UKŁAD ROZRODCZY SAMICY
Rozwój gonad kierowany jest specjalnymi induktorami. Przekształcenie gonad w:
jajniki warunkujące - kartocyna
- jądra warunkujące - modularna
wykazują one działanie lokalne.
Pięć okresów:
1. okres płodowy i noworodkowy - różnicowanie się narządów, wydzielanie hormonów steroidowych i gonadopodobnych;
2. okres młodzieńczy - kończy się dojrzałością płciową, zróżnicowaniem odpowiednich zachowań seksualnych, wiąże się ze zdolnością do wytwarzania gamet;
3. okres dojrzałości płciowej - zwierzęta do rozrodu, cykle jajnikowe (samice), produkcja pełnowartościowego nasienia (samce)
4. kres dojrzałości hodowlanej - rozwój somatyczny, odpowiednie wykształcenie, samica może rodzić bez uszczerbku a zdrowiu, dając pełnowartościowe potomstwo;
5. okres przekwitania i starości - stopniowe obniżenie wydajności rozrodczej, aż do jej całkowitego zaniku.
Wśród zwierząt wyróżniamy gatunki:
- poliestralne: wielorujowe tj. krowa, świnia, królica, świnka morska, mysz, niektóre gatunki małp, słonica indyjska
- sezonowo poliestralne: klacz, owca, kotka, samice chomików, jeleni, niektóre gatunki małp i wielbłądów
- diestralne: dwa cykle w roku - suka
- monoestralne - jeden cykl w roku: samica lisa, jenota, norki, niektóre suki
W przypadku zwierząt wolno żyjących występowanie cyklu rujowego jest zgodne z naturą i uwarunkowaniami środowiskowymi.
Narządy płciowe żeńskie można podzielić na:
1. zewnętrzne: srom, łechtaczka, przedsionek pochwy, (stanowi przedłużenie pochwy i końcowy odcinek układu moczowego), pochwę (narząd kopulacyjny żeński, przez niego wydostaje się płód z macicy na zewnątrz).
2. wewnętrzne: szyjka macicy, trzon macicy, 2 rogi macicy, 2 jajowody (przeprowadzające jaja z jajników do macicy), 2 jajniki (właściwe gruczoły wytwarzające komórki jajowe)
Jajniki:
Łącza się z macicą poprzez więzadło jajnika własne, zbudowane z mięśniówki gładkiej i otoczone blaszkami więzadła szerokiego macicy. Powierzchnia pokryta jest nabłonkiem rozrodczym. Wyjątkiem jest klacz, gdzie nabłonek znajduje się w dołku owulacyjnym. Pod nabłonkiem jest błona biaława zbudowana z tkanki łącznej, niewielka część jajnika tuż przy krezce pokrywa otrzewna. Jajnik na przekroju na 2 warstwową budowę - warstwa korowa zewnętrzna (pęcherzykowa) stanowi istotną część wytwarzania komórek jajowych, gdzie występują oocyty w różnych stadiach rozwojowych - oocyty I i II rzędu. Oocyty I rzędu są pod błona białawą jedną warstw. Im zwierze młodsze, tym oocytów jest więcej. Liczba oocytów jest stała i potem maleje. Warstwa rdzeniowa jest bogata w naczynia krwionośne, limfatyczne oraz w nerwy, odżywia warstwę korową.
PARAMETRY
|
KROWA
|
LOCHA |
KLACZ
|
OWCA/KOZA
|
SUKA
|
DŁ. JAJNIKA |
3,5 - 4,0 cm |
Ok. 5 cm |
7 - 8 cm |
1,5 cm |
1,5 - 2,0 cm |
CIĘŻAR JAJNIKA |
15 - 20 g |
--------- |
70 - 80 g |
---------- |
--------- |
POŁOŻENIE |
Na wysokości I kręgu krzyżowego, 40 - 45 cm od szpary sromu |
Na wysokości V kręgu lędźwiowego i guza biodrowego |
Na wysokości III - IV kręgu lędźwiowego |
Na wysokości I kręgu krzyżowego |
Na wysokości III - IV kręgu lędźwiowego |
KSZTAŁT |
śliwkowo - owalny |
Malina/ morwa |
Fasola/ bób
|
Migdał |
Owalny/ lekko spłaszczony |
Krowa: powierzchnia owulacyjna pozbawiona otrzewnej, lewy jajnik większy u nowonarodzonych
Klacz: gól owulacyjny pokrywa warstwa niskich komórek wielobiegunowych
Suka: ciała tłuszczowe, kieszonka jajnikowa zbudowana przez krezkę jajnikową.
Proces orogenezy:
Jajnik ma wykształcone oocyty otoczone spłaszczonymi komórkami nabłonka i pierowotny pecherzyk jajowy, część z nich przekształca się w pęcherzyki rozrodcze, następuje intensywny wzrost pęcherzyka (oocyty I rzędu) i płaskich komórek nabłonkowych. Rozwijający się oocyt wzmaga syntezę kwasów nukleinowych, rozbudowuje organelle cytoplazmatyczne, syntetyzuje i gromadzi płytki i kulki żółtawe oraz ziarna korowe w tym czasie warstwa komórek nabłonkowych wytwarza wydzielnię słaboproteinową, która tworzy na powierzchni oocytów osłonke przejrzystą, tworzą się oocyty II rzędu. Dalszy podział komórek nabłonkowych prowadzi do powstania komórek ziarnistych, wytwarzają się receptory hormonów gonadotropowych przysadki, osłonka wewnętrzna LH, komórki ziarniste FSO. Dalszy rozwój kierowany hormonalnie. W czasie wzrostu pęcherzyka w warstwie ziarnistej pojawiają się niewielkie przestrzenie wypełnione płynem pęcherzykowym. Rozrastają się i łączą tworząc jedną jamkę pęcherzykową, która wypełnia się płynem pęcherzykowym, tworząc wzgórek jajonośny. Taki pęcherzyk jest dojrzały. Przesuwa się on pod powierzchnie jajnika, a nawet uwypukla się w procesie dojrzewania. Oocyty komórki wzgórka jajonośnego ulegają ekspresji i rozluźnieniu i nastepuje rozerwanie (9 - 12 godzin) przy wylewie LH. Peka w miejscu zwanym stigmą, zawartość wylewa się do jamy otrzewnowej. Proces uwolnienia dojrzałego jaja nosi nazwe jajeczkowania (owulacji). Część nie dojrzewa całkowicie, ulega uwstecznieniu w róznych fazach rozwoju. Proces zanikania pęcherzyków to artrezja. Powstaje pęcherzyk zanikowy a z niego ciałko zanikowe. Peknięcie dojrzałego nestepuje pod wpływem zmiany cisnienia, powoduje przerwanie naczyń włosowatych w otoczce zewnętrznej. W miejscu peknięcia wlewa się krew, tworzy się skrzep (ciałko czerwone), które ulega po pewnym czasie resorpcji, gromadzą się komórki warstwy ziarnistej i osłonki pęherzykowej oraz żółty barwnik zwany luteiną, powstaje lity twór zwany blizna (ciałko żółte).
Hormon ciałka żółtego (progesteron):
Hamuje powstawanie nowych pęcherzyków, przygotowuje macicę do przyjęcia ciąży poprzez rozrost śluzówki. Pełni ważną rolę w pierwszym okresie ciąży, później te funkcję przyjmuje łożysko. Zanika przez bliznowacenie - powstaje ciałko białe. Ciałko żółte trwające od owulacji do owulacji, gdy samica nie zostanie zapłodniona, nazywamy ciałkiem okresowym. Pozostawienie ciałka żółtego na jajniku powoduje powstanie ciałka przetrwałego (trzeba je wycisnąć lub podać estrogen), przerastania pęcherzyków dojrzałych (u starszych zwierząt) tkanką łączną włóknistą i doprowadza to do tworzenia się cyst, które mogą przekraczać swoim rozmiarem wielkością jajnika (wyciskanie u bydła, hormony estrogenu).
LUTEOIZA - przerastanie tych ciałek pod wpływem estrogenu, prostaglandyny PGF2 rozpuszczają.
Sposoby stwierdzania ciąży:
metody palpacyjne jajnika - wymacanie ciałka i macicy, niekorzystna - obumieranie, poronienia, zbytnia ingerencja
metody endokrynologiczne - potwierdza ciążę już w 21 dniu, poziom progesteronu we krwi wzrasta 10 - krotnie
implantacja zarodka - trwałe morfologiczne połączenie błon płodowych zarodka z błoną śluzową macicy, proces wydłuzony w czasie:
bydło: 22 - 25 dzień początek, 40 - 45 dzień koniec
konie: 35 - 40 początek, 95 - 105 koniec
świnie: 13 - 14 początek, 35 - 36 koniec
owca: 15 - 16 początek, 30 - 35 koniec
poziom estrogenu
aparat zwany detektorem u świń
Owulacja spontaniczna
Niezależnie od tego czy jest krycie w czasie cyklu rujowego, tylko po kopulacji, owulacja prowokowana bądź indukowana (króli, norka, wielbłąd, kot).
Budowa jajowodu
cieśń - wąska przymacicza część jajowodu
bańka - poszerzenie jajowodu w kierunku jajników
kielich - njabliżej jajnika, brzeg lejka jajowodu posiada tzw. strzępki - zgrubienia błony śluzowej, które ułatwiają skierowanie komórki jajowej do jajowodu.
Jajowód powieszony jest na krezce jajowodu, jest to szew otrzewnej.
u suki: wąski, otoczony tkanką tłuszczową, w kształcie słabo zaznaczonej pętli
u kotki: tworzy pojedyncze zwoje
u krowy: 20 - 25 cm, lewy grubszy i krótszy
u owcy: nie jest wyraźnie odgraniczony od rogu macicy
u klaczy: kręte, 20 - 30 cm
u świni: nieco kręte, 15 - 30 cm
Budowa ściany jajowodu
błona surowicza - najbardziej zewnętrzna warstwa, jest przedłużeniem krezki jajowodu - otrzewna trzewna
- tkanka podsurowicza - stanowi ona przedłużenie blaszki włoknistej więzadła szerokiego macicy
błona mięśniowa - mięśnie gładkie tworzące warstwę okrężną, a na ich obwodzie przebiegają włókna podłużne i skośne
błona sluzowa - jest cienka i pofałdowana, nabłonek komórek walcowatych, rzęski poruszają się w kierunku macicy, w czasie rui rzeski gina, a komórki przygotowują się do odżywiania jaj i staja się komórkami wydzielniczymi.
Macica:
Połozona głownie w jamie brzusznej i częściowo w częsci miedniczej, przymocowana w okolicy lędźwiowej do ściany brzusznej, do ścian bocznych jamy miedniczej dwoma więzadłami szerokiej macicy (fałdy otrzewnej). W więzadłach naczynia, nerwy oraz jajniki, włokna mięsniowe więzadeł przechodzą w błoną mięśniową macicy. Więzadło obłe macicy jest homologiem więzała ogona najądrza. Macica składa się z 2 rogów macicy, szyjki i trzonu. Jama macicy jest w stanie jałowości zamknięta na skutek skurczów w poprzedniej części łaczy się ze świałtem jajowodu.
Typy macicy u zwierząt:
macica dwurożna podzielona: krowa, owca, koza, świnie, suki
macica dwurożna nie podzielona: klacz
macica podwójna: królik, nutria
Kształt macicy u poszczególnych gatunków:
krowa: skrecona do góry w postaci rogów baranich
klacz: w postaci litery T
locha: jaleniowata
suka: w kształcie litery Y
Krowa: błona mięsniowa grubsza niż u klaczy, błona sluzowa tworzy brodawki maciczne, które w trakcie ciązy ulegają powiększeniu; ma liczne zagłebienia, w które wchodzą kosmki kosmówki, po ciąży maleją, brodawki mniejsze w rogach, a wieksze w trzonie; 80 - 150 brodawek w rogach w 4 rzędach po10 - 14; w szyjce brak gruczołów, wystepujący sluz wytwó komórek kubkowych, więzadła obłe macucy sa dobrze roziwnięte, szyjka 5 - 11 cm (jałówki 7 - 8 cm, stare krowy 17,5 cm ) trzon 3 - 4 cm
Owce i kozy: brodawki maciczne wystepują znacznie podad powierzchnią błony sluzowej niż u krowy; u owcy 88 - 96 sztuk połozone w 4 rzędach, u kozy do 160 sztuk. Szyjka owcy 4 - 5 cm
Locha: dwurożna niepodzielona, długie zgięte rogi, ruchome, szyjka macicy długa, nie tworzy części pochwowej, w części pochwowej i przymacicznej w czasie ciąży wystepują liczne gruczoły pokryte krostkami, brak rzęsek w błonie sluzowej
Klacz: dwurożna niepodzielona, rogi prawie proste, szyjka 6,5 cm, trzon 20 - 25 cm
Suka: w błonie występują cewkowate zachyłki, więzadło szerokie macicy zawiera tkankę tłuszczową, włokna głdkie, dobrze rozwinięty wyrostek ochwowy otrzewnej
BIESTRUS - przerwa między dwoma cyklami jajnikowymi
MEZOESTRUS - uwstecznienie nabłonka
PROESTRUS - okres przedrujowy
ESTRUS - cykl rujowy
Krowa - 21 dni
Klacz - 21 - 28 dni
Małe przeżuwacze - 17 - 28 dni
Locha - 21 dni