Budowa tokarki

Podstawową częścią tokarki, na której są umieszczone pozostałe zespoły, jest łoże 1. Składa się ono z dwu ścian bocznych połączonych ze sobą żebrami. Główną część łoża stanowią prowadnice 2. Z lewej strony na prowadnicach łoża znajduje się wrzeciennik 3, zawierający wrzeciono z łożyskami oraz przekładnie i sprzęgła, za pomocą, których przenosi się napęd od silnika na wrzeciono. We wrzecienniku znajduje się również układ sterujący, za pomocą, którego zmienia się prędkości obrotowe wrzeciona. Na roboczej końcówce wrzeciona, które kształtem i wymiarami są znormalizowane, osadzony jest uchwyt tokarski 4.

Ruch posuwowy wykonuje suport, składający się z następujących elementów; sań wzdłużnych 5, sań poprzecznych 6 i sanek narzędziowych 7. Sanki narzędziowe osadzone są na obrotnicy 8,co pozwala na przesuwanie narzędzia wzdłuż linii nachylonej pod równymi kątami do osi wrzeciona (obróbka stożkowa).

Suport pozwalający na przesuw sań w kierunkach wzajemnie prostopadłych nosi nazwę suportu krzyżowego. Do przedniej części sań podłużnych przymocowana jest skrzynka suportowa 9.

Ruch suportu uzyskiwany jest za pomocą śruby pociągowej 10 lub wałka pociągowego 11. Obydwa te elementy uzyskują napęd ze skrzynki posuwów 12. Jest to mechanizm służący do przekazywania napędu od wrzeciona do śruby lub wałka pociągowego i do zmian ich prędkości obrotowych, dzięki czemu uzyskuje się różna wielkości posuwów.

Z prawej strony na łożu ustawiony jest konik tokarski 13 służący do podpierania przedmiotów obrabianych, jak również do zamocowania takich narzędzi jak wiertła, rozwiertaki i gwintowniki

Układ kinematyczny tokarki

Przy toczeniu potrzebne są dwa zasadnicze ruchy, a mianowicie: ruch obrotowy wrzeciona oraz ruch posuwowy suportu

1. Napęd ruchu głównego

Ruch obrotowy wrzeciona (ruch główny)określony jest prędkością obrotową n (ilość obrotów na minutę), która jest zazwyczaj regulowana.

2. Napęd ruch posuwowego

Ruch posuwowy w tokarce wykonuje suport wraz z zamocowanym na nim narzędziem. Ruch ten może mieć charakter dwojakiego rodzaju: po pierwsze jako ruch potrzebny do skrawania, po drugie jako ruch kształtujący powierzchnię przedmiotu obrabianego wg linii śrubowej.

W pierwszym przypadku wielkość posuwu wpływa jedynie na przekrój warstwy skrawanej i gładkość powierzchni przedmiotu obrabianego; zmieniając wielkość posuwu przy toczeniu np. przedmiotu cylindrycznego, otrzymamy zawsze ten sam kształt cylindryczny, a jedynie powierzchnia jego będzie mniej lub bardziej gładka. Wynika stąd, że zmiana posuwu w tym przypadku nie wpływa na zmianę kształtu przedmiotu obrabianego.

W drugim przypadku mamy do czynienia z obróbką gwintów, które charakteryzują się określonym zarysem i skokiem. Od zarysu gwintu zależy kształt ostrza narzędzia, natomiast od skoku gwintu zależy wielkość posuwu: posuw musi być dokładnie równy skokowi h gwintu.

Napęd ruchu posuwowego w tokarce uzyskiwany jest od wrzeciona.

Budowa wrzeciennika

Wrzecienniki tokarek budowane są w kształcie skrzynek o przekroju trapezowym. We wnętrzu wrzeciennika znajduje się wrzeciono wraz z łożyskami oraz napęd skupiony lub część mechanizmu napędowego przy napędzie rozdzielonym. Wrzeciennik zawiera również układ sterowniczy, służący do zmiany prędkości obrotowej wrzeciona oraz układ smarowniczy, doprowadzający olej do łożysk, przekładni zębatych i in.

Wrzeciono

Zasadniczym elementem wrzeciennika jest wrzeciono. Prawy jego koniec stanowi tzw. Końcówka robocza, której kształt i wymiary są znormalizowane. Ma to bardzo istotne znaczenie, gdyż na końcówce tej mocuje się uchwyty, które są elementami wymiennymi. Wrzeciono tokarskie jest z zasady drążone, tzn. ma tzw. Przelot. Przelot wrzeciona jest bardzo często wykorzystywany przy obróbce długich wałków, których część nie obrabiana w danej operacji znajduje się wewnątrz wrzeciona.

Wrzeciono osadzone jest zazwyczaj w dwu łożyskach poprzecznych, których konstrukcja jak i prawidłowe wykonanie ma decydujący wpływ na jakość pracy tokarki.

Siły osiowe występujące w procesie skrawania przenoszone są przez łożyska wzdłużne wrzeciona. Łożyskowanie wzdłużne wrzeciona składa się z dwu łożysk tocznych, z których pierwsze przenosi siły skierowane w stronę wrzeciennika, natomiast drugie przenosi siły skierowane od wrzeciennika w stronę konika tokarki.

Napęd wrzeciona

Źródłem napędu współczesnych tokarek jest silnik elektryczny. Najczęstsze zastosowanie ma tzw. Silnik asynchroniczny indukcyjny na prąd zmienny trójfazowy. Prędkość obrotowa silników tego typu zależy od ilości par biegunów na stojanie. Znacznie rzadziej do napędu tokarek są stosowane silniki bocznikowe prądu stałego. Pozwalają one na bezpośrednią regulację prędkości w zakresie 1:3 lub nawet1:4 i znajdują zastosowanie raczej w specjalnych rozwiązaniach napędu. Z silnika elektrycznego napęd przechodzi na wrzeciono tokarki za pomocą przekładni pasowych i zębatych. Cel stosowania tych przekładni jest dwojaki: po pierwsze chcemy nadać wrzecionu ruch obrotowy i wytworzyć na nim moment obrotowy, a po wtóre chcemy, aby wrzeciono obracało się z rożnymi prędkościami i aby można było uzyskać odpowiednia szybkość skrawania zależnie od rodzaju materiału i jego średnicy, jak również zależnie od rodzaju i materiału ostrza.

Szybkość obrotowa wrzeciona może zmieniać się skokami (np. 22,24,90,180 itd.) i napęd taki nazywamy stopniowym. Natomiast przy zastosowaniu mechanicznej przekładni bezstopniowej lub regulowanego silnika prądu stałego prędkość wrzeciona zmienia się w sposób ciągły, a napęd taki nazywamy bezstopniowym.

Sterowanie wrzeciennika

Sterowanie wrzeciennika tokarki ma do spełnienia następujące funkcje:

• włączanie i wyłączanie ruchu wrzeciona oraz jego hamowanie,

• zmiana kierunku ruchu wrzeciona,

• zmiana prędkości obrotowej wrzeciona

jeśli chodzi o włączanie i zmianę kierunku ruchu wrzeciona, to tokarki lekkiego typu (stołowe) mają sterowanie elektryczne. Włączanie ruchu wrzeciona następuje przez doprowadzenie prądu elektrycznego do silnika, a zmiana kierunku ruchu odbywa się przez przełączenie przewodów, którymi dopływa prąd do stojana silnika również hamowanie ruchu wrzeciona odbywa się elektrycznie przez chwilowe włączenie ruchu przeciwnego (hamowanie przeciwprądem).

Funkcje powyższe sa wykonywane za pomocą ręcznych przełączników walcowych(pakietowych).

Tokarki średnie i ciężkie mają wrzeciona włączane za pomocą sprzęgieł ciernych wielopłytowych. Sprzęgła takie w czasie włączenia pracują pewien czas na tzw. Poślizgu, co daje łagodne włączenie napędu i pozwala uniknąć w momencie rozruchu nagłego obciążenia silnika jak również niekorzystnych zjawisk dynamicznych (uderzeń) w samym wrzecienniku. Zmiana kierunku ruchu wrzeciona odbywa się najczęściej również za pomocą sprzęgła ciernego przy zastosowaniu przekładni zębatej z kołem pośrednim. Hamowanie ruchu wrzeciona odbywa się za pomocą hamulców ciernych.

Suport narzędziowy

Suport narzędziowy składa się z nastepujących zasadniczych elementów: sanie wzdłórzne 1, sanie poprzeczne 2 oraz sanki narzedziowe 3. sanie wzdłórzne osadzone sana prowadnicach 4 łoża tokarki i mogą się przesuwac w kierunku równoległym do osi wrzeciona tokarki. W górnej swojej części sanie wzdłórzne mają prowadnice 5 w kształcie „jaskółczego ogona” na którym osadzone są sanie poprzeczne. Dla wyregulowania luzu na prowadnicach, który zawsze na skótek pracy popewnym czasie wystap, stosuje się listwe klinową 6. pochylenie ściany bocznej listwy jest niewielkie i przez wsuwanie listwy pozwala na bardzo dokładną regulację luzu prowadnic. Podobne rozwiazanie prowadnic maja sanki narzedziowe 3.

Przesuniecie sań poprzecznych nastepuje za pomoca śruby pociągowej 9. śruba ta w opisywanej konstrukcji ma tzw. Urzadzenie teleskopowe 10, które jest stosowane przy toczeniu kopiowym, wówczas gdy prawy koniec śruby połączany jest z palcem wodzacym, przesuwającym się po wzorniku ( do tego celu nalerzy zdjąć obsadę11 wraz z łorzyskami wzdłórznymi).

Sanki narzedziowe 3 osadzone sż w obrotnicy 12, co pozwala na uzyskanie ich ruchu pod rórznymi katami od osiwrzeciona. Ma to zastosowanie przede wszystkim przy odróbce stozków.

Widoczny na rysunku 6.26 imak jednonożowy może być zastąpiony imakiem czteronożowym (rys. 6.27). W takim przyrządzie zamocowuje się zwykle cztery noże o różnych kształ­tach, przeznaczone do różnych zabie­gów. Po zakończeniu jednego zabie­gu można zluzować dźwignią nakręt­kę śruby głównej imaka i — obróciw­szy głowicę o kąt 90° — ponownie ją unieruchomić. Dzięki temu bardzo szybko jeden nóż można zastąpić innym, niezbędnym do dalszych czynności tokarskich.

Układ napędowy ruchu posuwowego

Tokarki w zalerzności od ich przeznaczenia mogą mieć napęd suportu za pomocą śruby pociagowej , wałka pociągowego, a w niektórych przypsdkach (tokarki produkcyjne) za pomoca układu hydraulicznego (cylinder tłok).

Tokarki uniwersalne mają zarówno śrubę pociagową, jak i wałek.

Śróby pociagowej urzywa się z zasady tylko przy toczeniu gwintów, gdzie chodzi o uzyskanie durzej dokładności skoku. Wszystkie inne rodzaje obróbki tokarskiej wykonuje się przy posuwie od wałka pociągowego.

Konik tokarski

Konik tokarski pełni zasadnicze dwa zadana:

1. słóży jako podparcie przy zamocowaniu przedmiotu obrabianego w kłach; zaopatrzony jest wtedy w kieł, który wchodzi w nakiełek,wykonany na czole przedmiotu obrabianego:

2. słórzy do osadzenia niektórychnarzędzi, a przeda wszystkim wierteł i rozwiertaków.

Uchwyty tokarskie

a. Uchwyty samocentrujące

Uchwyty samocentrujące charakteryzują się tym, że przy pokręcaniu kluczem gniazda 3 (rys. 1G2} ich szczęki 2 schodzą się równomiernie (koncetrycznie) do środka uchwytu, a przy przeciwnym kierunku pokręcania roz­chodzą się również koncentrycznie. Służą one przede wszy­stkim do mocowania przedmiotów o kształtach regularnych (cylindrycznych, kwadratowych, sześciokątnych).

Ze względu na liczbę szczęk (rys. 162 dzielimy je na dwuszczękowe, trójszczękowe i czteroszczękowe. Budowane są również uchwyty samocentrujące sześcioszczękowe da mocowania przedmiotów wiotkich.

Rys. 162. Uchwyty szczękowe samo-centrujące: a) dwuszczękowy, b) trój_ szczękowy, c) trójszczękowy z odwró­conymi szczękami, d) czteroszczęko­wy; 1 - korpus uchwytu, 2 -- szczęki, 3 --- gniazda do klucza, którym się zsuwa lub rozsuwa szczęki

Ze względu na konstrukcję uchwyty szczękowe dzielimy na; śrubowe (szczęki przesuwane śrubą), spiralne (Cushma~ na), z wcinkami spirali (Herberta) i zębatkowe (For­kardta).

Uchwyty samocentrujące śrubowe budowane są wyłącznie jako dwuszczękowe

W korpusie 1 uchwytu w odpowiednio ukształtowanych prowadnicach przesuwają się szczęki dotnę 2. Na nich osa­dzone są na wypuście szczęki górne 3 i przymocowane śru­bami 4. Śruba 5, która ma na jednej połowie gwint prawo­zwojny, a na drugiej lewazwojny, współpracuje na części swojego obwodu z gwintem wykonanym w szczękach dol­nych. Poosiowo śruba 5 jest unieruchomiona.

Uchwytów dwuszczękowych używa się wyłącznie w pro­dukcji seryjnej, a ich szczęki górne 3 mają kształt dopa­sowany do kształtu mocowanego przędmiotu. Jeżeli mocu­je się przedmioty za powierzchnie już obrobione, wtedy stasuje się tzw. szczęki miękkie, tzn. wykonane ze stali ulepszanej cieplnie, ale dającej się obrabiać. Szczęki takie mają dużą powierzchnię dolegania do przedmiotu i nie ka­leczą jego już obrobionych powierzchni. Jeżeli szczęki chwytają za powierzchnie surowe, wtedy ich powierzchnie chwytowe są nacięte, a same szczęki są hartowane.

Rys. . Przykłady zastosowania szczęk specjalnych;

1 - szczęka specjalna, 2 - przedmiot mocowany, 3 -wkładka wahliwa

Rys. 165. Uchwyt trójszczękowy; Y --- korpus, 2 - tarcza ze spiralą i uzębieniem stożkowym, 3 - kółko stożkowe da pokręcania tarczy 2,

4_. - szczęka jednolita, 5 - szczęka dolna, 6 - szczęka górna, 7 -klucz

Przy odpowiednim ukształtowaniu szczęk górnych (pryz­matyczne wcięcia) uchwyty dwuszczękowe mogą być uży­wane jako samocentrujące do niezbyt dokładnego moco­wania przedmiotów walcowych o ograniczonym zakresie średnic. Przeważnie jednak używane są ze szczękami mięk­kimi, dopasowanymi do przedmiotu. W tym rozwiązaniu znajdują bardzo szerokie zastosowanie, np. przy produkcji tzw. armatury (zawory wodne, gazowe i in.).

Przykłady zastosowania szczęk specjalnych do uchwytów dwuszczękowych podano na rys. 164. Uchwyty samocentrujące trójszczękowe s p i r a 1 n e znajdują szerokie zastosowanie przy produk­cji jednostkowej lub małoseryjnej. Ich konstrukcja przed­stawiona jest na rys. 165. W korpusie 1 uchwytu osadzona jest obrotowa tarcza 2, a na jej stronie zewnętrznej na­cięty jest rowek spiralny o zarysie prostokątnym. Od stro­ny wewnętrznej na tarczy 2 nacięte jest uzębienie stożko­we. Zazębia się z nim koło stożkowe 3, które od czoła ma kwadratowe gniazdo do klucza 7. Ze spiralą na tarczy ? zazębiają się wypusty szczęk 4. Przy pokręcaniu koła 3 obraca się tarcza 2 i zależnie od kierunku obrotu powoduje

Rys. 16ó. Trójszczękowy uchwyt spiralny ze szczękami górnymi przestawianymi po zębatce; 1. - szczęka górna, 2 - szczęka dolna, 2 - zębatka (powierzchnia ząbkowana), 4 - rowki teowe

równomierne zsuwanie lub rozsuwanie szczęk 4. Uchwyty te wykonuje się szczękami jednolitymi 4, lub ze szczęka­mi dolnymi 5, na których osadzone są szczęki górne 6 (miękkie), Kształt ich dopasowany jest do kształtu przed­miotu mocowanego.

Szczęki górne 1 uchwytów spiralnych w niektórych kon­strukcjach mogą być przestawiane na szczękach dolnych 2 po powierzchniach ząbkowanych 3 (rys. 166). Ma to tę za­letę, że niezależnie od wielkości mocowanego przedmiotu szczęki dolne zazębiają się zawsze na całej szerokości tar czy, czyli wszystkie zwoje spirali są w przyporze z wy­pustami szczęk dolnych. Na czole tego uchwytu wykonane są trzy rowki teowe 4, co umożliwia mocowanie przedmio­tów za .pomocą docisków śrubowych, podobnie jak na tar­czy tokarskiej.

Wyjmowanie szczęk z uchwytów spiralnych odbywa się w ten sposób, że pokręcając kluczem 7 małe koło stożko­we 3 (rys. 165) w odpowiednim kierunku powodujemy wy­sunięcie się szczęk z rowków w korpusie 1. Zakładanie szczęk musi się odbywać w odpowiedniej kolejności.

Za równo szczęki, jak i rowki są ponumerowane. Spirali usta-wiamy w takim położeniu, aby jej zewnętrzny koniec znaj dawał się przed rowkiem nr 1, Da rowka tege wkładamy szczękę nr 1 i lekko dociskając ją do środka uchwytu przekręcamy tarczę ze spiralą aż pierwszy zwój spirali za­zębi się ze szczęką. To samo powtarzamy dla szczęki nr 2 i nr 3.

Uchwyty samocentrujące trójszczękowe i c z t e r o s z c z ę k o w e (rys. 167) wyposażone są w szczę­ki zwykłe (rys. 162b) i szczęki odwrotne (rys. 162c). Szczęki zwykłe mają powierzchnie chwytowe zarówno od strony wewnętrznej, jak i zewnętrznej. Szczęk odwrotnych używa się do mocowania większych przedmiotów, jak również da przedmiotów o mniejszych średnicach przy wierceniu z ko­nika, gdy występuje duża siła poosiowa.

Przy produkcji seryjnej używa się uchwytów trójszczękowych spiralnych Herberta (rys, 168).

Rys. 168. Uchwyt Her­berta (z wycinkami spi­rali); 1 - tarcza z wy­cinkami spirali, Z - ka­mień na szczęce dolnej 3, 4 - szczęka górna 5 - segment pokrywy z pro­wadnicami

Tarcza I tego uchwytu zamiast spirali (jak w typie po­przednim) ma trzy odcinki rowka spiralnego. W każdym z tych odcinków rowka znajduje się kamień 2 szczęki dol­nej 3. Pokręcanie tarczy 1 powoduje tylko nieznaczne zsu­nięcie lub rozsunięcie szczęk, dlatego też szczęki górne są przestawialne po powierzchni ząbkowej tak, aby ich roz­stawienie odpowiadało każdorazowo średnicy mocowanego przedmiotu.

Rys, 171. uchwyt trójszczękowy Forkardta z pierścieniem; 1-- śruba do przesuwania zębatki 2, 3 -- skośne uzębienie zębatki, 4 - szczęka dolna, 5 -- czap zębatki 2, 6 - kamień w wybraniu pierścienia 7, 8 - zębatka bez otworu gwintowanego, 9 - zatrzask do równomier­nego rozstawienia szczęk

Nowszą konstrukcję uchwytu Forkardta przedstawiono na rys. 171, Zastąpiono tu koła zębate pierścieniem 7, w którego trzech wybraniach znajdują się kamienie 6. W otwory tych kamieni wchodzą czopy 5 zębatek. Jeżeli zębatka 2 zostanie przesunięta śrubą 1 spowoduje to po­kręcenie pierścienia 7, który z kolei przesunie zębatki--dru­gą (na rys. oznaczoną 8) i niewidoczną trzecią, zazębiają­cymi się z powstałymi dwoma szczękami podstawowymi. Nastawienie szczęk uchwytu Forkardta na określoną śred­nlicę odbywa się w sposób następujący: Pokręcając kluczem śrubę 1 w lewo aż do oporu powodujemy wysunięcie zę­batek (2, 8 i niewidocznej) z zazębienia ze szczękami 4. Szczęki jednak nie wypadną, gdyż są trzymane zatrzaska­mi 9. W tym położeniu szczęki mogą być wyjęte lub usta­wone na określaną średnicę. Szczęki należy zawsze tak ustawić, aby były jednakowo oddalone od środka uchwytu i aby " zatrzask znajdował się w bruździe międzyzębnej. Przy wprowadzaniu zębatek w zazębienie ze szczękami dol nymi należy uważać, aby ruch zaciskający szczęk odbywał zawsze przy pełnym zazębieniu, tzn. gdy zęby zębatek iałają na zęby szczęk dolnych na całej szerakości szczęki, ponieważ jest to warunek bardzo ważny i nie zachowanie może spowodować wyłamanie zębów w tym mecha­niźmie, dla kontroli stanu zazębienia stosuje się następu­_jące urządzenie (rys. 172). W zębatce wyfrezowany jest ro­wek 2, w który w odpowiednim jej położeniu wchodzi ko­łek 1, dociskany sprężynką. Jeżeli zębatka 3 wyjdzie z za­zębienia ze szczęką (rys. 172a) lub jest tylko w częściowym zazębieniu kołek 1 wystaje kilka (4-5) mm poza obrys uchwytu. Przy pełnym zazębieniu kołek 1 nie wystaje (rys. 172b). -

Ze względu na bezpieczeństwo pracy - przed urucho­mieniem tokarki z uchwytem zębatkowym Forkardta -należy sprawdzić, czy szczęki są w pełnym zazębieniu (tzn. Czy kołek jest schowany). Nowsze konstrukcje uchwytów zębatkowych mają kołek kontrolny na czole uchwytu.

Rys. 172. Kontrola zazębienia zębatki ze szczękami w uchwycie Forkardta; 1 - kołek kontrolny, 2 - wybranie, 3 - zębatka, 4 -szczęka

b. Uchwyty z niezależnym ustawieniem szczęk

Uchwyty z niezależnym ustawieniem szczęk są budowane wyłącznie jako c z t e r o s z c z ę k o w e i służą do moco­wania przedmiotów o skomplikowanych kształtach. Mają zastosowanie przy jednostkowym wykonywaniu przedmio­tów głównie w narzędziawniach.

Każda ze szczęk 1 (rys. 173) przesuwana jest niezależnie śrubą 2. Śruba ta, unieruchomiona poosiowo wkładką 3 w- korpusie 5, współpracuje z gwintowanym półotworem szczęki. Przed zamocowaniem przedmiot ustawia się (cen­truje) na dwóch sąsiednich szczękach (dolnej i bocznej), a następne dociska lekko dwoma pozostałym) szczękam i sprawdza jego położenie. Jeżeli potrzebne jest skorygo­wanie położenia, przedmiot przesuwa się w uchwycie przez odsunięcie jednej i dosunięcie przeciwległej szczęki.

Rys. 173. Uchwyt czteroszczękowy z niezależnym nastawieniem szczęk; 1 - szczęka, 2 - śruba do przesuwania szczęki, 3 - wkładka unieruchamiająca osiowo śrubę 2, 4 - klucz do pokręcania śruby 2, 5 - korpus uchwytu

c. Uchwyty szczękowe kombinowane

Uchwyty szczękowe kombinowane stanowią połączenie konstrukcji uchwytów samocentrujących spiralnych z uchwy­tami a niezależnym nastawieniu szczęk. Budowane są one jaka trzy- i czteroszczękowe. Konstrukcję me­chanizmu do przesuwania szczęk podano na rys. 174. Szczę­ka dolna takiego uchwytu składa się z dwóch części: czę­ści 7, która na dolnej powierzchni ma zębatkę zazębiającą się ze spiralą tarczy 8, na górnej zaś wybranie cylindrycz­ne, w którym znajduje się śruba. W wybraniu TYM wyko­nane są trzy wtoczenia na wkładki 5, które unieruchamia­ją śrubę poosiową. W górnej części 3 szczęki dolnej wyko­nany jest gwint (na połowie obwodu), w który wkręcana jest śruba 4. Przez pokręcenie tej śruby uzyskujemy nie­zależne ustawienie szczęki. Natomiast przez pokręcenie kół­ka 9 przesuwamy wszystkie szczęki równomiernie.

W uchwytach trójszczękowych zamocowanie przedmiotu następuje przez . zsunięcie szczęk kółkiem 9, natomiast w uchwycie czteroszczękowym należy dodatkowo dokręcić dwie sąsiadujące szczęki śrubami 4. Uchwyty tego typu używane są przy obróbce małych serii przedmiotów o skom­plikowanych kształtach.

Rys. 174. Konstrukcja uchw~rtu kombinowanego czteroszczękowego; 1 -- korpus, 2 - szczęka górna, 3 - szczęka dolna, 4 -- śruba do przesuwania szczęki 3, 5 - wkładki unieruchamiające poosiawo śrubę 4, 6 -gniazdo w śrubie do klucza, 7 -- dolna niezależna część szczęki dolnej, 8 -- tarcza ze spiralą, 9 -- kółko stożkowe do pokrę- tania tarczy 8

d. Uchwyty szczękowe zmechanizowane

Uchwyty szczękowe zmechanizowane mają zastosowanie przy produkcji seryjnej, głównie na tokarkach produkcyj­nych zwykłych i półautomatach tokarskich. Mają one dwie zasadnicze zalety: znaczne skrócenie czasu potrzebnego na zamocowanie przedmiotu oraz wyeliminowanie ciężkiej pra­cy ręcznej. Do zamykania i otwierania tych uchwytów stosowane są urządzenia pneumatyczne, hydrauliczne lub elektryczne.

Budowane są różne typy uchwytów zmechanizowanych, z których najczęściej mają zastosowanie uchwyty klinowe i dźwigniowe, trójszczękowe lub dwuszczęko­w e. Rys. 175 przedstawia konstrukcję uchwytu trójszczę­kowego klinowego. W cylindrycznym otworze korpusu 1

Rys, 175. Uchwyt trójszczękowy klinowy; I -- korpus uchwytu, 2 -­szczęka dolna, 3 - ukośny rowek w suwaku 6, 4 -- zaczep szczęki 2, 5 - szczęka górna, G - suwak, 7 - tuleja zamykająca uchwyt od przodu, 8 - zatrzask utrzymujący szczękę 2 w czasie demontażu uchwytu, 9 - zatrzask zabezpieczający suwak 6, 10 - kamień w rowku teowym do mocowania szczęki górnej 5, I1 - śruba łącz­

osadzony jest suwak 6, na którego obwodzie wykonane są trzy zaczepy. Szczęki dolne 2 mają również zaczepy 4, wcho­dzące w zaczepy suwaka. Śruba 11 łączy suwak 6 za po­średnictwem łącznika z tłokiem cylindra hydraulicznego lub pneumatycznego. Przy ruchu suwaka 6 do tyłu szczęki zwierają się, zaś do przodu - rozsuwają się. Ruch tych szczęk jest niewielki (kilka mm), dlatego też szczęki gór­ne 5 należy nastawić na średnicę przedmiotu. Zatrzask 9, którego końcówka porusza się w wzdłużnym rowku su­waka 6, zabezpiecza go przed przekręceniem się w czasie pracy. Równocześnie w czasie demontażu szczęk z uchwy­tu, gdy szczęki są maksymalnie rozsunięte, ogranicza prze­kręcenie suwaka 6.

Budowę trójszczękowego uchwytu dźwigniowego przed­stawiono na rys. 176. Zsuwanie i rozsuwanie szczęk powo­dują dźwignie 6, osadzone na osiąch 7, Te dwuramienne

Rys, 176. Uchwyt trójszczękowy dźwigniowy; 1 -- korpus uchwytu, 2 - szczęka dolna, 3 - szczęka górna, 4 - suwak, 5 - śruba łączni­kowa, 6 - dźwignia, 7 - oś dźwigni, 8 - tuleja zamykająca uchwyt od przodu

dźwignie na obu swoich końcach mają wahliwie osadzone kamienie, z których jeden znajduje się w rowku suwaka 4, zaś drugi w wybraniu szczęki dolnej 2. Ruch suwaka 4 do tyłu powoduje zsunięcie się szczęk. Pozostałe elementy bu­dowy zbliżone są do uchwytu klinowego.

Loże tokarki

Łoże tokarki jest wykonane jako żeliwny odlew w kształcie dwóch belek 112 usztywnionych żebrami 3 (rys. 26-11). Górna część łoża to prowadnice suportu 5 oraz konika 6. Na płaskiej części 4 osadza się wrzeciennik. Suport więc przesuwa się po prowad­nicach zewnętrznych, a konik po prowadnicach wewnętrznych.

Prowadnice są utwardzone i mają strukturę żeliwa białego. Niekiedy spotyka się prowadnice wykonane ze stali i przykręcone do łoża. Pra­widłowe wykonanie łoża tokarki, a szczególnie prowadnic, wpływa w sposób decydujący na do­kładność pracy tokarki. Prowadnice łoża muszą być dokładnie czyszczone i smarowane, a osłony przy suporcie powinny zabezpieczać przed przedo­stawaniem się wiórów między prowadnice a suport. Rys. 26-11. Łoże tokarskie

b)

---