowe, Popręgowe
Naczelne: Krwio-kosmówkowe, Tarczowe

Funkcja łożysk
Transport substancji odżywczych i produktów przemiany materii-Łożysko jest przepuszczalne dla wody. Elektrolity oraz substancje odżywcze (węglowodany, kwasy nukleinowe, białka, aminokwasy, tłuszcze, witaminy, kreatyna, hormony matki) mogą przechodzić przez łożysko droga dyfuzji prostej, dyfuzji ułatwionej oraz transportu aktywnego Wymiana gazowa-Łożysko pełni rolę narządu oddechowego. W organizmie płodu krążenie oddechowe nie jest odseparowane od krążenia odżywczego. Wymianie gazowej sprzyja przeciwny kierunek przepływu krwi w części matczynej i płodowej łożyska. Wydalanie-W trakcie ciąży produkty przemiany materii mogą być gromadzone w omoczni. Niektóre jednak substancje wydalane są za pośrednictwem łożyska (mocznik, elektrolity) Ochrona zarodka/płodu-Bariera immunologiczna-Szczególnie „szczelne” wobec γ-globulin jest łożysko klaczy, krowy, kozy oraz świni. Bardzo mała ilość γ-globulin przedostaje się przez łożysko owcy. Blisko połowa przeciwciał przyjętych przez noworodka pochodzi z okresu ciąży u suki i kotki. Natomiast większość przeciwciał w noworodka ludzkiego zostało przekazane przez łożysko. Funkcja endokrynna- Wytwarza hormony peptydowe, glikoproteinowe oraz sterydowe. Hormony te przedostają się od organizmu matki i wpływają na regulację jej procesów fizjologicznych. Łożysko syntetyzuje m.in. hormony gonadotropowe, tyreotropowe, hormon adrenokortykotropowy, somatotropowy, płciowe hormony sterydowe, kortykosteroidy, relaksynę i reninę W diagnostyce ciąży możemy wykorzystać metody laboratoryjne służące
wykryciu podwyższonego poziomu progesteronu czy tez estrogenów, lub specyficznych gonadotropin łożyskowych : eCG lub hCG

Cykl rujowy i wyznaczanie optymalnego terminu inseminacji

Regulacja hormonalna
Podwzgórze: gonadoliberyna GnRH- powoduje uwalnianie gonadotropin z przysadki mózgowej,
Przysadka mózgowa: gonadotropiny FSH - follikulotropina, hormon dojrzewania pęcherzyka
Ø      bezpośrednio pobudza wzrost pęcherzyków jajnikowych,
Ø      maksymalne wydzielanie hormonu występuje w czasie rui
LH  - luteotropina, hormon luteotropowy
Ø      pobudza proces dojrzewania i owulacji jamistych pęcherzyków,
Ø      stymuluje powstanie i utrzymanie ciałka żółtego,
Ø      wyrzut (wylew) następuje na około 25-30h przed owulacją,
Nasilony okres uwalniania FSH i LH, obserwowany jest w okresie przedrujowym, towarzyszy mu obniżony poziom progesteronu i podwyższone stężenie estrogenów,
Jajnik: Estrogeny
Ø      produkowane przez dojrzewające pęcherzyki
Ø      dominuje 17-β-estradiol,
Ø      wystąpienie objawów rui związane jest ze szczytem stężenia estogenów,
Progesteron:
Ø     produkowany przez komórki ciałka żółtego,
Ø      stężenie hormonu wzrasta po owulacji i osiąga szczyt pomiędzy 8 a 15 dniem cyklu,
Ø      hamuje wydzielanie LH,
Macica: Prostaglandyna F2α:
Ø      transportowana jest z żyły macicznej do tętnicy jajnikowej na zasadzie przenikania przeciwprądowego
Ø      powoduje regresję ciałka żółtego:
Ø      ciałko żółte ulega lizie dopiero około po 5 dniu cyklu jajnikowego, wcześniej ciałko jest niereaktywne
Ø      estradiol wzmaga działanie prostaglandyny,
Ø      działanie prostaglandyny wykorzystuje się w procesie synchronizacji rui i owulacji,

Uwalnianie i działanie hormonów odbywa się pod kontrolą CUN (mózgowia), które za pośrednictwem gonadoliberyny (GnRH) z podwzgórza reguluje czynność wydzielniczą przysadki mózgowej, Uwalnianie hormonów odbywa się na zasadzie pulsacyjnych wyrzutów, które są realizowane z różną częstotliwością,



Objawy rujowe u krowy
Zewnętrzne objawy rujowe: Niepokój zwierząt, porykiwanie, wzmożona aktywność ruchowa, Wyginanie grzbietu i częste oddawanie moczu, Zmniejszenie wydajności mlecznej, ucięcie mleka, Dodatnia reakcja na ucisk w okolicach zadu, Oblizywanie, obskakiwanie innych krów i odruch tolerancji,
Zmiany w drogach rodnych: Pierwsze oznaki obserwować można na około 12-24 h przed rują, Wilgotność błon śluzowych przedsionka pochwy, Silny wypływ przezroczystego i lekko mętnego śluzu, (domieszka krwi),
Zmiany na jajnikach: Na początku rui średnica pęcherzyka wynosi ok. 10mm, W ciągu doby pęcherzyk osiąga średnicę 16-18mm, Falowy wzrost pęcherzyków - najczęściej obserwujemy 3 fale, W każdej fali rośnie kilka pęcherzyków, ale tylko 1 osiąga największe rozmiary (dominujący), pozostałe to pęcherzyki podrzędne, I fala ma miejsce od 3 do 6-7 dnia cyklu, kiedy to dochodzi do atrezji pęcherzyka dominującego, II fala od 8 do 12-14 dnia cyklu, III fala owulacyjna zaczyna się około 14-16 dnia i w dniu 0-1 kolejnego cyklu pęcherzyk dominujący ulega owulacji. W fali owulacyjnej pęcherzyk dominujący ma średnicę około 20mm, w fali nieowulacyjej około 15mm,
Najczęściej stosowane metody wykrywania rui
o       Obserwacja zwierząt,
o       Użycie próbnika z urządzeniem znaczącym,
o       Urządzenia znaczące montowane na zadzie krowy,
o       Zastosowanie pedometrów,
o       Zastosowanie detektorów elektronicznych (np. DecTM),
Niepowodzenia w rozpoznaniu rui
Zbyt krótki czas obserwacji, min. 30 minut, najlepiej 2-3 razy w ciągu dnia,
Nieodpowiednia pora obserwacji, (obskakiwanie czy odruch tolerancji obserwowane są w godzinach od 18.00 do 6.00),
Zbyt krótkie ruje,
20% krów nie przejawia objawów rujowych,
Nieodpowiednia metoda wykrywania rui,
Brak ruchu (chów alkierzowy),
Nieodpowiednia dokumentacja,
Choroby i zaburzenia: Choroby kończyn, (do 50% krów z chorobami kończyn może nie wykazywać odruchu tolerancji)
Cysty jajnikowe, Nieregularne cykle jajnikowe,
3-4% krów cielnych może wykazywać objawy rujowe

Optymalny termin unasienniania
Przyjmuje się zasadę, że gdy objawy rujowe obserwowane są rano, krowę inseminujemy wieczorem, gdy objawy rujowe zauważamy wieczorem inseminujemy rano. Reinseminację przeprowadzamy po 24-48 godzinach.


Objawy rujowe u klaczy

Zachowanie klaczy w obecności ogiera (próba ogierem)
v     R0 - brak objawów rujowych, akceptacja socjalna, odruch ucieczki w przypadku prób obskakiwania przez ogiera,
v     R1 - brak zainteresowania ogierem, odruch ucieczki lub obronny u klaczy,
v     R2 - lekkie zainteresowanie ogierem, ogier może obwąchać klacz, ale przy próbie skoku klacz broni się (agresja),
v     R3 - mocne zainteresowanie ogierem, pozwala na obwąchanie,odstawia ogon, niekiedy pozawala się obskakiwać,
v     R4 - pełna akceptacja, pełne objawy rujowe:

Ø      Odstawianie ogona,
Ø      Łyskanie sromem, obrzmienie warg sromowych,
Ø      Wypływ ciągliwego śluzu ze sromu,
Ø      Częste oddawanie moczu,
Ø      Rozstawianie tylnych kończyn,

Zmiany na jajnikach i drogach rodnych
Wzrost pęcherzyka 0,5-0,6 cm/dobę
v     Przy R1 - pęcherzyk średnicy 2-2,5 cm, szyjka macicy zamknięta, ułożona centralnie, błona śluzowa blada,
v     Przy R2 - pęcherzyk dominujący na jednym jajniku, dobrze wyczuwalny, twardy jak wewnętrzna powierzchnia dłoni (około 3 dni przed owulacją), szyjka obniża swoje położenie, błona śluzowa lekko różowa,
v     Przy R3 - pęcherzyk o średnicy 3,5 i więcej cm, pęcherzyk podatny na stymulację hormonalną, twardy jak opuszka palca (około 2 dni przed owulacją), szyjka ułożona w pobliżu dna pochwy, błona śluzowa różowa, lekko obrzęknięta, pojawia się śluz,
v     Przy R4 - średnica 5 i więcej cm, pęcherzyk przed owulacją miękki jak skóra pomiędzy kciukiem a palcem wskazującym (mniej niż 1 dzień przed owulacją), szyjka macicy otwarta, błona śluzowa zaczerwieniona, lekko obrzęknięta, duża ilość śluzu,

Na podstawie badania USG stwierdzono 2 fale dojrzewania pęcherzyków.
Każda fala charakteryzuje się obecnością pęcherzyka dominującego i kilku pęcherzyków podrzędnych. Pęcherzyki podrzędne ulegają atrezji. W okresie okołoowulacyjnym, na kilka godzin zmienia się obrys pęcherzyka dominującego, pęcherzyk zapada się i ma nieregularne kształty, Owulacja ma miejsce w dołku owulacyjnym, Po owulacji formuje się ciałko krwotoczne, które ulega przemianie w ciałko żółte. Ciałko żółte dojrzałe obserwuje się od 5 dnia cyklu, staje się wrażliwe na prostaglandynę i jest aktywne do 14-16 dnia cyklu.

Wyznaczanie optymalnego momentu unasienniania klaczy
v     Przy wyborze metody należy kierować się jakością nasienia użytego do inseminacji (w przypadku nasienia mrożonego, termin musi być ustalony bardzo precyzyjnie),
W okresie okołowoulacyjnym klacz badamy z częstotliwością co 48 h, W okresie rui częstość badań zwiększamy nawet do 3-4 x dziennie, Zabieg sztucznej inseminacji nasieniem mrożonym należy przeprowadzić w czasie 12 h przed i 6 h po owulacji, Reinseminację nasieniem mrożonym możemy wykonać po upływie 24 h, Im krótszy czas pomiędzy inseminacją a terminem owulacji, tym wyższy jest procent zaźrebień, Oocyt po owulacji żyje stosunkowo krótko, najlepszym okresem do zapłodnienia komórki jajowej jest pierwsze 6 h po owulacji, W przypadku zapłodnienia oocytu w okresie późniejszym niż 6 h, wzrasta ryzyko wystąpienia wczesnej śmiertelności zarodkowej
(resorpcja zarodków),Należy dążyć, aby unasiennianie klaczy zostało przeprowadzone tylko jeden raz w trakcie rui (względy zdrowotne i ekonomiczne),

Po porodzie u klaczy pierwsza ruja „źrebięca”, może pojawić się już po 9 -10 dniach (do 20-go dnia po porodzie)- krycie na tzw. dziewiątkę

Hormonalne sterowanie rozrodem u klaczy

hCG - gonadotopina ciężarnych kobiet (LH - FSH)-W przypadku, gdy ruja jest zaawansowana, a średnica pęcherzyka wynosi ponad 3,5cm, można hormonalnie sprowokować owulację (hCG: 1.500-3.000 j.m.), Po podaniu hCG u większości klaczy owulacja wystepuje w ciągu 44 h (od 36-48 h), Optymalny czas unasienniania to 36 h po podaniu hCG, warto jednak inseminacje poprzedzić badaniem w 24, 30 i 36 godzinie od podania hormonu-unasienniać gdy potwierdzimy owulację, wówczas gdy po 36 h nadal obecny jest pęcherzyk, wówczas inseminacje przeprowadzamy kiedykolwiek i reinseminujemy po 12-24 h,
UWAGA! Przeciwciała pojawiające się przy częstym podawaniu, osłabiają działanie hCG,

PGF2α - prostaglandyna- Powoduje lizę ciałka żółtego i skrócenie cyklu jajnikowego, Pobudza wydzielanie gonadotropin przysadkowych, Pozwala na synchronizacje rui i owulacji, Powoduje luteolizę w ciągu 12-24 h, Ruja występuje najczęściej na 3-4 dzień po podaniu PGF2α, Owulacja ma miejsce między 7-9 dniem od podania PGF2α, Wielkość dawki jest o połowę mniejsza niż u krowy, W celu synchronizacji klaczy hormon podajemy dwukrotnie w
odstępie 12 - 14 dni,
UWAGA! Skutki uboczne, objawy kolkowe (skurcz mięśniówki gładkiej)

Zwiastuny porodu
- wszystkie więzadła miednicy staja się wiotkie i wydłużają się, co powoduje, że miednica zmienia się w tzw. stan porodowy-czyli ulega zmiana jej nachylenia, kość krzyżowa staje się w pewnym stopniu ruchoma. Zazwyczaj ma to miejsce około 12-36 godzin przed porodem,
- powiększenie i obrzęk warg sromowych, rozpulchnienie zewnętrznych narządów płciowych,
- rozrzedzenie śluzu pochwowego oraz upłynnienie czopa śluzowego, zamykającego szyjkę macicy,
- wydzielanie siary zazwyczaj rozpoczyna się przeważnie na 2-3 dni przed porodem,
- obniżenie temperatury ciała o około 1 stopień, na 24-48 godzin przed porodem,
- skrócenie i otwieranie szyjki macicy,
- zmiany behawioralne- szykowanie sobie gniazda, poszukiwanie miejsca ustronnego i spokojnego,

Siły porodowe
-bóle rozwierające
-bóle wypierające
-bóle poporodowe
-ruchy płodu

Faza rozwierania szyjki macicy;
Bóle przedporodowe - skurcze mięśniówki macicy i tłoczni brzucha, często niezauważalne, pomiędzy kolejnymi skurczami mogą być dłuższe przerwy trwające nawet 20-30 minut. W miarę postępowania aktu porodowego skurcze macicy przybierają na sile i staja się częstsze Obrót płodu (w przypadku źrebięcia), Uformowanie klina przez płód, Płód wraz z błonami płodowymi zaczyna być przesuwany w obrębie kanału rodnego,

Faza wypierania płodu;
Bóle porodowe parte - skurcze macicy i tłoczni brzucha. Bóle porodowe są częste, o dużym nasileniu i długotrwałe, przerwy zaś bardzo krótkie. Przesuwanie płodu wewnątrz kanału rodnego. Po pęknięciu błon płodowych (za omocznią i owodnią) płód wraz z prądem cieczy zastaje wtłoczony do jamy miednicznej, Przodujące części ciała zostają przesunięte przez szparę sromową. Wydalenie płodu następuje zaraz potem bardzo szybko, pępowina odrywa się. Rodzące zwierzę na chwile uspokaja się, Czas trwania fazy wypierania płodu:krowy1,5-5 godz., klacze10-60 min., małe przeżuwacze 0,5-2 godz., świnie 1,5-8 godzin

Wypieranie błon płodowych;
Bóle poporodowe,
Po wydaleniu płodu następuje krótka chwila, po czym rozpoczynają się ponowne skurcze macicy, ale stosunkowo słabe, niekiedy nawet bez udziału tłoczni brzucha, Wydalenie łożyska następuje u krowy do 6-8 h po wyparciu płodu
(powyżej 12 h zatrzymanie łożyska), u klaczy natychmiast po porodzie 15 min do 30 min (powyżej 3-4 h zatrzymanie łożyska), locha - po każdym prosięciu lub po narodzinach kilku

Prezentacja płodu -przybranie wyjściowego ustawienia się płodu przy porodzie:
Położenie -jest to stosunek długiej osi ciała płodu do długiej osi ciała matki. Położenie proste (podłużne) jest prawidłowe (przodowanie główkowe lub pośladkowe), położenie poprzeczne (poziome lub pionowe) jest nieprawidłowe
Postawa- jest to stosunek grzbietu płodu do grzbietu matki. Postawa górna jest prawidłowa (grzbiet płodu skierowany jest do grzbietu matki). Nieprawidłowe są: postawa dolna i boczna.
Ułożenie - jest to stosunek ruchomych części płodu (głowa, kończyny) do stałych (nieruchomych). Każde zagięcie głowy lub kończyn jest nieprawidłowe
Niezależnie od gatunku prawidłowa prezentacja płodu do porodu to:
Położenie proste, postawa górna, kończyny i głowa wyciągnięte w kierunku pochwy i ułożone na kształt klina (przodowanie główkowe) lub kończyny tylne wyciągnięte i skierowane do pochwy, ułożone w klin
(przodowanie pośladkowe).

Cielę: leży w macicy w położeniu prostym i niemal w postawie górnej (lekko bocznej, zepchnięte przez żwacz), kończyny i głowa są nieznacznie zgięte,

Źrebię: do momentu porodu przyjmuje w macicy położenie proste i postawę dolną, przed porodem dochodzi do obrotu płodu do postawy górnej,
Prosięta: ułożone są wzdłuż pętli rogów macicy, przyjmują położenie proste,

W ciążach bliźniaczych jeden płód przoduje główka, drugi pośladkami

O rozpoczęciu porodu decyduje gospodarka hormonalna
-dojrzałość neurohormonalna płodu.
-zmiana stosunków stężenia progesteronu i estrogenów.
-zwiększona produkcja PGF2α przez łożysko.
-wyrzut oksytocyny z przysadki matki.
Płód wybiera termin porodu, matka wybiera porę dnia.

 Uaktywnienie osi podwzgórze - przesadka - nadnercza płodu :podwzgórze wydziela ACTH-RH, przysadka mózgowa wydziela ACTH, kora nadnerczy (glikokorykosterydy)
Podwyższony poziom hormonów glikokortykosterydowych płodu „informuje” matkę, że układ podwzgórzowo-przysadowo-nadnerczowy płodu jest już sprawny i zdolny znieść stres samodzielnego życia.

Kortykosteroidy, a szczególnie kortyzon stymuluje przekształcenie progesteronu łożyskowego w estrogeny. Estrogeny zwiększają wrażliwość mięśniówki macicy na działanie oksytocyny, rozluźniają szyjkę macicy, stymulują wydzielanie prostaglandyny PGF2α produkowaną przez endometrium.PGF2α gra kluczową rolę w inicjacji akcji porodowej (luteoliza i kurczliwość myometrium). Oksytocyna wzmaga również skurcze myometrium i tym samym zwiększa wydzielanie PGF2α, oba te hormony odgrywają znaczącą role w wypieraniu płodu,

---