Zabezpieczenia prawne kredytów - zabezpieczenia osobiste (poręczenie, weksel własny, cesja wierzytelności, przystąpienie do długu).
Działalność kredytowa banków jest narażona na ryzyko kredytowe, tzn. bank musi liczyć się z tym, że udzielony przez niego kredyt wraz z należnymi odsetkami może zostać niespłacony przez jego kredytobiorcę. Aby jak w największym stopniu zminimalizować ryzyko zaistnienia takiej sytuacji, banki jako instytucje udzielające kredytów dokonują selekcji wśród podmiotów ubiegających się o nie, starając się wybrać tylko te, w odniesieniu, do których ryzyko jest najmniejsze. Taka selekcja wymaga przeprowadzenia przez bank analizy sytuacji finansowej potencjalnego kredytobiorcy oraz zbadania realności i efektywności przedsięwzięcia proponowanego przez niego do kredytowania. Bank stara się w ten sposób upewnić, czy kredytowany projekt jest na tyle rentowny, że jego realizacja umożliwi spłatę kredytu wraz z jego odsetkami, a ponadto przyniesie określony zysk kredytobiorcy.
We współczesnej procedurze udzielania kredytu (w celu ograniczenia ryzyka banku) przyjmuje się różne dodatkowe zabezpieczenia kredytów.
Definicja zabezpieczenia kredytu
Zabezpieczenie kredytu jest prawnym zabezpieczeniem zobowiązań dłużnika wobec banku. Celem ustanowienia takiego zabezpieczenia jest zapewnienie bankowi zwrotu należności z tytułu udzielonych kredytów i gwarancji bankowych wraz z odsetkami, prowizjami innymi kosztami, w razie nieuregulowania zobowiązań przez dłużnika w umownym terminie.
W Polsce, zgodnie z ustawą Prawo bankowe, banki mogą żądać od kredytobiorców zabezpieczenia przewidzianego prawem cywilnym i wekslowym oraz zwyczajami przyjętymi we współpracy z bankami zagranicznymi.
Można powiedzieć, że ustanowienie zabezpieczenia traktowane jest przez banki jako warunek udzielenia kredytu, jednak zdarza się, że banki uznają za dopuszczalne odstąpienie od tego wymogu tylko w przypadkach wyjątkowych, gdy mają pełne zaufanie do kredytobiorcy.
Zabezpieczenie powinno obejmować nie tylko sam kredyt, ale i odsetki. Całkowity koszt ustanowionego zabezpieczenia spłaty kredytu ponosi kredytobiorca. Zabezpieczenie może być udzielone zarówno przez niego, jak i przez inny podmiot (np. członka rodziny, inną firmę), który ze względu na stosunki łączące go z kredytobiorcą, może być tym zainteresowany. Udzielenie zabezpieczenia przez inne podmioty jest konieczne zwłaszcza wtedy, gdy sytuacja finansowa i majątkowa kredytobiorcy jest słaba, a wyższe zabezpieczenie jest z reguły wymagane od przedsiębiorstw nowo utworzonych i przedsiębiorstw o zagrożonej zdolności kredytowej. Także status prawny spółki z ograniczoną odpowiedzialnością wpływa na zaostrzenie wymagań banków odnośnie zabezpieczenia zwrotności kredytu.
Zazwyczaj stosuje się jedną lub kilka form zabezpieczeń jednocześnie, w zależności od okresu czy rodzaju kredytu.
Rodzaje zabezpieczeń
Występujące w praktyce zabezpieczenia kredytów można podzielić na dwie grupy: osobiste i rzeczowe.
Tabela 1 . Podział zabezpieczeń kredytu
Rodzaj zabezpieczenia |
Zakres odpowiedzialności |
Poszczególne zabezpieczenia |
Zabezpieczenie osobiste |
odpowiedzialność zabezpieczyciela całym jego majątkiem z tytułu udzielonego zabezpieczenia |
|
Zabezpieczenie rzeczowe |
odpowiedzialność zabezpieczyciela ograniczona do określonych przedmiotów majątkowych
|
|
Źródło: Opracowanie własne
SwojÄ… uwagÄ™ skupiÄ™ przede wszystkim na 4 zabezpieczeniach osobistych:
poręczenie wg prawa cywilnego,
weksel własny in blanco,
przelew (cesja) wierzytelności,
przystąpienie do długu kredytowego.
Poręczenie wg prawa cywilnego ( ang. civil code waranty)
Jest to najdogodniejsza i zarazem najczęściej stosowana forma prawnego zabezpieczenia kredytów.W oparciu o przepisy Kodeksu Cywilnego (art.876 - 887 K.c.) w umowie poręczenia poręczyciel ( osoba trzecia) zobowiązuje się względem wierzyciela (kredytodawcy)wykonać zobowiązanie na wypadek, gdyby dłużnik ( kredytobiorca) zobowiązania nie wykonał. Umowa poręczenia powstaje przez złożenie dwóch oświadczeń woli - poręczyciela o udzieleniu poręczenia (pod rygorem nieważności złożona na piśmie) oraz wierzyciela o przyjęciu poręczenia (przez przyjęcie dokumentu). Stronami umowy są poręczyciel oraz wierzyciel z określonego stosunku zobowiązaniowego. Poręczycielem może być osoba fizyczna (mająca zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych) oraz osoba prawna, które osiągają systematycznie i trwale wysokie dochody lub dysponują zasobami finansowymi lub majątkowymi, umożliwiającymi zrealizowanie poręczenia.
Zawarcie umowy następuje przez przyjęcie przez bank oświadczenia złożonego na piśmie przez poręczyciela, a przed przyjęciem poręczenia bank sprawdza, czy stan finansowy poręczyciela może stanowić zabezpieczenie udzielanego kredytu.
Przedmiotem poręczenia może być każdy dług istniejący i przyszły, ale o określonej wysokości. Zobowiązanie poręczyciela jest akcesoryjne (zawisłe) do długu ze stosunku głównego i jest wobec niego uzależnione co do swego istnienia oraz co do zakresu. Przejawia się to w tym, że:
poręczyciel odpowiada tylko wtedy, gdy dłużnik nie wywiązuje się ze zobowiązań,
zmniejszenie zobowiązania skutkuje względem poręczyciela,
wysokość zobowiązania dłużnika i poręczyciela jest równa,
zwiększenie zobowiązani nie jest skuteczne wobec poręczyciela,
wygaśnięcie zobowiązania ze stosunku głównego powoduje wygaśnięcie zobowiązań wynikających z poręczenia.
Bank będący wierzycielem ma istotne obowiązki wobec poręczyciela. Przede wszystkim musi go informować o opóźnianiu się kredytobiorcy ze spłatą kredytu lub odsetek, a także o każdej zmianie stóp procentowych kredytu, pożyczki. Zaletą poręczenia jest fakt, że jest to dość prosta i tania forma zabezpieczenia, która w istotnym stopniu zwiększa odzyskane należności. Poręczyciele odpowiadają bowiem całym swoim majątkiem posiadanym i przyszłym., dlatego na ogół poręczycielem nie może być spółka o niskim kapitale i osoba fizyczna o niskich dochodach oraz małym majątku.
Poręczenie może być terminowe lub bezterminowe do momentu wygaśnięcia długu. Bank może żądać od poręczyciela udokumentowania sytuacji finansowej. Współporęczyciele odpowiadają solidarnie i tak w przypadku uregulowania spłaty długu poręczycielowi, który to zrobił przysługuje prawo regresu wobec pozostałych poręczycieli. Bankowi przysługuje prawo żądania zapłaty całości lub części długu od wszystkich poręczycieli łącznie, od kilku z nich lub od jednego, wg uznania banku. W przypadku osób fizycznych małżonkowie muszą wyrazić zgodę na udzielenie poręczenia łącznie, gdyż jest to czynność
wykraczająca poza zakres zwykłego zarządu.
UMOWA PORĘCZENIA Warszawa dnia 10 czerwca 2002
Bank Unii Gospodarczej S.A. w Warszawie
( nazwisko i adres osoby względnie jednostki poręczającej) udziela niniejszym solidarnego poręczenia do kwoty 150000 zł słownie sto pięćdziesiąt tysięcy złotych za wszelkie zobowiązania firmy A Zebra i Ska ( imię i nazwisko kredytobiorcy) istniejące zarówno w dacie udzielania poręczenia, jak i mogące powstać w przyszłości z tytułu udzielonego kredytu w/w wysokości umowy kredytowej, w szczególności zobowiązania o odsetki, o koszty procesu przez Bank Unii Gospodarczej S.A. w Warszawie.
( podpis poręczyciela) Uwaga: Umowa poręczenia podlega opłacie skarbowej.
|
Rys. 1 Wzór umowy poręczenia
ŹródÅ‚o: Z. Dobosiewicz „ Wprowadzenie do bankowoÅ›ci” W - wa 1999r.
Weksel in blanco ( ang. in blanco promissory note)
To weksel niezupełny, zwany gwarancyjnym; upowszechnił się dopiero niedawno jako forma zabezpieczania wierzytelności i jest najwygodniejszy wśród osobistych zabezpieczeń zwrotności kredytu. Jest to taki rodzaj weksla, który w momencie wystawienia wystawca, (czyli w tym wypadku osoba, która otrzymała kredyt) musi opatrzyć swoim podpisem. Wymaga on zaufania do osoby podpisanej na wekslu i dlatego stosuje się go tylko wobec osób dobrze bankowi znanych z rzetelności (w formie weksla samoistnego). Jednak znacznie częściej banki stosują weksle in blanco poręczone przez osoby trzecie.
Weksel tego rodzaju nie powinien zawierać sumy wekslowej ani też terminu płatności. Weksel ten wystawiony jest, bowiem w chwili, gdy zarówno kredytobiorca, jak i kredytodawca nie wiedzą jeszcze, jaka będzie wysokość roszczenia banku, który udzielił kredytu, (czyli remitenta) ani także, kiedy nastąpi całkowity zwrot pieniędzy, (czyli realizacja roszczeń remitenta).
 Podpisując blankiet wekslowy wystawca weksla jednocześnie upoważnia remitenta do uzupełnienia na nim pozostałych składników. Przede wszystkim wpisania wysokość sumy wekslowej i daty płatności.
Zależy ona od faktycznego terminu spłaty kredytu i odsetek. Za kwotę weksla nie można przyjąć kwoty udzielonego kredytu. W momencie dochodzenia przez bank roszczeń z weksla może to być zupełnie inna wartość, np. niższa od kwoty udzielonego kredytu (gdy kredytobiorca spłacił część otrzymanego kredytu), albo wyższa (bo np. zwiększona o część należnych bankowi odsetek).
Nie wpisuje się też terminu płatności, bo w momencie wystawienia weksla nie jest on znany. Nie wiadomo, kiedy bank zdecyduje się na dochodzeni roszczeń z weksla.
Przed wystawieniem weksla własnego in blanco strony powinny uzgodnić,
w jaki sposób odbędzie się uzupełnienie weksla, czyli podpisać deklarację wekslową (porozumienie wekslowe). Jest to umowa, która określa warunki i sposób wypełnienia weksla przez jego posiadacza (czyli przez bank, który otrzymał ten weksel od wystawcy-kredytobiorcy).
Rys. 2. Wzór deklaracji wystawcy do weksla In blanco
Deklaracja wystawcy do weksla in blanco (wzór) Warszawa, 22 sierpnia 2000 roku
Bank Bankowy
   W załączeniu składam do dyspozycji Banku Bankowego jeden weksel in blanco. Gdy nie dotrzymam umownych terminów spłaty, bank ma prawo wypełnić go na sumę zaciągniętego przeze mnie i nie spłaconego kredytu wraz z odsetkami i prowizją. Janusz Januszewski (podpis) zam. w Warszawie, ul. Januszowa 71 m. 33
|
Źródło: Poradnik Prawno-Finansowy- Adwokat Domowy 9/2000
Informacje znajdujÄ…ce siÄ™ na wekslu
Na wekslu należy podać datę jego wystawienia. Chodzi o to, aby w razie sporu w przyszłości ocenić, czy osoba, która podpisała weksel, mogła w tym dniu skutecznie zaciągać zobowiązania wekslowe (np. czy pełnomocnik podpisujący weksel w imieniu wystawcy nie był wcześniej odwołany).
Określając miejsce wystawienia weksla należy wpisać miejscowość w Polsce, a wówczas do zobowiązania wekslowego będzie stosowane prawo polskie. Wystawca może też na wekslu zamieścić miejsce płatności.
   Weksel in blanco powinien zostać uzupełniony najpóźniej przed złożeniem weksla do protestu (czyli urzędowego stwierdzenie niewykonania zobowiązania) lub w chwili dochodzenia roszczeń z weksla, gdy nie ma na nim indosów (przelania prawa własności weksla dokonanego przez umieszczenie na jego odwrocie notatki z podpisem lub tylko podpisu) i roszczenie dochodzone jest od wystawcy weksla własnego lub od jego poręczyciela.
  Wprawdzie wystawienie deklaracji wekslowej nie jest obowiązkowe, ale każdemu, kto zaciąga kredyt i wystawia weksel in blanco radzimy dopilnować, aby została sporządzona. W ten sposób wystawca weksla zabezpiecza swoje interesy, szczególnie wówczas, gdy dojdzie do sporu co do warunków i prawidłowego sposobu wypełnienia brakujących składników weksla in blanco przez bank.
Deklaracja powinna w szczególności wskazywać na to, kiedy bank ma prawo wypełnić weksel, jaką kwotę może na nim wpisać i jaki termin płatności może być określony na wekslu.
Jeżeli jednak ktoś złoży weksel bez deklaracji, to wówczas bank nie ma prawa wypełnić go innymi elementami niż te, które są niezbędne dla jego ważności. Np. nie może umieścić klauzuli "bez protestu".
   Weksel in blanco powinien zostać wystawiony na urzędowym blankiecie wekslowym albo na wzorze weksla sporządzonym przez bank. Bank nie przyjmie podpisu złożonego na czystej kartce papieru.
   Podpis na blankiecie wekslowym może umieścić sam kredytobiorca lub jego pełnomocnik, upoważniony do zaciągania w jego imieniu zobowiązań wekslowych. Podpis musi być własnoręczny, a nie np. pieczęć faksymile. Powinien mieć cechy trwałości, nie może być złożony ołówkiem.
   Jeżeli ktoś wystawia weksel in blanco musi liczyć się z tym, że bank może domagać się jeszcze dodatkowo poręczenia ustanowionego według prawa wekslowego. Polega ono na tym, że zapłatę wystawionego weksla in blanco poręcza osoba trzecia. Nazywana jest ona poręczycielem wekslowym.
   Poręczyciel wekslowy ponosi taką samą odpowiedzialność za zwrot kredytu, jak wystawca weksla. Obaj odpowiadają solidarnie, czyli bank sam wybiera, od kogo dochodzi swoich roszczeń. Może dochodzić ich od wystawcy weksla, albo od poręczyciela bądź też od obu łącznie.
   Poręczycielem wekslowym może być każda osoba, która jest pełnoletnia i ma pełną zdolność do czynności prawnych. Na blankiecie umieszcza ona słowo "poręczam" i podpisuje się. Radzimy, aby poręczyciel podpisał również deklarację wekslową. Wprawdzie nie ma on takiego obowiązku, ale zamieszczając na niej swój podpis, nie będzie mógł się potem tłumaczyć, że nie znał warunków uzupełnienia weksla.
   Aby dochodzić roszczeń z weksla in blanco, bank musi najpierw wypełnić go. Następnie dochodzi ich w uproszczonym trybie postępowania sądowego, tzw. postępowaniu nakazowym, wnosząc o wydanie nakazu zapłaty. Nie jest wymagane sporządzenie protestu, ponieważ bank dochodzi roszczeń od głównych dłużników wekslowych (czyli od wystawcy weksla własnego lub od poręczyciela).
   Wydając nakaz zapłaty, sąd orzeka, że pozwany powinien zaspokoić roszczenie w całości wraz z kosztami bądź też wnieść zarzuty. Jeżeli nie wniesie zarzutów we wskazanym przez sąd terminie, nakaz zapłaty staje się prawomocny i natychmiast wykonalny. Sposób uzupełnienia weksla przez bank zostaje określony w deklaracji wekslowej (określającej sposób wypełnienia weksla przez bank w razie niespłacenia kredytu przez kredytobiorcę) złożonej łącznie z wekslem in blanco. W deklaracji tej zostają zawarte upoważnienia dla banku określające:
kiedy ma prawo uzupełnić weksel,
jaka kwota może być na wekslu wpisana (sposób obliczania),
jaki może być ustalony termin płatności weksla.
Skuteczne weksle in blanco mogą być wystawiane przez: osoby fizyczne mające zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych, wspólników spółki jawnej ujawnionych w rejestrze handlowym jako osoby reprezentujące interesy spółki, wspólników spółki cywilnej zgodnie z umową spółki, zarządy spółek handlowych zgodnie z zapisami w rejestrach, prokurentów, pełnomocników posiadających pisemne pełnomocnictwo do zaciągania tego typu zobowiązań, zarządy spółdzielni oraz likwidatorów. Dla ważności weksla wystarczy podpis kredytobiorcy na urzędowym formularzu.
Banki, przyjmując weksel gwarancyjny, zazwyczaj domagają się dodatkowego poręczenia wekslowego( awalu).
Poręczenie wekslowe ( ang. awal)
Aval stanowi poręczenie za osobę zobowiązaną wekslowo. Może go udzielić osoba trzecia, fizyczna lub prawna oraz osoba już na wekslu podpisana. Poręczenie takie w skuteczny sposób może być udzielone tylko w formie:
złożenia podpisu na przedniej stronie weksla,
złożenia na przedniej lub odwrotnej stronie weksla podpisu pod oznaczeniem wskazującym na jego poręczenie - gwarantuję, ręczę.
W ostatnim przypadku poręczenie może być ograniczone do określonej po słowie ręczę lub innym sumy do wysokości której gwarancja jest skuteczna.
Avalista (proponowany przez kredytobiorcę poręczyciel) odpowiada samoistnie i solidarnie, nawet, gdy zobowiązanie, za które poręcza jest nieważne za wyjątkiem wady formalnej weksla. Jeśli posiada on rachunek bieżący winnym banku, bank może zwrócić się do tego banku o podanie informacji o udzielonych mu kredytach oraz o obrotach stanach jego rachunków bankowych, w związku z zamiarem udzielenia przez niego poręczenia wekslowego. Operacje wekslowe są w obecnym prawie czynnościami bankowymi, ale sprawy o wydanie nakazu zapłaty należą do sądów gospodarczych.
Cesja wierzytelności inaczej przelew wierzytelności ( ang. assigment of receivables)
Stosowana jako zabezpieczenie kredytu polega na zabezpieczeniu wierzytelności banku w formie umowy między bankiem a jego klientem. Na mocy tej umowy kredytobiorca przenosi wierzytelność wobec swojego dłużnika na rzecz banku, jako zabezpieczenie własnego zobowiązania z tytułu udzielonego mu kredytu; kredytobiorca ceduje na bank swoją wierzytelność wobec osoby trzeciej. Rozróżniamy dwa rodzaje cesji:
cesja globalna - w której to kredytobiorca ceduje na bank wszystkie istniejące lub przyszłe wierzytelności, wynikające z działalności gospodarczej,
cesja ograniczona - może być zawężona do konkretnej wierzytelności lub kilku wierzytelności, co powinno być w umowie wyraźnie określone.
Akt cesji wierzytelności powinien być dokonany w formie pisemnej, przy równoczesnym pisemnym powiadomieniu dłużnika przez kredytobiorcę powinien dokonanej cesji na rzecz banku. Dłużnik powinien potwierdzić przeniesienie wierzytelności kredytobiorcy na rzecz banku; bank może uzależnić udzielenie kredytu od otrzymania takiego potwierdzenia. Bank jest zainteresowany tym, aby cedowane wierzytelności były realne i łatwo ściągalne. Kredytobiorca dokonujący cesji nie ponosi, bowiem odpowiedzialności za wypłacalność dłużnika, a jedynie za faktyczne występowanie cedowanej wierzytelności. Dlatego banki przed przyjęciem cesji zaciągają informacji o sytuacji majątkowej dłużników kredytobiorcy oraz ich zdolności kredytowej. Przedmiotem cesji są na ogół wierzytelności pieniężne, ale nie można wykluczyć cedowania wierzytelności niepieniężnych, jeżeli bank uzna, że są łatwo zbywalne. Przez zawarcie umowy o cesję wierzytelności bank nabywa tylko prawa, które przysługują kredytobiorcy względem jego dłużnika. W związku z tym dłużnikowi kredytobiorcy przysługują przeciwko bankowi prawa roszczeniowe, takie, jakie przysługiwały mu przeciwko kredytobiorcy w chwili zawiadomienia o cesji.
Przystąpienie do długu ( ang. credit debt accession).
Jest to rodzaj zabezpieczenia wierzytelności banku z tytułu udzielonego kredytu polegający na przystąpieniu do długu kredytowego osoby trzeciej nie występującej dotąd w umowie kredytowej. Odpowiada ona solidarnie ( co należy zastrzec w umowie o przystąpieniu do długu.) za dług wraz z kredytobiorcą, który nie zostaje z długu zwolniony. Przystąpienie do długu ma charakter umowny i następuje w drodze umowy dwojakiego rodzaju:
między bankiem a osobą przystępującą do długu,
między kredytobiorcą a przystępującym do długu - skutki prawne takiej umowy powstają z chwilą powiadomienia o niej banku.
Ustawowe przystąpienie do długu następuje w przypadku zbycia przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego przez kredytobiorcę. Jeżeli wierzytelność z tytułu kredytu związana była z ich prowadzeniem nabywca przedsiębiorstwa lub gospodarstwa staje się solidarnie odpowiedzialny z kredytobiorcą za spłatę kredytu ( chyb, że w chwili nabycia nie wiedział o udzieleniu kredytu mimo zachowania należytej staranności) bez konieczności zawierania umowy przystąpienia do długu. Odpowiedzialność nabywcy ogranicza się jednak do wartości nabytego przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego.
3. Czynniki decydujÄ…ce o wyborze rodzaju zabezpieczenia kredytu.
Banki stosują obecnie bardzo wiele sposobów, żeby zabezpieczyć udzielane kredyty, jednak najlepszym zabezpieczeniem dla banku jest dobra sytuacja finansowa w firmie zaciągającej kredyt. Teoretycznie, wybór formy zabezpieczenia może być przedmiotem negocjacji poprzedzających zawarcie umowy kredytowej między bankiem a kredytobiorcą. W praktyce jednak, rodzaj i zakres zabezpieczenia narzucany jest przez bank.
Z punktu widzenia banku nie można jednoznacznie stwierdzić, czy bardziej korzystne jest przyjęcie zabezpieczenia osobistego, przy którym zabezpieczycie odpowiada całym swoim majątkiem, czy też zabezpieczenia rzeczowego, obejmującego konkretny przedmiot majątkowy. Niekiedy np. poręczenie ze strony podmiotu posiadającego odpowiedni majątek może być lepszym zabezpieczeniem, niż hipoteka na nieruchomości, która może okazać się trudno zbywalna, bądź w ogóle nie znaleźć nabywcy. Z drugiej strony, prawidłowo ustanowiony zastaw lub hipoteka na atrakcyjnej nieruchomości może pozwolić na łatwiejsze zaspokojenie roszczeń banku, niż np. poręczenie podmiotu nie dysponującego odpowiednimi dochodami lub majątkiem. To jak zostanie zabezpieczona konkretna umowa kredytowa, zależy od kilku cech zawieranych umów:
1) rodzaj i wysokość wierzytelności oraz proporcja wartościowa zabezpieczenia i wierzytelności - suma ustanowionych zabezpieczeń powinna być znacznie wyższa od kwoty udzielonego kredytu i należnych odsetek,
2) termin spłaty długu - udzielając kredytu krótkoterminowego wartość przedmiotu zabezpieczenia nie obniży się; przy kredycie długoterminowym takie samo zabezpieczenie będzie ulegać deprecjacji, co powinno być uwzględniane przy kalkulowaniu realności zabezpieczenia; podobnie w długim terminie może znacząco zmienić się sytuacja finansowa poręczycieli w porównaniu ze stanem początkowym.
3) status prawny dłużnika i osób zabezpieczających należności banku - z dużo większą ostrożnością podchodzi się do zabezpieczeń udzielonych przez spółki prawa handlowego o ograniczonym kapitale własnym niż do osób fizycznych o spółek cywilnych, które gwarantują całym swoim majątkiem.
4) sytuacja finansowa, gospodarcza i majątkowa dłużnika
5) ryzyko banku, związane z udzielaniem kredytu firmom z tej samej branży
6) cechy zabezpieczenia wynikające z dotyczących go przepisów prawnych oraz z postanowień umowy o ustanowienie zabezpieczenia, np.:
a) sposób ustanowienia zabezpieczenia,
b) przesłanki i zakres odpowiedzialności wynikające z zabezpieczenia
c) sposób realizacji uprawnień banku
7) przewidywany nakład pracy banku przy ustanowieniu zabezpieczenia i przy jego realizacji, a także wynikające stąd koszty
8) koszt zabezpieczenia dla dłużnika (wszystkie koszty kredytu ponosi zwykle kredytobiorca)
9) realna możliwość zaspokojenia roszczeń banku w możliwie najkrótszym czasie z przyjętego zabezpieczenia (łatwiej można zrealizować zabezpieczenie w formie środków na rachunku bieżącym niż dochodzić roszczeń z hipoteki).
Banki zazwyczaj wymagają ustanowienia zabezpieczenia przed wypłatą kredytu, jednak często dodatkowo zastrzegają sobie możliwość wystąpienia w trakcie kredytowania o jego wzmocnienie, gdy stwierdzą np. pogorszenie się sytuacji finansowej dłużnika bądź znaczne obniżenie realnej wartości dotychczasowego zabezpieczenia ( w przypadku zabezpieczeń rzeczowych, np. hipoteka).
Przyjęcie określonego zabezpieczenia prawnego, a w szczególności zabezpieczenia rzeczowego, należy bezwzględnie uzależnić od uprzedniego sprawdzenia przez pion kredytowy, czy przedmiot zabezpieczenia faktycznie istnieje, warunki jego magazynowania, ogólny stan techniczny itp. Każda decyzja powinna być zindywidualizowana i dostosowana do konkretnej sytuacji danego kredytobiorcy.
Ustanowienie zabezpieczenia ( w przypadku niektórych jego form):
ułatwia bankowi dochodzenie roszczeń,
zwiększa wartość majątku, z którego bank może się zaspokoić ( w przypadku zabezpieczenia przez osoby trzecie),
daje możliwość zaspokojenia się z obciążonych rzeczy bez względu na to czyją stały się własnością (w przypadku ustanowienia tzw. ograniczonych praw rzeczowych - hipoteki lub zastawu, kiedy mówi się o tzw. odpowiedzialności rzeczowej za dług).
4. Funkcjonowanie w praktyce zabezpieczeń spłaty kredytów.
Jak dotychczas, banki polskie na ogół nie dysponują dostatecznymi informacjami na temat ryzyka związanego z poszczególnymi rodzajami zabezpieczeń kredytów bankowych. Dążąc przynajmniej do częściowego wypełnienia tej luki korygują według własnego uznania przedstawianą przez kredytobiorcę wycenę zabezpieczenia kredytu. Korekta ta dokonywana jest w zasadzie nie tyle w oparciu o wyniki badań empirycznych dotyczących skuteczności zabezpieczeń, ile o subiektywną ocenę pracowników banku.
Większość banków polskich przyjmuje w praktyce zasadę, że wartość składników majątkowych przyjmowanych jako zabezpieczenie powinna być znacząco wyższa od kwoty udzielonego kredytu wraz z odsetkami kosztami ewentualnej egzekucji swej należności przez bank. Składniki te powinny być wyszacowane według ich bieżącej wartości rynkowej. W przypadku większego kredytu, składniki majątkowe, mające stanowić zabezpieczenie spłaty, powinny być wycenione przez niezależnych rzeczoznawców wskazanych przez bank kredytujący. Gdy wycena ta z jakiś względów okaże się niecelowa lub zbyt kosztowna, niektóre banki dopuszczają możliwość przyjęcia wartości ewidencyjnej majątku stanowiącego zabezpieczenie, przy czym na ogół wartość ta powinna być 3-5 krotnie wyższa niż wartość zabezpieczonego kredytu.
Wybór formy zabezpieczenia ustalany jest w porozumieniu z kredytobiorcą. Występuje tu oczywiście konflikt interesów, którego rezultat w dużym stopniu zależy od rozwoju i konkurencji na rynku kredytów.
Nie tylko przed udzieleniem kredytu, ale także i w okresie jego wykorzystywania banki badają realność, płynność i wartość rynkową przyjętego zabezpieczenia. Częstotliwość tego badania jest uzależniona od stopnia ryzyka kredytu i formy jego zabezpieczenia. Dokonując wyceny zabezpieczeń, banki starają się korzystać z ekspertyz wyspecjalizowanych w tym instytucji.
W ramach tego banki zbierajÄ… informacje m.in. na temat:
wypłacalności osób trzecich, które udzieliły zabezpieczenia,
staranności przechowywania przedmiotów stanowiących zabezpieczenie kredytu,
ewentualnego podjęcia czynności na szkodę banku itp.
Po dokonaniu analizy zabezpieczenia, a także innych elementów umowy kredytowe - bank podejmuje decyzję o kontynuacji kredytowania danego podmiotu na dotychczasowych warunkach, bądź też o zmianie niektórych warunków umowy kredytowej, dotyczących m.in.:
wysokości oprocentowania ( podwyższenie lub obniżenie),
terminu spłaty kredytu,
obniżenia jego kwoty ( jeśli nie został w pełni wykorzystany),
uzupełnienia zabezpieczenia.
Bank może też zdecydować się na wypowiedzenie umowy kredytowej, żądając natychmiastowej spłaty kredytu.
Procedurę ściągania kredytów przez banki upraszcza to, że wyciągi z ich ksiąg oraz inne wymagane prawem bankowym dokumenty, stwierdzające zobowiązania na rzecz tych banków i zaopatrzone w oświadczenie, że oparte na nich roszczenia są wymagalne - mają moc tytułów wykonawczych. Banki nie potrzebują uzyskiwać dla nich sądowej klauzuli wykonalności, co jest na ogół kosztowne i czasochłonne.
Stosowane w praktyce formy zabezpieczenia kredytów bankowych uregulowane są przepisami prawa, jednak w Polsce w ramach reformy systemu bankowego prowadzone były i są prace legislacyjne nad bardziej precyzyjnym dostosowaniem tych form do potrzeb samych banków, jak i kredytobiorców. Prawidłowe i efektywne stosowanie zabezpieczeń jest podstawą prawidłowego, sprawnego funkcjonowania systemu kredytowego, a co za tym idzie i całej gospodarki.
Banki są instytucjami, które operują cudzymi pieniędzmi, dlatego istotne jest by w praktyce był stosowany system pozwalający na szybkie odzyskanie wyłożonych przez nie środków. Mniej sprawny system egzekucji należności bankowych wiąże się ze słabszym całym systemem bankowym i gorszymi jego możliwościami rozwojowymi, w tym możliwościami rozszerzania akcji kredytowej.
W Polsce ryzyko przechodzenia do gospodarki rynkowej pogłębiane jest przez specyficzne uwarunkowania wynikające z niestabilności sytuacji gospodarczej, ciągłych zmian polityki, braku szeregu rozwiązań prawnych. Pociąga to za sobą konieczność stałego doskonalenia procedur kredytowych oraz stosowania odpowiednich zabezpieczeń spłaty kredytu -jako głównego instrumentu ograniczającego ryzyko bankowe.
Można się spodziewać, że w miarę stabilizacji ekonomicznej krajów Europy Środkowej i Wschodniej coraz większe znaczenie będzie miało tzw. zabezpieczenie ekonomiczne, związane z kondycją finansową kredytobiorcy. Ten aspekt już od kilku lat banki starają się brać pod uwagę, gdyż dobra sytuacja ekonomiczno- finansowa podmiotu starającego się o kredyt jest jednym z czynników ułatwiających jego otrzymanie.
Tabele i rysunki:
Tabela 1 - Podział zabezpieczeń kredytu - str.4
Rysunek 1 - Wzór umowy poręczenia - str.7
Rysunek 2 - Wzór deklaracji wystawcy do weksla In blanco - str.9
Bibliografia:
Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 roku: Prawo bankowe, "Dz. U." Nr 140, poz. 939.
J.HeropolitaÅ„ska, K. Borowska” Kredyty i gwarancje bankowe” TWIGGER W-wa 1993
J. HeropolitaÅ„ska” Weksel w obrocie gospodarczym” Poltex W-wa 1991
Krzyżkiewicz, Jaworski”Leksykon bankowo- gieÅ‚dowy” W-wa 1999
Z. Dobosiewicz” Podstawy bankowoÅ›ci” PWN W-wa 2001
P.H.Collin”SÅ‚ownik bankowoÅ›ci i finansów”W-wa 2000
Prawo wekslowe
Kodeks cywilny
W. PomykaÅ‚o”Encyklopedia biznesu” Tom 1 W-wa 1995
Internet:
WWW.adwokat domowy.pl
WWW.profit.pl
6