1. Pojęcie finansów i finansów publicznych

Finanse- metoda podziału PKB, podział z uwzględnieniem pieniądza (pieniężny charakter); istota polega na gromadzeniu i rozdysponowywaniu zasobów pieniężnych; ruch pieniądza, dzięki któremu dokonuje się przesuwanie wartości wartości dóbr i usług pomiędzy określonymi podmiotami; mogą służyć zamianie formy wartości:

Pieniężna-> rzeczowa

Rzeczowa-> pieniężna

Szczególną cechą jest dwustronność, ponieważ finanse polegają na gromadzeniu środków pieniężnych i ich wydatkowaniu. Gromadzenie i wydatkowanie nie jest działaniem samym w sobie. Jego celem jest gromadzenie uprawnień do dysponowania określoną częścią PKB (środ. pienięż.).

Realizacja uprawnień:

a) bezpośrednia- polega na nabywaniu towarów i usług.

b) pośrednia- polega na odstępowaniu swych uprawnień innemu podmiotowi np. poprzez zdeponowanie środków pieniężnych na koncie bankowym, zakup akcji/ obligacji, zawarcie umowy kredytowej

Finanse są powłoką głębszego zjawiska, które odzwierciedla proces redystrybucji PKB (za pomocą pieniądza). Podział ten dokonuje się na różnych płaszczyznach i etapach.

Obojętne jest w jaki sposób dokonuje się gromadzenie i wydatkowanie pieniędzy oraz jaki pomiot uczestniczy w takich zjawiskach. Rodzaje podmiotów:

a)os. prawne- spółki akcyjne, z.o.o., spółdzielnie, banki

b)jednostki org. nie posiadające osobowości prawnej- zakłady budżetowe

c)jednostki budżetowe- spółki cywilne, jawne, komandytowe

d) osoby fizyczne

Sposoby gromadzenia i wydatkowania:

a)zwrotny/bezzwrotny

b)płatny/bezpłatny

c)skoncentrowany/zdekoncentrowany

d)centralny/zdecentralizowany

Finanse publiczne- zjawiska gromadzenia i wydatkowania realizowane przez podmioty prawa publicznego tj. państwo i jed. samorządu terytorialnego. Prowadzenie działalności finansowej wiążę się z koniecznością realizowania potrzeb zbiorowych(publicznych). Nie mogą one być, co do zasady, zaspokajane w sposób indywidualny, a jedynie w sposób publiczny drogą wspólnych nakładów środków pieniężnych.

Przykładowe zadania:

a) administracja państwem

b)administracja jednostką podziału państwa

c)wymiar sprawiedliwości

d)ochrona zdrowia

e)obrona narodowa i bezpieczeństwo

f)transport publiczny

g) zaopatrzenie w wodę

Wymagają one gromadzenia i wydatkowania środków pieniężnych. W tym celu niezbędne są finanse publiczne.

Zakres fin. pub. zwiększa się stopniowo wraz ze wzrostem zadań państwa. Jest to wynikiem zmian ustrojowych, które określają funkcje państwa. Im większy jest zakres fin. pub tym mniejszy jest zakres fin. prywatnych.

2. Źródła prawa finansów publicznych.

Konstytucja- normy są uzupełniane przez inne ustawy: rozdział X „Finanse publiczne” zawiera normy konstytucyjne odnośnie finansów:

Art. 216- zasada ustawowej regulacji publicznej gospodarki finansowej

Art. 217- zasada ustawowej drogi nakładania podatków i innych datków publicznych

Art. 218- organizację Skarbu Państwa oraz sposób zarządzania majątkiem Skarbu Państwa określa tylko i wyłącznie ustawa

Artykuły te są wyrazem wyłącznych kompetencji parlamentu. Dają też podstawy systemowi przedstawicielskiemu.

Normy odnośnie finansów są też w rozdziale VII „ Samorząd terytorialny”.

Art. 177 ust. 1,2 i 4- normy wskazują na ustawową drogę ustalania źródeł dochodu jed. samorządu terytorialnego oraz wskazują źródła finansowania jed. samorządu terytorialnego.

Ustawy- reguluję sferę finansów publicznych

Ustawa z 28 VIII 2009 o finansach publicznych

Ustawa z 13 XI 2003 o dochodach jed. samorządu terytorialnego

Ustawy ustrojowe- o samorządzie gminnym, powiatowym, województwa

Rozporządzenia- zaliczane są do podstawowych aktów prawnych; podstawą ich wydania jest wyraźne upoważnienie ustawowe. Istotą jest dopełnienie regulacji ustawowej, podstawowym zadaniem władzy wykonawczej jest realizowanie aktów prawnych wydanych przez parlament. Normy sąogólne i abstrakcyjne, różny jest jednak stopień ich szczegółowości. Są wydawane przez Prezesa RM i poszczególnych ministrów,

Ratyfikowane umowy międzynarodowe- po ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw stanowią częśc krajowego porządku prawnego, są bezpośrednio stosowane, chyba że ich stosowanie jest uzależnione od wydania ustawy.

System źródeł prawa wspólnotowego:

a) prawo pierwotne- obejmuje umowne prawo międzynarodowe, traktaty założycielskie i ich uzupełnienia,

b) prawo wtórne- zespół norm prawnych przyjętych przez instytucje wspólnot w celu realizacji zadań wynikających z traktatów, rozporządzenia, dyrektywy, decyzje, opinie, zalecenia, konwencje, umowy międzynarodowe

Akty prawa miejscowego- mogą być ustanawiane przez organy samorządu terytorialnego, które podejmują stosowne uchwały i zarządzenia , lub przez terenowe organy administracji rządowej, które wydają zarządzenia. Wydawane na podstawie i w granicach upoważnienia określonego w ustawie.

3. Podstawowe pojęcia z zakresu finansów publicznych.

Finanse publiczne- art. 3 Ustawy; obejmuje procesy związane z gromadzeniem środków publicznych oraz ich rozdysponowywaniem. Definicja ma charakter otwarty. Celem fin. pub. jest finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa, zarządzanie środkami publicznymi i długiem publicznym, rozliczanie z budżetem UE. Ekonomiczno-prawny charakter finansów publicznych wskazuje jednocześnie na ujęcie przedmiotowe fin. pub., zakres ten określa obszar regulacji prawnej w zakresie gromadzenia i rozdysponowywania środków pieniężnych.

Środki publiczne- art.5; środkami publicznymi są dochody publiczne, środki pochodzące z budżetu UE, nie podlegające zwrotowi środki z pomocy udzielanej przez państwa członkowskie EFTA, środki płynące ze źródeł zagranicznych które nie podlegają zwrotowi, przychody budżetu państwa i budżetów jed. samorządu terytorialnego oraz innych jed. org. pochodzące ze sprzedaży papierów wartościowych, prywatyzacji majątku SP oraz majątku j.s.t., za spłat pożyczek udzielonych ze środków pub. i kredytów, otrzymanych kredytów i pożyczek, z innych operacji finansowych . Środkami pub. są również przychody jed. sektora fin. pub. pochodzące z prowadzenia przez nie działalności lub innych źródeł.

Kategorie środków publicznych (zamknięty katalog):

a)dochody publiczne:

- daniny publiczne- podatki, składki, opłaty, wpłaty z zysków przedsiębiorstw państwowych i jednoos. Spółek SP, inne świadczenia pieniężne

- inne dochody budżetu państwa należne na podstawie odrębnych ustaw lub umów międzynarodowych

- wpływy ze sprzedaży wyrobów i usług świadczonych przez jed. sektora finansów publicznych np. opłaty za wstęp do ogrodów zoologicznych

- dochody z mienia jed. sektora finansów publicznych, w szczególności wpływy z umów najmu, dzierżawy

-odsetki od udzielonych pożyczek, posiadanych papierów wartościowych, dywidendy, spadki, zapisy, darowizny

- odszkodowania należne jed. sektora finansów publicznych

Są to wpływy mające charakter definitywny (bezzwrotny), choć niektóre mają charakter zwrotny. Dochody:

-zwyczajne

- nadzwyczajne- jednorazowe- spadki, darowizny, zapisy

b)przychody publiczne- wpływy finansowe mające charakter zwrotny co do zasady. Są to uzyskane pożyczki, kredyty itp.

c) środki pochodzące ze źródeł zagranicznych nie podlegające zwrotowi

- środki z funduszy strukturalnych

-Fundusz Spójności

-Europejski fundusz Rybacki

- Norweski Mechanizm Finansowy

- Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego

- Szwajcarsko-Polski Program Współpracy

- Program Środki Przejściowe

- środki na realizację wspólnej polityki rolnej

Ustawodawca wskazuje na przeznaczenie środków publicznych (art.6):

- wydatki publiczne

-rozchody publiczne

Środków publicznych nie dotyczy żadne świadczenie wzajemne, tzn. za podatek nie należy się zapłata albo ekwiwalent.

Państwowy dług publiczny- zobowiązanie sektora finansów publicznych z poszczególnych tytułów:

a)wyemitowane papiery wartościowe (wierzytelność pieniężna)

b)zaciągnięte kredyty, pożyczki

c)przyjęte depozyty

d)wymagalne zobowiązania wynikające z odrębnych ustaw, prawomocnych orzeczeń sądów i ostatecznych decyzji administracyjnych

e)wymagalne zobowiązania płynące z uznanych za bezsporne przez j.s.f.p. będącą dłużnikiem

Sposoby obniżania-> obniża się przyjmując wartość nominalną zobowiązań j.s.f.p.. Należy je skorygować (+/-) o wzajemne rozliczenia między jed. tego sektora (wartość netto).

Kontrolę nad sektorem fin. pub. w zakresie relacji Pdp do PKB sprawuje minister Finansów. Bada on, czy Pdp nie przekroczył 60% PKB.

Potrzeby pożyczkowe budżetu państwa- brak def. w ustawie; Wieloletni Plan Finansowy określa tą kwotę i źródeł ich finansowania; rozumieć należy jako zapotrzebowanie na środki finansowe niezbędne do sfinansowania:

a)deficytu budżetu państwa

b)deficytu budżetu środków europejskich

c)rozchodów budżetu państwa

4. Zakres podmiotowy finansów publicznych

Oprócz jed. sektora fin. pub inne podmioty są wliczane jeśli wykorzystują środki publiczne lub dysponują tymi środkami.

Określenie jed. sektora fin. pub. znajduje się z art. 8 ust. 1 i 2 ustawy. Przepisy wskazują, że jed. sektora fin. pub. mogą być tworzone w sposób i w formach przewidzianych w ustawie o fin. pub., która wskazuje w sposób zamknięty katalog tych jednostek. Jednakże ustawodawca przewiduje możliwość tworzenia j.s.f.p. na podstawie innych, odrębnych ustaw ( bardziej szczegółowych, które mają pierwszeństwo przed ustawą o fin. pub).

Katalog j.s.f.p.:

a)organy władzy publicznej

b)organy kontroli państwowej

c)organy ochrony prawnej

d)sądy, trybunały

e)jed. samorządu terytorialnego oraz ich zwiąki

f)jednostki budżetowe

g)samorządowe zakłady budżetowe

h) agencje wykonawcze

i) instytucje gospodarki budżetowej

j)państwowe fundusze celowe

k)ZUS i zarządzane przez niego fundusze

l) KRUS i zarządzane przez nią fundusze

m)NFZ

n) Samodzielne Publiczne Zakłady Opieki Zdrowotnej

o)uczelnie publiczne

p)PAN i tworzone przez nią jed. org.

r) państwowe i samorządowe instytucje kultury oraz państwowe instytuty filmowe

s)inne państwowe lub samorządowe osoby prawne tworzone na podstawie odrębnych ustaw

w celu wyk. zadań pub.

Do katalogu j.s.f.p. nie wliczamy:

a)przedsiębiorstwa

b)jad. Badawczo-rozwojowe

c)banki

d)spółki prawa handlowego

e)NBP

f)fundacje

g) Skarb Państwa

5. Pojęcie i treść budżetu państwa

Ustawa o fin. pub. nie zawiera, w swym obecnym kształcie, def. legalnej budżetu państwa.

Charakter prawny ustawy budżetowej zawiera art. 109 i następne. Wskazuje się w nim, iż b.p. jest jednym z elementów składowych ustawy budżetowej. Natomiast ustawa budżetowa składa się również z załączników i postanowień, których obowiązek zamieszczenia wynika x ust. o fin. pub. lub z odrębnych ustaw.

U.b. jest uchwalana na okres roku budżetowego. Ustawodawca zaznacza jednocześnie, że u.b. może zawierać tylko wyżej wymienione elementy. Nie może natomiast zawierać przepisów, które zmieniałyby inne ustawy. W ten sposób ogranicza się rolę u.b. wyłącznie do treści o której była mowa powyżej.

Na treść budżetu państwa składa się łączna kwota prognozowanych dochodów (podatkowych i nie podatkowych). Do dochodów podatkowych zalicza się podatki. Są one dominujące po stronie dochodowej b.p. (ponad 90% dochodów b.p.). Do dochodów nie podatkowych zaliczyć należy opłaty budżetowe, cła, wpłaty z zysków zakładów państwowych i jednoos. spółek, wpłaty z tytułu dywidendy, wpłaty z zysku NBP, wpłaty z nadwyżki fin. agencji wykonawczych, dochody pobierane przez państwowe jednostki budżetowe, dochody z najmu i dzierżawy oraz innych umów o podobnym charakterze dot. Składników majątkowych SP, dochody ze sprzedaży majątku, rzeczy i praw majątkowych, odsetki od środków zgromadzonych na rachunkach bankowych, grzywny, mandaty, inne kary pieniężne, spadki, zapisy, darowizny w postaci pieniężnej poczynione na rzecz SP, środki europejskie.

Budżet państwa określa również łączną kwotę prognozowanych dochodów budżetu środków europejskich. B.ś.e jest jednorocznym planem dochodów i wydatków przeznaczonych na realizację programów wykonywanych ze środków europejskich.

Na treść b.p. składa się z drugiej strony łączna kwota planowanych wydatków b.p. Wydatki b.p. można ująć z uwzględnieniem różnych kryteriów:

A) przedmiotowe, a więc wskazujące zadania na które mogą być przeznaczone wydatki b.p.

a) wydatki na funkcjonowanie organów władzy publicznej, w tym organy adm. rządowej, organy kontroli i organy ochrony prawnej, sady i trybunały, wydatki na zadania wykonywane przez adm. rządową

b) środki przeznaczone na finansowanie j.s.t.

c) obsługa długu publicznego

d) wpłaty do budżetu UE, wkład krajowy na realizację programów finansowanych z udziałem środków europejskich

e)finansowanie partii politycznych i zadań określonych odrębnymi ustawami

B)kryterium ekonomiczne

a)wydatki bieżące jednostek budżetowych- obejmują:

-wydatki osobowe np. wynagrodzenia, uposażenia os. zatrudnionych w jednostkach budżetowych oraz składki odliczane od tych wydatków, świadczenia na rzecz os. fizycznych ( z reguły o charakterze socjalnym)

-wydatki rzeczowe- na zakupy towarów, usług i inne

b)wydatki majątkowe, obejmujące:

- wydatki inwestycyjne państwowych jednostek budżetowych

- wydatki na zakup i objęcie akcji oraz wniesienie wkładu do spółek pr. Handlowego

c) wydatki na obsługę długu Skarbu Państwa

d) wydatki własne UE i wydatki na realizację programów finansowanych z udziałem środków pomocowych nie podlegających zwrotowi

C) kryterium formy wydatkowania

a) wydatki realizowane w formie dotacji- dotacje są to środki płynące z budżetu państwa także z państwowych funduszy celowych, przeznaczone na finansowanie realizacji konkretnych zadań publicznych. Stąd ich wykorzystanie podlega szczególnemu reżimowi prawnemu. Sprowadza się on przede wszystkim do konieczności zwrotu środków niewykorzystanych lub wykorzystanych niezgodnie z ich przeznaczeniem albo z uchyleniem terminu realizacji zadania. Rodzaje:

-celowe- środki przeznaczone z budżetu na finansowanie/dofinansowanie poszczególnych zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych j.s.t. ustawami, zadań z zakresu mecenatu państwa nad kulturą, zadań agencji wykonawczych, kosztów realizacji inwestycji i inne

-przedmiotowe- środki przeznaczone na dopłaty do określonych rodzajów towarów i usług

-podmiotowe- obejmują środki dal podmiotu (wskazanego góry) na dofinansowanie działalności bieżącej w określonym zakresie, w ustawie lub umowie międzynarodowej

b)wydatki realizowane w formie subwencji- subwencje nie mają ściśle określonego przeznaczenia. Mogą być wydatkowane przez ich adresatów na różne cele i zadania, zgodnie z ich statutem, Rodzaje:

-subwencje ogólne dla j.s.t.

-subwencje dla partii politycznych

Budżet państwa określa także łączną kwotę planowanych wydatków budżetu środków europejskich.

B.p. poza dochodami i wydatkami ujmuje także przychody i rozchody b.p. Są to przychody za sprzedaży skarbowych papierów wartościowych na rynku krajowym i zagranicznym, z kredytów zaciągniętych w bankach krajowych i zagranicznych, pożyczek, prywatyzacji majątku SP, kwoty pochodzące ze spłat udzielonych kredytów i pożyczek, nadwyżki budżetu państwa z lat ubiegłych, nadwyżki budżetu środków europejskich, przychody z innych operacji finansowych.

Rozchody b.p.-> wykup skarbowych papierów wartościowych, spłata rat kapitałowych zaciągniętych w bankach, spłata pożyczek

Na treść b.p. składa się kwota planowanego deficytu b.p. wraz z źródłami jego pokrycia a także limit zobowiązań z tytułu zaciągniętych kredytów i pozyczek oraz emitowanych papierów wartościowych. Musi także zawierać planowane saldo przychodów i rozchodów b.p.

6. Modelowa definicja budżetu państwa

Jest to roczny plan finansowy obejmujący liczbowe zestawienie przewidywanych dochodów, wydatków, przychodów i rozchodów organów władzy publicznej, organów kontroli państwowej, organów ochrony prawnej, sądów, trybunałów oraz poszczególnych zadań wykonywanych przez administrację rządową i samorządową. Jest on uchwalany przez Sejm w formie ustawy zwanej ustawą budżetową na okres 1 roku.

B.p. jest planem finansowym o dyrektywnym charakterze po stronie wydatków i rozchodów, natomiast dyrektywności takiej nie ma po stronie dochodowej i przychodowej. W tym zakresie ma o wyłącznie charakter analityczny. Dyrektywność budżetu przejawia się w zakresie przekraczania zaplanowanych limitów wydatków pod groźbą sankcji wynikających z naruszenia dyscypliny finansów publicznych.

7. Funkcje budżetu państwa

Mając na uwadze treść normatywną b.p. oraz definicję modelową zwrócić należy uwagę na wieloaspektowy charakter budżetu, przede wszystkim prawny.

Pojęcie b.p. ma także ekonomiczny charakter. Mówiąc o tym wskazać należy, iż jest on instrumentem zarządzania finansami publicznymi. Wskazuje bowiem na prognozę dochodów i przychodów, czyli finansowania zadań publicznych. W ten sposób b.p. określa definitywnie na jakie cele i w jakiej wysokości środki publiczne zostaną przeznaczone oraz które jed. organizacyjne sektora finansów publicznych będą realizowały poszczególne wydatki oraz rozchody, czyli zadania publiczne.

Efektywność budżetu jako instrumentu zarządzenia zależy od metodologii wg której jest konstruowany. Rodzaje:

a)metodologia towarzysząca budżetowi „historycznemu”- przygotowując projekt budżetu bierze się pod uwagę przede wszystkim wykonanie budżetów z poprzednich okresów. Zgodnie z tą ideologią odpowiednio modyfikuje się kwoty dochodów, wydatków, przychodów i rozchodów w nawiązaniu do obowiązujących czynników np. ekonomicznych, demograficznych, politycznych, mogących mieć znaczenie w obecnym okresie. Taka metodologia budżetowa nie zapewnia wysokiej efektywności wykorzystywania środków publicznych. Powody:

- błędne przeznaczenie środków publicznych (wyd. i rozch.) w poprzednich okresach budżetowych będzie powielane w kolejnych okresach budżetowych

-metodologia ta nie gwarantuje możliwości oceny efektywności wydatkowania środków publicznych na poszczególne zadania. W związku z tym brak jest możliwości oceny racjonalności i efektywności wydatkowanych środków publicznych z b.p. Nie ma również możliwości wydatkowania tych środków z zachowaniem zasady uzyskania najlepszych rezultatów z danych nakładów. Tymczasem takie zachowanie narzuca norma z art. 44 ust. 2 i 3 ustawy o fin. pub.

b)metodologia przypisywana budżetowi „zadaniowemu”

koncentruje się na celach w zakresie realizacji poszczególnych zadań publicznych jakie powinny być osiągnięte dzięki wydatkowaniu środków publicznych. Zakłada określenie w pierwszej kolejności tych celów oraz mierników służących ocenie realizacji zaplanowanych zadań. W następnej kolejności wskazuje się konkretne zadania służące osiągnięciu zamierzonych celów oraz szacuje się koszty ich realizacji. Metodologia zakłada, po zakończeniu okresu budżetowego, ocenę stopnia osiągnięcia zamierzonych celów za pomocą przyjętych wcześniej mierników. Pozwala to na ocenę efektywności wykorzystania środków publicznych oraz ocenę możliwości osiągania zakładanych celów przy użyciu zastosowanych sposobów ich osiągnięcia.

Ustawodawca wprowadził wiele elementów budżetu zadaniowego w odniesieniu do b.p. i Wieloletniego Planu Finansowego Państwa, a także zadaniowy układ planów wieloletnich w załączniku do ustawy budżetowej.

Ustawodawca wprowadził także te elementy poprzez układ zadaniowy części uzasadnienia ustawy budżetowej oraz poprzez obowiązek prowadzenia rachunkowości i sprawozdań z wykonania planu finansowego przez jed. sektora fin.pub. w układzie zadaniowym.

8.Załączniki jako treść ustawy budżetowej

Zamieszczane są w nich:

a)plany finansowe agencji wykonawczych, instytucji gospodarki finansowej, państwowych funduszy celowych, państwowych osób prawnych będących j.s.f.p.

b)wykazy jed. otrzymujących dotacje, programów finansowanych z udziałem środków pomocniczych, limity zobowiązań z tytułu realizacji programów finansowanych z udziałem środków europejskich

c) plany wydatków b.p. na realizację projektów pomocy technicznej, programów finansowanych z udziałem środków europejskich

d)zestawienie programów wieloletnich w układzie zadaniowym

e)zestawienie zadań z zakresu administracji rządowej i zadań zleconych j.s.t. na podstawie odrębnych ustaw

f)zakres i kwoty dotacji przedmiotowych i podmiotowych

g)plan przychodów i rozchodów b.p.

h) podatkowe i nie podatkowe dochody b.p. wg rodzaju dochodu

9. Postanowienia jako część ustawy budżetowej

Element strukturalny u.b., postanowienia których obowiązek zamieszczenia wynika z :

-ustawy o fin. pub.

-innych ustaw

Obowiązek taki wynika np. z ustawy o systemie oświaty, o ustroju sądów powszechnych, o służbie cywilnej, o TK, O SN.

10. Ustrojowy aspekt budżetu państwa

A by można było mówić o Wieloletnim Planie Finansowym Państwa należy zwrócić uwagę na ustrojowy aspekt b.p. Budżet (treść, wykonanie, procedura uchwalania) stanowi instrument kontroli organów władzy publicznej oraz równoważenia jej zgodnie z zasadą trójpodziału władzy. Wśród tych organów szczególne relacje zachodzą na płaszczyźnie budżetowej między organami stanowiącymi a organami władzy wykonawczej, jak również władzy sądowniczej oraz TK i SN.

Ustrojowy aspekt b.p. zaobserwować można analizując tryb opracowania i uchwalania b.p. Czynności podejmowane w tym zakresie określane są mianem procedury budżetowej. Mają one zróżnicowany charakter. Są to zarówno czynności faktyczne (o charakterze analitycznym), jak również czynności mające charakter prawny (wyd. aktów prawnych). Przez procedurę budżetową rozumieć należy całokształt zasad postępowania w zakresie ustalania i uchwalania b.p., a także obejmujących zadania związane z wykonywaniem budżetu oraz kontrolowania jego wykonania. W pierwszej kolejności należy zająć się etapem ustalania budżetu, który obejmuje fazy:

-przygotowania projektu budżetu (opracowania)

-uchwalania budżetu państwa

Przygotowanie projektu b.p. regulowane jest przepisami działu IV ustawy o fin. pub. Przepisy te regulują procedurę tworzenia budżetu jako planu. W jej ramach określa się planowane dochody i wydatki w kwotach szczegółowych i ogólnych.

Istotne jest, iż przygotowanie projektu b.p. leży w kompetencjach władzy wykonawczej. Podstawą prac planistycznych są założenia projektu b.p. na rok następny. Przygotowuje je Min. Fin. i przedstawia RM. Założenia projektu b.p. uwzględniać muszą ustalenia przyjęte w Wieloletnim Planie Finansowym Państwa oraz kierunki działań przyjęte w Programie Konwergencji opracowywanym zgodnie z rozporządzenie RWE. Tym założeniom odpowiadać muszą materiały do projektu ustawy budżetowej, do opracowania których zobowiązani są dysponenci części budżetowych (wojewodowie, ministrowie). Dysponenci ci przygotowane przez siebie materiały zobowiązani są przedstawić Min. Fin. Niektóre z tych materiałów zobowiązani są przedstawić wskazani w ustawie:

- Min. Rozwoju regionalnego i Min. Rolnictwa gdy chodzi o programy finansowane z udziałem środków europejskich

Szczegółowy sposób, tryb i terminy opracowania materiałów określa Min. Fin. w specjalnym rozporządzeniu (nota budżetowa).

Opracowany w ten sposób projekt ustawy budżetowej, którego autorem jest Min. Fin., przedstawiany jest RM wraz z uzasadnieniem po wcześniejszym dokonaniu prac planistycznych w tym zakresie. Min. Fin. nie jest jednak władny do sporządzenia projektu ustawy budżetowej ingerując w zaplanowane dochody i wydatki niektórych organów władzy państwowej, lecz zobowiązany jest je włączyć do projektu bez możliwości własnej ingerencji. Dotyczy to podmiotów o szczególnym statusie prawno- finansowym:

a) Kancelarie: Sejmu Senatu, Prezydenta RP

b) TK

c)SN

d)NSA i wsa

e)KRS

f)sądownictwa powszechnego

g)RPO

h) IPN i innych

Kolejnym krokiem postępowania na drodze uchwalenia ustawy budżetowej jest podjęcie przez RM uchwały w sprawie projektu ustawy budżetowej. RM uchwalony projekt wraz z załącznikami na obowiązek przedstawić Sejmowi do 30 IX roku poprzedzającego rok budżetowy.

11. Wieloletni Plan Finansowy Państwa

Plan dochodów, wydatków, przychodów i rozchodów, który sporządzany jest na 4 lata budżetowe. Okres ten obejmuje również rok budżetowy.

Sporządzany jest w układzie który obejmuje cele ……….. i mierniki stopnia wykonania funkcji państwa. Obejmować musi cele średniookresowej strategii rozwoju kraju, a także politykę społeczno-gospodarczą rządu. WPFP uwzględniać musi w podziale na poszczególne lata takie elementy jak:

a)podstawowe wielkości makroekonomiczne (PKB)

b) kierunki polityki fiskalnej

c) prognozy dochodów i wydatków b.p.

d)kwotę deficytu i potrzeb pożyczkowych b.p. oraz źródeł ich finansowania

e)skonsolidowana prognoza bilansu sektora fin. pub.

f) kwotę państwowego długu pub.

WPFP stanowi podstawę przygotowania projektu ustawy budżetowej na kolejny rok budżetowy. Przepisy wskazują, że WPFP ma wyprzedzać przygotowanie projektu ustawy budżetowej.

Jednakże w szczególnie uzasadnionych przypadkach możliwe jest ………… wyższego poziomu deficytu. Sytuacja ta jest wyjątkiem od zasady, dlatego RM obowiązana jest przedstawić Sejmowi uzasadnienie stanu rzeczy.

Projekt WPFP przedstawiany przez Min. Fin. uchwalany jest przez RM, a więc przyjmuje formę prawną uchwały. WPFP jest także aktualizowany corocznie w drodze uchwały i uwzględnia prognozę na kolejne 3 lata. Aktualizacja ta polega na doprowadzeniu danych zawartych w WPFP do zgodności z ustawą budżetową na dany rok budżetowy. Rozwiązanie takie wskazuje, iż swym 4-letnim okresem WPFP obejmuje także bieżący rok budżetowy.

Do projektu ustawy budżetowej dołącza się nie tylko cele polityki społeczno-gospodarczej zawarte w WPFP. Obok nich RM dołącza także założenie makroekonomiczne na rok budżetowy i 3 kolejne lata dotyczące prognozy PKB, w tym wielkości eksportu, popytu krajowego (konsumpcji prywatnej i zbiorowej), nakładów brutto na środki trwałe. RM obowiązana jest dołączyć dane dotyczące poziomu cen dóbr konsumpcyjnych(?), kursu walut, przeciętnego wynagrodzenia, poziomu zatrudnienia i bezrobocia oraz salda obrotów bieżących. Ponad to do projektu ustawy budżetowej załącza się kierunki prywatyzacji majątku SP, plan majątku na rok budżetowy i na 2 kolejne lata państwowych jed. budżetowych, państwowych funduszy celowych, agencji wykonawczych, instytucji gospodarki budżetowej oraz państwowych osób prawnych sporządzanym w układzie zadaniowym.

W przypadku, gdyby RM z ważnych przyczyn nie mogła przedstawić Sejmowi projektu ustawy budżetowej w terminie do 30 IX roku poprzedzającego rok budżetowy, wówczas zobowiązana jest przedstawić w tym samym terminie projekt ustawy o prowizorium budżetowym. Jest to plan gospodarki finansowej państwa posiadający kształt i charakter prawny odmienny w pewnym stopniu od budżetu. Do budżetu upodabnia prowizorium zarówno treść, jaki i forma prawna. Różnice przejawiają się w tym, że prowizorium jest:

a)planem mniej szczegółowym

b)uchwalane na czas krótszy niż 1 rok budżetowy

c)przestaje obowiązywać z chwilą wejścia w życie ustawy budżetowej.

Celem prowizorium jest uniknięcie sytuacji, w której gosp. fin. państwa prowadzona byłaby przez pewien czas, w związku z brakiem ustawy budżetowej, bez żadnego obowiązującego planu, który dawałby podstawę prawną dokonywania wydatków i rozchodów, oraz pobierania dochodów i przychodów. Do projektu ustawy o prowizorium budżetowym stosuje się odpowiednio przepisy odnoszące się do projektu ustawy budżetowej. W przypadku ustawa budżetowa lub ustawa o prowizorium budżetowym nie zostaną ogłoszone przed 1 I, wówczas do czasu ogłoszenia odpowiedniej ustawy podstawą gosp. fin. państwa jest projekt ustawy budżetowej lub projekt ustawy o prowizorium budżetowym.

12. Uchwalenie budżetu państwa.

Projekt ustawy budżetowej przekazany do Sejmu podlega procedurze odnoszącej się do uchwalenia wszystkich ustaw. Odbywa się w 3 czytaniach. Pierwsze czytanie musi odbywać się na posiedzeniu plenarnym Sejmu. Obejmuje ono uzasadnienie projektu (expose budżetowe) wygłaszane przez Min. Fin. Projekt po pierwszym czytaniu trafia do komisji sejmowej. Drugie czytanie odbywa się po doręczeniu posłom sprawozdań komisji. W jego trakcje zgłaszane są poprawki, wnioski, w wyniku czego projekt może być ponownie przekazany do komisji. Jeśli takich wniosków i poprawek nie ma można przystąpić do trzeciego czytania. Obejmuje ono przedstawiane przez posła sprawozdawcę dodatkowego sprawozdania komisji, bądź też poprawę wniosków do projektu ustawy. Głosowanie projektu ustawy zwykłą większością głosów przy obecności co najmniej ½ liczy posłów zamyka trzecie czytanie. Sejm uchwalając ustawę budżetową nie jest związany projektem zgłaszanym przez RM. Może więc zmieniać ogólny poziom planowanych dochodów i wydatków b.p., oraz ich wzajemną relację i wewnętrzną strukturę dochodów i wydatków. Sejm może także zmienić (czego nie mógł zrobić Min. Fin.) poziom dochodów i wydatków podmiotów o szczególnym statusie prawnobudżetowym.

Istotnym ograniczeniem w zakresie możliwości oddziaływania przez Sejm na kształt ustawy budżetowej jest norma art. 220 KRP, która stanowi, że zwiększenie wydatków lub ograniczenie dochodów zaplanowanych przez RM nie może prowadzić do ustalenia przez Sejm większego deficytu budżetowego niż przewidziany w projekcie ustawy budżetowej. Oznacza to, że poziom deficytu budżetowego określony w projekcie RM jest dal Sejmu nieprzekraczalny. W praktyce możliwości zmiany wysokości dochodów i wydatków budżetu są dość niewielkie z uwagi na historyczną metodę tworzenia budżetu. Wydatki te kształtowane są przede wszystkim przez ustawy, które wyznaczają wysokość wynagrodzeń (o charakterze sztywnym) dotyczących świadczeń …………. Określają one ¾ wydatków budżetowych. Sytuację tą może zmienić tzw. budżet zadaniowy.

Uchwaloną przez Sejm ustawę budżetową Marszałek Sejmu przesyła do Senatu. Tam kierowana jest do komisji, gdzie po rozpatrzeniu ustawy przygotowywane są poprawki, no co ma 20 dni. Senat może też przyjąć ja bez zmian. Nie może jej jednak odrzucić. Jeżeli w ciągu 20 dni nie podejmie stosownej uchwały, ustawę budżetową uznaje się za uchwalona w brzmieniu przyjętym przez Sejm. Poprawki przyjęte prze Senat powodują powrót ustawy do Sejmu, który po pracach w komisji przyjmuje je w całości, części lub odrzuca.

Marszałek Sejmu przedstawia ustawę Prezydentowi, który na mocy art. 224 ma obowiązek podpisać ją w ciągu 7 dni. Prezydent nie ma uprawnienia do zawetowania ustawy budżetowej, ale przed podpisaniem może zwrócić się do TK o stwierdzenie zgodności ustawy z Konstytucją. TK musi orzec w tej sprawie w ciągu 2 miesięcy. Jeżeli zostanie uznana za zgodną z KRP, to Prezydent nie może odmówić jej podpisania. Jeżeli jest niezgodna z KRp, to Prezydent zobowiązany jest odmówić jej podpisania. Po podpisaniu Prezydent zarządza jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw.

KRP zawiera rozwiązania prawne skracające prace parlamentarne nad ustawą budżetową.

13. Wykonanie budżetu państwa.

Ogół czynności polegających na pobieraniu dochodów publicznych i przychodów za źródeł i w proporcjach wynikających z ustawy budżetowej oraz dokonywaniu wydatków publicznych i rozchodów na cele i w kwotach ustalonych w budżecie.

Pod tym pojęciem rozumie się nie tylko gromadzenie dochodów i dokonywanie wydatków (przychodów i rozchodów), ale także dokonywanie operacji związanych z zaciąganiem i spłatą Państwowego Długu Publicznego, jak również dokonywanie zmian w …………… i wreszcie operacje związane z zamknięciem rachunków budżetowych.

W toku wykonywania budżetu państwa przestrzegane być powinny określone zasady, które są ujęte w art. 164 ustawy o fin. pub.

a) zasada terminowości dokonywania dochodów budżetowych- określona w ust. ….. umożliwia ustalanie, pobieranie i odprowadzanie dochodów budżetu państwa

b)zasada legalizmu - obowiązek dokonywania wydatków w granicach kwot określonych w planie finansowym z uwzględnieniem prawidłowo dokonanych przeniesień

c) zasada celowości- dokonywanie wydatków budżetu zgodnie z ich przeznaczeniem, w sposób celowy i oszczędny przy osiągnięciu najlepszych efektów z danych dochodów (efektywność)

d) zasada wyboru najkorzystniejszej oferty- realizacja zadań budżetowych z uwzględnieniem przepisów o zamówieniach publicznych

14. Wykonawcy budżetu państwa.

Podmioty które realizują normy zawarte w ustawie budżetowej można podzielić na 2 grupy:

a)wykonawcy bezpośredni- te organy państwowe i podlegające im jednostki organizacyjne, które same gromadzą dochody na rzecz budżetu i same dokonują wydatków z zasobów budżetu. Niektóre z tych jednostek powołane są dal gromadzenia dochodów dla budżetu państwa (naczelnicy urzędów skarbowych celnych), a inne dla dokonywania wydatków ( w zasadzie).

b)wykonawcy pośredni- organy władzy państwowej, które sprawują nadzór/ kontrolę nad wykonaniem budżetu państwa (części i całości). Wykonywaniem budżetu jako całości kieruje RM. Ogólna kontrolę realizacji dochodów budżetu państwa oraz poziomu deficytu budżetowego sprawuje Min. Fin. Również nadzór i kontrolę nad wyk. budżetu państwa pełnią dysponenci poszczególnych części budżetowych w zakresie podległych im jednostek organizacyjnych. Są nimi ministrowie, kierownicy urzędów centralnych, wojewodowie i inne podmioty.

Specyficzna grupą wykonawców budżetu są banki. Sprawują one kasową obsługę budżetu. Polega ona na prowadzeniu rachunków bankowych na których gromadzone są zasoby budżetowe, na które przyjmowane są wpłaty środków pieniężnych i z których następnie dokonywane są wypłaty na zlecenie upoważnionych podmiotów.

Metoda kasowa- wydatki i rozchody możliwe są do zrealizowania tylko wtedy, gdy na rachunkach bankowych znajdują się odpowiednie środki pieniężne. Jeżeli budżet zasilany jest dochodami (pieniężnymi), mogą być realizowane wydatki budżetowe.

Dla obsługi budżetu państwa w zakresie środków finansowych prowadzone są następujące rachunki bankowe:

a)centralny rachunek bieżący b.p.

b)rachunki bieżące państwowych jed. budżetowych

c) rachunki bieżące urzędów obsługujących organy podatkowe

d) rachunki bieżące państwowych funduszy celowych

e)rachunki pomocnicze

f)rachunki bieżące państwowych jed. budżetowych mających siedzibę poza granicami RP

Rachunki a-e prowadzone są przez NBP i BGK.

Najważniejszym z rachunków jest a. Na tym rachunku gromadzi się dochody b.p. Z tego rachunku przekazywane są środki na rachunki bieżące jed. budżetowych celem umożliwienia tym jed. dokonywanie dalszych wydatków.

15. Zasady dysponowania środkami budżetowymi.

Środki gromadzone na rachunkach bankowych zawierają zasoby środków publicznych, które w trakcie wykonywania b.p. są wydatkowane wg. Procedury określonej w rozdziale V ustawy o fin. pub. (art. 146-183)

Procedury te regulują:

a)uruchamianie środków publicznych- odbywa się poprzez przekazywanie środków pieniężnych z centralnego rachunku bieżącego b.p. na rachunki bieżące państwowych jed. budżetowych. Środki te przekazuje okresowo, składając odpowiednie dyspozycje NBP lub BGK, Min. Fin. podmiotom nazywanych dysponentami głównymi (1 stopnia). SA nim dysponenci części budżetowych. Mogą oni dysponować jedną lub wieloma częściami b.p., natomiast realizują oni swe zadania publiczne, które określone zostały w ustawie o działach adm. pub.

Uruchamianie środków publicznych powinno następować zgodnie z harmonogramem dochodów, wydatków, przychodów i rozchodów państwa.

Dysponenci główni to jed. organizacyjne dal których ustanowiono w b.p. odrębne części budżetowe, które zasilane są bezpośrednio z centralnego rachunku bieżącego, którym dysponuje Min. Fin. Mogą oni wykorzystywać przekazane im na rachunki bankowe środki pieniężne i dokonywać wydatków w granicach przewidzianych ich planem finansowym. Pozostałą część środków pieniężnych władne są przekazywać na rachunki bankowe.

Dysponenci 2 stopnia- otrzymują oni środki pieniężne na realizację zaplanowanych zadań dokonując wydatków w granicach przewidzianych ich planami finansowymi. Pozostałą część zobowiązane są przekazać jednostkom podporządkowanym, w celu realizacji zaplanowanych dla nich zadań( czyli dysponentom 3 stopnia). Ci nie maja prawa dalszego przekazywania środków pieniężnych innym jednostkom budżetowym. Niekiedy otrzymują oni środki od dysponentów 1 stopnia.

Dysponenci środków budżetowych tworzą hierarchiczną strukturę, z której wynika podporządkowanie finansowe.

b)blokowanie planowanych wydatków- jest to okresowy lub obowiązujący do końca roku budżetowego:

-zakaz dysponowania całością lub częścią wydatków budżetowych

-wstrzymywanie przekazania środków na realizację zadań finansowanych z budżetu państwa

Decyzja o blokowaniu może być podjęta w przypadku stwierdzenia niegospodarności w jednostce budżetowej, opóźnienia w realizacji zadań, nadmiaru posiadanych środków, naruszenia zasad gospodarki finansowej. Decyzje o blokowaniu wydatków może podjąć Min. Fin. w zakresie całego b.p., natomiast w odniesieniu do poszczególnych części budżetowych decyzję tą mogą podjąć poszczególni dysponenci części budżetowych. Min. Fin. nie może zablokować wydatków podmiotów o szczególnym statusie prawnobudżetowym.

Blokowanie wydatków jest aktem administracyjnym podejmowanym w celu uniemożliwienia dokonywania wydatków przez dana jed. organizacyjna. Akt taki nie powoduje zmian w treści budżetu państwa.

Odrębnie należy potraktować uprawnienia do blokowania planowanych wydatków które przysługują RM. Rząd może w przypadku zagrożenia realizacji ustawy budżetowej dokonać zablokowania na czas określony planowanych wydatków b.p. albo też do końca roku budżetowego. Oznacza to zakaz dysponowania częścią lub całością planowanych wydatków. W tym celu RM wydaje rozporządzenie.

Sytuacje tego rodzaju, gdy tempo dokonywanych wydatków będzie większe niż tempo gromadzonych dochodów, blokowanie wydatków będzie więc miało na celu utrzymanie równowagi pomiędzy globalnie gromadzonymi dochodami a wydatkami w trakcie roku budżetowego. Przyczyna jest najczęściej nieprawidłowość po stronie realizacji dochodów budżetowych, a także nadmierne dokonywanie wydatków ( nie znajdujących pokrycia w bieżących dochodach).

16.Zmiany w budżecie w toku jego wykonywania.

Konsekwencją dyrektywnego charakteru b.p. jest to, że budżet co do zasady powinien być wykonywany w kształcie, w jakim został uchwalony. Konsekwentne wykonywanie postanowień zawartych w budżecie może czasem okazać się nieracjonalne, np. gdy zaplanowane cele okazały się nieaktualne lub wymagające mniejszych/ większych nakładów, lub gdy pojawiły się inne doniosłe cele, na które nie zaplanowano wydatków.

Ustawodawca wprowadził możliwość reagowania:

a)poprzez umożliwienie w trakcie roku budżetowego dokonywania zmian drogą nowelizacji ustawy budżetowej. Dokonuje się tego w trybie określonym dal uchwalania ustawy budżetowej.

b)możliwość blokowania wydatków budżetowych

c) możliwość dokonywania zmian poprzez przenoszenie wydatków budżetowych między poszczególnymi podziałkami klasyfikacji budżetowej przez ściśle określone podmioty wykonujące budżet

d) w razie nieprzewidzianych potrzeb finansowych mogą uruchamiane być środki zgromadzone w rezerwach budżetowych.

Zmiany z punktu c-> virement- jest to prawna możliwość dokonywania zmian w budżecie polegająca na przenoszeniu wydatków pomiędzy podziałkami klasyfikacji budżetowej. Przeniesień tych dokonywać mogą dysponenci części budżetowych pomiędzy rozdziałami i paragrafami klasyfikacji budżetowej, lecz wyłącznie w ramach danej części i działu b.p. Dysponenci ci mogą upoważnić do dokonania przeniesień w obrębie jednego rozdziału kierowników podległych im jednostek organizacyjnych. Przeniesienie, które spowodowało by zmianę …………. Majątkowych wymaga zgody Min. Fin. Nie jest dopuszczalne przeniesienie wydatków które spowodowałyby zwiększenie wydatków na wynagrodzenia oraz innych przekraczających 5% zaplanowanych w dotychczasowej kwocie.

Zasady ulegają osłabieniu w sytuacji wprowadzenia stanu nadzwyczajnego. Wówczas RM może dokonać przeniesień między częściami i działami b.p. w celu ……………….

17. Rezerwy budżetowe.

Przejawem elastyczności gospodarczej budżetu jest również możliwość tworzenia, zawiązywania rezerw budżetowych. Są to środki publiczne zaplanowane w budżecie, których przeznaczenie m momencie uchwalania budżetu nie jest do końca określone ani też znane. Rezerwy mają więc umożliwić wykonanie budżetu w sytuacjach nieprzewidzianych np. gdy środki zaplanowane na dany rodzaj wydatków okazały się niewystarczające, bądź w sytuacji, gdy na określone cele wydatki w ogóle nie zostały zaplanowane. Tymczasem dokonanie takich wydatków okazuje się w trakcie roku budżetowego celowe. Rezerwy budżetowe zapewnić więc maja określoną elastyczność budżetu w trakcji jego wykonywania. Ustawa o fin. pub. w art. 154 i 155 stwarza podstawy prawne zawiązania rezerwy budżetowej. Wśród nich wyróżnia się:

a)rezerwy celowe- tworzone w sytuacji, gdy w czasie projektowania i uchwalania ustawy budżetowej, określone są wprawdzie ogólne cele i zadania, lecz nie można określić środków potrzebnych na ich realizację, a więc nie można dokonać szczegółowego podziału określonych wydatków na poszczególne pozycje klasyfikacji budżetowej. Środki publiczne objęte rezerwa celową mogą być przeznaczone tylko i wyłącznie na cel, na który zostały zawiązane zgodnie z klasyfikacją wydatków. Podziału rezerw celowych dokonuje Min. Fin. w porozumieniu z właściwymi ministrami w terminie o 15 X roku budżetowego, a niekiedy w terminie do 20 XII. O podział rezerw celowych występują do Min. Fin. właściwi ministrowie lub inni dysponenci części budżetowych. Niektórymi rezerwami celowymi dysponuje RM, wówczas, gdy w związku ze zmianami organizacyjnymi w państwowych jednostkach budżetowych następuje zwiększenie wynagrodzeń.

b)rezerwa ogólna- powinna być zawiązana na pokrycie wydatków nadzwyczajnych i nieprzewidzianych w b.p. Może być przeznaczona na realizację różnych wydatków. Kwotą dysponuje RM, która może upoważnić Prezesa RM a także Min. Fin. do dysponowania tą rezerwą.

18. Układy wykonawcze budżetu.

Uchwalony przez Sejm b.p. z uwagi na jego ogólny charakter w zakresie kwot dochodów i wydatków, przychodów i rozchodów, nie może być praktycznym dokumentem służącym prowadzeniu gospodarki budżetowej. Brak mu bowiem dostatecznego stopnia szczegółowości. Dochody przedstawione w ustawie budżetowej ujęte są w podziale na ważne źródła oraz części i działy klasyfikacji budżetowej, natomiast wydatki ujęte są w poszczególnych częściach, działach i rozdziałach klasyfikacji budżetowej. Niezbędne więc wydaje się szczegółowej ujęcie dochodów i wydatków, przychodów i rozchodów. Są one zawarte w tzw. układach wykonawczych budżetu. Są to dokumenty planistyczne sporządzone na podstawie ustaleń zawartych w ustawie budżetowej przez dysponentów poszczególnych części budżetowych. Sporządzone są w terminie 21 dni od ogłoszenia ustawy budżetowej z uwzględnieniem klasyfikacji budżetowej, a więc w podziale na części, działy, rozdziały i paragrafy klasyfikacji budżetowej.

19. Kontrola wykonania budżetu państwa.

Wykonanie budżetu podlega kontroli Sejmu. Kontrola ta rozpoczyna się już w trakcie wykonywania budżetu. Natomiast właściwa kontrola (zgodnie z art. 182) dokonuje się po jego zakończeniu. RM obowiązana jest przedstawić Sejmowi i NIK roczne sprawozdanie z wykonania ustawy budżetowej w terminie do 31 maja roku następnego. Do tego dokumentu obowiązana jest również dołączyć szereg informacji i sprawozdań np. ocenę wyników mikro i makroekonomicznych. Natomiast samo sprawozdanie z wykonania budżetu powinno zawierać informacje o dochodach, wydatkach, nadwyżce albo deficycie sektora fin. pub., przychody i koszty państwowych funduszy celowych, agencji wykonawczych, instytucji gospodarki budżetowej. Do sprawozdania dołącza się również szereg dokumentów , a wśród nich inf. o przebiegu wykonania wieloletniego Planu Finansowego Państwa, ale również omówienie wielkości środków własnych UE i inne. Obowiązek złożenia tego sprawozdania wynika z art. 226 ust.1 KRP

Sprawozdanie z wykonania budżetu rozpatrywane jest przez Sejm (podczas prac komisji sejmowych- tych samych, które zajmowały się projektem b.p.). Sejm obowiązany jest rozpatrzeć przedstawione sprawozdanie zapoznając się równocześnie z opinią NIK. Musi to uczynić w ciągu 90 dni od dnia przedstawienia sprawozdania. Prace nad sprawozdaniem z wykonania ustawy budżetowej Sejm wieńczy uchwałą o udzieleniu lub odmowie udzielenia RM absolutorium. Absolutorium jest treścią woli Sejmu i udzielenie go ma wyłącznie charakter formalny.

20. Finanse samorządu terytorialnego.

Podstawą gospodarki fin. j.s.t jest uchwała budżetowa podejmowana na każdy rok budżetowy. Składa się z 2 członów:

a)budżet j.s.t

b)załączniki

Budżet jest rocznym polanem finansowym dochodów i wydatków, przychodów i rozchodów danej jednostki. Będą to więc dochody i wydatki, przychody i rozchody w odniesieniu do gminnych organów stanowiących i wykonawczych (Rada gminy, wójt/prezydent/burmistrz), a także jednostek im podległych, oraz dochody i wydatki, przychody i rozchody gminnych zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych, gminnych jednostek budżetowych, gminnych funduszy celowych.

Natomiast w odniesieniu do budżetów powiatów będą to dochody i wydatki, przychody i rozchody Rady Powiatu, Zarządu Powiatu oraz jednostek organizacyjnych bezpośrednio im podległych, jak również samorządowych zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych, samorządowych jednostek budżetowych.

Podobnie jest w przypadku województwa-> dochody i wydatki, przychody i rozchody Sejmiku Woj., Zarządu Woj. itp.

Budżet j.s.t określa łączną kwotę planowanych dochodów danej j.s.t., wyodrębniając wyraźnie dochody bieżące i majątkowe. Określa również łączna kwotę wydatków j.s.t. z wyodrębnieniem bieżących i majątkowych. W budżecie musi być także ujęta kwota zaplanowanego deficytu wraz ze źródłami jego finansowania albo nadwyżki budżetowej wraz ze wskazaniem jej przeznaczenia. Budżet j.s.t musi także określać łączna kwotę przychodów i rozchodów danej j.s.t. a także inne postanowienia.

Ustawodawca przewiduje w ramach budżetu j.s.t wyraźne rozdzielenie dochodów u wydatków bieżących oraz dochodów i wydatków majątkowych.

Na treść uchwały budżetowej j.s.t składają się także załączniki. Zgodnie z art. 214 w załącznikach zamieszcza się zestawienie planowanych kwot dotacji udzielonych z budżetu j.s.t., a także planowanych dochodów szkół i innych jednostek organizacyjnych ze sfery oświaty. W załączniku budżetu znajdują się koszty ponoszone w wyniku utrzymywania zakładów budżetowych.

21. Dochody budżetów j.s.t.

22. Wydatki budżetów j.s.t.

Można sklasyfikować z uwzględnieniem różnych kryteriów:

a)przedmiot- wydatki budżetu j.s.t. można podzielić na kilka grup:

-wydatki na administrację samorządową- wydatki związane z utrzymaniem obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz obiektów administracyjnych, finansowanie utrzymania porządku publicznego, ochrony ładu przestrzennego, ochrony przeciwpożarowej

- wydatki na oświatę i kulturę- szkoły i inne placówki oświatowo-wychowawcze, kultury (biblioteki, inne ośrodki upowszechniania kultury), instytucje kultury (teatr, filharmonia) i wydatki na finansowanie kultury fizycznej, sportu, turystyki, rekreacji

-wydatki na urządzenia socjalne- związane z finansowaniem ochrony zdrowia, pomocy społecznej, wspieranie osób niepełnosprawnych, przeciwdziałanie bezrobociu, aktywizacja rynku pracy

-wydatki na gospodarkę komunalną- utrzymanie wodociągów, zaopatrzenie w wodę, kanalizację, utrzymanie czystości, wysypiska, zaopatrzenie w energię elektryczna, drogi publiczne i transport, wydatki na geodezję, kartografię, gospodarkę nieruchomościami i gospodarkę wodną

- wydatki na obsługę długu publicznego- związane z oprocentowaniem pożyczek, kredytów, wykupem obligacji, opłaty bankowe związane z pożyczkami i kredytami, wydatki związane z emisją komunalnych papierów wartościowych

b)kryterium ekonomiczne

- wydatki bieżące

-wydatki majątkowe

-wydatki związane z obsługą długu publicznego

23. przychody i rozchody budżetów j.s.t.

Obok dochodów i wydatków w budżecie j.s.t. ujęte są również przychody i rozchody.

Różnica między dochodami z wydatkami musi być pokryta z przychodów. Służy to zrównoważeniu budżetu.

(rysunek z wykładu)

24. Procedura uchwalania budżetu j.s.t.

Zgodnie z ustawą o fin. pub. inicjatywa złożenia projektu uchwały budżetowej przysługuje wyłącznie zarządowi j.s.t. inicjatywa ta odnosi się również do prowizorium budżetowego, a także do uchwały o zmianie uchwały budżetowej.

Natomiast tryb prac nad projektem uchwały budżetowej określa organ stanowiący j.s.t. przyjmując w tej sprawie stosowna uchwałę. Musi ona zawierać wytyczne co do stopnia szczegółowości budżetu j.s.t, terminy obowiązujące podczas prac nad projektem, musi wskazywać na wymogi dotyczące uzasadnienia , a także rodzaj materiałów informacyjnych, które organ wykonawczy ma obowiązek przedłożyć organowi stanowiącemu j.s.t. wraz z projektem uchwały budżetowej.

Projekt uchwały budżetowej sporządza zarząd j.s.t. Również organ wykonawczy ma obowiązek przedłożyć projekt:

-organowi stanowiącemu j.s.t.

-Regionalnej Izbie Obrachunkowej, celem zaopiniowania, do 15 XI roku poprzedzającego rok budżetowy.

Opinię RIO organ wykonawczy musi przedstawić organowi stanowiącemu j.s.t. przed uchwaleniem budżetu. Jednocześnie wraz z projektem uchwały budżetowej organ wykonawczy obowiązany jest przedłożyć organowi stanowiącemu j.s.t. i RIO uzasadnienie do uchwały oraz materiały, o których stanowi uchwała organu stanowiącego w sprawie trybu i prac nad projektem uchwały budżetowej.

Uchwałę budżetową podejmuje organ stanowiący. Obowiązany jest to uczynić przed rozpoczęciem roku budżetowego. Nie jest to obowiązek bezwzględny, gdyż ustawa dopuszcza w uzasadnionych przypadkach przyjęcie uchwały w terminie późniejszym (do 31 I roku budżetowego). Do czasu podjęcia uchwały budżetowej w tym terminie podstawą gospodarki finansowej danej j.s.t jest projekt uchwały budżetowej przedstawiony przez organ wykonawczy. Podczas prac nad uchwałą budżetową organ stanowiący może dokonywać zmian pomiędzy dochodami, wydatkami, przychodami i rozchodami zaplanowanymi przez organ wykonawczy, jednakże (analogicznie jak w pracach na b.p.) organ stanowiący j.s.t. nie może bez zgody organy wykonawczego wprowadzić w projekcie uchwały budżetowej j.s.t. zmian, które spowodowałyby zmniejszenie dochodów albo zwiększenie wydatków przy jednoczesnym zwiększeniu deficytu budżetowego j.s.t.

Jeżeli w terminie do 31 I organ stanowiący nie podejmie uchwały budżetowej wówczas budżet j.s.t. (w zakresie zadań własnych i zleconych) określa RIO. Robi to do końca lutego roku budżetowego. Do tego czasu podstawą gospodarki budżetowej jest projekt uchwały budżetowej.

25.Ograniczenia co do projektu uchwały budżetowej j.s.t.

Ustawa o fin. pub. wprowadza pewne ograniczenia dla org. stanowiącego j.s.t. co do kształtu przedstawionego przez org. wykonawczy projektu uchwały budżetowej. Organ stanowiący j.s.t. nie może wprowadzić do projektu uchwały budżetowej zmian, które powodowałyby zmniejszenie dochodów lub zwiększenie wydatków przy jednoczesnym zwiększeniu deficytu budżetowego. Po drugie org. stanowiący j.s.t. nie może uchwalić budżetu, w którym planowane wydatki bieżące są wyższe niż planowane dochody bieżące (powiększone o nadwyżkę budżetową z lat ubiegłych i wolne środki). To drugie ograniczenie ma inny charakter, gdyż przepis art. 242 wprowadza podział budżetu j.s.t. na budżet bieżący i budżet majątkowy. Przepis ten mówi bowiem, że nie można uchwalić budżetu j.s.t. z deficytem w zakresie jego bieżących dochodów i wydatków.

26. Wieloletnia Prognoza Finansowa j.s.t.

Jak wiadomo budżet j.s.t. swą treścią obejmuje planowane kwoty dochodów bieżących i dochodów majątkowych, jak również wydatków bieżących i majątkowych. Ustawa o fin. pub. wprowadza jednak obowiązek uwzględniania w planowaniu budżetowym wielkości dochodów bieżących i wydatków bieżących oraz dochodów majątkowych i wydatków majątkowych ujętych w Wieloletniej Prognozie Finansowej. WPF to uchwała org. stanowiącego, zawierająca w swej treści:

a) dochody bieżące i wydatki bieżące budżetu danej j.s.t.,

b)dochody majątkowe i wydatki majątkowe budżetu danej j.s.t

c)Wynik budżetu danej j.s.t <?>

d) przeznaczenie nadwyżki albo sposób sfinansowania deficytu

e)przychody i rozchody budżetu danej j.s.t.

f)kwotę długu danej j.s.t.

Ta prognoza finansowa przybiera konstrukcję zadaniową, bowiem w załączniku do uchwały w sprawie WPF określa się:

a) nazwę i cale przedsięwzięcia

b) jednostkę organizacyjna odpowiedzialną za realizację przedsięwzięcia

c)okres jego realizacji

d)łączne nakłady finansowe przedsięwzięcia

e)limity wydatków w poszczególnych latach

f) limity zobowiązań

Inicjatywa sporządzenia projektu uchwały o której mowa należy wyłącznie do zarządu danej j.s.t. Uchwałę tą podejmuje organ stanowiący. WPF obejmuje okres roku budżetowego oraz co najmniej 3 kolejnych lat. Należy zwrócić uwagę na wzajemne relacje budżetu danej j.s.t. a WPF. Ustawodawca wskazuje w tym zakresie, iż wartości przyjęte w budżecie i WPF powinny być zgodne (co najmniej w zakresie wyniku budżetu oraz związanych z nim kwot przychodów i rozchodów, oraz długu j.s.t.)

27. Zasady budżetowe.

Mogą być rozumiane wielorako. Po pierwsze mogą być postrzegane jako postulaty wysuwane przez doktrynę pod adresem gospodarki budżetowej mające zapewnić prawidłową realizację zadań. Tak rozumiane zasady budżetowe nie mają charakteru normatywnego, gdyż nie wypływają one z obowiązujących norm prawnych. Mogą służyć wykładni przepisów prawa, które takie zasady zawierają. W praktyce stosowania prawa obowiązuje posługiwanie się tylko zasadami systemu prawa, a nie postulatami skierowanymi pod jego adresem. Przy powoływaniu się na zasadę systemu prawa należy bowiem wskazać zawsze na konkretny przepis wyrażający daną zasadę lub przepis, z którego ta zasada niewątpliwie wynika. Ważne jest aby obowiązujące przepisy nie zawierały ich zaprzeczenia. Odnosząc uwagi te na grunt finansów publicznych należy powiedzieć, iż konkretna zasada budżetowa jest swoista normą prawną, mającą moc na równi z innymi przepisami fin. pub., bądź ze względu na swój indywidualny wyraz (wówczas mówimy o zasadzie skodyfikowanej), bądź ze względu na moc obowiązującą poszczególnych przepisów ustawowych, których ta zasada jest uogólnieniem (zasada nie skodyfikowana).

Po drugie treść i liczba zasad budżetowych bywa różnie ujmowana, zależnie od sposobu artykułowania przez ustawodawcę, od miejsca, czasu, warunków w jakich te zasady są sformułowane oraz konkretnych rozwiązań prawnych. Do najważniejszych zasad należy zaliczyć zasadę: jawności, uprzedniości, roczności, jedności budżetowej, zupełności, równowagi budżetowej, szczegółowości budżetowej i inne

I. Zasada jawności budżetu- należy rozpatrywać w szerszym kontekście prawnym, a mianowicie na tle zasady jawności i przejrzystości finansów publicznych. Zasada jawności budżetu jest jedynie refleksem zasady jawności całej gospodarki finansowej państwa. Zasadzie te poświęcone są przepisy rozdziału IV ustawy o finansach publicznych, art. 33 i następne.

Gospodarka środkami publicznymi jest jawna. Kolejne przepisy wskazują na instrumenty służące realizowaniu tej zasady. Po pierwsze zasada ta przejawia się w jawności debaty budżetowej w Sejmie i Senacie oraz j.s.t., w jawności debaty nad sprawozdaniem z wykonania ustawy budżetowej w Sejmie i debat nad sprawozdaniami z wykonania uchwał budżetowych j.s.t. Po drugie podanie do publicznej wiadomości kwot dotacji udzielanych z budżetu państwa j.s.t., funduszy celowych. Po trzecie jawność debaty nad projektem uchwały w sprawie WPF j.s.t., zapewnienie radnym danej j.s.t. dostępu do danych księgowych, sprawozdań, informacji o wynikach przeprowadzonej kontroli, udostępnienie przez NFZ informacji o kontraktach, udostępnienie przez jed. sektora finansów publicznych wykazu podmiotów , którym udzielona została dotacja lub którym umorzona została należność wobec j.s.t. Zasada jawności przejawia się w tym, że Min. Fin. obowiązany jest podać do publicznej wiadomości dane z wykonania budżetu, dane dotyczące operacji finansowych. Dyrektor Izby Skarbowej obowiązany jest ogłosić w Wojewódzkim Dzienniku Urzędowym wykaz osób fizycznych, prawnych, jed. organizacyjnych nie posiadających osobowości prawnej którym umorzono należności podatkowe, odsetki za zwłokę lub wydatki prolongacyjne przekraczające 5000 zł wraz z podaniem kwot i przyczyn. Min. Fin. ma obowiązek ogłosić w Monitorze Polskim kwotę i relację do PKB państwowego długu publicznego, a także długu Skarbu Państwa , jak również niewymagalnych zobowiązań z tytułu poręczeń i gwarancji udzielonych przez SP, według stanu na koniec roku budżetowego.

II Zasada uprzedniości budżetu ma swoje odzwierciedlenie w przepisach ustawy o finansach publicznych wskazujących na konieczność uchwalania budżetu państwa i j.s.t. przed zakończeniem roku budżetowego. Budżet jest planem finansowym obejmującym przyszłe dochody i wydatki państwa oraz j.s.t. Źródłem dla tej zasady jest art. 141, oraz art. 239- uchwałę budżetową organ stanowiący j.s.t. podejmuje przed rozpoczęciem roku budżetowego. Zasada ta zawiera liczne wyjątki. Przepisy ustawy o finansach publicznych przewidują możliwość uchwalenia budżetu państwa w terminie po 31 grudnia roku poprzedzającego rok budżetowy. Zasada ta doznaje wyłomu w odróżnieniu od uchwalania budżetu j.s.t.

III Zasada roczności budżetu wskazuje na zasięg czasowy obowiązywania tego planu finansowego. Przepisy ustawy o fin. pub. wskazują, iż okresem budżetowym jest rok kalendarzowy. Zasada ta wynika również z założeń ustrojowo- politycznych. Parlamentowi i organowi stanowiącemu j.s.t. należy zagwarantować ciągłość i stałość decyzji i kontroli w zakresie gospodarki budżetowej. Zasada ta niesie za sobą istotne konsekwencje dal gospodarowania środkami publicznymi. Wygaśnięcie roku budżetowego powoduje bowiem brak możliwości dalszego wydatkowania i gromadzenia dochodów budżetowych w okresie po upływie danego roku budżetowego. Zasadę roczności wywieść można z art. 109 ust 3 i 4 ustawy o fin. pub. Natomiast o braku możliwości wykorzystania środków budżetowych po upływie roku budżetowego stanowi art. 168, a przede wszystkim art. 181 ust 1, który stanowi, że niezrealizowane kwoty budżetu państwa wygasają co do zasady z upływem roku budżetowego. Od tej zasady ustawodawca przewiduje szereg wyjątków. Art. 161 ust. 2 stanowi, iż środki nie wykorzystane ramach zaciągniętego zobowiązania wieloletniego nie podlegają zwrotowi do 31 grudnia danego roku i traktowane są jako środki nie wygasające, podlegające zwrotowi najpóźniej do 30 czerwca kolejnego roku. Ponad to RM może wydawać w drodze rozporządzenia wytyczne dotyczące zasad zaciągania zobowiązań na okres dłuższy niż rok podatkowy.

IV Zasada jedności budżetu może być rozpatrywana w dwóch aspektach:

a)zasada jedności w sensie formalnym- przybiera postać żądania, aby każdy związek publicznoprawny miał własny, jeden i tylko jeden, budżet, czyli aby miał jedno i tylko jedno zestawienie planowanych dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów, sporządzone w jednym dokumencie- planie finansowym uchwalonym przez organ stanowiący. Zasada ta powstała jako wyraz politycznego postulatu parlamentu zmierzającego do zapewnienia sobie łatwiejszej kontroli funkcjonowania finansów publicznych. Przestrzeganie tej zasady umożliwia bowiem jednoznaczne i proste stwierdzenie istnienia lub nie istnienia równowagi budżetowej. Wynika, iż zasada ta ma charakter normatywny. Znajduje odzwierciedlenie w przepisach ustawy o fin. pub., przepisach ustaw ustrojowych o samorządzie gminy, samorządzie powiatu i samorządzie województwa. Przepisy te stanowią, iż na szczeblu budżetu państwa uchwalany jest jeden i tylko jeden budżet, podobnie jak na szczeblu j.s.t. Każda gmina, powiat i województwo uchwalają jeden i tylko jedne budżet. Zasada ta jest przestrzegana w polskim porządku prawnym.

Niemniej jednak są przypadki, kiedy ta zasada nie jest lub nie była przestrzegana. Oznacza to uchwalanie kilku aktów normatywnych określających dochody i wydatki oraz przychody i rozchody przez organy państwa, np. W Belgi. Tworzenie budżetów zwyczajnych i nadzwyczajnych, tworzenie budżetów wydatków bieżących i inwestycyjnych to kolejne przykłady łamania tej zasady. W Polsce- budżety administracji, budżety wojskowe w poszczególnych latach. Łamanie tej zasady może się przejawiać w odrębnym uchwalaniu budżetu państwowego i budżetu dodatkowego.

b) zasada jedności w sensie materialnym- wyraża się ona w konieczności tworzenia ze wszystkich dochodów budżetowych jednego wspólnego zasobu środków pieniężnych służących pokryciu wydatków budżetowych, bez wiązania poszczególnych dochodów z konkretnymi wydatkami. Ta zasada ma również charakter zasady prawnej, gdyż na niej opiera się gospodarka finansowa środków budżetowych. Wydatkowane na poszczególne cele dochody budżetowe nie wiążą się z określonymi dochodami. Merytoryczny sens tej zasady można określić inaczej ->zakaz przeznaczania określonych rodzajów dochodów na określone cele np. wiązanie wydatków na potrzeby związane z utrzymaniem dróg publicznych z dochodów płynących z tytułu podatku od środków transportowych. Zasada ta uniemożliwia żądanie, aby określone dochody przeznaczać na określone cele (zadania). Złamanie oznaczałoby brak możliwości efektywnego wykorzystywania środków budżetowych, braku możliwości ich wykorzystywania w pełnych rozmiarach. Od zasady tej ustawodawca przewiduje wyjątki. W odniesieniu do finansowania z budżetu państwa gmin ( w których wskaźnik g jest większy niż 150%) obowiązane są dokonywać wpłat do budżetu państwa. Zgodnie z art. 29 ust. 1 ustawy o dochodach j.s.t. wpłaty te mają z góry określone przeznaczenie. Nie mogą być kierowane na żadne inne zadania ani część równoważącą subwencji ogólnej gmin. Podobne regulacje dla powiatów i województw ujęte są w art. 30 i 31 tej ustawy.

V Zasada zupełności budżetu- zmierza do tego, by wszystkie dochody i wydatki, przychody i rozchody publiczne ujęte były w budżecie państwa lub budżecie j.s.t. Oznacza to, iż poza budżetem nie powinny się znajdować planowane dochody i wydatki, przychody i rozchody. Realizacja tej zasady oznaczałaby w praktyce istnienie tylko jednego planu finansowego, jakim jest budżet państwa i budżet j.s.t.

Przesądza kwestie zasięgu, roli i miejsca budżetu w sferze finansów publicznych. Nie ma charakteru normatywnego, nie jest zasada prawną. Analizując ją w świetle przepisów prawa o finansach publicznych można zaobserwować zjawiska wskazujące na jej:

a)przestrzeganie- gdy wszystkie dochody, wydatki, przychody i rozchody znajdują swoje odbicie w budżecie. Tak dzieje się wówczas, gdy gospodarka budżetowa realizowana jest z uwzględnieniem metody budżetowania brutto. Metodą tą posługują się w rozliczeniach państwem lub j.s.t. jednostki organizacyjne sektora finansów publicznych, działające jako jednostki budżetowe.

b)ograniczanie- zasada zupełności budżetu służyć ma realizacji nadrzędnej roli organu stanowiącego w stosunku do organu wykonawczego. Ogranicza bowiem swobodę decyzji rządu lub organu wykonawczego j.s.t. w zakresie wykonywania budżetu. Jest ograniczana, co do istoty, poprzez wprowadzenie metody budżetowania netto. Metoda ta realizowana jest w świetle art. 15 ust. 1 funkcjonowanie samorządowych zakładów budżetowych. Również ograniczeniem zasady zupełności budżetu jest funkcjonowanie innych jednostek organizacyjnych sektora finansów publicznych, agencji wykonawczych oraz instytucji gospodarki budżetowej.

c) łamanie- za przejaw złamania tej zasady można uznać funkcjonowanie państwowych funduszy celowych. Przychody i koszty są wyodrębnione z budżetu państwa.

Zasada ta jest również łamana, gdy część środków publicznych w ogóle nie trafia do budżetu państwa lub budżetu j.s.t., jak również w przypadku, gdy część wydatków budżetowych dokonywana jest poza budżetem. W sposób widoczny robią to państwowe fundusze celowe. Ich istotą jest bowiem wyodrębnienie określonych rodzajów przychodów z puli środków publicznych oraz przeznaczenie ich na z góry określone cele, zadania.

O ile budżet państwa i budżet j.s.t. są planami finansowymi zawierającymi większość wydatków na różne cele i zadania publiczne, o tyle wydatki państwowych funduszy celowych obejmują pewien rodzaj wydatków finansowanych ze środków publicznych. Budżet państwa obejmuje dochody z różnych źródeł i umożliwia finansowanie z tych dochodów różnych celów, państwowy fundusz celowy jest jednostką organizacyjną sektora finansów publicznych o charakterze wyspecjalizowanym , służącym finansowaniu wąskiej i jednorodnej grupy celów.

Cele istnienia państwowych funduszy celowych:

- zabezpieczenie realizacji ważnych dla państwa celów, które dzięki utworzeniu budżetu mogą być realizowane bez względu na finansowe możliwości budżetu

-gospodarka środkami funduszowymi powoduje ciągłość realizacji zadań finansowanych z danego funduszu, gdyż środki zgromadzone nie wygasają z upływem roku budżetowego

-wąski zakres zadań ułatwia porównanie nakładów i efektów w stosunku zadań finansowanych z budżetu państwa

- powoływanie państwowych funduszy celowych może być także wykonywane dla zwiększenia obciążeń typu podatkowego bez konieczności formalnego wprowadzenia tej daniny publicznej

- tworzenie państwowych funduszy celowych może służyć także zwiększeniu ofiarności społeczeństwa przy świadczeniu na ważne cele kulturalne, społeczne, socjalne

VI Zasada równowagi budżetowej- postuluje, aby dochody i wydatki budżetowe były uchwalane w wielkościach takich samych. Zasada ta oznacza więc konieczność wzajemnego dopasowania rozmiaru wydatków do dochodów. Zasada ta podyktowana jest dobrem ogólnopaństwowym, chodzi o to, by państwo lub inne związki prawa publicznego nie popadały w długi. Rygorystyczne przestrzeganie tej zasady wyklucza występowanie deficytu budżetowego. Zasada ta nie ma charakteru normatywnego, choć stanowi ona kierunek działań podczas uchwalania i wykonywania budżetu. Ustawa o finansach publicznych przewiduje możliwość uchwalania budżetu państwa oraz budżetu j.s.t. z deficytem, Zawiera ona także rozbudowane przepisy wskazujące na źródło finansowania deficytu budżetu państwa oraz budżetu j.s.t. Zgodnie z art. 113 różnica między dochodami a wydatkami budżetu państwa stanowi odpowiednio nadwyżkę budżetu państwa albo deficyt budżetu państwa. Wykładnia tego przepisu wskazuje na możliwość uchwalania budżetu z deficytem, z nadwyżką a także budżetu zrównoważonego.

Ustawa o finansach publicznych definiując termin deficytu budżetowego wskazuje jednocześnie na źródła jego sfinansowania, które może nastąpić tylko w drodze przychodów, a nie dochodów. Do przychodów tych zalicza się:

a)środki pieniężne pochodzące ze sprzedaży skarbowych papierów wartościowych na rynku krajowym i zagranicznym

b) z kredytów zaciągniętych w bankach krajowych i zagranicznych

c)z pożyczek

d)z prywatyzacji majątku SP

e) z kwot pochodzących ze spłat z udzielonych pożyczek i kredytów

f) z nadwyżki budżetowej z lat ubiegłych

g) z nadwyżki budżetu środków europejskich

h) z innych operacji finansowych

Skarbowy papier wartościowy jest to taki papier wartościowy, w którym SP stwierdza, że jest dłużnikiem właściciela takiego papieru oraz jednocześnie zobowiązuje się do spełnienia wobec niego określonego świadczenia. Świadczenie to może mieć charakter pieniężny, jak i niepieniężny. Opiewające na należności pieniężne emitowane są przez Min. Fin., natomiast opiewające na należności niepieniężne emitowane są przez Min. Skarbu.

Za zobowiązania wynikające z wyemitowanych lub wystawionych papierów wartościowych odpowiada SP całym swoim majątkiem. Skarbowe papiery wartościowe mogą być emitowane lub wystawiane jako papiery wartościowe będące:

a)bonami skarbowymi- skarbowe papiery wartościowe o pierwotnym terminie wykupu nie dłuższym niż rok. Są to krótkoterminowe papiery wartościowe. Oferowane są do sprzedaży z dyskontem oraz wykupywane są według wartości nominalnej po okresie wykupu na jaki bon został wyemitowany. Z reguły mają wysokie nominały i są dostępne dla inwestorów instytucjonalnych.

b)obligacjami skarbowymi- skarbowe papiery wartościowe o terminie wykupu dłuższym niż rok. Długoterminowy skarbowy papier wartościowy oferowany do sprzedaży w kraju i za granicą, oprocentowany w postaci dyskonta lub odsetek. Sprzedawane są na rynku pierwotnym (przez emitenta) z dyskontem albo powyżej wartości nominalnej.

c)skarbowymi papierami oszczędnościowymi

Dyskonto oznacza, że nabywca papieru wartościowego płaci kwotę niższą od nominalnej wartości. Natomiast przy wykupie otrzyma wartość nominalną. Te obligacje mają stosunkowe niskie nominały.

Jeżeli chodzi o sfinansowanie deficytu budżetowego z pozostałych źródeł to ustawa nie precyzuje sposobu, tryby zaciągania pożyczek, kredytów i pozostałych , gdyż regulowane są one innymi ustawami.

Z zasadą równowagi budżetu wiążą się procedury ostrożnościowe. Regulują one postępowanie organów państwowych gdy kwota państwowego długu publicznego do PKB przekracza wskazaną przez ustawodawcę granicę. Ich przekroczenie oznacza niebezpieczeństwo związane z szeregiem ujemnych skutków dal finansów publicznych. Na powstanie państwowego długu publicznego w dużym stopniu ma wpływ deficyt budżetowy. Ujemne skutki dal finansów publicznych przejawiają się w tym, że kwoty długu spłacane być mogą z zasobów finansowych państwa gromadzonych w latach późniejszych. To uniemożliwia finansowanie innych dziedzin. Natomiast oprocentowanie państwowego długu publicznego jest dodatkowym obciążeniem finansów publicznych uniemożliwiającym dokonywanie wydatków bieżących i inwestycyjnych. Dlatego ustawa o finansach publicznych wprowadza ograniczenie wysokości państwowego długu publicznego, także Konstytucja wprowadza takie ograniczenie. Dług ten powiększony o kwotę przewidywanych wypłat z tytułu pożyczek i gwarancji nie może przekroczyć wartości 3/5 rocznego PKB. Ustawa o finansach publicznych wprowadza tzw. progi ostrożnościowe :

a)Pierwszy występuje gdy relacja pdp do PKB jest większa od 50% a nie większa od 55%. W takiej sytuacji RM jest obowiązana uchwalić projekt ustawy budżetowej, w którym to stosunek deficytu budżetu państwa do dochodów budżetu państwa (2010) nie może być wyższy niż relacja deficytu budżetu państwa do dochodów budżetu państwa roku bieżącego (2009).

b) Drugi zawiera się w granicach relacji pdp do PKB od 55 do 65%. W takiej sytuacji RM może uchwalić tylko taki projekt ustawy budżetowej, w którym:

-nie przewiduje się deficytu budżetowego

- nie przewiduje się wzrostu wynagrodzeń

- waloryzacja rent i emerytur nie może przekroczyć poziomu wzrostu cen i usług …………..

-zakaz udzielania kredytów i pożyczek z budżetu państwa

- nie przewiduje się wzrostu wydatków jednostek organizacyjnych sektora finansów publicznych o szczególnym statucie tj. Kancelarii Sejmu, Senatu, NSA itd.

Ponad to RM obowiązana jest dokonać przeglądu wydatków budżetu państwa, finansowania przychodów pochodzących z kredytów zagranicznych oraz przegląd planów wieloletnich. Obowiązana jest przedstawić program sanacyjny mający na celu obniżenie relacji pdp do PKB. Wydatki budżetu j.s.t. nie mogą być wyższe niż dochody.

c) Trzeci występuje gdy wyżej wymienione relacja pdp do PKB przekracza 60 %. W takiej sytuacji stosuje się zarówno wyżej wymienione procedury właściwe dla drugiego stopnia ostrożnościowego, jak również dodatkowe tj. obowiązek przedstawienia Sejmowi przez RM sanacyjnego zmierzającego do ograniczenia relacji pdp do PKB poniżej 60%. Oprócz tych działań rząd musi podjąć realizację programu sanacyjnego. Program ten polega na wskazaniu przyczyn tak niekorzystnych relacji. Rząd musi wskazać przedsięwzięcia mające na celu ograniczenie tych niekorzystnych relacji oraz opracować 3-letnią prognozę relacji pdp do PKB. Przepisów procedury ostrożnościowej i sanacyjnej nie stosuje się w przypadku wprowadzenia stanu wojennego, stanu wyjątkowego, stanu klęski żywiołowej na całym obszarze kraju.

VII Zasada szczegółowości budżetu zmierza do tego, by budżet państwa podobnie jak budżet j.s.t., uchwalony był w możliwie największym stopniu szczegółowości. Zasada ta, podobnie jak pozostałe, wiąże się z politycznym charakterem budżetu, choć określa jego wewnętrzna strukturę. Zasada ta ma na celu ograniczenie do minimum ograniczenia wykonywania zmian w zaplanowanych wydatkach w trakcie wykonywania budżetu. W ten sposób wzmacnia się pozycję organów władzy stanowiącej do władzy wykonawczej w zakresie kontroli sprawowanej nad finansami publicznymi. Kontrola parlamentarna wykonania budżetu jest bowiem w dużej mierze uzależniona od stopnia szczegółowości budżetu.

Należy zwrócić uwagę, że mi większa jest szczegółowości budżetu tym głębsza może być analiza zjawisk finansowych. Im budżet jest bardziej szczegółowy tym silniejsze jest powiązanie kwot wydatków z poszczególnymi zadaniami budżetowymi. Im większa szczegółowość budżetu tym większa możliwość uzyskiwania informacji odnośnie podziału i wykorzystywania środków pieniężnych, większa możliwość dokonywania oceny i krytyki realizacji budżetu ze strony organów stanowiących. Im większa szczegółowość tym mniejsza możliwość ingerencji organów wykonawczych w gospodarkę środkami budżetowymi. Z drugiej strony zwiększa się rola organów przedstawicielskich. Im większa szczegółowość, tym mocniejsza jest jego dyrektywność- zakaz przekroczenia zaplanowanych limitów wydatków.

28. Klasyfikacja budżetowa.

Czyni zadość zasadzie szczegółowości. Jest to sformalizowany system przyporządkowujący wszystkim dochodom i wydatkom, przychodom i rozchodom symboliczne kody liczbowe. Dzięki temu dochody i wydatki, przychody i rozchody stają się systemem podziału środków budżetowych. Klasyfikacja budżetowa stosowana jest zarówno w planowaniu, wykonywaniu i sprawozdawczości budżetu. Klasyfikacja budżetowa jest systemem podziałek, w których zespala się wydatki i dochody, przychody i rozchody budżetu. Ujmuje się je w sposób hierarchiczny (wieloszczeblowy), dzięki czemu może powstać czytelny obraz planu budżetowego, umożliwiający porządkowanie i segregację wydatków i dochodów, przychodów i rozchodów, wiążąc je w jednorodny zespół zadań lub źródeł finansowania. Symboliczne kody liczbowe uwzględniają klasyfikacje działową. Klasyfikacja budżetowa oparta być może na kryteriach:

a)podmiotowych

b)przedmiotowych

Cechą obowiązującą klasyfikację budżetową jest jej wielowarstwowość i zhierarchizowane. Dochody, wydatki, przychody i rozchody klasyfikowane są w części, działy, rozdziały i paragrafy.

Część budżetowa jest to podziałka budżetu państwa o najwyższym stopniu uogólnienia. Nie występuje ona w budżecie j.s.t., a jedynie pojawia się w budżecie państwa. Ujmuje ona dochody i wydatki budżetu państwa w płaszczyźnie podmiotowej (z uwzględnieniem kryterium podmiotowego). W częściach budżetowych ujmowane są dochody i wydatki organów władzy państwowej (różne Kancelarie np. Prezesa RM, Prezydenta, SN, NSA; ministrów i urzędów im podległych; centralnych organów władzy państwowej, Państwowej Inspekcji Pracy, NIK i innych). W częściach budżetowych można znaleźć określone rodzaje dochodów, wydatków, przychodów i rozchodów, a więc uwzględnia się tu także kryterium przedmiotowe. Art. 114 ust. 2 stanowi, że w odrębnych częściach budżetowych ujmuje się poszczególne rodzaje wydatków budżetu państwa, tj.: subwencje ogólne dal j.s.t., rezerwę ogólną budżetu państwa, rezerwy celowe, obsługę długu SP, środki własne UE, itp.

Art. 114 ust. 6 stanowi, że Min. Fin. w drodze rozporządzenia ustala klasyfikację części budżetowych oraz dysponentów części budżetowych.

W obrębie poszczególnych części budżetowych klasyfikacja budżetowa rozkłada się na poszczególne działy klasyfikacji budżetowej oparte na kryterium podmiotowym, gdyż odpowiadają one podstawowym rodzajom działalności państwa. Klasyfikacja działowa odpowiada klasyfikacji stosowanej w statystyce publicznej. Klasyfikacja działowa obejmuje zarówno tzw. sferę produkcyjną (przemysł, górnictwo, handel, hotele, turystykę, rekreację, transport, leśnictwo), jak również tzw. sferę budżetową (sferę usług niematerialnych- naukę, opiekę medyczna, kulturę, ochronę dziedzictwa narodowego, obronę narodową, sądownictwo). W ramach działów klasyfikacji budżetowej następuje dalsze zróżnicowanie dochodów, wydatków, przychodów i rozchodów, gdyż działy rozpadają się na rozdziały klasyfikacji budżetowej (zgonie z art. 39 ustawy o finansach publicznych).

Rozdział to bardziej szczegółowa podziałka klasyfikacji budżetowej znajdująca się w ramach działów. Oparte są na kryterium podmiotowym, chociaż niektóre przybierać mogą charakter przedmiotowy. Np. w ramach działu 010 „rolnictwo i łowiectwo” znajduje się rozdział 01000 „integracja z UE”, rozdział 01002 „ośrodki doradztwa rolniczego” lub rozdział 01012 „wydatki na nawozy wapniowe”. Rozdziały uwzględniające kryterium podmiotowe odpowiadają grupom lub typom jednostek organizacyjnych realizujących budżet.

Niekiedy rozdziały rozpadają się na tytuły (obecnie nie występujące jako podziałka klasyfikacji budżetowej). Odpowiadają one w węższym zakresie określonym zadaniom lub jednostkom organizacyjnym realizującym budżet.

Podstawową podziałką klasyfikacji budżetowej są paragrafy, które odpowiadają określonym źródłom dochodów i przychodów, oraz określonym rodzajom wydatków i rozchodów budżetowych. Ten rodzaj klasyfikacji oparty jest na kryterium przedmiotowym, np. część 19 „budżet, finanse publiczne i instytucje finansowe”, dział 756 §001 „podatek dochodowy od osób fizycznych”, §002 „podatek dochodowy od osób prawnych”, § 006 „cła”.

Niekiedy w budżecie spotkać można było w ramach § pozycje budżetowe, obecnie nie stosowane- najdalej idąca, specjalnie określona rodzajowo forma dochodów i wydatków budżetowych.

Klasyfikacja budżetowa wpłynąć może na usztywnienie prowadzenia gospodarki budżetowej, gdyż budżet co do zasady powinien być wykonywany w kształcie, w jakim został uchwalony i sklasyfikowany ( w zakresie dochodów, wydatków, przychodów i rozchodów). Jest to konsekwencją dyrektywnego charakteru budżetu. Jednakże konsekwentne przestrzeganie wszystkich postanowień budżetu mogłoby być nieracjonalne i nieefektywne. Z zarzutami takim można by wystąpić, gdy w trakcie roku budżetowego pojawiły by się ważne społecznie cele, na które nie zaplanowano (lub zaplanowana w niewłaściwej wysokości) środków pieniężnych. Wówczas pojawił by się problem, czy dopuszczalne jest dokonanie zmian w budżecie w trakcie jego wykonywania.

Ustawa o finansach publicznych w art. 171 przewiduje możliwość dokonywania zmian w budżecie t toku jego wykonywania. Zmiany te mogą być jednak dokonywane jako element wyjątku od zasady, a więc tylko przez uprawnione organy, w określonym zakresie i trybie postępowania. Możliwość przenoszenia poszczególnych dochodów pomiędzy poszczególnymi podziałkami klasyfikacji budżetowej nazywa się virement.

29. Pojęcie i charakter prawa bankowego.

Prawo bankowe nie stanowi odrębnej gałęzi prawa, jest natomiast kompleksową dziedziną prawa zawierającą zbiór norm z różnych gałęzi, które wyodrębnione zostały ze względu na adresata i przedmiot regulacji prawnej.

Podmiotem do którego skierowane są przepisy prawa bankowego są banki. Przedmiotem norm jest regulacja aktywności zawodowej banków, a więc ich działalność.

Prawo bankowe reguluje zasady tworzenia, organizacji i działania banków. Zakres przedmiotowy jest dość szeroki. Również metody regulacji zjawisk towarzyszących działalności banków są niejednorodne. Z tego względu zwykle wyodrębnia się wśród norm prawa bankowego takie, które ująć można jako normy prawa publicznego oraz normy prawa prywatnego. Z tego względu mówić można o publicznym prawie bankowym oraz o prywatnym prawie bankowym.

Publiczne prawo bankowe obejmuje normy dotyczące zasad tworzenia, organizacji i likwidacji banków, wykonywania wobec nich nadzoru za strony państwa, oraz miejsca i roli centralnego banku państwa w całym systemie bankowym. Normy publicznego prawa bankowego wprowadzają szereg ograniczeń dotyczących podejmowania i prowadzenia działalności gospodarczej w stosunku do innych, poza bankowych rodzajów działalności gospodarczej. Normy publicznego prawa bankowego mają bowiem zapewnić bezpieczeństwo powierzonych bankom środków pieniężnych oraz zapewnić stabilność całego systemu bankowego.

Prywatne prawo bankowe reguluje stosunki banków z ich klientami. Normy te zawierają regulacje szczególne i uzupełniające w stosunku do postanowień prawa cywilnego.

Wyznaczenie granic między publicznym i prywatnym prawem bankowym jest trudne, lecz ma to istotne znaczenie faktyczne. Pozwala na zastosowanie właściwej wykładni prawa w odniesieniu do norm prawa prywatnego i publicznego. Wyklucza możliwość dokonywania wykładni rozszerzającej lub analogii. Natomiast prywatne prawo bankowe…………….. Wobec tego dopuszcza się na gruncie prywatnego prawa bankowego wykładni uwzględniającej wolę stron umowy lun innych czynności prawnych, wypełniając w ten sposób ewentualne luki regulacji prawnej.

30. Źródła prawa bankowego.

Składają się na nie regulacje zawarte w prawie krajowym, jak również w prawie wspólnotowym. Porządek prawa krajowego rozpoczynają regulacje konstytucyjne, a mianowicie przepisy rozdziału X „Finanse publiczne”. Wśród nich znajdują się przepisy art. 227 z ust. 1-7. Poniżej znajdują się przepisy ustawowe, w tym:

- ustawy z 29 VIII 1997 prawo bankowe

-ustawy z 29 VIII 1997 o NBP

- ustawy z 29 VIII 1997 o listach zastawnych i bankach hipotecznych

- ustawa z 7 XII 2000 o funkcjonowaniu banków spółdzielczych, ich zrzeszaniu się i bankach zrzeszających

Do podstawowych regulacji prawa wspólnotowego zaliczyć należy:

- statut Europejskiego Systemu banków Centralnych (ESBC), który stanowi załącznik do traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską.

-dyrektywaPE i Rady w sprawie podejmowania i prowadzenia działalności przez instytucje kredytowe

31. Charakter systemu bankowego w Polsce.

Cechą współczesnego systemu bankowego jest jego dwupoziomowy charakter. W takim systemie bank centralny nie wykonuje w zasadzie czynności bankowych na rynku usług bankowych. Zajmuje on w systemie bankowym miejsce wyjątkowe, wyznaczone mu przez realizowane funkcje (emisyjna, bank banków, bank państwa).

Na zupełnie innym poziomie, a więc na rynku usług bankowych, działają natomiast banki operacyjne (komercyjne). O ile w państwie działa tylko jeden bank centralny, o tyle na rynku usług bankowych działają dość licznie banki komercyjne, których jest obecnie 63, a także banki spółdzielcze (ok. 59) i banki zrzeszające (3).

32. Rodzaje banków.

Wśród banków operacyjnych można wyodrębnić różne ich rodzaje:

1) kryterium formy prawnej działania banków:

a)spółki akcyjne

b)spółdzielnie

c)banki państwowe

Obecnie najbardziej popularne są spółki akcyjne, dlatego, że ta forma organizacyjno-prawna umożliwia zgromadzenie odpowiedniego kapitału przez połączenie drobnych kapitałów wielu osób.

Natomiast formę banku państwowego ma tylko BGK. Najliczniej na rynku usług bankowych reprezentowane są banki spółdzielcze. Są to instytucje o stosunkowo niskich funduszach własnych (5oo-tys.-1 mln €). Z tego też powodu maja one obowiązek działania w ramach zrzeszeń obejmujących bank zrzeszający, który funkcjonuje w formie spółki akcyjnej, i zrzeszone tam banki spółdzielcze. Zasady działania takich zrzeszeń określa ustawa o funkcjonowaniu banków spółdzielczych.

2)kryterium celu działalności banków

a) banki o charakterze zarobkowym- stanowią większość w polski systemie bankowym

b)banki realizujące inne cele- to banki mające za zadanie pomoc wzajemną. To zadanie jest jednym z celów banków spółdzielczych.

Również do zadań nie mających charakteru zarobkowego zaliczyć należy wspieranie realizacji programów społeczno-gospodarczych podejmowanych przez administrację rządowa lub samorząd terytorialny z wykorzystaniem środków publicznych. Tego rodzaju zadania są realizowane przez BGK.

3) kryterium zakresy świadczonych usług

a)banki uniwersalne

b)banki wyspecjalizowane

Najbardziej rozpowszechniona instytucją bankową są banki uniwersalne. Realizują one kompleksową obsługę klientów. Natomiast banki wyspecjalizowane wykonują tylko określone rodzaje czynności bankowych lub obsługują niektórych tylko klientów. Do instytucji bankowych o charakterze wyspecjalizowanym zaliczyć należy banki hipoteczne. Specyfika tych banków polega na tym, że zajmują się wyłącznie udzielaniem kredytów zabezpieczonych hipotecznie lub w inny określony sposób. Natomiast środki na udzielanie kredytów gromadzone są w drodze emisji listów zastawnych. Są to szczególnego rodzaju bankowe papiery wartościowe.

4)kryterium miejsca siedziby banku

a)banki krajowe

b) banki zagraniczne

W polskim prawie bankowym, z uwagi na członkostwo w UE, istotne znaczenie ma wyróżnienie instytucji kredytowych. Instytucja kredytowa ma siedzibę na terytorium jednego z państw członkowskich, a jej status prawny jest inny niż banków zagranicznych. Instytucji kredytowych nie można traktować gorzej niż banków krajowych w świetle prawa wewnętrznego.

33. Organizacja oraz funkcje NBP.

Pozycję prawną NBP wyznaczają przepisy Konstytucji i ustawy o NBP. Normy tam zawarte określają cele, organizację i zadania NBP. Zgodnie z art. 227 ust. 1 do NBP należy wyłączne prawo emisji pieniądza oraz kształtowanie i realizowanie polityki pieniężnej. Tę normę KRP konstytuuje przepis art. 1 ust. 1 ustawy o NBP. Przepis ten stanowi, iż podstawowym celem NBP jest utrzymanie stabilnego poziomu cen. Jednocześnie NBP powinien wspierać politykę gospodarczą rządu o tyle, o ile nie ogranicza to możliwość realizacji przez NBP celu podstawowego, czyli dbałości o wartość polskiego pieniądza.

Aby zapewnić bankom centralnym możliwość prawidłowego wykonywania jego funkcji ustawodawca wyposażył NBP w szeroki zakres niezależności od władzy wykonawczej. Można wskazać na 3 elementy tej niezależności:

a)personalny- wynika on ze sposobu powoływania organów NBP. Sposób ten sprawia, iż RM nie ma wpływu na ich obsadę. Organami NBP są:

-Prezes

-Zarząd

-Rada Polityki Pieniężnej

b)finansowy- wiąże się z posiadaniem przez bank centralny osobowości prawnej. Gwarantowana jest zakazem pokrywania deficytu budżetowego w drodze zaciągania przez SP zobowiązań w tym banku (art. 220 KRP).

c)funkcjonalny

Analiza szczegółowego zakresu zadań banku centralnego pozwala na wyodrębnienie 3 podstawowych funkcji banku:

a)emisyjna- polega na wprowadzaniu do obiegu i wycofywaniu z obiegu znaków pieniężnych. Regulują to przepisy rozdziału 5 ustawy o NBP. NBP przysługuje wyłączne prawo emisji znaków pieniężnych na obszarze RP (banknotów i monet opiewających na zł. i gr.). Realizacji funkcji emisyjnej oparta jest na założeniach polityki pieniężnej ustalanej corocznie przez Radę Polityki Pieniężnej

b)bank banków- służy osiągnięciu dwóch celów:

●polega na oddziaływaniu na system bankowy w taki sposób, aby została zrealizowana przyjęta przez NBP polityka pieniężna. Łączy się to ściśle z funkcją emisyjną

●powinna zapewnić prawidłowe funkcjonowaniu poszczególnych banków poprzez regulowanie ich płynności finansowych, czyli umożliwienie im dysponowania określonymi środkami pieniężnymi w miarę potrzeb gospodarki narodowej

Wykonywaniu omawianej funkcji służą uregulowane w przepisach ustawy o NBP instrumenty polityki pieniężnej. Mają one zróżnicowany charakter administracyjny i ekonomiczny. Do instrumentów ekonomicznych należą:

-kredyty refinansowe

-operacje otwartego rynku

Do instrumentów o charakterze administracyjnym należą:

-rezerwy obowiązkowe

-limity kredytowe

-obowiązkowe depozyty, których podstawą obliczania są środki zagraniczne wykorzystywane przez przedsiębiorców i banki krajowe.

c)bank państwa- NBP współdziała z organami państwowymi w kształtowaniu i realizacji polityki gospodarczej oraz świadczy usługi finansowe na rzecz państwa. Współdziałanie NBP z organami państwa można sprowadzić do 3 form:

-bank centralny przekazuje informacje o prowadzonej polityce pieniężnej oraz o sytuacji w sektorze bankowym

-NBP współdziała z Min. Fin. w opracowaniu planów finansowych państwa i realizacji polityki walutowej

-opiniowanie projektów niektórych aktów prawnych

34. Pojęcie instytucji kredytowej.

Przepisy bankowe UE nie posługują się pojęciem banku lecz instytucji kredytowej. Jest to przedsiębiorca którego działalność polega na przyjmowaniu od ludności depozytów lub innych źródeł finansowania podlegających spłacie, oraz udzielaniu kredytów na własny rachunek. Instytucja kredytową jest także instytucja emitująca środki płatnicze w formie pieniądza elektronicznego.

Pojęcie banku wydaje się węższe niż instytucji kredytowej. Nie obejmuje bowiem w swym zbiorze desygnatów innych jednostek uprawnionych do przyjmowania środków zwrotnych i udzielania kredytów, jak np. spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe.

35.Zakres działania banków.

Zasadniczym przedmiotem banków jest wykonywanie czynności bankowych. Czynności bankowe są wymienione w art. 5 ustawy prawo bankowe. Poza tymi czynnościami banki mogą podejmować jedynie te rodzaje działalności, które wskazane zostały w art. 6.

Ustawodawstwo bankowe nie definiuje pojęcia czynności bankowych. W art. 5 przedstawiono natomiast ich zamknięty katalog. W literaturze przedmiotu czynności bankowe utożsamiane są z operacjami bankowymi. Z kolei operacje bankowe można podzielić na 3 rodzaje:

a) operacje bierne (pasywne)- celem jest powiększenie sumy środków pieniężnych znajdujących się w dyspozycji banku. Operacje te polegają np. na gromadzeniu lokat, emitowaniu własnych papierów wartościowych (listy zastawne emitowane przez banki hipoteczne). W wyniku przeprowadzania tego typu operacji banki stają się dłużnikami swoich klientów.

b)operacje czynne (aktywne)- służą wykorzystywaniu zgromadzonych przez bank środków pieniężnych. Następuje to w różny sposób, na przykład poprzez:

- udzielanie kredytów

-udzielanie pożyczek pieniężnych

-lokowanie środków pieniężnych na rynku kapitałowym (np. zakup przez bank papierów wartościowych)

Powodują, iż bank występuje wobec swoich kontrahentów w roli wierzyciela.

c)operacje pośredniczące- obejmują czynności dokonywane przez bank na zlecenie i rachunek klienta. Czynności te obejmują operacje o charakterze ewidencyjno-rozliczeniowym, np. prowadzenie rachunków bankowych, dokonywanie rozliczeń bankowych i inne czynności

Ustawa prawo bankowe w art. 5 wymienia katalog czynności bankowych. Analizując treść tych czynności można podzielić je na 2 rodzaje:

a)czynności bankowe w ścisłym rozumieniu

b)czynności bankowe w szerokim rozumieniu

36. Czynności bankowe z ścisłym rozumieniu.

Są to takie czynności, które mogą być wykonywane tylko i wyłącznie przez banki. Natomiast wykonywanie takich czynności przez inne podmioty pociągają za sobą sankcję prawną w sferze odpowiedzialności cywilnej i w sferze odpowiedzialności karnej. Sankcja cywilna określona jest w art. 170 , który mówi, że wykonanie czynności bankowej przez podmiot, który nie jest bankiem, nie stanowi podstawy do pobierania oprocentowania, prowizji, opłat lub innych form wynagrodzenia. Jeśli takie wynagrodzenie zostało pobrane, podmiot dokonujący czynności bankowej jest zobowiązany do tego zwrotu. Natomiast sankcja karna jest określona w art. 171. przepis stanowi, iż ten kto bez zezwolenia prowadzi działalność polegającą na gromadzeniu środków pieniężnych osób trzecich w celu udzielenia kredytów, pożyczek pieniężnych lub obciążeniu tych środków ryzykiem w inny sposób podlega karze grzywny do 5 mln zł lub karze pozbawienia wolności do lat 3.

Przepisy ustawy zawierają jednak zezwolenie na wykonywanie niektórych czynności bankowych w ścisłym rozumieniu przez podmioty nie będące bankami. Przykładem tego rodzaju działalności jest udzielanie kredytów i udzielanie lokat przez spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe (SKOK). Niektóre czynności związane z prowadzeniem rozliczeń pieniężnych dokonują także bankowe izby rozliczeń, które nie są bankami.

37. Rodzaje czynności bankowych w ścisłym rozumieniu.

Art. 5 ust.1 wymienia te czynności, zaliczając do nich:

a)przyjmowanie wkładów pieniężnych płatnych na żądanie (a vista) lub z nadejściem oznaczonego terminu (lokaty), oraz prowadzenie rachunków tych wkładów

b)prowadzenie innych rachunków bankowych

c)udzielanie kredytów

d) udzielanie i potwierdzanie gwarancji kredytowych oraz otwieranie i potwierdzanie akredytyw

e)emitowanie bankowych papierów wartościowych

f)przeprowadzanie bankowych rozliczeń pieniężnych

g)wydawanie instrumentu pieniądza elektronicznego

h) wykonywanie innych czynności przewidzianych wyłącznie dla banków w przepisach innych ustaw

38. Czynności bankowe w szerokim rozumieniu.

Są to czynności dokonywane przez podmioty nie będące bankami. Zgodnie z art. 5 ust. 2 ustawy prawo bankowe do takich czynności zaliczyć należy:

a)udzielanie pożyczek pieniężnych

b)dokonywanie operacji czekowych, wekslowych oraz których przedmiotem są gwarranty

c) wydawanie kart płatniczych oraz dokonywanie operacji przy ich wykorzystaniu

d)realizacja terminowych operacji finansowych

e)nabywanie i zbywanie wierzytelności pieniężnych (faktoring)

f)przechowywanie przedmiotów i papierów wartościowych

g)udostępnianie skrytek skarbowych

h) prowadzenie skupu i sprzedaży wartości dewizowych

i)udzielanie poręczeń

j) wykonywanie czynności zleconych związanych z emisją papierów wartościowych

k)pośrednictwo w dokonywaniu przekazów pieniężnych oraz rozliczeń w obrocie dewizowym.

Jeżeli czynności te są dokonywane przez banki, stają się one czynnościami bankowymi.

Do innych działań, które mogą być podejmowane przez banki zalicza się:

a)obejmowanie akcji i praw z akcji, a także udziałów innej osoby prawnej lub jednostki uczestniczącej w funduszach inwestycyjnych

b)zaciąganie zobowiązań związanych z emisją papierów wartościowych oraz dokonywanie obrotu tymi papierami

c)dokonywanie zamiany wierzytelności na składniki majątku dłużnika

d) nabywanie i zbywanie nieruchomości

e)świadczenie usług certyfikacyjnych, doradczych i inny usług finansowych

Te czynności mogą być dokonywane przez podmioty nie będące bankami.

Natomiast konkretny zakres działania poszczególnych banków obejmujący takie lub inne czynności bankowe określany jest w decyzji o utworzeniu banku. Czynności te są również ujęte w statucie banku.

Z tego względu doniosłe znaczenie ma treść decyzji Komisji Nadzoru Finansowego o utworzeniu banku.

39. Szczególne rozwiązania prawne.

Mając na uwadze szeroki zakres czynności bankowych ujętych w art. 5 i 6, zwrócić należy uwagę na szczególne rozwiązania prawne dotyczących zakresu działania banków a odnoszące się do niektórych rodzajów banków (hipotecznych i spółdzielczych).

Celem szczególnych rozwiązań prawnych jest zapewnienie bezpieczeństwa środkom pieniężnym powierzonych tym bankom. Rozwiązania te polegają na wprowadzeniu ograniczeń.

W ustawie o listach zastawnych i bankach hipotecznych ogranicza się zakres działania banków hipotecznych. Do podstawowych czynności bankowych tego rodzaju banków zalicza się w art. 12:

a)udzielanie kredytów zabezpieczonych hipoteką, gwarancją albo poręczeniem podmiotu publicznego

b)nabywanie wierzytelności innych banków z tytułu kredytów zabezpieczonych hipotecznie albo gwarancją lub zabezpieczonych podmiotem prawa publicznego (?)

c)emitowanie hipotecznych listów zastawnych oraz publicznych listów zastawnych

Banki hipoteczne mogą podejmować również takie czynności jak:

a)przyjmowanie lokat terminowych

b)zaciąganie kredytów i pożyczek pieniężnych

c)emitowanie obligacji

d)przechowywanie papierów wartościowych

e)nabywanie akcji/udziałów innych podmiotów, których forma prawna zapewnia ograniczenie odpowiedzialności banków hipotecznych do wysokości zainwestowanych środków

f)świadczenie usług konsultacyjno-doradczych związanych z rynkiem nieruchomości

g)zarządzanie wierzytelnościami banku hipotecznego z tytułu kredytów zabezpieczonych hipoteką, gwarancją lub poręczeniem podmiotu prawa publicznego

i)prowadzenie rachunków bankowych służących obsłudze projektów inwestycyjnych realizowanych z wykorzystaniem kredytów udzielonych przez bank hipoteczny

Jeżeli chodzi o zakres szczególnych regulacji prawnych dotyczących banków spółdzielczych, to przejawiają się one w ograniczeniu terytorialnym i przedmiotowym działalności banków spółdzielczych.

Bank spółdzielczy może prowadzić działalność na obszarze powiatu lub województwa, w którym znajduje się jego siedziba ( w zależności od wysokości funduszy własnych). Poszerzenie zakresu terytorialnego wymaga zgody KNF.

Ograniczenie przedmiotowe odnosi się do określenia czynności bankowych, które realizować może bank spółdzielczy:

a)przyjmowanie wkładów pieniężnych

b)prowadzenie rachunków bankowych

c)prowadzenie rozliczeń pieniężnych

d)udzielanie kredytów, pożyczek pieniężnych podmiotom mającym miejsce zamieszkania, siedzibę lub prowadzącym działalność gospodarczą na terenie działania banku spółdzielczego

e)udzielanie gwarancji bankowych i poręczeń tylko takim podmiotom

f)nabywanie i zbywanie wierzytelności pieniężnych

g) przechowywanie przedmiotów i papierów wartościowych

h) przeprowadzanie operacji czekowych i wekslowych, wydawanie kary płatniczych oraz wykonywanie operacji z ich użyciem

Za zgodą banku zrzeszającego bank spółdzielczy może ponad to:

a)prowadzić skup i sprzedaż wartości dewizowych

b)dokonywać rozliczeń

c) zbywać nieruchomości

d)świadczyć usługi konsultacyjno-doradcze

Niektóre banki spółdzielcze (o funduszach własnych powyżej 1 mln €) mogą dokonywać czynności polegające na rozliczaniu i umarzaniu pieniądza elektronicznego. Musi być na to zgoda KNF.

Należy podkreślić, że wyższe ograniczenia terytorialne oraz zakresu czynności bankowych nie odnoszą się do wszystkich banków spółdzielczych. Ograniczenia nie obowiązują banków spółdzielczych, które posiadają fundusze własne nie mniejsze niż równowartość 5 mln €. Takie banki spółdzielcze realizować mogą wszystkie czynności bankowe o których mowa w art. 5 ustawy prawo bankowe.

40. Inne instytucje systemu bankowego- nadzoru bankowego i gwarantowania depozytów.

System bankowy obejmuje nie tylko banki oraz instytucje kredytowe. Dla sprawnego, bezpiecznego oraz stabilnego funkcjonowania systemu bankowego niezbędne jest funkcjonowanie także innych instytucji. Należą do nich instytucje nadzoru bankowego oraz instytucje gwarantowania depozytów.

Nadzór bankowy- polega na możliwości władczego (publiczno prawnego) wkraczania przez odpowiedni organ państwowy w działalność instytucji wykonujących czynności bankowe. Celem nadzoru bankowego jest zapewnienie bezpieczeństwa środkom powierzonym bankom lub instytucjom kredytowym. Ma się to dokonywać w drodze badania przestrzegania przez banki i instytucje kredytowe prawnie określonych reguł (rozważnego zarządzania ryzykiem bankowym). Nadzór bankowy realizowany jest przez KNF.

Instytucja gwarantowania depozytów- realizuje 2 istotne dla systemu bankowego funkcje. Pierwsza polega na tym, że w razie upadłości banku instytucja gwarantowania depozytów wypłaca klientom tego banku należności z tytułu należnych depozytów. Inną funkcja jest funkcja pomocowa. Polega ona na udzielaniu bankom znajdującym się w trudnej sytuacji ekonomicznej pomocy finansowej w postaci kredytu, na warunkach korzystniejszych niż warunki rynkowe. Ma to na celu zapobieżenie upadłości banku, a tym samym ma na celu zapobieżenie masowym wypłatom środków zdeponowanych przez klientów (przed terminem).

Funkcje instytucji gwarantowania depozytów realizuje Bankowy Fundusz Gwarancyjny. Przynależność banków do systemu gwarantowania jest obowiązkowa. Działalność BFG finansowana jest w całości ze składek banków. Prawo wspólnotowe zakazuje finansowania systemu gwarantowania depozytów ze środków publicznych. BFG wypłaca depozyty należna od upadłych banków.

41. Źródła prawa podatkowego.

Podstawowymi źródłami prawa podatkowego we współczesnym systemie prawnym są krajowe akty normatywne oraz umowy międzynarodowe. Na czele stoi Konstytucja RP, która dokonuje podziału źródeł prawa na powszechnie obowiązujące oraz źródła prawa miejscowego. Do tych pierwszych należą: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia. Akty o których mowa wiążą zarówno organy władzy publicznej, w tym organy podatkowe, jak również osoby fizyczne, osoby prawne oraz jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej podlegające jurysdykcji polskiej.

Dominującą rolę odgrywają w prawodawstwie podatkowym ustawy, a następnie rozporządzenia (wydawane przez Prezydenta, prezesa RM, RM, poszczególnych ministrów na podstawie upoważnienia ustawowego). Natomiast ustanawiania aktów prawa miejscowego jest zastrzeżone dla kompetencji organów samorządu terytorialnego oraz organów terenowej administracji rządowej. Akty prawa miejscowego obowiązują na obszarze działania tych organów.

42. Konstytucja jako źródło prawa podatkowego.

W Konstytucji można wyróżnić kilka przepisów, które wprost odnoszą się do prawa podatkowego. Na szczególna uwagę zasługuje art. 84 który stanowi, iż każdy jest obowiązany do ponoszenie ciężarów i świadczeń publicznych, w tym podatków, określonych w ustawie. Przepis ten formułuje zasadę powszechnego opodatkowania oraz wyłączności ustawy jako źródła ponoszenia ciężarów i świadczeń podatkowych. Konkretyzacją tej zasady jest art. 217 KRP, zgodnie z którym nakładanie podatków i innych danin publicznych, określania podmiotów, przedmiotów opodatkowania, stawek opodatkowania, a także zasad przyznawania ulg i umorzeń oraz kategorii podmiotów zwolnionych od podatków następuje w drodze ustawy. Zasada wyłączności ustawy podatkowej stanowi gwarancję praw podatnika wobec organów władzy publicznej, ale również gwarancje uprawnień parlamentu do nakładania podatków. W art. 217 wymieniono większość elementów konstrukcyjnych podatków, które muszę być wymienione w ustawie.

Ustanowione w Konstytucji dla prawa podatkowego standardy legislacyjne uzupełniane są o wzorzec zawarty w traktacie o funkcjonowaniu UE z XII. 20 r. W traktacie tym umieszczono przepisy zakazujące stanowienie przepisów podatkowych godzących w swobody przepływu towarów. Również pozostałe swobody traktatowe ( np. przepływu osób, usług, kapitału) w oparciu o wykładnie przepisów traktatu są chronione przed ograniczeniem w krajach członkowskich przez krajowe przepisy podatkowe. UE dąży do zapewnienia zgodności przepisów podatkowych z zasadami traktatowymi. W oparciu o art. 93 traktatu wydaje w związku z tym szereg aktów zmierzających do harmonizacji podatków pośrednich państw członkowskich, w tym dyrektywy 112 dotyczącej podatków od towarów i usług. W art. 94 harmonizacji poddano niektóre elementy konstrukcji podatku dochodowego, w tym podatku od kapitału. Podstawowym środkiem harmonizacji przepisów podatkowych są dyrektywy rady. Ich znaczenie wykracza jednak poza wzorzec standardów i harmonizacji prawa podatkowego państw członkowskich.

43. Ustawy i rozporządzenia jako źródła prawa podatkowego.

Mówiąc o źródłach prawa podatkowego zwrócić należy uwagę na fakt, że opierają się one na hierarchii aktów normatywnych. Po Konstytucji następne są bowiem ustawy oraz rozporządzenia jako akty wykonawcze. Jeżeli chodzi o ustawę jako źródło prawa podatkowego, to należy zwrócić uwagę na te ustawy, które wprost odnoszą się do regulacji podatkowych. Obok nich występują ustawy, których regulacje podatkowe mają charakter epizodyczny.

Kolejny z hierarchii źródłem prawa podatkowego są rozporządzenia. Zgodnie z art. 92 KRP rozporządzenia są wydawane przez wskazane wyżej podmioty na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania.

Z wymogów na szczególna uwagę zasługują:

- zakaz zastępowania przez rozporządzenie treści ustawy

- nakaz zawarcia w upoważnieniu wytycznych dotyczących treści rozporządzenia

Wytyczne powinny wskazywać na obowiązek uregulowania danej kwestii w sposób określony w ustawie.

44. Ratyfikowane umowy międzynarodowe jako źródło prawa podatkowego.

Umowy te (po ich ratyfikacji i ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw) stanowią element krajowego porządku prawnego i są bezpośrednio stosowane, chyba że stosowanie danej umowy zależy od wydania ustawy.

Najistotniejsza jest grupa umów międzynarodowych o unikaniu podwójnego opodatkowania. Umowy te nie stanowią samoistnej podstawy nakładania podatków. Ich postanowienia mogą być stosowanie tylko łącznie z prawem podatkowym danego kraju. W takich umowach państwo, jako strona umowy międzynarodowej, zachowując prawo do opodatkowania danego dochodu godzi się na korektę wysokości opodatkowania a tej racji, że dochody te zostały już opodatkowane w drugim, czyli umawiającym się państwie.

Oprócz dwustronnych umów o unikaniu podwójnego opodatkowania ważnym źródłem prawa podatkowego jest Konwencja o wzajemnej pomocy administracyjnej w sprawach podatkowych. Na mocy tej umowy Polska zobowiązuje się do pomocy poprzez:

- dostarczanie dokumentacji

- przekazywanie informacji

- pomoc w egzekucji

Przystąpienie Polski do UE spowodowało, że do przepisów prawa podatkowego zalicza się także prawo wspólnotowe (pierwotne i wtórne). Znaczenie prawa pierwotnego jest tak duże z uwagi na konieczność harmonizacji polskiego prawa podatkowego. Natomiast wśród aktów prawa wtórnego do źródeł prawa podatkowego zaliczyć należy także rozporządzenia Rady, które nie mają jednak wielkiego znaczenia, gdyż bezpośrednio nie dotyczą materialnego prawa podatkowego. Państwo członkowskie ma obowiązek bezpośredniego stosowania rozporządzeń, a ponad to ma obowiązek dostosowania prawa krajowego do ich treści.

Natomiast podstawowe znaczenie maja dyrektywy, które pomimo tego, że są adresowane do poszczególnych państw członkowskich, w określonych sytuacjach mogą wywoływać skutek bezpośredni. W tej sytuacji, gdy przepisy dyrektywy okazują się, jeśli chodzi o ich przedmiot, bezwarunkowe i wystarczająco precyzyjne, wówczas mogą być one powoływane przez jednostki- podatników przeciwko państwu, jeżeli państwo nie implementuje dyrektywy do prawa krajowego przed upływem terminu lub gdy nie implementuje dyrektywy należycie. Jednakże trzeba powiedzieć, że nie sposób dyrektywy uznać za źródło prawa powszechnie obowiązującego.

45. Akty prawa miejscowego jako źródło prawa podatkowego.

Kolejnym ze źródeł prawa podatkowego są akty prawa miejscowego. Zakres aktów prawa miejscowego w sprawach dotyczących podatków został uregulowany w art. 168 KRP. Przepis ten powiada, że j.s.t. ma prawo ustanawiania wysokości podatków i opłat lokalnych w zakresie określonym w ustawie. Z regulacji tej wynika, że przekazane j.s.t. władztwo podatkowe nie obejmuje stanowienia podatków. Analizując akty prawa stwierdzić można, iż najczęściej j.s.t. uzyskują prawo do ustalania wysokości:

- stawek podatkowych

- wprowadzania zwolnień i ulg podatkowych

J.s.t. uzyskują także uprawienia do kształtowania wysokości podstawy opodatkowania, a ustalanie wysokości stawek podatków dokonuje się w granicach ich max. Wysokości wskazanej w ustawie. Jednakże j.s.t. w żaden sposób nie mogą wprowadzać rozwiązań np. zwolnień czy stawek podatkowych, które doprowadziły by do zniesienia obowiązku podatkowego wprowadzonego ustawą. Uprawnienia j.s.t. w zakresie ustalania wysokości podatków i opłat lokalnych realizowane są formie uchwał. Uchwały te są częścią prawa miejscowego.

---