MINRAŁY SKAŁOTWÓRCZE SKAŁ METAMORFICZNYCH

Oprócz minerałów charakterystycznych tylko dla skał metamorficznych, w ich budowie biorą udział również niektóre znane nam już minerały (muskowit, biotyt, kwarc, skalenie, przeważająca część amfiboli i piroksenów, kalcyt, dolomit).

Najbardziej typowymi minerałami skał metamorficznych są krzemiany glinu, występujące w 3 różnych odmianach: andaluzyt, sylimanit i dysten (cjanit), o jednakowym wzorze chemicznym Al₂SiO₃. Minerały te stanowią produkty metamorfozy skał ilastych.

ANDALUZYT AL₂SiO₅ - kryształy pryzmatyczne i słupkowe, w skałach - agregaty pręcikowe lub ziarna. Twardość 7.5. Barwa biała, szara, różowa, zielona, brunatna, czerwona, fiołkowa. Minerał typowy kontaktowo-metamorficzny.

SYLIMANIT Al₂SiO₃ - kryształ pryzmatyczny. W skałach można dostrzec igiełki, tw. 6 - 7. Barwa biała, brunatna, szara, zielona. Delikatna włóknista odmiana - fibrolit. Minerał charakterystyczny dla wyższych stopni metamorfizmu, powstający w wysokich temperaturach i w warunkach wysokich ciśnieniach.

DYSTEN (CJANIT) Al₂SiO₅ - wydłużone słupki wzdłuż osi Z. Dwukierunkowa łupliwość wyraźna. Jasnoniebieski, biały (rzadziej szary, zielony), niekiedy bezbarwny. Dysten jest minerałem typowym dla wysokich ciśnień, występuje, zarówno w temperaturach niskich, jak wysokich.

KORDIERYT Mg₂Al₂ [AlSi₅O₁₈], skupienia ziarniste lub oddzielne ziarna. Twardość 7 - 7,5. Połysk szklisty. Barwa szara, ciemnoniebieska, prawie czarna o odcieniach zielonych, żółtych i brunatnych. Powstaje w wysokich temperaturach i przy niezbyt wysokim ciśnieniu.

STAUROLIT H₂FeAl₄Si₂O₁₂, twardość 7 - 7,5. Czerwonobrunatny, czarnobrunatny. Odporny chemicznie, nie rozkłada go nawet kwas HF. Krzyżowe zbliźniaczenia w łupkach krystalicznych, staurolit powstaje z przeobrażenia skał osadowych. Często tworzy porfiroblasty o dużych rozmiarach.

WOLASTONIT CaSiO₃, tabliczki, pręciki, powstaje wyłącznie z przeobrażenia minerałów osadowych. Ważny minerał skałotwórczy w termicznie zmetamorfizowanych wapieniach.

PERYKLAZ MgO, nieforemne ziarna; występuje w dolomitach i marmurach kontaktowo przeobrażonych.

BRUCYT Mg(OH)₂, krystalizuje w postaci płytek. Barwa biała, szarawa, zielonawa lub brunatna. Występuje w zmetamorfizowanych pierwotnie dolomitach, jako produkt dedolomityzacji.

Marmury kalcytowe, zawierające brucyt - predacyty.

WEZUWIAN tworzy słupki, często w postaci nieregularnych ziarn lub ziarnistych pręcikowych agregatów. Barwa czarnożółtawa, zielonawa, oliwkowa, brunatna. Pospolity minerał kontaktowy marmurów i metamorficznych skał wapienno-krzemionkowych.

PIROKSENY

Szczególnie charakterystyczny diopsyd, występuje głównie w kontaktowo zmetamorfizowanych wapieniach i dolomitach. Mniej rozpowszechniony jest augit występujący niekiedy w granulitach i niektórych hornfelsach. W eklogitach charakterystycznym piroksenem jest omfacyt.

AMFIBOLE

Antofilit; tremolit i aktynolit występują w zmetamorfizowanych wapieniach i dolomitach.

Aktynolity reprezentują pospolite składniki łupków amfibolowych i amfibolitów.

ZWYCZAJNA HORNBLENDA - rozpowszechniona głównie w amfibolitach, gnejsach hornblendowych i łupkach amfibolowych. Z alkalicznych amfiboli najważniejsze są rybekit i glaukofan. W granulicie i gnejsach rybekitowych występuje rybekit, zaś w łupkach - glaukofan. i glaukofanitach - glaukofan.

EPIDOT, słupy jednoskośne, zielony, ciemnozielony, zielonoszary. Łupliwość w jednym kierunku - zupełna. Ca₂(Al.,Fe)₃(OH) [Si₃O₁₂]. Często występuje na dyslokacjach. Minerał charakterystyczny dla zieleńców, łupków chlorytowych i niektórych amfibolitów.

ZOIZYT, pokrój kryształów jest pryzmatyczny, skupienia kryształów - pręcikowe, nieregularne. Twardość 6.5, barwy: biała, szara, szarozielona, brunatnoszara. Łupliwość. doskonała.

KLINOZOIT zawiera małą domieszkę Fe. Zoizyt i klinozoizyt wystepują w przeobrażonych skałach, grupy gabra. Zoizyt wystepuje w niektórych marmurach.

ZEOLITY, bezbarwny, biały, szarawy, żółtawy lub czerwony, rozkłada się łatwo w HCl. Występuje w próżniach i szczelinach różnych skał magmowych i metamorficznych.

CHRYZOLIT, włóknisty, jedwabisty; żółtozielony i złocistożółty. Tworzy równoległe skupienia lub pilśniowo splątane. Twardość 2 - 3.

ANTYGORYT, blaszkowy, łupliwość doskonała, twardość i kruchy, twardość 3 - 4, żółtawy, zielony, zielonoszary. Powstaje przez przeobrażenie skał bezbarwnych. Jest głównym składnikiem serpentynitów. Tworzy pseudomorfozy po oliwinie. Chryzotyl występuje głównie w szczelinach spękań w serpentynitach.

CHLORYTY, barwa zielona, brunatna, czerwona, rzadziej biała. Pokrój blaszkowaty, są podobne do łyszczyków. Blaszki są nieelastyczne, mają twardość mniejszą niż u łyszczyków. W skałach magmowych są minerałami wtórnymi po piroksenach, amfibolach, biotycie i granatach. Pospolite w łupkach krystalicznych, szczególnie w tzw. zieleńcach. ORTOCHLORYTY krystalizują w dużych płytkach i LEPTOCHLORYTY, tworzące kryptokrystaliczne agregaty o ziemistym wyglądzie.

CHLORYTOID ma barwę szarą, zielonoczarną. Jest ważniejszym składnikiem niektórych łupków krystalicznych o pochodzeniu osadowym.

TALK, postać krystaliczna (talk) i zbita, kryptokrystaliczna (steatyt). Skupienia blaszkowe, łuskowe, pręcikowe. Łupliwość doskonała (jak u łyszczyków). Połysk tłusty, na płaszczyznach łupliwości perłowy. Biała, zielona do błękitnej. Przy uderzeniu młotkiem, minerał ten rozpłaszcza się, nie krusząc się. Twardość1.

STEATYT, twardość 1.5 - 2, mikrokrystaliczne agregaty talku, nerkowe, groniaste. Barwa biała, cielista, szara żółtawa, czerwonawa. TALK - w łupkach krystalicznych: łupki chlorytowe, aktynolitowe, serpentynity.

MUSKOWIT występuje w łupkach mikowych, gnejsach; fyllitach: fengitach.

SERYCYT występuje w łupkach łyszczykowych, zaś biotyt - w gnejsach.

KWARC jest jednym z najpospolitszych minerałów w skałach metamorficznych, zazwyczaj dynamicznie odkształcony. Przy silnych naciskach rozpada się na drobną mozaikę zazębiających się ziarenek. Może pochodzić ze skał magmowych lub osadowych, albo tworzy się w toku metamorfozy podczas przeobrażenia i rekrystalizacji minerałów krzemianowych, np.: kaolinit → andaluzyt + kwarc; ortoklaz → muskowit + kwarc.

SKALENIE stanowią pospolite minerały skał metamorficznych. Mikrolin, albit i oligoklaz są głównymi składnikami gnejsów. W amfibolitach występują plagioklazy, najczęściej o charakterze kwaśnym. Są pochodzenia magmowego lub osadowego, albo powstają w procesie metamorfozy.

GRANATY pełnią najważniejszą rolę skałotwórczą w skałach metamorficznych. Jakość granatu i jego skład są wyraźnie zależne od rodzaju skały. Łupki krystaliczne (łupki łyszczykowe, chlorytowe, gnejsy, amfibolity).

GRANAT ZWYCZAJNY, brunatny w granulitach i chlorytach. GROSSULAR - w skałach wapienno-krzemianowych, żółty, zielonożółty, oliwkowy.

MAGNETYT Fe₃O₄ w różnych łupkach krystalicznych, często w postaci dużych porfiroblastów. W dużych ilościach może się gromadzić w skałach węglanowych, ma kontakt. z kwaśną magmą, obecny w skarnach.

HEMATYT Fe₂O₃ pojawia się w postaci pigmentu, w różnych łupkach krystalicznych. Jest także głównym składnikiem mineralnym w łupkach łyszczykowych i kwarcytach. Łupki hematytowe (itabiryty) tworzą w większych masach złoża rud Fe. Fe₂O₃ występuje w formie pseudomorfoz po magnetycie Fe₃O₄, nazywany martytem.

GRAFIT C powstaje przez metamorfozę substancji roślinnych. Barwa żelazisto-czarna, rysa czarna połyskująca, tworzy blaszki i tabliczki. Łupliwość doskonała, tłustawy, brudzi palce. Występuje w łupkach i kwarcytach.

METAMORFIZM I SKAŁY METAMORFICZNE

METAMORFIZM - proces zachodzący w głębi skorupy ziemskiej i polegający na przeobrażeniu skał pod wpływem oddziaływania na nie wysokich temperatur i ciśnienia. Przyczyną powstawania metamorfizmu są intruzje i ruchy skorupy ziemskiej.

METAMORFIZM KONTAKTOWY (TERMALNY):

Skały znajdujące się w sąsiedztwie magmy, ulegają przeobrażeniu głównie pod wpływem wysokiej temperatury.

METAMORFIZM DYNAMICZNY

Wywołany jest głównie wzrostem ciśnieniem. Duże ciśnienie, pod którego wpływem skały ulegają przeobrażeniu, jest spowodowane ruchami skorupy ziemskiej.

METAMORFIZM REGIONALNY (termodynamiczny)

Obydwa czynniki, tj. ciśnienie i temperatura działają jednocześnie na znacznych obszarach.

Temperatura i ciśnienie zależą głównie od głębokości.

W metamorfizmie regionalnym wyróżnia się 3 strefy przeobrażeń: płytka (epizona), pośrednia (mezozona) i głęboka (katazona).

STREFA PŁYTKA (sięgająca do głębokości 6-10 km), panuje stosunkowo niska temperatura 100 - 300^oC, niezbyt wysokie ciśnienie jednokierunkowe (tzw. stress), w granicach od 1600 -2700თ10²kPa;

STREFA POŚREDNIA (300-500^oC), częściowe przekrystalizowanie skał, pod wpływem dużego jednokierunkowego ciśnienia (2700 - 5400 თ 10² kPa); powstają skały o teksturze łupkowej i gnejsowej;

STREFA NAJGŁĘBSZA (800^oC), ciśnienie kierunkowe zanika, pojawia się ciśnienie hydrostatyczne. Następuje całkowite przekrystalizowanie skał. Tekstury bezładne skał. Metamorfizmowi podlegają skały magmowe (tworzą się skały, tzw. szereg orto-) i skały osadowe (szereg para-).

Podczas metamorfizmu zachodzą zmiany strukturalno-teksturalne i zmiany składu mineralnego. Tworzą się minerały jak talk i chloryt.

NAJPOSPOLITSZE SKAŁY METAMORFICZNE

• gnejsy powstają z przebrażenia kwaśnych skał magmowych,

• łupki metamorficzne powstają z przebrażenia skał magmowych i osadowych klastycznych,

• marmury powstają z przebrażenia skał węglanowych.

METAMORFIZM

Minerały skał magmowych i osadowych są związkami trwałymi w określonych granicach ciśnień i temperatury. Poddane wyższym ciśnieniom i temperaturom ulegają przeobrażeniom chemicznym i fizycznym, w ten sposób powstają nowe zespoły mineralne. Tego rodzaju przeobrażenia zachodzące w stanie stałym, w głębszych partiach skorupy ziemskiej, nazywa się METAMORFIZMEM.

WIETRZENIE I DIAGENEZA są procesami prowadzącymi też do przeobrażenia skał (tworzą się SKAŁY OSADOWE). Odbywają się jednak przy niskich temperaturach i niskich ciśnieniach.

PROCESY METAMORFICZNE polegają głównie na SPRASOWANIU SKAŁY (ZŁUPKOWANIU), REKRYSTALIZACJI (PRZEKRYSTALIZOWANIU SKAŁY) i POWSTANIU NOWYCH MINERAŁÓW, kosztem MINERAŁÓW SKAŁ PIERWOTNYCH.

Czynnikami powodującymi reakcje chemiczne są przede wszystkim, CIŚNIENIE I TEMPERATURA. Wyróżnia się 2 rodzaje procesów: termiczne (zachodzące pod wpływem podwyższonej temperatury) i dynamiczne (zachodzące pod wpływem zwiększonego ciśnienia). Przeobrażenia metamorficzne polegają na przystosowaniu się zespołów mineralnych skały pierwotnej do nowych warunków temperatury i ciśnienia. METAMORFIZM IZOCHEMICZNY (skład chemiczny skały wyjściowej nie ulega żadnym zmianom, bądź w nieznacznym stopniu). METAMORFIZM ALLOCHEMICZNY (skład chemiczny podczas przeobrażeń metamorficznych ulega znacznym zmianom). Przeobrażenia allochemiczne są związane z dyfuzją, wymianą roztworów lub też z przenikaniem przez skały „emanacji” magmowych, związane są z procesami METASOMATOZY.

METASOMATOZA

Są to procesy chemiczne, polegające na molekularnej wymianie składników między dwoma związkami lub minerałem, a roztworem czy też minerałem, a aktywnymi gazami migrującymi w skorupie ziemskiej. Procesy te przebiegają, zarówno w obrębie skał magmowych, osadowych (np. dolomityzacja wapieni), jak i metamorficznych.

W procesach metamorficznych zjawiska metasomatozy związane są głównie z wędrówką alkaliów. Źródłem są upłynnione w głębszych strefach tektonicznych - masy skalne (ANATEKSIS). Uwolnione alkalia wędrują w polu grawitacyjnym ziemskim w płytsze strefy, gdzie przy sprzyjających warunkach impregnują skały, powodując reakcje metasomatyczne. Tworzenie się skaleni, daleko posunięta metasomatoza alkaliczna prowadzi do GRANITYZACJI (ze skał osadowych lub metamorficznych). Procesy metasomatozy zachodzą też na kontaktach z intruzjami, głównie kwaśnych.

SKARANIZACJA - metamorfizm skał wapiennych i dolomitycznych, powstają skały krzemianowo-wapienne.

RODZAJE METAMORFIZMU

1. METAMORFIZM REGIONALNY przebiega w czasie ruchów tektogenicznych na dużych obszarach (charakter allo- lub izochemiczny). Zazwyczaj związany ze zjawiskami tektonicznymi, dlatego często określany nazwą - METAMORFIZM DYNAMOTERMICZNY. Gdy czynniki mechaniczne są słabe - METAMORFIZM PLUTONICZNY. METAMORFIZM KINETYCZNY (deformacje mechaniczne są bardziej intensywne niż przeobrażenia chemiczne).

METAMORFIZM REGIONALNY PROGRESYWNY (rekrystalizacja przebiega przy wzroście temperatury); METAMORFIZM REGRESYWNY - DIAFTOREZA.

2. METAMORFIZM KONTAKTOWY zachodzi w skałach sąsiadujących z gorącymi masami magmy. CHARAKTER IZOCHEMICZNY (TERMICZNY), ALLOCHEMICZNY (KONTAKTOWY).

Ad.1. Metamorfizmowi regionalnemu podlegają osady na rozległych obszarach, są to osady geosynklinalne, które przy fałdowaniach na większych głębokościach mogą ulegać przeobrażeniu. Metamorfizm regionalny wiąże się z tektogenezami, w procesie tym biorą udział zjawiska plutoniczne.

STREFY GŁĘBOKOŚCIOWE

U. Grubenman (1910) wydzielił 3 stopnie metamorfizmu różniące się intensywnością i zaawansowaniem procesu. Poszczególne strefy wiąże się z różną głębokością (z różnicą ciśnienia i temperatury). GŁĘBOKOŚĆ jest głównym czynnikiem, od którego zależy stopień metamorfizmu, poszczególne strefy leżą jedna nad drugą, a stopień metamorfizmu zależy od wielkości ciśnienia hydrostatycznego.

1. STREFA EPI (PŁYTKA).

Przeważa ciśnienie kierunkowe, natomiast ciśnienie hydrostatyczne jest słabe, zaś temperatura względnie niska.

GŁÓWNYM CZYNNIKIEM METAMORFIZMU - CIŚNIENIE KIERUNKOWE, sprzyjające w płytszych strefach kataklazie, natomiast nieco głębiej powstawaniu minerałów blaszkowych. Rekrystalizacja zachodzi na małą skalę, skały tej strefy są drobnokrystaliczne, wyraźnie złupkowane. Minerały tej grupy: sercyt, chloryt, talk, drobnołuseczkowy muskowit. Występuje albit - minerał trwały w tych warunkach, pospolity jest kwarc. FYLLITY, ŁUPKI TALKOWE, SERYCYTOWE, CHLORYTOWE, ZIELEŃCE.

2. STREFA MEZO - (ŚREDNIA)

Panują wyższa temperatura, silne ciśnienie kierunkowe i wyższe ciśnienie hydrostatyczne. Te czynniki powodują intensywną REKRYSTALIZACJĘ. Nietrwałe w tej strefie są minerały zasobne w grupę OH, natomiast trwałe są związki słabo uwodnione, jak łyszczyki i amfibole. Struktury skał są grubiej krystaliczne, zaś tekstury wyraźne łupkowe. Obok biotytu i muskowitu, tworzących duże blaszki oraz amfiboli występują staurolit, dysten, granat (almandyn). MIKROKLIN, ALBIT, OLIGOKLAZ, ANDEZYN - trwałe minerały, poza tym kwarc. GŁÓWNE SKAŁY tej strefy: łupki biotytowe, muskowitowe, amfibolity, marmury, kwarcyty, gnejsy.

3. STREFA KATA - (GŁĘBOKA)

Temperatura jest bardzo wysoka, zbliżona do temperatury magmy. Panuje ciśnienie hydrostatyczne. Ciśnienie kierunkowe jest słabe. Złupkowanie skał jest niewyraźne lub zanika całkowicie. Charakterystyczne dla tej strefy są PIROKSENY I OLIWIN. Trwałe plagioklazy, ortoklaz, ponadto sylimanit, kordieryt. Jedynym minerałem uwolnionym jest BIOTYT, w głębszych poziomach zanika, a jego kosztem powstają granaty. SKAŁY: GNEJSY, GRANULITY, EKLOGITY.

Późniejsze badania wykazały, że stopień metamorfizmu może być uwarunkowany odległością od stref plutonicznych lub intruzji. Regionalnie temperatura wzrastała od niskiej do wysokiej, gdy tymczasem ciśnienie było równocześnie prawie stałe. Uznano, że nie należy kontynuować podziału na strefy głębokościowe (ESKOLA 1939, TURNER 1968).

FACJE METAMORFICZNE

Fiński petrolog P.Eskola stworzył pojęcie facji. FACJĘ METAMORFICZNĄ reprezentują naturalne zespoły mineralne, przedstawiające układy fizyczno-chemiczne, znajdujące się w równowadze i trwające bez zmian. Do jednej facji mineralnej należą skały, które przy jednakowym ilościowo składzie chemicznym, wykazują jednakowy skład mineralny, natomiast przy zmieniającym się składzie chemicznym zmienia się skład mineralny w określony sposób. Nie odgranicza się zjawisk plutonicznych od metamorficznych.

Wyróżnia się 8 facji metamorficznych: sanidynitową, hornfelsową, amfibolitową, epidotowo-amfibolitową, zieleńcową, granulitową, eklogitową i glaukofanową. Facje: zieleńcowa, epidotowo-amfibolitowa, amfibolitowa i granulitowa uważane są za produkty metamorfizmu regionalnego.

Facje: hornfelsowa i sanidynitowa są związane z metamorfizmem kontaktowym. Facja eklogitowa związana jest z dużymi głębokościami lub wysokim hydrostatycznym ciśnieniem, natomiast glaukofonowa ze znacznym ciśnieniem kierunkowym. Między poszczególnymi facjami istnieją przejścia.

ZESTAWIENIE FACJI METAMORFICZNYCH, W ZALEŻNOŚCI OD TEMPERATURY

I CIŚNIENIA (wg. Bartha 1952)

PRODUKTY METAMORFIZMU KONTAKTOWEGO LUB REGIONALNEGO

KWARCYTY

W seriach metamorficznych niemal wszystkich facji spotyka się kwarcyty.

KWARCYTY są to skały monomineralne, gdy skałami wyjściowymi były PIASKOWCE KWARCYTOWE lub SKAŁY KRZEMIONKOWE.

KWARCYTY ŁYSZCZYKOWE, SYLIMANITOWE, DYSTENOWE, GRANATOWE Powstają, jeśli skały wyjściowe zawierały domieszki minerałów ilastych. W kwarcytach występują zwykle drobne ilości skaleni.

MARMURY

Powstają przez metamorfozę wapieni lub dolomitów. Marmury kalcytowe i dolomitowe. Z pobocznych składników mogą w marmurach występować: talk, serycyt, chloryt, niekiedy epidot i granat.

SKAŁY WAPIENNO-KRZEMIANOWE

Zawierają obok kalcytu, minerały główne - krzemiany Ca.

Powstają z przebrażenia wapieni i dolomitów, często ilastych.

PRODUKTY METAMORFIZMU REGIONALNEGO

FYLLITY

Są skałami łyszczykowymi o bardzo dobrym ziarnie i teksturze łupkowej. Składają się głównie z ziarn kwarcu, łusek serycytu, paragonitu i chlorytu. Jasne, popielate, zielone, czerwonawe, niebieskawe. Połysk fyllitów jest zawsze jedwabisty. Fyllit granatowy, serycytowy, chlorytowy, grafitowy. Mają doskonale wyrażoną teksturę łupkową. Powstają w rezultacie metamorfozy niskiego stopnia łupków ilastych.

ZIELEŃCE SKAŁ CIENKO - i GRUBOZŁUPKOWANYCH

Nazwa zbiorowa skał cienko- lub grubozłupkowanych, stanowiących produkty niskiego stopnia metamorfizmu - bazaltów i ich tufów. ŁUPKI CHLORYTOWE powstają z tufów i tufitów bazaltowych; składają się z albitu, epidotu klinozoizytu i chlorytu. Zieleńce niekiedy zawierają duże ilości epidotu - ŁUPKI EPDOTOWE, ŁUPKI EPIDOTOWO-CHLORYTOWE (chloryt i epidot są przeważnie składnikami).

SERPENTYNITY

Są to skały masywne, o barwie zielonej, żółtej, brunatnoczerwonej lub czarnej. Główne składniki: odmiany serpentynu ( antygoryt, chryzotyl), pobocznie np. granat, oliwin. Powstają z przeobrażenia skał oliwinowych, perydotytów i dunitów. Z serpentynitami współwystępują niekiedy magnezyt MgCO_3, w formie gniazd i żył różnej grubości.

Z występowaniem serpentynitów wiążą się ciemnozielone łupki aktynolitowe, białe lub szare łupki tremolitowe. Są to skały włókniste lub pręcikowe. ŁUPKI TALKOWE.

NEFRYT (odmiana łupków aktynolitowych), skała ciemnozielona lub odcieniu zielonym, zbudowana z filcowej włóknistej odmiany aktynolitu. Dzięki dużej zwięzłości, skała ta przy stosunkowo niewielkiej twardości daje się obrabiać, służy jako minerał do wyrobu przedmiotów ozdobnych i użytecznych (Jordanów na Dolnym Śląsku).

ŁUPKI ŁYSZCZYKOWE

Są skałami o wyraźnej teksturze łupkowej, podkreślonej równoległym ułożeniem blaszek łyszczyków. Główne minerały reprezentują łyszczyki i kwarc, poboczne skalenie, staurolit, dysten, granat, epidot, grafit. Jeśli zmniejsza się ilość miki, powstaje odmiana przejściowa do kwarcytów, podczas gdy zwiększa się ilość skaleni - do gnejsów.

KRYSTALICZNE ŁUPKI KWARCOWO-SKALENIOWE

Skały jasne, o strukturze drobnogranoblastycznej i teksturze łupkowej, zawierają głównie: kwarc + skalenie. Dawna nazwa: leptyty, gnejsy leptytowe. Krystaliczne łupki kwarcowo-skaleniowe, tworzą wkładki wśród łupków łyszczykowych. Powstają w wyniku metamorfizmu, tworzą wkładki wśród łupków łyszczykowych. Powstają przez metamorfizm kwaśnych wulkanitów lub piaskowców arkozowych.

GNEJSY

Są to skały o mniej lub bardziej wyraźnej teksturze łupkowej, bądź teksturach linearnych, których głównymi składnikami są skalenie (potasowy) i kwaśny (plagioklaz), kwarc oraz łyszczyki. Gnejsy ambibolowe, piroksenowe, kordierytowe, granatowe, sylimanitowe, grafitowe.

PARAGNEJSY (z przeobrażenia skał osadowych), ORTOGNEJSY (z przeobrażenia skał granitowych), SKAŁY MIESZANE, głównie MIGMATYTY.

MIGMATYTY

Skała mieszana osadowo-magmowa, składająca się ze smug jasnych, skaleniowo - kwarcowych i ciemnych, w których przeważa biotyt. Jeśli smugi te ułożone są równolegle - arteryty. Drobne, bardzo intensywne fałdy ułożone bezładnie - fałdowanie ptygmatyczne.

Migmatyty powstają w dwojaki sposób:

1) przez iniekcję pierwotnej skały osadowej roztworami skaleniowo-kwarcowymi wzdłuż powierzchni złupkowania, 2) przez selektywne upłynnienie cienko warstewkowych pierwotnych skał piaszczysto-ilastych, przy czym całkowitemu upłynnieniu uległy partie piaszczyste, dając grubsze lub cieńsze warstewki kwarcowo-skaleniowe.

GRANITOGNEJS

Skała o składzie granitu lub gnejsu, nie wykazuje wyraźnej równoległej tekstury. Zaznacza się jednak tendencja do równoległości.

GNEJS OCZKOWY

Zawiera duże profiroblasty skalenia, opłynięte soczewkowato łyszczykiem.

GNEJSY WARSTEWKOWE mają regularne tekstury równoległe (łupkowe).

AMFIBOLITY

Skały granoblastyczne lub nematoblastyczne o bardzo szarozielonej, ciemnozielonej do czarnej, przeważnie drobno- lub średnioblastyczne. Główne minerały: hornblenda + plagioklaz. Potocznie: pirokseny, epidot, zoizyt, granat, chloryt. Amfibolity to skały bezkierunkowe, bądź mają tekstury łupkowe. Pierwsze powstają częściej z przeobrażenia skał magmowych (bazalt i gabro), drugie - z przeobrażenia tufów bazaltowych lub margli dolomitycznych.

GRANULITY

Sa to skały granoblastyczne, twarde, zawierają skalenie, granaty i małe ilości łyszczyków. Mają tekstury łupkowe lub prawie bezkierunkowe.

EKLOGITY

Są to skały średnio- lub grubokrystaliczne, tekstura bezkierunkowa, rzadziej łupkowa lub smużysta. Obecne są zielony piroksen (omfacyt) i czerwony granat, często hornoblenda i występują odmiany przejściowe do amfibilitów.

WSKAZÓWKI DO MAKROSKOPOWEGO OZNACZANIA SKA METAMORFICZNYCH

Są to skały krystaliczne, w większości złupkowane. Najważniejszą cechą jest skład mineralny. Ważne są też tekstury. Struktury zmieniają się bardzo nawet dla tego samego typu skały, dlatego struktury skał metamorficznych nie stanowią charakterystycznej cechy rozpoznawczej.

1

---