Zasady nauczania języka obcego dzieci w wieku przedszkolnym
Na wstępie kilka ogólnych uwag na temat treści i zakresu terminu zasady nauczania. Istotne jest to, że owe zasady formułuje się na podstawie wcześniejszych analiz czynności wykonywanych przez nauczyciela i uczniów, które składają się łącznie na proces kształcenia. Zasady owe stanowią więc ogólne normy postępowania, które określają jak należy realizować cele kształcenia (por. Cele kształcenia językowego w przedszkolu [w:] The Teacher nr 8-9 (31) 2005). Zasady nauczania wyjaśniają ponadto dlaczego należy nauczać w określony sposób.
W tym artykule chcę się podzielić moją wiedzą, a także dotychczasowym doświadczeniem związanym ze stosowaniem odkreślonych zasad nauczania. Według mnie najważniejsze zasady, których należy bezwzględnie przestrzegać w pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym to: zasada poglądowości nauczania, zasada przystępności w nauczaniu oraz zasada trwałości wiedzy uczniów. Nazwy zasad być może brzmią trochę skomplikowanie, dlatego też przystąpię teraz do ich omówienia.
A. ZASADA POGLĄDOWOŚCI NAUCZANIA
Zasada ta zakłada bezpośrednie poznawanie rzeczywistości tzn. poznawanie oparte na obserwacji. W pracy z małymi słuchaczami słowo nie powinno zastępować rzeczywistości. Jeśli tylko jesteśmy wstanie powinniśmy wspomagać się konkretnymi przedmiotami, ilustracjami, kartami tematycznymi (flashcards). Nie warto pytać: „A jak powiedzieć po angielsku dwa pieski?” Lepiej zademonstrować kartę z odpowiednim obrazkiem i dostarczając dzieciom wskazówek, ukierunkować je na prawidłową odpowiedź.
B. ZASADA PRZYSTĘPNOŚCI W NAUCZANIU
Zasada ta zakłada uwzględnianie w procesie kształcenia właściwości rozwoju psychofizycznego uczniów. Przy konstruowaniu programu nauczania, a tym samym przy doborze materiału nauczania (por. Program nauczania - ogólne założenia [w:] The Teacher nr 8-9 (31) 2005), metod, technik pracy należy brać pod uwagę ich przystępność dla uczniów.
Wynika stąd, że zawsze dostosowujemy materiał, czy metody pracy do poziomu słuchaczy. Kolejną istotną wskazówką jest stopniowanie trudności. Przestrzeganie tej reguły jest koniecznym warunkiem efektywnego prowadzenia procesu kształcenia. Zawsze zaczynamy od najprostszych słów czy zwrotów. Ponadto wprowadzane przez nas słownictwo powinno być bliskie dzieciom i dotyczyć ich samych.
C. ZASADA TRWAŁOŚCI WIEDZY UCZNIÓW
Wszyscy nauczyciele oczekują, że ich praca doprowadzi do trwałego przyswojenia wiedzy przez uczniów. Niestety proces przyswajania wiedzy jest niezwykle złożony, dlatego warto wiedzieć jak możemy pomóc naszym uczniom, aby zwiększyć efektywność kształcenia.
Jednostka dydaktyczna w nauczaniu przedszkolnym trwa w zależności od wieku dzieci od 15 do 40 minut. Zajęcia z języka obcego odbywają się średnio dwa, trzy razy w tygodniu i trwają z reguły około dwudziestu, trzydziestu minut. W tym czasie średnio 10, 15 minut poświęconych jest na powtórzenie uprzednio zdobytych wiadomości oraz zaznajomienie się z nowym materiałem. Wynika to z ograniczonych w tym wieku możliwości skupienia czynnie uwagi. Pozostałe 10 minut przeznaczone jest na ćwiczenia przy muzyce, gry, zabawy, piosenki. W trakcie zajęć stosuje się różnorodne środki dydaktyczne, pamiętając, aby średnio co pięć, siedem minut zmieniać rodzaj wykonywanego ćwiczenia, co pozwala utrzymać uwagę słuchaczy na osobie prowadzącego. Ćwiczenia wymagające aktywności fizycznej powinny przeplatać się z zadaniami wymagającymi skupienia. Jeden rodzaj aktywności nie powinien trwać zbyt długo tak, aby dzieci miały ochotę do niego powrócić za jakiś czas. Nie na każdej lekcji wprowadzany jest nowy materiał. Uzależnione jest to od stopnia przyswojenia przez dzieci poprzednich wiadomości. Jeśli prowadzący zajęcia nie jest zadowolony ze stopnia opanowania materiału może całe zajęcia poświęcić na powtórzenie. Czas, w jakim dzieci przyswajają sobie nowy materiał dydaktyczny jest bardzo zróżnicowany. Świadczą o tym krzywe uczenia się, które ewidentnie wskazują na to, że przebieg uczenia się nie jest jednakowy u wszystkich dzieci, nawet w wypadku czynności zupełnie prostych. Zależy on w znacznym stopniu od indywidualnych cech osób uczących się, od stopnia trudności zadania, a także od stosunku dziecka do przyswajanego materiału oraz osoby ten materiał prezentującej. Tempo nauczania powinno być więc dostosowane do indywidualnych możliwości jednostki. W nauczaniu zbiorowym (czyli w grupie dzieci) wspólny dla uczniów jest jedynie moment startu, czyli przedstawienie nowego materiału; natomiast rezultaty etapowe i końcowe będą zróżnicowane ze względu na właściwości uczniów. Zasadnicze różnice mogą wystąpić już na etapie zapamiętywania nowych słów czy zwrotów. Uczniowie różnią się między sobą ze względu na stosowane strategie pamięciowe. Zanim informacje zostaną przetworzone i zapamiętane, muszą być najpierw „zauważone”. Pojęcie „strategia pamięciowa” odnosi się do wszelkich zabiegów, dzięki którym ułatwiamy sobie przyswajanie i zapamiętywanie wiadomości.
Dziecko w wieku przedszkolnym stosunkowo słabo kontroluje własną uwagę, dlatego musimy się liczyć z odpowiednio niewielką sprawnością zapamiętywania. Używanie elementarnych strategii umysłowych można zaobserwować już u dzieci w 2. roku życia, ale ich stosowanie wyraźnie wzrasta między 4. a 7. rokiem życia. Dotychczasowe badania dotyczą przede wszystkim dwóch strategii: powtarzania i organizowania materiału do zapamiętania. Dzieci w wieku przedszkolnym są w stanie z powodzeniem wykorzystywać strategię powtarzania zachowującego, o ile zostaną do tego bezpośrednio zachęcone. Dlatego tak ważne jest powtarzanie nowego materiału „na głos”, ewentualnie „po cichu”, z wykorzystaniem metod aktywizujących. Dzieci przedszkolne stosują też często czynności prestrategiczne na przykład szukają wzrokiem obiektu, nazywanego przez nauczyciela. Tym sposobem wzrasta zdolność do odtwarzania informacji w sposób przemyślany i systematyczny.
Wprowadzanie nowego materiału nie oznacza bynajmniej, że dzieci mają przyswoić go sobie zaraz na pierwszej lub następnej lekcji. W praktyce wygląda to tak, że podczas pierwszych zajęć z nowym materiałem dzieci osiągają znajomość bierną słownictwa, czyli rozumieją, ale same nie używają danego słownictwa. Nowe wyrazy i zwroty wprowadzane są poprzez: wskazywanie obrazków w książce, gesty i mimikę, wykonywanie nazwanej czynności. Dopiero w późniejszym etapie, zależnie od indywidualnych możliwości dzieci osiągają znajomość czynną słownictwa, czyli rozumieją i same stosują dane słownictwo. Z reguły słownik bierny (słownictwo, które dzieci rozumieją) jest znacznie większy niż słownik czynny (to słownictwo, które dzieci stosują w mowie). Nowy temat musi być powtarzany tak długo, aż się utrwali w pamięci uczniów. Chociaż nawet później warto co jakiś czas powracać do znanych słów, zabaw, wierszyków czy piosenek. Do powtórzeń przywiązywana jest szczególna uwaga, gdyż dzieci z założenia uczą się tylko na lekcji. Z reguły powtórzenie obejmuje tematy z ostatnich lekcji, przeplatane słownictwem poznanym wcześniej - tzw. powtórzenie bliższe. Powtarzanie materiału odbywa się także podczas różnego rodzaju gier czy zabaw, które urozmaicają zajęcia. Częstotliwość powtórzeń uznaje się za optymalną, jeśli ich nasilenie pokrywa się z tzw. krzywą zapominania. Generalnie naukowcy są zgodni co do tego, że istnieje zależność pomiędzy wiekiem a sprawnością zapamiętywania. W miarę dojrzewania dzieci potrafią utrzymać w umyśle większą liczbę liter, cyfr czy słów. Zakres pamięci (memory span) rośnie nieprzerwanie od wczesnego dzieciństwa do adolescencji (badania Case'a, 1995). Większość dzieci w 4., 5. roku życia może odtworzyć szereg złożony z czterech cyfr, a większość dzieci sześcioletnich jest zdolna do odtworzenia szeregu złożonego z sześciu cyfr.
Część naukowców uważa, że zmiana pojemności dziecięcej pamięci wiąże się z szybszym zachodzeniem operacji umysłowych - czas wydobywania informacji z pamięci zmniejsza się, natomiast inni upatrują przyczyn tego zjawiska w dojrzewaniu mózgu. Wiadomo jednakże, że szybkość procesów umysłowych u starszych dzieci (5 - 6 lat) powoduje, że mogą one sprawnie wykonać więcej operacji umysłowych niż dzieci młodsze.
stopień przyswojenia
wiedzy
100%
pierwsze dwie doby pamięta
zapomina
czas
Na wykresie możemy zaobserwować, że największy spadek stopnia przyswojenia wiedzy (stopień zapominania) następuje w pierwszych dwóch dobach od prezentacji nowych treści. Wynika stąd dla nas informacja, że korzystne jest, aby liczba powtórzeń w tym okresie była największa. Stopniowo, wraz z osiąganiem przez dzieci pożądanego stopnia przyswojenia wiedzy liczba powtórzeń może być zmniejszana. Warto zwrócić także uwagę na fakt, że poziom pamiętania wzrasta powoli, aby po pewny czasie osiągnąć stabilny poziom. Czas potrzebny do osiągnięcia kryterium wyuczenia zależy od indywidualnych możliwości każdego dziecka. Tak więc, pomimo osiągnięcia przez małych słuchaczy kryterium wyuczenia warto kontynuować z małymi słuchaczami powtarzanie znanego im już materiału, gdyż wówczas utrwala się on w pamięci uczniów. Ponadto wskazane jest, aby zajęcia odbywały się z jedno - lub dwudniową przerwą pomiędzy kolejnymi spotkaniami. Nauczyciel, aby sprawdzić czy osiągnął założone cele, a tym samym czy uczeń opanował dany materiał może posłużyć się wskaźnikami uczenie się.
WSKAŹNIKI UCZENIA SIĘ
liczba prawidłowych reakcji - określonych na podstawie zoperacjonalizowanych celów kształcenia - (por. Cele kształcenia językowego w przedszkolu [w:] The Teacher nr 8-9 (31) 2005)
liczba reakcji błędnych (lub ich brak)
szybkość wykonania (czas trwania czynności)
czas potrzebny do osiągnięcia kryterium wyuczenia
liczba prób potrzebnych do osiągnięcia kryterium wyuczenia
Zaleca się, aby podczas pracy z całkowicie nowym dla dzieci materiałem wprowadzać od pięciu do dziewięciu słów obcojęzycznych. Wynika to z pojemności pamięci krótkotrwałej, którą szacuje się średnio na 7+/-2 jednostki. Jeśli pracujemy z trzylatkami wówczas cztery, pięć nowych słów na jednej lekcji jest wystarczające. Im starsze dzieci tym więcej nowych słów możemy wprowadzać, ale nie więcej niż dziewięć w trakcie jednostki dydaktycznej.
Warto pamiętać, że proste polecenia zawsze wprowadzamy w języku obcym. Wspomagamy się wówczas gestem, mimiką. Jeśli widzimy, że słuchacze mimo to nie rozumieją można zastosować metodę, która polega na naprzemiennym użyciu języka obcego i polskiego według schematu: język obcy - język polski - język obcy. Po kilku takich poleceniach z reguły można z powodzeniem przejść tylko na język obcy! Należy mówić odpowiednio głośno i niezbyt szybko. Można ściszać głos podczas polskiego tłumaczenia i modulować głośność, gdy wypowiadamy polecenie, słowo czy zdanie w języku obcym.
Przestrzeganie omówionych zasad jest warunkiem koniecznym, ale niewystarczającym do efektywnego prowadzenia procesu kształcenia. Kolejnym istotnym elementem jest dobranie odpowiednich metod nauczania, o czym będzie mowa w kolejnych artykułach.
Literatura zalecana:
Harwas - Napierała B., Trempała J. Psychologia rozwoju człowieka - charakterystyka okresów życia człowieka, tom II, Warszawa, 2000.
Kupisiewicz Cz., Podstawy dydaktyki, Warszawa, 2005
Mussen P. H. (red) Handbook of child psychology tom II, New York, 1983.
Phillips S., Young Learners, Oxford, 1999
Reilly V., Ward S. M., Very Young Learners, Oxford, 1999
Renata Zalewska
Nauczanie języka angielskiego w wieku przedszkolnym
Rodzice małych dzieci często zadają sobie pytanie, kiedy ich pociecha powinna zacząć naukę języka obcego. Wielu z nich decyduje się zapisać dziecko na lekcje języka angielskiego już w przedszkolu czy też w "zerówce". Niezaprzeczalny jest fakt, iż umysł dziecka jest w tym wieku bardzo chłonny. Dzieci posiadają naturalną ciekawość świata i chęć do nauki, co warto wykorzystać. Wczesne nauczanie języka angielskiego zgodne jest z ogólnoeuropejskimi tendencjami obniżania wieku rozpoczęcia nauki języka obcego. Nauczyciel uczący małe dzieci powinien pamiętać o zabawowej formie pracy oraz o kręgu zainteresowań dziecka. Pierwsze lata nauki języka angielskiego powinny być dla dziecka przede wszystkim przyjemnością.
Trudno podać receptę na to jak uczyć języka obcego małe dzieci. Są jednak pewne warunki, bez których spełnienia efekty mogą nie być zadowalające.
Dziecko w wieku 5, 6 czy 7 lat uczy się przede wszystkim pamięciowo i na tę sprawność należy zwrócić szczególną uwagę. Podczas zajęć trzeba jak najczęściej zwracać się do dzieci w języku angielskim obrazując polecenia odpowiednim gestem, np. nauczyciel, wskazując na krzesło, mówi: Sit down, please. Wczesne wprowadzanie prostych zwrotów spowoduje, że po krótkim czasie dzieci będą na nie prawidłowo reagowały. Również pochwały za wszelkie przejawy aktywności powinny być formułowane po angielsku,
np.: Great! Well done! itp.
Korzystanie z pomocy dydaktycznych, np. plansz lub modeli przedmiotów, przemawia do wyobraźni dziecka i ułatwia zapamiętywanie. Ucząc języka obcego nauczyciel powinien często korzystać z magnetofonu lub odtwarzacza CD jako niezbędnego środka do nauki rytmicznych piosenek, wyliczanek czy wierszyków.
Wielokrotne chóralne powtarzanie w nauce języka obcego ma ogromne znaczenie ze względu na prawidłowość wymowy i akcentu.
Należy często wracać do tego, czego dzieci nauczyły się wcześniej, gdyż zapominanie następuje u nich bardzo szybko.
Naukę trzeba rozpocząć od kręgu zainteresowań najbliższych dziecku (np. dom, rodzina, zwierzęta, zabawki, itp.)
Nie należy uczyć małych dzieci gramatyki. Dzieci w tym wieku uczą się konkretnych wyrażeń i zwrotów automatycznie, zbyteczne jest analizowanie przy tym kategorii i reguł gramatycznych, choć można zwrócić uwagą na pewne prawidłowości (np. kiedy mówimy there is, a kiedy there are ).
Nauczyciel powinien pamiętać także o tym, by tempo zajęć było wartkie, by zbyt długo nie koncentrować dzieci na jednym rodzaju ćwiczeń. Dobre rezultaty daje przeprowadzenie krótkiej gimnastyki z poleceniami w języku angielskim (np. Jump! Dance! Clap your hands! Turn around! itp.) lub zabawy ruchowej do piosenki czy rymowanki. Warto także kilka minut poświęcić na wykonanie przez dzieci rysunku lub kolorowanie.
W pracy z małymi dziećmi, a szczególnie w początkowym okresie nauki, bardzo ważne jest wprowadzenie przyjaznej, serdecznej atmosfery i zapewnienie uczniom poczucia bezpieczeństwa. Można to osiągnąć pozwalając, by głośno odpowiadali tylko "ochotnicy", ponieważ niektórzy uczniowie będą potrzebowali więcej czasu na słuchanie i rozumienie oraz oswojenie się z nową sytuacją. Należy dbać o to, aby dziecko miało czas na zastanowienie się nad swoją wypowiedzią oraz aby każdy, kto ma ochotę się wypowiedzieć, mógł to uczynić.
Przykłady zabaw do wykorzystania podczas zajęć językowych
Zabawy metodą TPR (Total Physical Response - reagowanie całym ciałem)
Metoda ta polega na rozumieniu i wykonywaniu instrukcji wydawanych przez nauczyciela. Dzieci nie muszą utrzymywać werbalnego kontaktu z nauczycielem, wystarczy, że wypełniają jego polecenia. z czasem dzieci same mogą wydawać polecenia kolegom i koleżankom.
Zabawa Teddy Bear
Nauczyciel trzyma przed sobą misia wydając komendy. Dzieci naśladują czynności wykonywane przez maskotkę, np.:
Teddy Bear, Teddy Bear - clap your hands!
Teddy Bear, Teddy Bear - turn around!
Teddy Bear, Teddy Bear - point to your nose!
Teddy Bear, Teddy Bear - touch your toes!
Nauczyciel może też nauczyć dzieci piosenki pt. Teddy Bear.
Teddy Bear, Teddy Bear - touch the ground!
Teddy Bear, Teddy Bear - turn around!
Teddy Bear, Teddy Bear - point to the door!
Teddy Bear, Teddy Bear - say "Hallo".
Teddy Bear, Teddy Bear - jump up high!
Teddy Bear, Teddy Bear - reach for the sky!
Teddy Bear, Teddy Bear - count to five!
Teddy Bear, Teddy Bear - that's all right!
Do łączenia muzyki z ruchem doskonale nadaje się też piosenka Head and shoulders. Śpiewa się ją trzy razy, za każdym razem szybciej. Dzieci pokazują przy tym części ciała, o których śpiewają.
Head and shoulders, knees and toes, knees and toes.
Eyes and ears and mouth and nose, mouth and nose.
Head and shoulders, knees and toes, knees and toes, knees and toes!
Rymowanka Touch your arm jest także bardzo lubiana przez maluchy.
Mówi się ją kilka razy, za każdym razem szybciej oraz wykonuje się zawarte w niej czynności.
Number one - touch your arm!
Number two - touch your shoe!
Number three - touch your knee!
Number four - touch the floor!
Naśladowanie zwierząt
Nauczyciel mówi po angielsku nazwę zwierzęcia, którego dzieci próbują naśladować, wydając przy tym odgłosy mające go przypominać. Oczywiście nauczyciel musi dzieci wcześniej zapoznać z nazwami zwierząt, demonstrując ich sylwety na ilustracjach. w tej zabawie można wykorzystać takie nazwy zwierząt, jak: a dog, a cat, a bird, a mouse, a rabbit, a frog, a fish, a lion, a monkey, an elephant, itp.
Kolory - zabawa z piłką
Nauczyciel rzuca kolejno do dzieci piłkę wypowiadając w języku angielskim jakiś kolor. Dziecko łapie piłkę, a następnie odrzuca nauczycielowi tłumacząc na język polski usłyszany kolor. Nauczyciel może się z dziećmi umówić, by nie łapały piłki, gdy usłyszą black (czarny).
Zabawę można zmodyfikować (nauczyciel rzucając piłkę mówi kolor po polsku, a dziecko odrzucając ją mówi po angielsku).
Powitanie w parach
Zabawę można przeprowadzić, gdy dzieci znają już nazwy części ciała. Dzieci dobierają się parami. Nauczyciel wydaje komendy, a dzieci dotykają się danymi częściami ciała, np.: Shoulder to shoulder; Knee to knee; Head to head; Arm to arm; itp.
Simon says
Zabawa polega na tym, że dzieci wykonują znane z wcześniejszej nauki komendy nauczyciela, tylko wtedy, gdy komenda poprzedzona jest zwrotem Simon says, np.:
Simon says - touch your ears! (dzieci dotykają swoich uszu)
Simon says - clap your hands! (dzieci klaszczą)
Turn around! - ten, kto wykonał tę czynność odpada na chwilę z gry, gdyż komenda nie została poprzedzona słowami Simon says!
Zgadywanki
Dzieci bardzo lubią tego typu zabawy. Można tu wykorzystać niezbędne w tym okresie nauki ilustracje, tzw. flashcards. Nauczyciel przygotowuje zestaw tematyczny, np. Toys (Zabawki) i losuje jedną ilustrację nie patrząc na obrazek. Odwraca ją w kierunku dzieci i próbuje zgadnąć, co jest na obrazku. Dzieci muszą zrozumieć nauczyciela i odpowiedzieć mu czy ma rację, np.:
Nauczyciel wylosował lalkę - Is it a doll? YES
Nauczyciel wylosował pociąg - Is it a car? NO, it's a train.
Podobnie można bawić się z ilustracjami przedstawiającymi zwierzęta, pojazdy, kolory lub liczby.
Inną zgadywanką jest zabawa What have i got in my box?
Nauczyciel chowa w pudełku rzecz lub ilustrację związaną z określonym tematem i pyta: What have i got in my box? Dzieci kolejno zgadują, co może być w pudełku. Jeśli zgadną nauczyciel wyjmuje daną rzecz czy ilustrację. Zabawę można zmodyfikować. Nauczyciel chowa w pudełku przedmiot o wyraźnym kształcie. Dziecko wkłada rączkę do pudełka i nie podglądając próbuje zgadnąć, co jest w środku.
Atrakcyjną dla małych dzieci jest też zabawa: Who stole the cookies?
Polega ona na przeprowadzeniu mini-dialogu między uczestnikami zabawy.
Nauczyciel zaczyna zabawę oskarżając jedno z dzieci o kradzież ciasteczek:
Kasia stole the cookies from the cookie box!
Kasia odpowiada: Who? Me?
Nauczyciel: Yes, you!
Kasia: Not me!
Nauczyciel: Then who?
Kasia przerzuca winę: Tomek stole the cookies from the cookie box!
Tomek: Who? Me?
Kasia: Yes, you!
Tomek: Not me!
Kasia: Then who?
Tomek: Ola stole the cookies from the cookie box! itd.
Przedstawione tu zabawy bardzo urozmaicają zajęcia językowe z małymi dziećmi. Maluchy chętnie się bawią i nawet nie zdają sobie sprawy, że przy okazji uczą się zapamiętując słownictwo oraz kształtując prawidłową wymowę i akcent.
Propozycje wielu ciekawych piosenek i zabaw przy muzyce można znaleźć w książkach z cyklu i can sing Anny Wieczorek, wydanych przez PWN. Do książeczek dołączona jest kaseta lub płyta CD z nagraniami piosenek oraz ich wersjami instrumentalnymi.
Bibliografia
A. Wieczorek E. Skiba "Program nauczania j.angielskiego dla klas i - III"
Wydawnictwo Szkolne PWN 1999
A. Wieczorek "I can sing - piosenki po angielsku dla najmłodszych"
Wydawnictwo Szkolne PWN 2000
E. Zajdel "Przewodnik metodyczny do podręcznika Learn with us"
Kielecka Oficyna Wydawnicza "MAC" S.A. Kielce 2000
|
|
|
|
Marta K. Kotarba
11