Barbara Szymczak II rok
Giovanni Battista Tiepolo
Najwybitniejszy włoski malarz XVIII wieku. Jego twórczość stanowi podsumowanie osiągnięć włoskiego malarstwa dekoracyjnego i na nim też kończy się tradycja monumentalnego malarstwa freskowego zapoczątkowana przez Giotta. Tiepolo doprowadził do odrodzenia wspaniałych dokonań szkoły weneckiej zwłaszcza Veronesa, wzbogacając je o doświadczenia rzymskiego oraz neapolitańskiego baroku oraz nowe techniki perspektywiczne, stosowane w dekoracjach teatralnych. Żyjąc w czasach upadku republiki weneckiej znajduje odbiorców swej sztuki poza jej granicami. Tworząc w duchu rokoka obserwuje jej powolne wypieranie przez nowego „ducha” wypełniającego świat sztuki - klasycyzm.
Giovanni Battista Tiepolo urodził się w Wenecji dnia 5 marca roku 1696. Jest szóstym dzieckiem Orsetty i Domenica. Ojciec malarza był skromnym armatorem nie dane mu będzie wychować syna, umiera gdy chłopiec ma rok. W 1710 przyszły artysta wstępuje do pracowni znanego portrecisty i malarza obrazów historycznych Gregorio Lazzariniego (1655-1730). Mistrz Tiepola nauczył go warsztatu czyli tego co najważniejsze dla młodego artysty. Zaszczepił w nim podziw dla Veronesa i Tintoretta, a także innych weneckich artystów takich jak Carpioni, Loth , Zanchi i współczesnych jak Piazzeta, Ricci. Było to dobrą bazą dla rozwoju indywidualnego stylu Tiepola tak różnego od stylu mistrza. Był on bardziej impresyjny, zdecydowany jego kreska jest bardziej nerwowa, a faktura malarska bogatsza. Dzięki kontaktom Lazzariniego młody malarz poznaje znaczące rodziny wenecki i może otrzymać pierwsze zamówienia. W 1716 roku bierze udział w zbiorowej wystawie na którą stworzy obraz „Przejście przez morze czerwone”, maluje jeszcze fresk w kościele w Biadene, niedaleko Treviso.
Nazwisko Tiepolo pojawia się w rejestrze artystów weneckich, jest rok 1717. Artysta jest już samodzielnym malarzem. Uczestniczy wtedy wraz z swoim byłym nauczycielem, w pracach nad dekoracją kościoła Santa Maria dei Derelitti ( Ospedaletto). W niedługim Czesie Tiepolo poślubia Cecylię, siostrę dwóch malarzy Giovanniego Antonia i Francesco Guardiego. Z tego małżeństwa urodzi się artyście sześć córek i czworo chłopców
W okresie młodzieńczym Tiepola będzie widać wpływ Tenebrystów. Podobnie jak oni, Tiepolo odwołuje się do barw nasyconych, ciemnych (często ponurych), oraz zwraca uwagę na kontrast światła i cienia, by nadać swoim płótnom dramatyczny nastrój. Stosowanie ujęcia z dołu do góry podkreśla teatralność jego wczesnych prac. Przykładami tej metody twórczej sę takie obrazy jak „Męczeństwo św. Bartłomieja”-1727, „Triumf Dawida”-1716, „ Przejście przez Morze Czerwone”-1716. Ze stylem tym zrywa jednak dość prędko już we freskach do salonu willi w Massanzago (1719-1720) Tiepolo tworzy dzieło w barwach jasnych i świetlistych. Maluje „Triumf Aurory” w, którym po raz pierwszy wykorzysta tak charakterystyczny dla siebie schemat iluzjonistycznej, nie kończącej się przestrzeni. Niedługo po zakończeniu tych prac tworzy freski w kościele św. Jana Chryzostoma w Vasconi koło Treviso. Gdzie przedstawił „Chwałę św. Łucji”.
Freski w pałacu Sandi tworzy już ze sztukatorem Domanico Rossim i quadraturystą Gerolamo Mengozzi Colloną. Porzuca już całkowicie ciemną paletę tenebrystów. Filipo Pedroco stwierdził, że w pałacu Sandi dokonuje się wejście Tiepola w świat Veronesa. Tiepolo już wtedy lubi technikę fresku i czyni z niej swoją specjalność. Zdaje sobie sprawę, że fresk wymaga pewności w rysunku i szybkości wykonania, które on posiada- według współczesnych Tiepolo malował szybciej niż inni mieszali farby. Opóźnienie jakie czasem mu się zdarza wynikać może tylko z nadmiaru zamówień. Ogromny fresk w pałacu Sandi mierzy 6,5 na 10 metrów. Przedstawia on „Potęgę krasomówstwa”-1724-1725. Pośrodku bogini mądrości Minerwa oraz bóg wymowy Merkury. Po bokach liczne sceny ukazujące między innymi Orfeusza i Eurydykę Herkulesa, oraz Bellerofona dosiadającego Pegaza i atakującego Chimerę. Jego opanowanie środków techniczno- artystycznych- rysunku, światła, koloru, skrótów, ruchów, perspektywy, reżyserii malarskiej jest wręcz zawrotne. Żadnego mozołu wszystko zrobione jakby od niechcenia. Pozy ruchy postaci nigdy przy tym nie są karkołomne i dziwaczne, jak to bywa u manierystów XVI wieku.
Następnym dziełem Tiepola jest dekoracja pałacu w Udine dla patriarchy Akwilei, Dioniso Polfina. Freski te mają bardzo skomplikowany program ikonograficzny stworzony przez samego arcybiskupa. W Sali Czerwonej czyli siedzibie sądu biskupiego stworzył dekoracje obrazującą temat „Sądu Salomona” i wizerunki Jeremiasza, Daniela, Ezechiela i Izajasza. Kilka przedstawień dawnych patriarchów znajduje się w Sali Tronowej. Na sklepieniu pałacu namalowany został „Upadek aniołów”. Na ścianach galerii zaś sceny z życia biblijnych patriarchów rozdzielone monochromatycznymi przedstawieniami prorokiń. Sklepienie zdobi „Ofiara Abrahama”. Z tego okresu pochodzi także wiele obrazów olejnych jest to między innymi cykl „Historia Rzymu”, „Wenus przed lustrem”, i interesujący obraz „ Aleksander i Kampaspe u Apellesa”. Istnieją dwie wersje tego ostatniego obrazu ( Paryż, Montreal). Przedstawiają one historię miłości malarza Apellesa, który z polecenia Aleksandra Wielkiego wykonać miał portret jego kochanki, pięknej Campaspe. Malarz zakochuje się w niej a wódz wzruszoną to miłością oddaje mu ją. Na obrazie przechowywanym w Montrealu, Tiepolo ukazuje samego siebie pod postacią Apellesa, a swoją żonę pod postacią Campaspe. Jest to dowód jego pewności twórczej i jednocześnie oddanie hołdu ukochanej żonie.
Na początku lat 30 XVII Tiepolo stworzył dekoracje freskowe do pałaców Archiuto i Casati. Maluje też obrazy do kościołów między innymi Santa Maria Della Consolazione w Wenecji. Tu tworzy obraz „Edukacja Panny Marii” na którym odznaczająca się bielą ubrania Maria sama naucza starszą Annę. W „Adoracji dzieciątka Jezus” to Józef wbrew tradycji trzyma dziecko, Maria zatopiona jest w modlitwie i ukazana w typowo barokowej pozie. Widać tu chwilowy powrót do tenebryzmu z jego silnym kontrastem światłocieniowym, nasyconymi barwami.
W 1733 pracuje w kaplicy Colleonich w Bergamo nad scenami z życia św. Jana Chrzciciela. Oraz w Vicenzie gdzie tworzy cykl alegoryczny na podstawie „Ikonologii” Ripy. Z 1732 pochodzi płótno „Triumf Zefira i Flory”, który posiada pewną powagę a zarazem radosną lekkość - dwie cechy prawdziwego szczęścia. Dwa lata później artysta stworzy jedno z najsłynniejszych swoich dzieł „ Jupiter i Danae” (1734 - 1736). Jest to motyw podejmowany już przez Tycjana kiedy to Jupiter pod postacią złotego deszczu, pragnie zdobyć piękną Danae zamkniętą przez ojca w spizowej wieży. Kobieta śpi kiedy Jupiter zbliża się przypominając bardziej szalonego starca niż boga. Amor podnosi jej suknię, by odsłonić pulchne pośladki Danae. Służąca wykorzystuje okazje by złapać złote monety. Nie trudno dostrzec humorystyczne wątki tego uroczego obrazu.
W 1736 roku cieszy się już taką sławą, że zaproponowano mu wykonanie dekoracji pałacu królewskiego w Sztokholmie (propozycję odrzucił ze względu na zbyt niskie honorarium). Największym przedsięwzięciem końca czwartej dekady jest dekoracja kościoła Gesuati w Wenecji (1737 - 1739) oddanego Dominikanom ze sceną Ustanowienia różańca i gloryfikacji zakonu. Z 1740 pochodzi słynny obraz „Ocalenie Mojżesza” . przedstawiony jest moment gdy egipska księżniczka odnalazła w porzucone dziecko, jej postać oraz jej dwórek ubrane są w bardzo eleganckie stroje z epoki w charakterystycznych dla Tiepola barwach żółci i błękitu.
W 1740 roku na zaproszenie Georgia Clericiego przybywa do Mediolanu by udekorować galerię jego pałacu. To właśnie tu zastosowany będzie po raz pierwszy motyw rydwanu Apolla zaprzężonego w cztery białe rumaki. Na niebie widoczny blask jutrzenki, a wśród iluzjonistycznej architektury personifikacje czterech kontynentów, rzek i mórz. W Wenecji natomiast realizuje szereg monumentalnych fresków, w szczególności dla kościoła Santa Maria di Nazareth, gdzie maluje scenę cudownego przeniesienia domu Matki Boskiej do Loreto. 1746 freski w Palazzo Labia, a w 1748-1750 powstaje „Ostatnia komunia św. Łucji” w kościele Santi Apostoli. Tiepolo był również świetnym portrecistę co udowadnia wieloma obrazami. Z 1750 pochodzi zamówiona przez cesarzową Rosji Elżbietę Pietrowną-„Kobieta z papugą”. Atrybut jakim jest papuga, kwiat we włosach, odsłonięta pierś, dużo różu świadczą o tym, że mamy do czynienia z kurtyzaną. Obraz jest jednym z całej serii zamówionej przez Carycę. Tiepolo był równie płodnym malarzem jak rysownikiem. Świadczy o tym wybitna kolekcja jego rysunków znajdująca się w Victoria and Albert Museum w Londynie. Był on także jednym z najlepszych akwaforcistów, na jego twórczości graficznej szczególnie opierał się Goya.
W 1743 malarz poznaje hrabiego Algrottiego, który interesuje się dziełami dawnych mistrzów, ale chce też złożyć zamówienia na dzieła największych żyjących malarzy. Szczególnie interesuje się Tiepolem, u którego składa zamówienie w imieniu elektora saskiego i króla Polski Augusta III. Wśród obrazów zakupionych dla Augusta III znajdzie się scena uczty Antoniusza i Kleopatry. Akcja tego obrazu rozgrywa się na tle majestatycznej architektury zapożyczonej z obrazów Veronesa. Jest to moment w, którym Kleopatra demonstruje Antoniuszowi potęgę swojego bogactwa przewyższającego fortunę Rzymu. Parz ta założyła się kto wyda bardziej kosztowne przyjęcie. Kleopatrę widzimy właśnie w momencie wrzucania do octu bezcennej perły. Za chwilę wypije płyn z rozpuszczonym klejnotem i tym samym wygra zakład. Zdobędzie także serce rzymskiego wodza, którego świadomie uwodzi by zastąpić nim Juliusza Cezara. Artysta podejmuje ten motyw ponownie we freskach w pałacu Labia, które maluje w Wenecji w latach 1746-1747.Ztego samego okresu pochodzi też znany obraz „Apollo i Dafne”, uchwyceni są oni dowcipnie, frywolnie w rokokowym kolorycie. Wcześniej tworzy jeszcze Tiepolo dekorację freskową w willi Contarini należącej do rodu Pisanich. Tematem będzie pobyt w willi Contarini Henryka Walezego, który w roku 1574 zostanie królem Francji przybierająć imię Henryka III. Dzięki pochwałom wygłaszanym na cześć Tiepola przez Algarottiego zawdzięcza on zlecenie, które jak się później okaże będzie największym dziełem jego życia.
W grudniu 1750 roku G. Tiepolo przybywa do Wurzburga na zaproszenie księcia biskupa C.F. von Greiffenklau by ozdobić freskami reprezentacyjny salon jego pałacu. Wykonanie tego zadania nie powinno trwać dłużej niż parę miesięcy, jednakże Tiepolo pozostanie tam aż trzy lata do listopada 1753 roku. Kontrakt ten przyniesie mu międzynarodowy rozgłos, co rekompensuje mu tak długie oddalenie od domu. Pracuje w skupieniu i przyjmowany jest ze wszystkimi honorami jakie należą się uznanemu artyście. W pracy nad freskami pomagają mu dwaj synowie, Lorenzo i Giovanni Domenico.
Jest to największy fresk Tieopla, jego powierzchnia wynosi sześćset metrów kwadratowych. Do początkowego programu prac doszła jeszcze dekoracja reprezentacyjnej klatki schodowej stworzonej przez Balthazara Neumanna w 1735 roku. Na początku 1751 roku Tiepolo wraz z synami rozpoczyna szkice pod freski w Kaisersaal mające przedstawiać życie cesarza Fryderyka Barbarossy, w kwietniu przystępują już do malowania. Tą niezwykłą dekoracje uzupełniają biało- złote stiuki autorstwa Antonia Bossiego. Dzieło to łączy ze sobą elementy malarstwa historycznego, motywów mitologicznych i alegorii. Podobnie jak Rubens , Tiepolo potrafił ożywić nawet najsztywniejszą alegorię. Tak i w tym wypadku, mało obiecujące zadanie złożenia hołdu księciu arcybiskupowi dało w efekcie najwspanialsze dzieło artysty- pełne światła i koloru, doskonale harmonizujące ze wspaniałym otoczeniem architektonicznym.
Sala nazywana później cesarską była ośmioboczna. Na wysokim sklepieniu malarz przedstawił „ Apolla prowadzącego Beatrycze Burgundzką”, przyszłą żonę cesarza. Na ścianach zaś „Zaślubiny Fryderyka Barbarossy” i „Inwestyturę biskupa Harolda na księciu Frankonii”. Tuż po zakończeniu tego przedsięwzięcia Tiepolo rozpoczyna dekoracje sklepienia klatki schodowej pałacu. Odwołuje się w niej do schematu Palazzo Clerici w Mediolanie- Olimp i cztery kontynenty. Przy tworzeniu fresku malarz skorzystał z dramaturgicznych możliwości klatki schodowej tworząc jakby obraz „narracyjny”. Widz , który stopniowo wchodzi po schodach najpierw spostrzega ogromne sklepienie, którego dekorację odczytuje krok po kroku. Tiepolo nie zaprojektował więc fresku jako kompozycji całościowej lecz jak „mapę”, Którą „przemierza” widz. Najpierw jego oczom ukazuje się „fryz amerykański”, potem otwiera się niebo wraz z Apollinem. Po prawej i lewej Azja i Afryka. Tymczasem widz zbliżył się już do podestu po którym dwa biegi schodów biegną w przeciwnym kierunku. Apollo nieoczekiwanie usuwa się z centrum i, oddzielony ogromnym pasmem obłoków, unosi się wskazując na Europę- kolebkę cywilizacji. Pośród tłumu postaci malarz umieścił wiele sobie znanych osób w tym swego syna Giovanniego i siebie. W złoconym owalu podtrzymywanym przez sławę i koronowanym przez cnotę znajduje się wizerunek samego księcia arcybiskupa. Wrażenie falowania i wyjątkowa sugestywność kompozycji ma miejsce dzięki przeciwstawieniu sobie przestrzeni pustych, ulotnych , niebiańskich i pełnych, rzeczywistych, ziemskich. Srebrzyste, wibrujące barwy bieli, turkusu i czerwieni oddają idealnie „klimat” zwiewnego rokoka. W czasie pobytu w gościnnej Bawarii wykonuje jeszcze „Pokłon trzech króli” przeznaczony dla kościoła benedyktynów w Schwarzau.
W blasku sławy, Tiepolo wraca z końcem 1753 roku do Wenecji. Czekają tu już na niego nowe zlecenia. W kościele delle Pieta maluje w 1754 „Koronację Niepokalanej NMP”. Natomiast w położonej niedaleko willi Vallmarana przedstawia tematy mitologiczne i legendarne zaczerpnięte z Ariosta, Homera i Wergiliusza. Pracuje tam w mniejszych bardziej intymnych wnętrzach, dopiero w Wenecji zmierzy się z dwoma wielkimi plafonami dla pałacu Rezzonico. Ta wspaniała rezydencja ma stać się siedzibą dla bankiera Giovanniego Battisty Rezzonico i jego żony Faustyny Savorgnan. Tematem podjętym przez malarza będzie Alegoria małżeństwa. Pośród przestworzy dwoje małżonków w powozie Apollona( podobnie jak w Wurzburgu i wielu innych freskach), przemierzają niebo otoczeni postaciami alegorycznymi ( lew, symbolizujący Wenecję). Przestrzeń zamknięta jest iluzjonistyczną architektoniczną ramą malowaną przez quadraturystę Collone. Siłą tego przedstawienia jest mistrzowska perspektywa jak i koloryt, który łudzi nas obecnością boskich przestworzy i mas obłoków w powietrzu. Piękny błękit używany prze Tiepola to podobno taki sam pigment jak u Canaletta. W 1759 wykonuje dekoracje w Oratorio della Purita. Prace w willi rodziny Pisanich w Stra przerywa mu wezwanie króla Hiszpanii, Karola III. Tiepolo musi ruszać już zbyt długo wystawiał królewską cierpliwość na próbę odwlekając ten wyjazd.
Przybywa do Madrytu 4 lipca 1762 roku, wraz z dwoma synami Lorenzo i Giovannim Domenico. Artysta nie jest przyzwyczajony do tego co tu zastaje. Na usługach króla jest wielu artystów hiszpańskich i zagranicznych. Tiepolo znajduje tu rywala w osobie Niemca Antonia Rafaela Mengsa(1728-1779). Znana jest historia kiedy to Mengs zaczaił się na rywala na drzewie i spadł z niego, a Tiepolo z wrodzoną sobie szlachetnością zatroszczył się by ten dostał się pod opiekę lekarza. Spory personalne i ambicje indywidualne nie są jednak tak ważne jak rywalizacja dwóch różnych koncepcji artystycznych. Klasycyzm Mengsa jest bardziej nowoczesny. Obserwujący to Tiepolo zapewne czuje, że rokoko które sam uosabia należy już do przeszłości. Tiepolo dekoruje plafon Sali Tronowej w pałacu freskiem ukazującym „Apoteozę Hiszpanii”. Ma już sześćdziesiąt sześć lat, w pracach pomagają mu synowie. Całość wygląda jednak na jednorodną stylowo. Po raz ostatni malarz podejmuje się owej „gry” powietrznej gdzie Hiszpania w glorii otoczona jest przez apoteozy Herkulesa i Apollona, a po jej bokach postaci alegoryczne, w tym Chwała w żółtej sukni. Na otaczającym fresk gzymsie podziwiać możemy sceny zwycięstw Hiszpanii. Zadowolony z efektu król powierza mu jeszcze dekorację Sali Halabardników i w antykamerze królewskiej, Tiepolo wykonuje tam kolejno Apoteozę Eneasza i Triumf Monarchii. Tiepolo nie zamierza wracać do Wenecji gdzie sytuacja polityczna jest niepewna, powiadamia króla, że jest gotów na dalsze usługi. Dostaje zlecenie na sześć obrazów ołtarzowych przeznaczonych do wznoszonej właśnie kaplicy San Pascual Baylon w Aranjuez. Rok przed śmiercią wykonuje nietypowy dla siebie obraz zatytułowany „Odpoczynek w czasie ucieczki do Egiptu”. Maleńkie postacie św. Rodziny gubią się tu w ogromnym pejzażu, stając się prawie sztafażem. Otoczenie to sprawia wrażenie niedostępności-przez niektórych uznawane jest za przejaw romantyzmu. 27 marca 1770 nagłą śmiercią umiera Giovanni Battista Tiepolo.