Promocja zdrowia i edukacja zdrowotna (pomostowe)

Osiągnięcie umiejętności określonych programem nauczania przygotowuje do wypełniania takich funkcji zawodowych jak:

Funkcja promowania zdrowia

Realizowanie zadań polegających na;

• Stwarzaniu warunków (w miejscu realizowania opieki do zachowań prozdrowotnych i realizowania stylu życia wspierającego zdrowie

• Propagowanie zachowań prozdrowotnych i stylu życia wspierającego zdrowie

• Doradzanie ludziom w sprawach dotyczących zdrowego stylu życia, zgodnie z ustalonym programem promocji zdrowia

Funkcja profilaktyczna

Realizowanie zadań związanych z:

• Profilaktyka indywidualną, rodzinną, środowiskową w ramach programów profilaktyki (w tym chorób uznanych za społeczne)

• Zapobieganie i (lub) ograniczenie ryzyka występowania chorób i (lub) powikłań wynikających np. z prowadzonego przez pacjenta stylu życia, stosowanych u niego metod diagnozowania i terapii

Funkcja wychowawcza

Realizowanie zadań związanych z zamierzonym wpływem na osobowość pacjenta poprzez kształtowanie prawidłowych, pożądanych zachowań zdrowotnych, poczucia odpowiedzialności za własne zdrowie , zdrowie najbliższych, najbliższego środowiska

Ochroną zdrowia zajmowano się od najdawniejszych czasów. Ludzie dbali bowiem o swoje zdrowie stosując się do różnorodnych zaleceń higienicznych, które były pewnymi ideami promocji zdrowia. Śledząc jednak pojawienie się terminu i koncepcji promocji zdrowia warto zwrócić uwagę na tzw. pierwszą rewolucję zdrowotną, która odniosła sukces na przełomie XIX i XX wieku, a dotyczyła skutecznego opanowania chorób zakaźnych, poprzez poprawienie odżywienia ludności więc i zwiększenia odporności na choroby, poprawę warunków mieszkalnych dużych grup ludności, lepszego zaopatrzenia w czystą wodę i wprowadzenie na dużą skalę odprowadzania ścieków oraz wprowadzeniu szczepień ochronnych.

Działania te nakierowane były przede wszystkim na neutralizowanie środowiskowych zagrożeń, a człowiek był biernym odbiorcą tych oddziaływań.

Druga rewolucja zwana też nową filozofią zdrowia i życia rozpoczął się początkiem lat 70. w Kanadzie.

Centralne miejsce zajmowała w niej edukacja zdrowotna i promocja zdrowia

Działania również dotyczyły umacniania i rozwoju zdrowia, jednak punktem wyjścia było uznanie behawioralnej etiologii chorób cywilizacyjnych, które stały się przyczyną zwiększonej umieralności. Odmienna stała się rola jednostki - człowieka, który od tego czasu postrzegany jest jako „ twórca własnego zdrowia”.

Przyspieszenie rozwoju promocji zdrowia ma miejsce w latach 70. zaś usamodzielnianie się jest obserwowane od lat 90.

Od 1978 r. kluczową rolę w rozwoju promocji zdrowia pełni ŚOZ, która w czasie zgromadzenia w Ałma- Ata w tymże roku, zobligowała wszystkie kraje członkowskie do przyjęcia zasad zamieszczonych w wydanym tam dokumencie „Zdrowie dla wszystkich”

Zasady te wyrażone zostały w formie znanych haseł:

1. Zapewnienie równości w zdrowiu o poprzez zmniejszenie różnic w stanie zdrowia jakie istnieją pomiędzy różnymi krajami oraz poszczególnymi grupami w obrębie krajów

2. Dodanie życia do lat - poprzez zapewnienie ludziom wszechstronnych możliwości pełnego rozwoju oraz wykorzystanie ich fizycznego i umysłowego potencjału, aby uczynić egzystencję sensowną i twórczą („produktywną”)

3. Dodanie zdrowia do życia - poprzez podniesienie jakości życia czyli uzyskanie możliwości życia godnego, dającego poczucie dobrostanu, osiągnięcia pełni możliwości stosownie do indywidualnych ograniczeń w jakimkolwiek aspekcie zdrowia

4. Dodanie lat do życia - poprzez dążenie do przedłużenia trwania życia - wydłużenia oczekiwanych lat życia na drodze redukcji przedwczesnych zgonów, opóźnienie wystąpienia chorób oraz niepełnej sprawności.

Powyższy dokument charakteryzuje promocję zdrowia jako 5 kluczowych zasad charakteryzujących promocję zdrowia jako działania które:

• Obejmują populację w kontekście codziennego życia

• Oddziałują na determinanty lub uwarunkowania zdrowia, a nie indywidualną zmianę zachowań

• Łączą w sposób komplementarny różne metody i sposoby podejścia, takie jak: informacja/komunikacja, edukację, legislację, system podatkowy, a także zmiany organizacyjne oraz spontaniczne działania społeczne,

• Zachęcają społeczeństwo do szerokiego udziału w rozwiązywaniu problemów zdrowotnych poprzez uczestnictwo w „ruchu samopomocowym”

• Podkreślają rolę zawodów medycznych w podstawowej opiece zdrowotnej zarówno w procesie edukacji jak i działaniach zapewniających ludziom jednakowe możliwości „bycia zdrowym” (równość w zdrowiu”)

Uważa się, iż promocja zdrowia wyrosła z edukacji zdrowotnej, a obie pozostają w ścisłym związku ze zdrowiem publicznym, które definiuje się m.in.:

„Zdrowie publiczne to nauka sztuki zapobiegania chorobom, przedłużania życia oraz promowania zdrowia poprzez zorganizowane wysiłki społeczeństwa.

Zatem w latach 70.i 80. naszego stulecia promocja zdrowia zostaje ponownie odkryta wraz z rozwojem nowoczesnego zdrowia publicznego - dla poszukiwania nowych metod rozwiązywania problemów zdrowotnych na całym świecie.

ŚOZ alarmuje, że choroby stylu życia spowodowane m.in. niewłaściwym sposobem odżywiania się, niską aktywnością fizyczną, i używaniem alkoholu, paleniem tytoniu, stresem psychicznym są przyczyną 70-80 % zgonów w krajach gospodarczo rozwiniętych oraz 40 -50 % w krajach rozwijających się.

Dane epidemiologiczne wskazują, że Polska również znajduje się w niechlubnej czołówce, bowiem wśród wszystkich przyczyn zgonu około 75 % stanowią ch. układu krążenia, nowotwory i urazy. Wobec zmian w strukturze zachorowalności tzn. dominacji ch. stylu życia koniecznym stał się radykalny zwrot w polityce ochrony zdrowia polegający na przesunięciu punktu ciężkości z leczenia na prewencję. Mimo bowiem ogromnego postępu w medycynie naprawczej, rozwoju różnego rodzaju technik i technologii medycznych, a nawet wzrostu nakładów na służbę zdrowia nie następowały oczekiwane zmiany w strukturze umieralności, możliwość bowiem skutecznego leczenia tych chorób w porównaniu ze skutecznością profilaktyk i są znacznie mniejsze.

Koncepcja promocji zdrowia jest oparta o szerokie rozumienie zdrowia jako procesu nieustannego odtwarzania dobrego samopoczucia (dobrostanu) w wymiarze społecznym, psychicznym i fizycznym.

Przegląd wybranych definicji promocji zdrowia

Jak już wspomniałam po raz pierwszy termin ten pojawił się w dokumentach ŚÓŻ w Ałma- Ata, a powszechnie został zaakceptowany końcem lat 80.

Według niektórych badaczy definiowanie i opisywanie promocji zdrowia jest wciąż trudne i skomplikowane ponieważ:

- promocja zdrowia jest pojęciem kompleksowym, obejmuje wiele aspektów i problemów,

-rozumienie promocji zdrowi różni się w poszczególnych krajach (kontekst kulturowy, społeczny, polityczny)

-koncepcja promocji zdrowia jako nowej idei może być włączany przez edukatorów zdrowia do koncepcji edukacji zdrowotnej, przez polityków do koncepcji tworzenia nowej polityki zdrowotnej

-promocja zdrowia pozostaje w ścisłej relacji z wielowymiarowym pojęciem zdrowia

-promocja zdrowia obejmuje wiele pojęć, które nie wywodzą się ze sfery tradycyjnej opieki zdrowotnej

Przytoczę definicje najczęściej cytowane w piśmiennictwie

I Najbardziej znana: Def. WHO z 1984 r.

Promocja zdrowia jest świadomym wysiłkiem jednostek i społeczeństwa w budowie i utrzymaniu ich potencjału zdrowia.

Def. Z1986r. Promocja zdrowia - jest procesem umożliwiającym każdemu człowiekowi zwiększenie oddziaływania na własne zdrowie, jego poprawę i utrzymanie.

Zwana jest ona WHO-wską (1986r) i wg niej główne znaczenie ma aktywność poszczególnych osób i grup biorących udział w podejmowaniu różnych działań oraz podkreśla, że kontrola własnego zdrowia powinna być umożliwiana każdemu człowiekowi poprzez działania społeczne i polityczne w celu stwarzania warunków sprzyjających zdrowiu.

II. Promocja zdrowia - jest połączeniem działań edukacyjnych oraz różnego rodzaju wsparcia - środowiskowego, społecznego, politycznego, ekonomicznego, prawnego i taktycznego - sprzyjających zdrowiu.

Powyższa definicja zwana amerykańską wiąże 2 ważne elementy składowe - edukację zdrowotną oraz zróżnicowane formy wsparcia mające na celu inicjację nowych zachowań.

Za def. promocji zdrowia uważany jest także opis zamieszczony w Karcie Ottawskiej:

Promocja zdrowia to działania zmierzające do spełnienia przynajmniej dwunastu uwarunkowań dobrego samopoczucia: utrzymanie kondycji psychofizycznej stosownej do płci i wieku, możliwości pełnego korzystania z praw i swobód obywatelskich, uzyskania odpowiedniego wykształcenia, możliwość zatrudnienia, odpowiednie warunki pracy, dobre warunki mieszkaniowe, odpowiednie odżywianie i zaopatrzenie w żywność, dostępność odpowiedniej odzieży, poczucie bezpieczeństwa, możliwość oszczędzania, możliwość komunikacji i łączności z innymi ludźmi, możliwość regeneracji sił, wypoczynku i rozrywki.

Opis ten zawiera listę składników promocji zdrowia wskazuje na istnienie wielu zróżnicowanych uwarunkowań zdrowia jako dobrostanu biopsychospołecznego.

Warto podkreślić, że nadrzędnym celem promocji zdrowia jest jego osiągnięcie.

W innych definicjach promocji zdrowia podkreślane jest natomiast znaczenie polityki zdrowia publicznego oraz jej możliwości w osiąganiu zmian społecznych.

Def. Promocja zdrowia to proces skupiający jednostki, społeczności lokalne i sektory życia społeczno-gospodarczego, które mają wpływ na zdrowie oraz zmierzają wspólnie do określenia i realizacji polityki zdrowia publicznego.

W opisie tym oprócz akcentu na indywidualną odpowiedzialność za zdrowie, eksponowana jest odpowiedzialność społeczna oraz różnych sektorów .Zatem definicja ta postuluje by nie ograniczać wysiłków i działań do sektora opieki zdrowotnej, ani osób reprezentujących zawody medyczne. Za tworzenie polityki promocji zdrowia powinny być odpowiedzialne wszystkie sektory gospodarcze, jak również profesje medyczne i niemedyczne tj. nauczyciele, pedagodzy, psycholodzy, socjolodzy, dziennikarze.

Kolejna definicja ukazuje na jeszcze inny kontekst znaczeniowy promocji zdrowia

Def. Promocja zdrowia - to proces obejmujący prewencję oraz działania na rzecz zdrowia pozytywnego ( fizycznego i psychospołecznego dobrostanu), dzięki wszystkim tym działaniom zdrowe wybory winny być łatwiejsze.

Def. ta podkreśla, że celem promocji zdrowia jest zarówno prewencja (profilaktyka), czyli zapobieganie zagrożeniom zdrowia, jak i wspieranie zdrowia pozytywnego.

Podkreśla, że działania wspierające zdrowie różnią się od działań zapobiegawczych jakimi jest profilaktyka.

Kolejne def. którą pragnę przedstawić wskazują na elementy które mogą służyć do planowania programów z promocji zdrowia

Def. Promocja zdrowia - jest procesem ochrony zdrowia, którego ważnym elementem jest różnego rodzaju wsparcie ze strony poszczególnych osób - rodziny, grup społecznych oraz władz lokalnych czy regionalnych, dzięki którym praktykowane zachowania zdrowotne stałyby się normą społeczną; proces ochrony zdrowia może być prowadzony poprzez włączenie edukacji zdrowotnej, jednakże nie może się ograniczać tylko do niej.

Def. Promocja zdrowia jest połączeniem działań edukacyjnych oraz różnego rodzaju wsparcia środowiskowego, społecznego, politycznego, ekonomicznego, prawnego i taktycznego - sprzyjających zdrowiu.

Obie te def. Zgodnie podkreślają jak to było w poprzednich, konieczność działań legislacyjnych, podatkowych, ekonomicznych promocji zdrowia, ale również akcentują mocno fakt, iż edukacja zdrowotna jest ważnym elementem promocji zdrowia, ale nie może się tylko do niej ograniczać, bowiem izolowane działania edukacyjne najczęściej są mało skuteczne. Same działania edukacyjne uważa się czasem wręcz za nieetyczne, bowiem wzrost poziomu wiedzy bez możliwości zmian zachowań tak należy traktować. Przykładem może być ubóstwo wielu rodzin, gdzie wiedza o racjonalnym żywieniu może być w rażącej sprzeczności z zasobami materialnymi rodziny.

I ostatnia definicja uważana za najbardziej kompletną def. promocji zdrowia mówi, że

Def. Promocja zdrowia - jest podtrzymaniem i wzmacnianiem aktualnie istniejącego stanu zdrowia poprzez wdrażanie efektywnych programów, zorganizowanie serwisu oraz prowadzenie odpowiedniej polityki / strategii.

Def. Ta podkreśla ważność wielowymiarowej oraz zintegrowanej współpracy i podejścia do promocji zdrowia

Promocja zdrowia związana ściśle z WHO-wską def zdrowia pozostaje nadal koncepcją otwartą na wielorakie definiowanie i interpretacje.

Badacze zgodnie podkreślają, że termin promocji zdrowia należy rozumieć jako „parasol” obejmujący edukację zdrowotną oraz tzw. inżynierię środowiskową obejmująca - działania legislacyjne, fiskalne, organizacyjne i środowiskowe.

PROMOCJA ZDROWIA= EDUKACJA ZDROWOTNA +POLITYKA ZDROWIA PUBLICZNEGO

Takie ujęcie nie nadaje przesadnego znaczenia edukacji zdrowotnej i utożsamiania promocji zdrowia tylko z edukacją zdrowotną, która jest tylko jednym elementem promocji zdrowia.

Czynniki promocji zdrowia bywają również rozdzielane na dwie kategorie elementów:

1. Indywidualne ( edukacyjne)

2. Strukturalne ( podatkowo - ekologiczne)

Różnice pomiędzy promocją zdrowia a prewencją, są ważne dla dobrego zrozumienia istoty pz, istnieje bowiem tendencja do traktowania ich zamiennie lub jako nierozerwalnej pary. Często używane jest niefortunny termin semantyczny profilaktyka zdrowotna , co należałoby rozumieć jako zapobieganie zdrowiu.

Rozumienie różnic pomiędzy promocją zdrowia, a prewencją (profilaktyką) ma duże znaczenie ponieważ wyjaśnia nieporozumienia używania terminu = promocja zdrowia i prewencja oraz teoretyczne i praktyczne tego konsekwencje.

Promocja

Prewencja

Obszar wzajemnego przenikania się działań

(np. szczepienia ochronne, podawanie żelaza, witamin)

Różne interakcje - cele

Przeciwdziałanie Wzmacnianie

określonej chorobie rezerw organizmu

Podejście Podejście

prewencyjne promocyjne

Stosowanie odmiennych metod edukacyjnych

Podejście/ strategia prewencyjne

• Punkt wyjścia choroba

• Cel - uniknięcie choroby

• Grupa oddziaływania - grupy szczególnego ryzyka

Podejście/ strategia promocyjne

• Punkt wyjścia zdrowie

• Cel - pomnażanie rezerw i potencjału zdrowia

• Grupa oddziaływania - cała populacja w kontekście codziennego życia

Profilaktyka pierwotna (I stopnia) - to proces mający na celu zapobieganie rozwojowi choroby przez zwiększenie odporności organizmu lub zmniejszenie ekspozycji osób wrażliwych. Obejmuje działania nieswoiste i swoiste

Działania nieswoiste- wzmacnianie zdrowia poprzez tworzenie zdrowotnie optymalnych warunków środowiskowych, odpowiedniego żywienia, odpowiedniego odpoczynku, dbanie o higienę pracy.

Działania swoiste - mają charakter wybiórczy i dotyczą eliminacji czynników zagrożenia chorobą, poprzez prowadzenie działań zapobiegawczych np. szczepienia

Prewencja wtórna (II stopnia) - 1. Wczesne wykrywanie choroby, dotyczy osób bezpośrednio zagrożonych lub osób u których rozwija się już proces chorobowy

2.Właściwe leczenie mające na celu zniesienie choroby, metody zapobiegania skutkom choroby.

Prewencja trzeciego stopnia - rehabilitacyjna

Leczenie zmniejszające skutki choroby oraz przeciwdziałanie nawrotom choroby i powtórnej hospitalizacji, a także minimalizację wtórnych uszkodzeń, komplikacji i ewentualnych defektów wywołanych przez chorobę.

Podsumowując zdania badaczy należy stwierdzić, iż celem prewencji jest zmniejszenie prawdopodobieństwa ryzyka wystąpienia zaburzeń, choroby, stąd działania prewencyjne obejmują ochronę i obronę status quo oraz punktem wyjścia jest choroba celem jej zapobieganie

natomiast promocja dąży do zwiększenia potencjału zdrowia i uruchomienia wszelkich rezerw zdrowotnych, punktem wyjścia jest zdrowie, celem pomnażanie rezerw i potencjału zdrowia.

Stąd jasny wniosek , że promocja z. może obejmować niektóre działania profilaktyki pierwotnej zwłaszcza działań nieswoistych (dieta bogata w pewne składniki pokarmowe, karmienie piersią noworodków i niemowląt, aktywność fizyczna)

Przyczyny wyraźnego oddzielania promocji od prewencji staną się jeszcze jaśniejsze jeśli uzmysłowimy sobie , że działania profilaktyczne powszechnie znane, stosowane od lat przez medycynę zapobiegawczą, który celem było oprócz zapobiegania chorobom również wzmacnianie zdrowia okazały się nieskuteczne. Nie pojawiły się oczekiwane rezultaty, ludzie nie zmieniali zachowań, albo nie osiągano utrzymania trwałych zmian tych zachowań.

Przyczyn niepowodzeń upatrywano w sposobie oddziaływania na sferę poznawczą i emocjonalną ludzi.

W Polsce była to najogólniej mówiąc tzw. oświata zdrowotna, która zakładała, że przekazanie informacji o zagrożeniach zdrowia wynikających z pewnych zachowań spowoduje postawę negatywną wobec tych zachowań, a pozytywną wobec środków zaradczych w postaci zmiany zachowań.

Badania wskazują, że stosowanie w przekazie argumentacji wzbudzającej lęk, poprzez przedstawianie katastroficznych następstw najczęściej nie wzbudza motywacji do zaprzestania jakiegoś zachowania szkodliwego dla zdrowia. Stąd zalecenia ostrożności przy próbach powstrzymywania ludzi od zachowań negatywnych poprzez wzbudzanie lęku.

Klasycznym przykładem jest negatywna motywacja u młodocianych palaczy - typu nie pal, bo będziesz miał raka płuc, ponieważ wskazuje na skutki odległe dla tej grupy, wśród której panuje fenomen „wiecznej młodości i zdrowia”.

Istnieją również wyniki badań wskazujące, że ukazywanie zagrożeń jest skuteczną metodą zmiany zachowań szkodliwych natomiast pobudzanie emocji pozytywnych może być bardziej skuteczne w utrwalaniu nowych prozdrowotnych zmian w zachowaniu.

Podsumowując odpowiedź na pytanie, czy zapobiegać występowaniu negatywnych zjawisk czy raczej promować zjawiska pozytywne, wielu autorów opowiada się za równouprawnieniem obu strategii - podejścia prewencyjnego jak i promocyjnego.

W koncepcji promocyjnej należy podkreślić dwa ważne elementy: reorientacja ku zdrowiu nie ku chorobie oraz wskazywanie i podkreślanie korzyści płynących z bycia zdrowym we wszystkich jego aspektach - fizycznym, psychicznym i społecznym - aż do późnych lat.

W świetle tych poglądów promocja zdrowia może być rozumiana jako proces uruchomienia własnych możliwości i zasobów oraz rozwój umiejętności, które pozwoliłyby praktykować zachowania sprzyjające zdrowiu, a w efekcie końcowym - umożliwiłyby osiągniecie celu -: bycia zdrowym i szczęśliwym, realizować własne marzenia, czerpać z życia satysfakcję.

W takim ujęciu zdrowie nie jest celem samym w sobie , lecz wartością niezbędną w codziennym życiu, środkiem umożliwiającym realizację celów i zamierzeń. Za zdrowie w głównej mierze odpowiedzialny jest każdy człowiek, a więc my sami a nie system opieki zdrowotnej

Wizja ta w sposób jednoznaczny uświadamia konieczność zmiany sposobu myślenia o tym, kto jest odpowiedzialny za zdrowie, a także wzięcia odpowiedzialności za własne zdrowia. Odpowiedzialność za własne zdrowie ma się manifestować modyfikacją zachowań i stylu życia. Promocja zdrowia zakłada , że zmiany behawioralne wspierane zmianami środowiskowymi - społeczno-ekonomicznymi zaowocują praktykowaniem prozdrowotnych zachowań i w efekcie nastąpi redukcja w skali populacji przedwczesnej umieralności i niesprawności.

Warto również podkreślić, że p.z. dotyczyła w swych początkach ludzi zdrowych, takie zawężenie okazało się nieetyczne i dlatego rozszerzone je na ludzi o niepełnym potencjale zdrowia.

Strategie, kierunki działań p. z. w płaszczyźnie międzynarodowej i polskiej.

O początkach rozwoju p.z już było powiedziane teraz chciałam przedstawić jak rozwijały się str. i kier. działań

Ruch p.z szczególnie dużo zawdzięcza wspomnianej Karcie Ottawskiej (86r.) oraz dyskusjom towarzyszącym na kolejnych międzynarodowych konferencjach promocji zdrowia: w Adelajdzie(89), Sundswall (91), oraz Dżakarcie (97).

W konferencji w Ottawie zorganizowanej przez Kanadę i ŚÓŻ wzięło udział 38 krajów. Przedstawiciele tych krajów opracowali dokument programowy promocji zdrowia, zwany Kartą Ottawską, w którym wymienione zostały podstawowe uwarunkowania zdrowia:

• Zapewnienie pokoju i bezpieczeństwa

• Dostęp do edukacji

• Zaopatrzenie w wodę i żywność

• Zabezpieczenie środków do życia

• Utrzymanie stabilnego ekosystemu

• Zagwarantowanie sprawiedliwości i równości społecznej

Karata Ottawska zawiera również pięć głównych strategii działań w promocji zdrowia- zdrowotnej polityce społecznej, są nimi:

• budowanie polityki zdrowia publicznego

• tworzenie środowisk wspierających zdrowie

• rozwijanie umiejętności indywidualnych

• wzmacnianie działań środowisk lokalnych

• reorientacja świadczeń zdrowotnych

Ponadto karta Ottawska definiuje zasadnicze kierunki działań promocji zdrowia

- obrona warunków niezbędnych do utrzymania zdrowia

-umożliwianie działań niezbędnych dla rozwijania potencjału zdrowotnego,

- pośredniczenie w godzeniu różnych interesów w imię nadrzędnego interesu jakim jest ochrona zdrowia.

Obrona ma na celu rozpoznanie potrzeb indywidualnych jednostek , grup społecznych, a także zwiększenie wiedzy o czynnikach oddziałujących na stan zdrowia

Umożliwianie - ma na celu zapewniać jednakowe możliwości w osiąganiu pełnego potencjału zdrowia

Pośredniczenie - koordynacja współpracy wielu instytucji reprezentujących często sprzeczne interesy, wywieranie wpływu na lokalną politykę zdrowotną

Wyodrębnione w KO kierunki uwzględnione zostały w sformułowanej przez WHO definicji promocji zdrowia. Powszechnie uważa się, ze KO jest punktem zwrotnym w rozwoju koncepcji promocji zdrowia. KO jest dokumentem spełniającym rolę „ kamienia milowego” promocji zdrowia, zaprezentowano w nim zmianę sposobu myślenia o zdrowiu.

II Miedzynarodowa Konferencja PZ

Odbyła się w1989 r w Adelajdzie (Australia) - podczas konferencji uzgodniono wspólne stanowisko, które zawarto w tzw. rekomendacjach, z których wynikały następujące priorytetowe zadania dla promocji zdrowia:

-popieranie działań na rzecz zdrowia kobiet

-popieranie jakości żywności i żywienia

-ograniczanie zużycia tytoniu i alkoholu

-tworzenie środowisk wspierających zdrowie

Konferencja określiła politykę zdrowia publicznego jako zdecydowane działania na rzecz zdrowia i równość w nim, której celem jest tworzenie środowisk wspierających zdrowie. Ustalono, że odpowiedzialność za zdrowie nie może spoczywać jedynie na rządzie danego kraju i pracownikach ochrony zdrowia lecz zdecydowanie muszą ją przejąć wszystkie sektory społeczno-gospodarcze oraz ogół społeczeństwa. Potrzebna jest międzysektorowa kooperacja na wszystkich poziomach organizacyjnych.

III Międzynarodowa Konferencja Promocji Zdrowia miała miejsce w Sundsvall (Austria) w 1991 r. w konferencji tej wzięli udział przedstawiciele aż 81 państw. Głównym tematem obrad było „Tworzenie środowisk wspierających zdrowie.” W centrum zainteresowania znalazły się relacje zachodzące pomiędzy zdrowiem a środowiskiem - w jego fizycznym, kulturowym, ekonomicznym i politycznym wymiarze.

Wytypowano problemy wymagające natychmiastowych działań:

-edukacja

-żywność i żywienie

-mieszkanie i sąsiedztwo

-praca i zatrudnienie

- wsparcie i opieka społeczna

- źródła energii i transport

Przyjęto, że wszystkie wymienione elementy pozostają w ścisłej zależności między sobą, co zobrazowano w formie półotwartej piramidy zwanej sunsdvalską. rys. Podstawę piramidy tworzą 4 wyodrębnione problemy - obszary: żywność i żywienie, mieszkanie i sąsiedztwo ( reprezentują podstawowe potrzeby każdego człowieka) , transport oraz pracę potraktowano jako środki do realizacji tych potrzeb.

Dwa pozostałe tj. edukacja oraz wsparcie i opieka społeczna są czynnikami wpływającymi na pozostałe obszary problemowe.

Podkreślono, ze edukacja jest podstawowym prawem człowieka i oprócz dostarczania wiedzy i kształcenie umiejętności pełni rolę czynnika scalającego społeczeństwo.

Wsparcie społeczne oraz opieka społeczna przedstawiają normy, wartości i stosunki społeczne , których przestrzeganie daje poczucie bezpieczeństwa i zaufania.

Obydwa te elementy oddziaływają na siebie wzajemnie się wspierając i wzmacniając.

Konferencja ta wykazała, że zagadnienia dotyczące zdrowia, środowiska i rozwoju człowieka nie mogą być oddzielane, bowiem rozwój oznacza poprawę jakości życia i zdrowia przy równoczesnym zachowaniu właściwego środowiska życia.

IV Międzynarodowa Konferencja Promocji Zdrowia

Odbyła się w Dżakarcie w 1997 r. (Indonezja)

Głównym zadaniem tej konferencji była ocena osiągnięć promocji zdrowia na przestrzeni ostatnich lat, czyli od stworzenia globalnej strategii „Zdrowie dla wszystkich” (Ałma Ata) oraz proklamacji Karty Ottawskiej.

Rezultatem tej konferencji jest Karta Dżakarcka - dokument zawierający główne kierunki, zadania i strategie promocji zdrowia, odnośnie nowych globalnych wyzwań jakie niesie XXI wiek.

Kluczowe inwestycje promocji zdrowia:

-wszelkie inwestycje i działania w zakresie promocji zdrowia wpływają na uwarunkowania zdrowia i pozyskiwanie zdrowia dla ludzi, są także elementami rozwoju zdrowia i zwiększenia kontroli nad zdrowiem i jego poprawą

- ostatecznym celem promocji zdrowia jest zwiększenie długości lat życia oraz zmniejszenie różnic pod tym względem między poszczególnymi krajami i grupami społecznymi.

Uwarunkowania zdrowia - wśród różnorodnych uwarunkowań zdrowia zwanych też wstępnymi, na które zwrócono już uwagę w Karcie Ottawskiej są:

- ubóstwo zagrażające zdrowiu i dobrostanowi wielu milionów ludzi na świecie

-zmiana trendów demograficznych powodująca wzrost liczby ludzi starych , a także rozpowszechnianie się chorób chronicznych,

- zmiana czynników zdrowotnych społecznych i behawioralnych oraz biologicznych, a szczególnie niechęć do zmiany tradycyjnych, zakorzenionych zachowań na prozdrowotne, odporność na antybiotyki i inne powszechnie stosowane leki, a także szerzenie się narkomanii i aktów przemocy w domu oraz innych miejscach publicznych

-powracające choroby; malaria, gruźlica

-pojawienie się nowych chorób infekcyjnych

- znaczne rozpowszechnienie chorób psychicznych

Istnieje jeszcze szereg ponadnarodowych problemów, które mają istotny udział w zmieniającym się obrazie stanu zdrowia ludności. Są to światowa integracja ekonomii, rynków finansowych handlu, szerokiego dostępu do środków przekazu oraz technologii komunikacji, a także degradacja środowiska spowodowana nieodpowiedzialnym użytkowaniem zasobów naturalnych.

Niektóre z nich, jak rozwój technologii komunikacji przedstawiają ogromny potencjał dla zdrowia inne jak np. międzynarodowy rynek tytoniowy mają negatywny wpływ.

Priorytety promocji zdrowia

W wyniku debaty uczestnicy wyłonili pięć priorytetów w promocji zdrowia; są nimi

A promowanie społecznej odpowiedzialności za zdrowie

B zwiększenie inwestycji dla poprawy zdrowia

C konsolidacja i rozszerzanie partnerstwa dla zdrowia

D zwiększenie możliwości oddziaływania środowisk lokalnych i wzmacnianie jednostek

E zapewnienie infrastruktury dla promocji zdrowia

Ad A. Decydenci muszą poczuwać się do społecznej odpowiedzialności za zdrowie.

Sektor publiczny i prywatny powinny w równym stopniu zajmować się promowaniem zdrowia stosując takie strategie działania:

-unikać działań szkodliwych dla zdrowia poszczególnych ludzi

-chronić środowisko i zapewnić zrównoważone korzystanie z zasobów

-ograniczyć produkcję oraz handel szkodliwymi substancjami (tytoń) i niektórymi produktami (broń), jak również zniechęcać do niektórych praktyk marketingowych

-zapewniać wszystkim obywatelom bezpieczeństwo na rynku pracy, a poszczególnym ludziom miejsca pracy,

-włączać do polityki społecznej ocenę czynników warunkujących równość zdrowiu

Ad B W wielu krajach sposoby inwestowania w zdrowie są nieodpowiednie i nieefektywne. Wzrost inwestowania w zdrowie wymaga prawdziwie wielosektorowego podejścia np. przeznaczenia dodatkowych środków, zarówno na edukację, budowę mieszkań jak i na sektor ochrony zdrowia.

Ad C Istniejące partnerstwo wymaga wzmocnienia i wykorzystania wszystkich istniejących możliwości. Partnerstwo dla zdrowia winno oferować wzajemne korzyści poprzez współudział w ekspertyzach, pozyskiwaniu zasobów, oparte na wzajemnym szacunku zrozumienia, zasadach etycznych.

Ad D Promocja zdrowia jest prowadzona przez ludzi i razem z ludźmi, nie może być skierowana na ludzi ani do ludzi. Powoduje to zwiększenia możliwości oddziaływania przez jednostki, zaś poszczególnym grupom, organizacjom i środowiskom umożliwia wpływanie na uwarunkowania zdrowia.

Ad E W celu zapewnienia infrastruktury do promocji zdrowia muszą być odkryte nowe mechanizmy finansowania w skali lokalnej, krajowej i globalnej. „Siedliska dla zdrowia” stanowią bazę konieczną do prowadzenia promocji zdrowia. Nowe wyzwania zdrowotne oznaczają, że powinna być tworzona nowa sieć współpracy międzysektorowej.

Dla wspierania i wzmacniania działań z zakresu promocji zdrowia niezbędny jest trening - kształcenie umiejętności u osób zajmujących się promocją zdrowia - lokalnych liderów, prowadzenie dokumentacji z wszystkich badań dotyczących pz. Oraz opracowanie raportów. Przyczyniają się bowiem one do podnoszenia jakości planowania.

Uczestnicy konferencji w Dżakarcie zostali zobowiązani do przekazania najważniejszych postanowień Deklaracji Dżakardzkiej poszczególnym rządom, instytucjom i środowiskom lokalnym, aby wdrożyć praktyczne działania , a poza tym do złożenia raportu z tych działań na kolejnej konferencji.

Uczestnicy wezwali również WHO do pełnienia roli przewodniej w budowaniu globalnego porozumienia na rzecz promocji zdrowia oraz umożliwiania krajom członkowskim wdrażania postanowień Konferencji Dżakarckiej.

Główną rolą WHO jest zachęcania rządów, organizacji pozarządowych, ruchów związkowych itp. do zaangażowania w rozwój promocji zdrowia.

Już w Karcie Ottawskiej ustalono 5 współzależnych czynników, które muszą być podejmowane równocześnie działalności promocji zdrowia:

1. Tworzenie polityki zdrowia publicznego

2. Tworzenie sprzyjających środowisk /a/

3. Wzmacnianie działalności społecznej

4. Doskonalenie osobistych umiejętności

5. Reorientacja służby zdrowia

Podstawowe fazy działania w promocji zdrowia to z kolei:

1. Rozpoznanie problemu poprzez: ustalenie zagrożeń wyzwań w dziedzinie zdrowia, ustalenie barier znajdujących się na drodze do postępu, podanie wyników do publicznej wiadomości, podniesienie świadomości na wyższy poziom

2. Pozyskiwanie sojuszników poprzez: poznanie środowiska, zorientowanie się kto może pomóc, właściwa ocenę pracy, poszukiwania wspólnego gruntu, znalezienie właściwego punktu wyjścia

3. Uzgodnienie strategii działania poprzez: przestudiowanie doświadczeń przeszłości, przyjęcie wszechstronnego podejścia, określenie priorytetów, ustalenie celów i zadań przydział zasobów do zadań pozyskiwania dalszych

Określając trzy fazy działania w promocji zdrowia określono również obszary działania polityki zdrowotnej:

I. ŚRODOWISKO

Czynniki poddawane kontroli:

• Szkodliwe substancje chemiczne

• Promieniowanie jonizujące

• Hałas

• Czynniki biologiczne

• Szkodliwe artykuły powszechnego użytku

• Niebezpieczne odpady

Środowiska poddawane kontroli:

• Woda

• Powietrze

• Żywność

• Mieszkanie i środowisko zamieszkania

• Środowisko pracy

II. ZACHOWANIA

Zachowania promowane:

• Przestrzeganie zrównoważonej diety

• Regularne podejmowanie aktywności fizycznej i ćwiczeń ruchowych

• Wykorzystywanie umiejętności rozładowywania stresów

Zachowanie eliminowane:

• Palenie tytoniu

• Nadużywanie alkoholu, leków

• Niebezpieczne prowadzenie pojazdów

• Agresja i przemoc

III. SŁUŻBA ZDROWIA

• Dostępność, akceptacja opieki

• Organizacja opieki (oparta na podstawowej opiece zdrowotnej, harmonijnie wspomaganej przez ośrodki specjalistyczne)

• Jakość opieki

16

---