UKŁAD ROZRODCZY

1. Budowa i funkcje elementów męskiego układu rozrodczego

1. narządy zewnętrzne

• penis

• narząd kopulacyjny

• składa się z trzona, żołędzi oraz napletka

• w jego skład wchodzą również trzy ciała jamiste (dwa są równoległe, a trzecie, zwane ciałem gąbczastym, tworzy żołądź prącia i gruczoł Cowpera), które osłaniają cewkę moczową i, w momencie podniecenia seksualnego, napełniają się krwią powodując wzwód

• moszna

• termostat dla jąder (temperatura w nich jest o 2°C niższa niż w jamie brzusznej)

2. narządy wewnętrzne

• jądra

• w okresie płodowym znajdują się w jamie brzusznej i schodzą do moszny tuż przed urodzeniem przez przewód pachwinowy (po urodzeniu przewód ten zarasta tkanka łączną)

• budowa kanalikowa

• funkcją produkcja plemników i hormonów

ORGANELLA	FUNKCJA
akrosom	przekształcony lizosom zawierający enzymy lityczne, które wydziela, aby nadtrawiły osłonkę komórki jajowej
główka z jądrem	zawiera materiał genetyczny
wstawka z mitochondriami	dostarcza plemnikowi energii niezbędnej do ruchu
witka	ruch plemnika

• najądrza

• magazynowanie plemników

• w najądrzach plemniki osiągają pełną dojrzałość

• nasieniowody

• przewody wyprowadzające plemniki z najądrzy

• mają ujście na zewnątrz albo w cewce moczowej

• pęcherzyki nasienne

• produkują płyn nasienny

• gruczoł prostaty

• produkują płyn nasienny

• gruczoły opuszczkowo-cewkowe

• produkują płyn nasienny

• przewód wytryskowy

• wspólny przewód moczowo-płciowy

2. Budowa i funkcje elementów żeńskiego układu rozrodczego

1. zewnętrzne

• wzgórek łonowy

• wargi sromowe większe

• wargi sromowe mniejsze

• łechtaczka

• przedsionek pochwy

2. wewnętrzne

• macica

• długość 8-10cm

• dobrze umięśniona

• wysłana nabłonkiem endometrialnym

• pochwa

• kanał rodny

• wejście zwieńczone hymen

• silnie pofałdowane ściany, które mogą się znacznie rozszerzać

• jajniki

• znajdują się w podbrzuszu

• połączone z macicą więzadłami

• budowa pęcherzykowa

• funkcją produkcja komórek jajowych i hormonów

• jajowody

• przewody, którymi jajo wędruje do macicy

• w pierwszym odcinku dochodzi do zapłodnienia

• 
  
  wysłane nabłonkiem migawkowym

• w ścianach występują mięśnie gładkie

3. Cykl miesiączkowy podlega kontroli hormonalnej. Do hormonów sterujących cyklem należą:

1. hormony wydzielane przez przysadkę mózgową

• hormon folikulotropowy

• hormon luteinizujący

2. hormony wydzielane przez jajniki

• estrogeny

• estradiol

• estron

• estriol

• progesteron

4. Fazy cyklu miesiączkowego

1. faza menstruacyjna

• trwa 4 dni

• błona śluzowa złuszcza się, pękają naczynia krwionośne - wszystko to zostaje usunięte

2. faza przedowulacyjna

• trwa 9 dni

• wzrasta stężenie hormonu folikulotropowego, co powoduje dojrzewanie jednego z pęcherzyków pierwotnych

• jajnik zostaje pobudzony do wydzielania estrogenów, które wpływają na odbudowę złuszczonej śluzówki macicy

• w ostatnich dniach tej fazy wzrasta stężenie hormonu luteinizującego, co powoduje owulację

3. owulacja

• trwa 1 dzień

• pod wpływem wysokiego stężenia hormonu luteinizującego rozpoczyna się owulacja, czyli

pęknięcie pęcherzyka Graafa i uwolnienie komórki jajowej

4. faza poowulacyjna

• trwa 14 dni

• pod wpływem wysokiego stężenia hormonu luteinizującego pęcherzyk Graafa przekształca się w ciałko żółte

• ciałko żółte zaczyna produkować progesteron, który wpływa na dalszą odbudowę złuszczonej śluzówki macicy - przygotowuje ją to do ewentualnego wszczepienia zarodka:

• jeśli nie dojdzie do zapłodnienia, ciałko żółte przekształca się w ciałko białawe, więc poziom hormonów spada - doprowadza to do atrofii błony śluzowej macicy (na skutek zwężonych naczyń krwionośnych komórki nabłonka nie są odżywiane)

• jeśli dojdzie do zapłodnienia zarodek wydziela gonadotropinę kosmówkową, która podtrzymuje działalność ciałka żółtego (produkuje więc ono progesteron ochraniający ciążę do 4 miesiąca)

5. Etapy poszczególnych faz ontogenezy

1. rozwój prenatalny

• zapłodnienie

• etap akrosomalny

• kilkaset plemników wydziela enzymy trawiące osłonkę promienistą komórki jajowej

• monospermia

• pierwszy plemnik, który dostanie się do komórki jajowej traci witkę i powoduje stwardnienie osłonki przejrzystej komórki jajowej (bariera dla innych plemników)

• faza rozwoju zarodkowego

• bruzdkowanie

• pierwsze mitotyczne podziały zygoty wędrującej jajowodem aż do fazy jaja płodowego

BLASTULA
GRUPA KOMÓREK	FUNKCJA
trofoblast	umożliwia implantację, z niego powstaje kosmówka
embrioblast	z niego wykształca się zarodek
jama blastocysty	wypełniona płynem, którego ciśnienie utrzymuje trofoblast na obrzeżach blastuli























• blastula dociera do macicy, gdzie odżywiana jest mleczkiem macicznym

• kończy się implantacją

• gastrulacja

• zarodek wykształca trzy listki zarodkowe, powstają błony płodowe:

• z trofoblastu powstaje kosmówka

• w węźle zarodkowym tworzy się jama owodni, a komórki leżące pod nią tworzą dwuwarstwową tarczkę zarodkową - górna warstwa (epiblast) tworzy ektodermę, a dolna (hipoblast) endodermę, pomiędzy które wnika mezoderma (zwana mezodermą zarodkową), mezoderma może też utworzyć się poza obszarem zarodka (zwana mezodermą pozazarodkową)

• mezoderma dzieli się na mezodermę osiową (z niej powstanie struna grzbietowa i serce) i mezodermę przyosiową (z niej powstanie celoma)

• w ektodermie powstaje tzw. smuga pierwotna - obszar ten zapadnie się i utworzy rynienkę nerwową (później cewkę nerwową)

• w endodermie powstaje uwypuklenie - obszar ten utworzy rynienkę prajelita

• górne brzegi warstwy ektodermalno-mezodermalnej zawijają się do góry i zamykają tworząc owodnię

• dolne brzegi warstwy mezodermalno-endodermalnej zawijają się w dół i zamykają tworząc pęcherzyk żółtkowy

• z części endodermy powstanie omocznia

• omocznia i mezoderma pozazarodkowa utworzą pępowinę i naczynia łożyska



























• łożysko jest już dobrze wykształcone i pełni funkcje:

• transportowe i odżywcze (łożysko jest dobrze ukrwione - znajdują się w nim naczynia krwionośne matki i dziecka, ale ich krew się ze sobą nie miesza, wymiana odbywa się na zasadzie dyfuzji: matka daje dziecku tlen i substancje odżywcze, a przyjmuje dwutlenek węgla i mocznik)

• bariera biologiczna dla różnych wirusów i bakterii (nie chroni jednak wszystkich, przepuszcza tzw. związki teratogenne m.in. wirusa HIV, wirusa różyczki, pierwotniaka powodującego toksoplazmozę, bakterie Listeria)

• wewnątrzwydzielnicze (produkcja progesteronu podtrzymującego ciążę)

• zaczyna się organogeneza

• faza rozwoju płodowego

• zwiększa się masa płodu, wykształcają się szczegóły budowy różnych organów

2. rozwój postnatalny

6. Wykształcanie narządów zarodka w danym okresie

	WIEK	WYKSZTAŁCONE NARZĄDY
rozwój zarodkowy	1 tydzień	ustala się symetria ciała tworzą się narządy pierwotne: krwionośny, pokarmowy, wydalniczy, nerwowy kręgosłup złożony z kręgów zawiązki kończyn, mięśni skrzela, ogon, duża głowa z łukami skrzelowymi
	8 tygodni	rozwija się twarz (zawiązki oczu, nosa, uszu) zarysy pośladków
rozwój płodowy	9 tygodni	skraca się ogon, rozrost pośladków szybki wzrost płodu wykształcenie narządów ostatecznych łożysko w pełni wykształcone
	3 miesiące	duża głowa zrośnięte powieki, oczy z przodu meszek płodowy rozpoczyna się aktywność płodu
	4 miesiące	ruchy kończyn intensywny wzrost płodu można już sprawdzić płeć dziecka
	6 miesięcy	włosy na ciele, brwi, rzęsy otwierają się oczy płodu ssanie kciuka cały płód pokrywa maź płodowa (izolacja)
	9 miesięcy	pod skórą tworzy się podściółka tłuszczowa dziecko nabywa odporności dzięki przeciwciałom krwi matki

7. Poród

1. I faza

• spadające stężenie progesteronu i wzrost stężenia oksytocyny powodują regularne skurcze macicy

• nacisk na szyjkę macicy oraz hormon relaksyna powodują rozszerzenie się szyjki macicy, w efekcie pęka pęcherz płodowy i odchodzą wody

2. II faza

• ciało dziecka przechodzi przez szyjkę macicy i pochwę

• łożysko się odkleja

• przecięcie i podwiązanie pępowiny

3. III faza

• poród łożyska i pęcherza płodowego

Połóg to cofanie się zmian związanych z ciążą, zaczyna się ok. 6 tygodni od porodu. Następuje wydzielanie hormonu prolaktyny wpływającego na laktację oraz hamuje on wydzielanie hormonu folikulotropowego i luteinizującego, blokując owulację.

8. Badania prenatalne

1. nieinwazyjne

• ultrasonografia

2. inwazyjne (ryzyko poronienia)

• amniopunkcja

• badanie krwi pępowinowej

• biopsja trofoblastu

pozostanie jąder w jamie brzusznej nazywamy wnętrostwem

gdy na skutek wysiłku fizycznego otwór ten się otworzy mówimy o przepuchlinie

każde jądro składa się z ok. 1000 krętych kanalików wysłanych nabłonkiem rozrodczym zawierającym komórki prapłciowe (spermatogonia)

wraz z płynem nasiennym wchodzą w skład spermy (inaczej nasienie), która jest wyrzucana przez cewkę moczową podczas ejakulacji (inaczej wytrysk). W jednym ejakulacie znajduje się do 500 mln plemników - ilość mniejsza niż 30 mln/ml jest oznaką niepłodności (inaczej oligospermia)

płyn, w który są zaopatrywane plemniki; funkcje płynu: ochrona plemników przed wysychaniem oraz kwaśnym pH pochwy kobiety i cewki moczowej (dzięki temu, że ma on odczyn zasadowy), zawiera cukry proste wykorzystywane w czasie ruchu przez plemniki

inaczej stercz

inaczej gruczoły Cowpera

jest wrażliwy na hormony płciowe, pod wpływem których zmienia swoją grubość, ukrwienie, gąbczastość; rozrost endometrium poza jamą macicy nazywamy endometriozą (inaczej nadżerka)

inaczej błona dziewicza; przerywana podczas pierwszego stosunku, a całkowicie zostaje usunięta po porodzie

w części korowej znajduje się wiele pęcherzyków pierwotnych zawierających komórki jajowe. Raz w miesiącu jeden z pęcherzyków w jednym jajniku dojrzewa i przekształca się w pęcherzyk Graafa, który pęka i wyrzuca w kierunku jajowodu komórkę jajową (owulacja)

inaczej ootydy; proces ich powstawania (oogeneza) zaczyna się w życiu płodowym i zostaje zatrzymany w czasie pierwszego podziału mejotycznego, dokończenie procesu następuje po osiągnięciu dojrzałości płciowej naprzemiennie i indywidualnie w pęcherzykach Graafa; jest to proces nierówny - do ootydy trafia więcej cytoplazmy niż do polocytów

inaczej FSH

inaczej LH

inaczej krwawienie miesięczne

inaczej faza pęcherzykowa lub faza folikularna

inaczej jajeczkowanie

inaczej faza sekrecyjna lub lutealna

zanik

rozwój osobniczy od poczęcia do śmierci

przed urodzeniem

połączenie się plemnika z komórką jajową - powstaje zygota, czyli pierwsza komórka rozwijającego się zarodka

trwa do 9 tygodnia ciąży

nazwa tylko odnośnie człowieka; inaczej faza blastuli lub blastocysty

inaczej węzeł zarodkowy

inaczej embriotrof; stanowi m.in. wydzielinę gruczołów śluzówki macicy, przesącz krwi matki

zagnieżdżenie blastuli w śluzówce macicy: trofoblast wydziela enzymy lityczne, które nadtrawiają śluzówkę macicy - tworzy się zagłębienie, blastula w nie wnika, a śluzówka macicy ją obrasta. Enzymy nadżerają również naczynia krwionośne śluzówki skąd czerpią substancje odżywcze

wraz z śluzówką macicy utworzy łożysko, ochrania zarodek

powstaje z ektodermy i mezodermy; weźmie udział w tworzeniu pępowiny; tworzy wody płodowe (środowisko życia wewnątrzmacicznego), amortyzuje wstrząsy (płyn jest nieściśliwy), zabezpiecza płód przed wysychaniem (brak w pełni wykształconej skóry), wahaniami temperatury, izoluje dziecko przed silnymi bodźcami docierającymi ze świata zewnętrznego np. głośnymi dźwiękami, stanowi barierę dla drobnoustrojów, zapewnia równomierny rozwój dziecka

powstaje z endodermy i mezodermy; odżywia zarodek póki nie pojawi się łożysko, później zanika

powstaje z endodermy i mezodermy; utworzy pęcherz płodowy; gromadzi produkty przemiany materii

rozpoczyna się od 9 tygodnia ciąży

po urodzeniu

zakończenie ciąży (trwającej zwykle u człowieka 266 dni)

produkcja i wydzielanie mleka

polega na pobraniu płynu owodniowego

2

2










2n

spermatogonia

spermatogonia

spermatogonia

spermatogonia

spermatogonia

spermatogonia

spermatocyt I rzędu (2n)

spermatocyt II rzędu

spermatocyt II rzędu

spermatydy (n)

spermatydy (n)

spermatydy (n)

spermatydy (n)

PODZIAŁY MITOTYCZNE SPERMATOGONIÓW

SPERMATOGENEZA




powodują ruch nieruchliwego jaja




PODZIAŁY MITOTYCZNE

2n

oogonia (2n)

oogonia (2n)

plemnik

oogonia (2n)

oogonia (2n)

oogonia (2n)

OOGENEZA

oocyt I rzędu (2n)

polocyt I rzędu

oocyt II rzędu

polocyt II rzędu (n)

polocyt II rzędu (n)

polocyt II rzędu (n)

ootyda (n)

plemnik

plemnik

plemnik

SPERMIOGENEZA




pęcherz płodowy










1

2

3

R-1!

R-1!

R-2!

R-2!

---