Rachunki bankowe: rodzaje, ewidencjonowanie operacji, prawa banku a uprawnienia dysponenta rachunku.

Osoby prawne i fizyczne mogą otwierać rachunki bankowe w wybranym banku, a podmioty gospodarcze od 1994r. mają obowiązek posiadania rachunku bankowego. Klient ma całkowitą swobodę wyboru banku, w którym zamierza otworzyć rachunek. Wybór może być dyktowany względami wygody, komunikacji lub specjalizacją banku szczególnie przystosowaną do profilu działalności danego podmiotu. Może on także korzystać z usług więcej niż jednego banku.

Otwarcie rachunku wymaga zawarcia między klientem a bankiem umowy otwarcia rachunku bankowego. Umowa ta ma charakter cywilno-prawny, a strony są równorzędnymi partnerami. Instytucję rachunku bankowego regulują przepisy kodeksu cywilnego i prawa bankowego. Na ich podstawie opracowuje się wewnętrzne regulaminy określające szczegółowo stosunki między klientem a bankiem, dotyczące prowadzenia rachunku bankowego. Regulaminy mogą różnić się w szczegółach między różnymi bankami, ale uregulowane ustawowo zasady ogólne są identyczne. Bank ma obowiązek zapoznania klientów z odpowiednim regulaminem przed podpisaniem umowy rachunku bankowego.

Zawierając umowę bank zobowiązuje się do przechowywania środków pieniężnych właściciela rachunku oraz do wykonywania zleconych mu operacji pieniężnych. Może on obracać środkami zgromadzonymi na rachunku bankowym, z obowiązkiem ich zwrotu w całości lub części na każde żądanie klienta, chyba że umowa uzależnia obowiązek zwrotu od wypowiedzenia.

Rodzaje rachunków bankowych.

Prawo bankowe wymienia cztery rodzaje rachunków bankowych, to jest rachunki bieżące, pomocnicze, lokat terminowych oraz oszczędnościowe; dopuszcza także prowadzenie innych.

Rachunek bieżący służy gromadzeniu środków pieniężnych przez podmioty prowadzące działalność gospodarczą oraz przeprowadzaniu rozliczeń pieniężnych związanych z tą działalnością.

Rachunek pomocniczy może być otwarty w innym banku lub innym oddziale tego samego banku. Operacje dokonywane za pośrednictwem tego rachunku są zazwyczaj ograniczone do określonych celów.

Rachunek lokat terminowych służy przechowywaniu środków pieniężnych posiadacza przez czas ściśle określony w umowie.

Rachunki oszczędnościowe mogą być prowadzone wyłącznie dla osób fizycznych (wyjątkowo dla szkolnych kas oszczędnościowych oraz pracowniczych kas zapomogowo-pożyczkowych). Dopuszcza się prowadzenie wspólnego rachunku oszczędnościowego dla kilku osób, z tym iż każda z nich korzysta z uprawnień posiadacza rachunku w granicach i zakresie określonych w umowie.

W celu otwarcia rachunku bankowego jednostka gospodarcza składa w oddziale banku odpowiedni wniosek. Musi udokumentować podstawy prawne działania oraz wskazać osoby upoważnione do jej reprezentowania i dysponowania pieniędzmi. Upoważnienie to musi wynikać z załączonych dokumentów z właściwego rejestru lub innych dokumentów (np. uchwał, nominacji, pełnomocnictw). Prywatne jednostki gospodarcze przedkładają poświadczony odpis z rejestru handlowego lub zaświadczenie o wpisie do ewidencji działalności gospodarczej, koncesję albo oświadczenie o podjęciu działalności gospodarczej. Spółdzielnie składają wyciąg z rejestru sądowego oraz swój statut. Do wniosku załącza się kartę wzorów podpisów, zawierającą nazwiska osób upoważnionych do dysponowania rachunkiem oraz wzory ich podpisów (wszystkie dokumenty w obrocie z bankiem musza być podpisywane w identyczny sposób). Dla osób fizycznych rachunki są otwierane na podstawie dowodu osobistego.

Zamknięcie rachunku bankowego następuje na wniosek posiadacza rachunku lub jego jednostki nadrzędnej, na podstawie decyzji władz sądowych i prokuratorskich albo z inicjatywy banku uzasadnionej ważnym powodem.

Prawo bankowe szczegółowo opisuje treść pisemnej umowy rachunku bankowego. Musi ona określać:

- strony umowy,

- rodzaj otwieranego rachunku,

- walutÄ™ rachunku,

- termin funkcjonowania rachunku,

- oprocentowanie rachunku,

- zasady zmiany oprocentowania,

- opłaty i prowizje,

- sposób dysponowania środkami pieniężnymi na rachunku,

- naliczanie odsetek,

- terminy realizacji zleceń płatniczych,

- zakres odpowiedzialności banku za wykonywanie rozliczeń pieniężnych,

- tryb i warunki zmiany bądź rozwiązania zawartej umowy.

Numeracja rachunków bankowych jest jednolita, a każdy rachunek ma swój indywidualny numer. Od 2001r. polskie banki zastąpiły dotychczasową numeracje nowymi numerami, zgodnie z wymaganiami Unii Europejskiej, według międzynarodowego standardu IBAN. Numer rachunku bankowego składa się z trzech elementów. Pierwszy to liczba kontrolna, drugi oznacza numer oddziału banku, trzeci identyfikuje klienta banku. Numer oddziału operacyjnego banku nadaje NBP. Po zamknięciu rachunku bankowego banki przez dłuższy czas nie przydzielają numeru identyfikacyjnego innemu klientowi.

Rachunkiem dysponują tylko osoby upoważnione, których wzory podpisów złożono w banku. Księgowania mogą też być dokonywane z inicjatywy banku, ale może on dysponować rachunkiem klienta tylko w określonych przypadkach, np. pobieranie opłat, stornowanie mylnych księgowań z winy banku. Podobnie niektóre księgowania dotyczące operacji kredytowych mogą być - na zasadzie umowy kredytowej - dokonywane z inicjatywy banku. Bez dyspozycji klienta pokrywane są zobowiązania wynikające z tytułów wykonawczych (sądowych i administracyjnych). Ponadto władze sądowe, prokuratorskie i organa finansowe mogą zablokować lub zająć określoną kwotę na rachunku bieżącym. Bank jest obowiązany uwzględnić ich żądania i nie może rozdysponować tej kwoty, nawet na wyraźne polecenie posiadacza rachunku.

Bank jest odpowiedzialny według posiadacza rachunku bankowego za szkody spowodowane zawinionym niewykonaniem lub niezależnym wykonaniem jego dyspozycji płatniczej. Ma ponadto obowiązek realizować dyspozycje klienta bez zbędnej zwłoki. Sprawdzeniu dokumentacji dyspozycji płatniczej towarzyszy ustalenie, czy mają one pokrycie w saldzie rachunku bankowego. W razie braku pokrycia bank nie honoruje otrzymanej dyspozycji. O przebiegu księgowań klient banku jest informowany za pomocą wyciągu rachunku. Przy każdej zmianie stanu rachunku jego właściciel otrzymuje wyciąg przedstawiający dokonane księgowania i wysokość salda na początek i koniec dnia; do wyciągu dołączane są dowody księgowania.

Banki są zobowiązane do zachowania tajemnicy bankowej, która obejmuje wiadomości dotyczące wszystkich czynności bankowych, w tym operacji na rachunkach bankowych. Bank ponosi odpowiedzialność za szkody spowodowane ujawnieniem tajemnicy bankowej. Prawo bankowe szczegółowo ustala, komu bank może udzielić informacji dotyczących czynności bankowych. Banki mogą przekazywać sobie nawzajem informacje o udzielanych kredytach oraz o obrotach i stanach rachunków bankowych w zakresie potrzebnym w związku z udzieleniem kredytów, poręczeń i gwarancji bankowych, a otrzymujący je bank jest również zobowiązany do zachowania tajemnicy.

Ewidencjonowanie operacji.

Operacjom pieniężnym przeprowadzanym za pośrednictwem rachunków bankowych towarzyszą zapisy na tych rachunkach, powodujące zwiększenie lub zmniejszenie stanu posiadania, czyli salda. Zapisy dokonywane są zależnie od ich charakteru po stronie debet lub credit rachunku, odwrotnie w stosunku do odpowiednich księgowań przedsiębiorstwa. Wypłata z rachunku bieżącego będzie księgowana w przedsiębiorstwie po stronie credit, jako zmniejszenie stanu posiadania. Natomiast w banku występuje zapis po stronie debet, ponieważ zmniejszy się zobowiązanie banku wobec przedsiębiorstwa. Księgowanie po stronie debetowej nazywane jest obciążeniem rachunku bankowego. Wpływy na rachunek bankowy powiększają stan posiadania właściciela rachunku i są księgowane po stronie credit, co jest nazywane uznaniem rachunku. Gdy wypłaty z rachunku bankowego przewyższają wpływy na ten rachunek, powstaje saldo debetowe rachunku bankowego, czyli zadłużenie klienta banku. W sytuacji odwrotnej mówimy o saldzie kredytowym, oznaczającym posiadanie przez klienta wkładu na rachunku bankowym.

Banki dokonujÄ… ksiÄ™gowaÅ„ na podstawie bankowych dokumentów rozliczeniowych. Do najważniejszych dokumentów używanych obecnie w operacjach bankowych należą czeki gotówkowe, czeki rozliczeniowe, polecenie przelewu, noty memoriaÅ‚owe, zbiorcze dowody uznaniowe oraz obciążeniowe, asygnaty kasowe itp. Noty memoriaÅ‚owe sÄ… wewnÄ™trznymi dokumentami bankowymi, wystawianymi przez pracowników banku na podstawie różnych dyspozycji klientów i wÅ‚asnych decyzji. Natomiast zbiorcze dowody sporzÄ…dzane przez klientów sÅ‚użą uproszczeniu pracy (np. sporzÄ…dzane przez klienta „zbiorcze polecenie przelewu” pozwala na jednorazowe obciążenie rachunku bankowego zamiast wielu ksiÄ™gowaÅ„ poszczególnych poleceÅ„).

Księgowania operacji kredytowych przebiegają w korespondencji z odrębnymi rachunkami różnych kredytów, prowadzonymi dla każdego kredytobiorcy. Jednak w niektórych przypadkach kredyt może być wykorzystany bezpośrednio na rachunku bieżącym, wywołując powstanie salda debetowego. Dyspozycje dotyczące udzielania i spłat kredytów wydaje bankowi kredytobiorca. Operacje kredytowe mogą wynikać także z inicjatywy banków, gdy dla zabezpieczenia zwrotności kredytów dokonują stosownie do umowy ich przymusowej spłaty.

Odsetki, prowizje i opłaty.

Zależnie od rodzaju operacji banki pobierają lub płacą odsetki.

Różnica między odsetkami pobieranymi a płaconymi przez bank jest dochodem odsetkowym netto, nazywanym także marżą odsetkową. Na wysokość odsetek płaconych lub pobieranych przez bank wpływa wysokość stopy procentowej oraz wielkość kapitału i czas, na jaki został on udostępniony:

k t p

odsetki =

100 liczba dni w roku

gdzie:

k - wielkość kapitału

t - czas, na jaki został on udostępniony

p - wysokość stopy procentowej.

O wysokości odsetek decyduje również algorytm (kalendarz) naliczania odsetek. W polskiej praktyce bankowej stosuje się głównie metodę obliczania odsetek przyjmującą rok za 360 dni, a każdy miesiąc za 30 dni (niektóre banki przyjmują miesiące według kalendarza).

Okres oprocentowania wkładu na rachunku bankowym rozpoczyna się od następnego dnia kalendarzowego po dniu wpływu, a kończy się z dniem dokonania wypłaty.

Oprocentowanie kredytu zazwyczaj rozpoczyna się od dnia powstania zadłużenia, a kończy w dniu poprzedzającym jego spłatę.

Sposoby naliczania odsetek są ujęte regulaminami bankowymi, powołanymi w umowie z klientem. Wysokości odsetek pobieranych i płaconych przez banki są podawane klientom do wiadomości przez wywieszanie odpowiednich tabel w lokalach oddziałów operacyjnych oraz w publikacjach prasowych.

Wyróżnia się:

• odsetki proste, obliczane od podstawy oprocentowania po okresie oprocentowania i pobierane po ich naliczeniu (z doÅ‚u);

• odsetki skÅ‚adane, gdzie po umownym okresie oprocentowania obliczone odsetki dolicza siÄ™ do kapitaÅ‚u i nastÄ™puje kapitalizacja odsetek, odsetek od powiÄ™kszonej sumy oblicza siÄ™ odsetki na nastÄ™pny okres oprocentowania - przy tej metodzie kwota odsetek sukcesywnie wzrasta, ponieważ sÄ… one obliczane od coraz wyższej podstawy oprocentowania;

• dyskonto - odsetki obliczane i potrÄ…cane sÄ… z góry.

Termin płatności odsetek określa umowa, natomiast w wypadku depozytów odsetki są doliczane po okresie przechowywania. Do depozytów kilkuletnich odsetki mogą być dopisywane okresowo. W czasie wykorzystania kredytu długoterminowego odsetki mogą być spłacane bieżąco w umownie ustalonych terminach bądź doliczane do zadłużenia i spłacane wraz z nim ratalnie. Spłata może następować w ratach malejących lub ratach równych, obejmujących spłatę kapitału i odsetek.

Stopy procentowe mogą być stałe lub zmienne, zależnie od warunków przyjętych w umowie o depozyt lub kredytowej. Najczęściej banki umownie uzależniają zmienną stopę oprocentowania od stóp oficjalnie ogłoszonych prze NBP.

Od udzielanych kredytów banki pobierają nie tylko odsetki, ale także prowizje. Mają one prawo pobierania prowizji z tytułu samego faktu przyznania kredytu, nawet gdyby kredyt nie był wykorzystany. Prowizję oblicza się w procentach od kwoty przyznanego kredytu.

Rodzaje i wysokość prowizji i opłat określają taryfy prowizji i opłat poszczególnych banków. Prezes NBP ustala maksymalną wysokość niektórych prowizji pobieranych przez banki. Klienci mogą zapoznać się z tymi taryfami w oddziałach operacyjnych. W indywidualnych przypadkach oddział banku może uzgodnić wysokość opłat z właścicielem rachunku. Taryfy wskazują także jakie operacje i usługi bankowe są bezpłatne. Bezpłatne są zazwyczaj wpłaty na rachunek bankowy przez jego właściciela lub w jego imieniu oraz wpłaty na jego rzecz w banku prowadzonym rachunek.

Taryfy prowizji i opłat za czynności bankowe zawierają wiele pozycji szczegółowych. Odpowiednie stawki są zryczałtowane i mogą być liczone w procentach ad valorem (w stosunku do wartości) lub kwotowo. Banki pobierają prowizje i opłaty przy każdej operacji lub okresowo, obciążając rachunek klienta; mogą być także opłacone w gotówce. Niezależnie od prowizji banki pobierają zryczałtowane opłaty pocztowe i telekomunikacyjne oraz prowizje i opłaty banków pośredniczących przy wykonywaniu zleconej operacji.

Operowanie poziomem prowizji i opłat może być wykorzystywane jako instrument konkurencji międzybankowej, ponieważ ich wysokość, sposób naliczania i zapłaty wpływają na koszty usług bankowych, ponoszone przez klientów.

Prawa banku a uprawnienia dysponenta rachunku.

Prawa i obowiÄ…zki banku:

• zachowuje tajemnicÄ™ obrotów i stanów gotówkowych rachunku;

• dokonuje oprocentowania Å›rodków na rachunku;

• realizuje dyspozycje posiadacza rachunku;

• dokonuje rozliczeÅ„ w oparciu o stosowne dokumenty;

• zawiadamia klienta (okresowo lub po każdej operacji) o stanie jego Å›rodków na koncie rachunku;

• ma prawo pobierać opÅ‚aty i prowizje zgodnie z przepisami prawa.

Prawa i obowiÄ…zki posiadacza rachunku:

• swoboda w dysponowaniu Å›rodkami pieniężnymi na koncie rachunku;

• przestrzeganie zasad prawnych przy skÅ‚adaniu dyspozycji dla banku;

• powiadamianie na piÅ›mie banku o zmianie statusu prawnego;

• uzgadnianie stanu rachunku na podstawie przesÅ‚anych wyciÄ…gów i przestrzeganie terminu 14 dni do wyjaÅ›nienia niezgodnoÅ›ci;

• informowanie banku prowadzÄ…cego rachunek podstawowy o otwarciu lub zamkniÄ™ciu rachunków w innym banku.

Literatura:

1. Władysław L. Jaworski, Zbigniew Krzyżkiewicz, Bohdan Koniński, Banki: rynek, operacje, polityka, Poltext, Warszawa 1993;

2. Zbigniew Krzyżkiewicz, Podręcznik do nauki bankowości, Biblioteka menedżera i bankowca, Warszawa 1995;

3. Maria Dębniewska, Bankowość, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Informatyki i Ekonomii Towarzystwa Wiedzy Powszechnej w Olsztynie, Olsztyn 1999;

4. Bankowość. Podręcznik dla studentów, pod red. Jana Głuchowskiego i Jana Szambelańczyka, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Bankowej, Poznań 1999;

5. Bankowość. Podręcznik akademicki, pod red. Władysława L. Jaworskiego i Zofii Zawadzkiej, Poltext, Warszawa 2001;

6. Ustawa Prawo bankowe z 29 sierpnia 1997r., Dz.U. z 1997r. Nr 140, poz. 939, art. 54.

6

---