Zagadnienia egzaminacyjne z socjologii klasycznej

1. Geneza socjologii jako nauki o społeczeństwie

Powstanie socjologii to lata 20/30-te XIX wieku, we Francji, jej twórca nie jest Comte. Za twórców socjologii jedni uważają Ch. Montesąiuen był filozofem a inni Saint-Simona - był przyrodoznawcą. Oni zainicjowali badanie społeczeństwa w sposób naukowy. Socjologia powstała od strony filozofii i przyrody.

a) Ch. Montesąiuen zakwestionował filozoficzne założenia refleksji o społeczeństwie. Nauka różni się od filozofii tym, że wnioski opiera się na faktach. Filozofia nie opiera się na faktach, ale na założeniach, które nie są sprawdzone. W okresie Oświecenia uważano, ze natura ludzka jest czymś stałym, niezmiennym, społeczeństwo należy dostosować do natury ludzkiej. Montesąiuen zauważył, że natura ludzka jest zmienna, cechy ludzi są dostosowane do ducha praw Danujacego w danym społeczeństwie - to jest myśl społeczna. Odrzucił tezę o jednakowej naturze ludzkiej. Bez wzsledu

na to jak oddalony od natury jest świat społeczny, nie jest bynajmniej domeną przypadkowości i chaosu. Uważał on, że Francuzi mają inną naturę niż Hiszpanie, ich mentalność wymaga innej reformy niż Francuska. Osobliwość badanych społeczeństw tłumaczył czynnikami takimi jak wielkość kraju, sposób zdobywania środków do życia (myślistwo, rolnictwo) religia, obyczaje, handel itp. Struktury społeczne w danym narodzie kształtują ludzką naturę.

b) Saint-Simon - dlaczego nikt dotychczas nie próbował analizować życia społecznego według modelu organicznego? Dlaczego nie można uznać społeczeństwa jako organizmu? Powinniśmy badać społeczeństwo tak jak biolodzy badają organizmy żywe i dojdziemy, że nie ma jednej zasady. Odrzucił filozoficzne spojrzenie na refleksję społeczną. Wg Saint-Simona społeczeństwo to organizm, którego budową i rozwojem rządzą niezmienne prawa. Prawa te można poznać i wykorzystać w praktyce do przewidywania zjawisk społecznych.

Socjologia to nauka empiryczna opierająca się na faktach.

H. S.Simone 1760-1825 pochodził z rodziny arystokratycznej, był samoukiem. Myślą społeczną zajął się po koniec lat 90-tych. Stworzył on kilka pomysłów, które później stały się teorią.

Rzeczywistość można podzielić na zjawiska: fizyczne, chemiczne, astronomiczne, fizjologiczne, stąd naukę można podzielić na 4 nauki. Powinna powstać 5-ta nauka - fizjologia społeczna.

Prawa rozwoju życia społecznego:

należy znaleźć to, co wspólne dla ww. dziedzin. Tym, co wspólne dla całej rzeczywistości, więc także dla społeczeństwa jest prawo walki materii stałej z materią płynną. Elementy stałe następują po płynnych (np. społ. koczownicze staja się społ. osiadłymi).Struktura organizmu człowieka i jego rozwoju od narodzin do dorosłości jest analogią społeczeństw od ludów pierwotnych do współczesnych. Społeczeństwo, również kiedyś tak jak organizm człowieka umiera.

Egipcjanie - analogia dziecka - zabawy,

Starożytni Grecy - dojrzewanie, sztuka - reprezentowali wczesną młodość ludzkości,

Starożytni Rzymianie - wczesna dojrzałość, zdobywanie miejsca w świecie,

Arabowie - wiek dojrzały - stabilizacja, refleksja, myśl.

Większość myślicieli XIX w. podzielała pogląd o analogii życia społecznego do życia organizmu.

Wg S-Simona aktualnie ludzkość osiągnęła wiek 40 lat człowieka, przewidywał, że będzie istniała jeszcze raz tyle. 1 rok życia

człowieka odpowiada 200 latom istnienia gatunku ludzkiego.

W przypadku analizy społeczeństwa Francji Saint-Simon odrzuca wszystkie ww. prawa a przyjmuje inną teorię społeczeństwa. Odrzuca pogląd, że podobieństwo ustroju politycznego wpływa na podobieństwo sytuacji w krajach (np. 2 monarchie: Dania - dobrobyt, wolność, Turcja - głód, bieda).Różnica leży w stosunkach własności (np. Dania - własność rozproszona, Turcja - własność króla

2. Socjologia w systemie nauk wg Comte'a

Comte przyjął następującą klasyfikację nauk:

1 .matematyka (liczenie), 2.astronomia (obserwacja), 3.fizyka (eksperyment), 4.chemia (eksperyment chemiczny),

w tych (czterech pierwszych) naukach wychodzimy od szczegółu do ogółu

5.biologia (porównanie),

ó.socjologia (wszystkie powyższe i własna metoda (historyczna).

w tych (dwóch ostatnich) naukach wychodzimy od ogółu do szczegółu

Od ogólnej (abstrakcyjnej np. matematyki) do najmniej ogólnej, czyli konkretnej socjologii. Rośnie stopień skomplikowania obiektów. Najbardziej skomplikowana jest struktura społeczna. Zajmuje się metodami poszczególnych nauk. Metody stosowane przez poprzednią naukę mogą być stosowane przez następną + własną metodę. Socjologia może korzystać ze wszystkich oraz ze swojej metody.

Wraz z uszczegółowieniem rośnie złożoność zjawisk. Zjawiska społeczne są znacznie bardziej skomplikowane niż nawet biologia. W tym zestawieniu nie ma psychologii, która zdaniem Comta, częściowo należy do biologii (popędy) a częściowo do socjologii. Wszystko inne, np. politologia należy do socjologii. Hierarchia nauk zawiera też metody poznawania rzeczywistości. Każda nauka ma swoje metody, ale też może posługiwać się metodami nauk mniej złożonych.

Comte stworzył nową klasyfikację nauk, rozróżniając nauki abstrakcyjne oraz nauki konkretne. Za nauki abstrakcyjne uważał matematykę, astronomię, fizykę, chemię, biologię i socjologię. Comte ukuł (1837/38) nazwę socjologia dla odróżnienia od używanego przez jego rywali intelektualnych terminu "fizyka społeczna". Nakreślił również jej program: badanie metodą przyrodniczą i historyczną ludzkich społeczeństw, panującego w nich porządku i warunków postępu.

Metody socjologii wg Comte'a.

1. liczenie,

2. obserwacja (metoda podstawowa wszystkich nauk), 3.eksperyment,

4.metoda porównawcza,

5.metoda historyczna.

3. Teoria statyki społecznej Comte'a

Teoria zajmuje się badaniem porządku społecznego, czyli wzajemnymi związkami między różnymi częściami społecznego organizmu. Badana pod względem trzech aspektów: jednostki, rodziny i społeczeństwa. W badaniu jednostki skupia się na cechach człowieka, które wpływają na charakter całego społeczeństwa. Człowiek "szybko się nudzi", emocje przeważają nad intelektem, ma silnie wykształcone uczucia egoizmu, ład moralny uzależniony od osobistych instynktów, a interes powszechny jest rezultatem tego, co mają ze sobą wspólnego interesy poszczególnych jednostek.

W ramach statyki społecznej można wyróżnić trzy formy elementarne samorzutnego zrzeszania się ludzi: rodzina, która jest podstawową jednostką społeczeństwa, na jej podstawie powstają inne zrzeszenia, jest najtrwalszym elementem społeczeństwa i najbardziej niezawodnym oparciem dla jego rekonstrukcji po okresie rewolucyjnego nieładu. Innym czynnikiem tej formy zrzeszania się ludzi jest podział pracy, który pozwala na rozwój ludzkich uzdolnień i uczuć moralnych.

Drugą formą elementarną jest rząd (władza), który wprowadza pierwiastek przymusu w celu zagwarantowania współpracy. Ostatnią formą elementarną jest kościół i wiara - czynniki dające społeczeństwu równowagę i spójność. Wiara jest religią Ludzkości, która nie opiera się na tradycyjnych wyobrażeniach, i której nie należy kojarzyć z żadnymi bytami nadprzyrodzonymi.

4. Teoria dynamiki społecznej Comte'a

Dynamika społeczna: przyjmuje tezę, że rozwój jednostki od dzieciństwa do starości ma charakter równoległy. Takie same etapy przechodzi zarówno jednostka jak i społeczeństwo. Comte badał rozwój ludzkości. Uważał, że na szybkość i charakter rozwoju ludzkości mają wpływ różne czynniki, Comte stwierdza, że większość z wpływów trudno jest zmierzyć. Dlatego właśnie ogranicza się do czynników, których wpływ można zmierzyć.

5. Ogolna teoria ewolucji i wolucji społecznej Spencera

Główne elementy teorii ewolucji Spencera:

1. Ewolucja polega na przechodzeniu od formy mniej spójnej do bardziej spójnej

2. Scalaniu temu towarzyszy przechodzenie od jednorodności do coraz większej różnorodności.

3. Następuje przechodzenie od chaosu do porządku, od nieokreśloności do określoności.

Przyczyny, które powodują ewolucję:

1. Jednorodne zjawiska są z natury niestabilne

2. Mnożenie skutków- postęp geometryczny

3. Separowanie wycinka.

Społeczeństwa i jego instytucje podlegają w/w zasadom ewolucji.

Pierwotne narody niemające terenu, niezróżnicowane przekształcają się w społeczeństwa bardziej zaawansowane. Takiej samej ewolucji podlegają instytucje i społeczeństwa, a stosunki społeczne wg. Spencera, można w pełni zrozumieć tylko wtedy, gdy zrozumie się ich ewolucję a także cykle rozwoju i rozpad- rozpad następuje wtedy, gdy ewolucja się skończy i zjawiska będące jej wytworem zaczynają się rozkładać Ewolucja może przebiegać szybciej lub wolniej.

6. Klasyfikacja i typologia społeczeństw Spencera

a), proste -pojedyncze grupy niepołączone z innymi, są stosunkowo jednorodne, mają charakter suwerenny i ich struktura władzy jest bezpośrednia i nie ma stopni pośrednich

b). złożone —nieco bardziej zróżnicowane wewnętrznie-nastąpiło połączenie poprzez podbój społeczeństw prostych lub ich połączenie i oprócz najwyższego szczebla władzy występują pośrednie.

c). podwójnie złożone -powstałe przez połączenie grup złożonych; są jeszcze bardziej zróżnicowane i zaawansowane pod względem cywilizacyjnym, maja rozbudowane i stabilne rządy

d). podwójnie proste

Przejście od społeczeństw prostych do złożonych oznacza ewolucję.

Podział społeczeństwa na:

a) industrialne (działalność produkcyjna)

b) militarne

Podział ze względu na typ dominującej działalności.

Społeczeństwo a i b różnią się typem organizacji wewnętrznej, charakter współpracy międzyludzkiej. Współpraca to fundamentalny element istnienia społeczeństwa. Współpraca może zawiązywać się w sposób swobodny. Współpraca to wzajemne relacje są ustalone z góry, narzucamy system organizacyjny.

Społeczeństwo militarne to uogólniony system oddziaływań ludzi oparty na zasadach panujących w armii. Spencer sądzi, że a i b ma tendencje do występowania w różnych dziedzinach życia. Militarny typ organizacji jest niższy od industrialnego. Spencer uważa, że powinno się wyeliminować jednostki słabe, naturalna selekcja.

7. Prawa rozwoju społeczeństwa wg Hegla

8. Feuerbach i Marks - teoria alienacji

Feuerbach - Pojęcie alienacji zostało związane z pojęciem obcości wobec swojego wytworu, coś, co wytworzyliśmy odczuwamy jako coś obcego. W tym sensie alienacja występowała już u Hegla gdzie podmiotem alienacji jest duch. Według Fenerbachera podmiotem alienacji jest człowiek. Istota człowieka odróżniającą go od zwierząt jest rozum, wola i serce.

Przez rozum Feuerbach rozumie, że człowiek może myśleć o swoim gatunku. Wola to określenie na zdolność człowieka do swobodnego działania. Serce wyraża skłonność ludzi do poświęcenia na rzecz drugiego człowieka (uspołecznienie).

Alienacja polega na tym, że te w/w cechy zostają wyalienowane w twory duchowe lub materialne, których on nie rozpoznaje u siebie. Coś, co stworzył człowiek zaczyna dominować nad nim, człowiek dostaje się we władzę swoich tworów. To także element alienacji.

Marks - rozważał problem alienacji - dokonując kolejnego zapożyczenia od Hegla dokonał jego reinterpretacji w duchu materializmu. Według Marksa sytuacja, gdy ktoś rezygnuje z własnej siły roboczej - własnej zdolności przekształcania świata -jest równoznaczne z alienacją swojej natury. Marks opisał formę alienacji jako fetyszyzm towarowy - jego zdaniem ludzie nabierają przekonania, że rzeczy, które wytwarzają, oraz narzędzia produkcji mają samoistną wartość, a niewłożona w produkty siła robocza i wtedy sprowadzają stosunki społeczne do wymiany handlowej. W społeczeństwie kapitalistycznym wszyscy jego uczestnicy podlegają alienacji, ale najważniejszą rolę odgrywa praca. Praca jest źródłem alienacji. Marks uważa alienacje za źródło społecznego zła.

9. Główne tezy materializmu historycznego Marksa

Formacja społeczeństwa wg Marksa składa się z dwóch części składowych:

a) baza ekonomiczna (gospodarka),

b) nadbudowa (wszystkie dziedziny życia pozagospodarczego - prawo, nauka, edukacja,, rodzina, państwo).

Marks formułuje tezę, ze baza ekonomiczna określa nadbudowę, a więc całą formacje społeczeństwa. Określa dwie formy w jakich to zjawisko występuje:

Istnieją struktury niegospodarcze: teza, ze bez gospodarki żadna struktura pozaekonomiczna nie mogłaby istnieć, jest to zależność nadbudowy od gospodarki oraz że każda dziedzina działalności pozaekonomicznej wymaga pewnych środków, którymi się posługujemy. Od jakości środków zależy jakość osiąganych celów. Teza jest związana z określeniem, że „byt społeczny określa świadomość społeczną". Świadomość jest uwarunkowana przez podmioty materialne potrzebne w procesie tworzenia. Nadbudowa tez wpływa na bazę, jednak w małym stopniu.

Elementy gospodarki(bazy):

a) praca produkcyjna: produkcja, wymiana, obsługa pieniądza, usługi (materialne: fryzjer, lekarz, kosmetyczka) oraz

b) praca nieprodukcyjna: działalność pozaekonomiczna.

10. Teoria faktów społecznych Durkheima

Fakty społeczne według Durkheima: są to pewne sposoby działania. Takie sposoby działania i myślenia, których cechą jest istnienie na zewnątrz jednostek (obiektywnych charakterystycznych zjawisk społecznych), także takie zjawiska jak system monetarny, zasady przyjmowania kredytów w banku. Jest niezależny od nas i określa jak mamy to formować. Durkheim dodaje: są to takie sposoby działania w stosunku do jednostki, które cechuje przymus. Społeczeństwo nas zmusza, aby robić to tak jak przypisane jest to w normach. Jeżeli tego przymusu nie ma to nie ma faktu społecznego.

Typy faktów społecznych: występują dwa typy faktów społecznych ze względów na stopień skrystalizowania:

- skrystalizowane fakty społeczne,

- nieskrystalizowane fakty społeczne

11. Teoria morfologii spolecznej i solidarności społecznej Durkheima

Do zakresu morfologii społecznej zaliczał badania materialnych form społeczeństwa, kształt jego granic, wielkość terytorium, położenie społeczeństwa, liczebność, gęstość. Morfologia społeczna obejmowała rozległą problematykę demograficzną, ekonomiczną, antropogeograficzną itd.

Durkheim wykazuje znaczenie różnych elementów życia społecznego dla zachowania spójności społeczeństwa np. rolę spoiwa stanowią przekonania, wartości.

W swoim pierwszym większym dziele „O podziale pracy społecznej", z 1893 roku Durkheim wykazał jak wzrastający podział pracy i pogłębiające się zróżnicowania społeczne prowadzą do przekształcania solidarności społecznej - więzi, wzajemnych związków i zależności między członkami społeczeństwa, a tym samym do zmian tych społeczeństw.

Durkheim zaproponował pozytywne badanie owych zjawisk, poprzez analizę ich zewnętrznych, obiektywnych wskaźników. Za zewnętrzny zobiektywizowany wskaźnik przyjął prawo. Tym dwu rodzajom prawa odpowiadają dwa typy organizacji społecznej, wyrażające się w dwu odmiennych typach solidarności:

Solidarność mechaniczna - oparta na podobieństwie, na wspólnocie uczuć i wierzeń. Opierająca się na sankcjach [np. prawo karne], oraz wspólnej świadomości zbiorowej. Charakterystyczna dla społeczeństw pierwotnych.

Solidarność organiczna - oparta na współzależności, związana ze zróżnicowaniem społecznym, rosnącą rolą jednostki i ogólną indywidualizacją życia zbiorowego, co jest efektem postępującego podziału pracy. Wynika z potrzeby współpracy, rodzajach norm opierających się na współpracy [np. prawo cywilne, prawo handlowe

12. Religia i samobójstwo jako przykłady solidarności społecznej

Samobójstwo nie jest aktem pojedynczego, jednostkowego samozniszczenia. Samobójstwo jest to zjawisko społeczne wyznaczone przez cechy grup, w których znajduje się samobójca. Duże wsparcie społeczne neutralizuje tendencje

18

samobójcze. We wszystkich doktrynach religijnych samobójstwo jest potępiane, nie ma, zatem wytłumaczenia dla statystyk. Do samobójstwa prowadzi:

- brak więzi z innymi (egoiści) - kierująsię własnym interesem. Występuje to u ludzi samotnych, ludzi marginesu, ludzi nie aktywnych w żadnych większych grupach.

- samobójstwo altruistyczne - wynika z bardzo bliskiej więzi w grupie. Świadomie ktoś pozbawia się życia, by grapa funkcjonowała lepiej (można tu przypisać terrorystów samobójców). Ktoś taki nie działa z nienawiści, lecz z wyższych pobudek. Samobójstwa altruistyczne rozkładają istnienie więzi.

- samobójstwa anomiczne - popełniane w stanie społecznej anomii (stan chaosu społecznego, normy są chwiejne lub są sprzeczne wobec siebie, albo są narzucone - nieaprobowane przez społeczeństwo). Jednostka czuje się zagubiona, w stanie anomii nie potrafi ocenić, zgodnie, z którymi normami należy działać i jakie wartości internalizować. Występuje w czasach wojny, rewolucji, kryzysów.

- samobójstwa fatalistyczne - wszystkie działania jednostki są ściśle uregulowane. Brak jakiejkolwiek swobody (np. dobrze działające więzienie).

13. Teoria działania ludzkiego Parety

To teoria osobowości. Pareto uważał, że socjolog powinien odróżniać rzeczywiste położenie człowieka, od tego za kogo ten człowiek się podaje. Socjologia zakłada, że człowiek działa, myśli w sposób logiczny i dlatego można wszystko wytłumaczyć. Wg. Pareto większość działań ludzkich to działania nielogiczne.

W swej teorii Pareto wychodzi z działań ludzkich od rozróżnienia na działania logiczne i nielogiczne. Sądzi, że nauka społeczna zbyt mało działań przypisuje działaniom nielogicznym. Podział na działania

Logiczne, Nielogiczne oraz podział na dwie sfery działań obiektywnych i nieobiektywnych, subiektywnych. Sposób uświadamiania sobie obiektywnych zależności jest często błędny, dlatego nieskuteczny - tego rodzaju działania Pareto nazywa nielogicznymi. Działania logiczne, odzwierciedla niezwykle trafnie jako działania zewnętrzne wobec człowieka (przyrodnicze i społeczne). Określa w ten sposób, że działania subiektywne nie różnią się od obiektywnych.

Pareto sądzi, że większość działań jest nielogiczna. W swojej systematyzacji działań nielogicznych wyróżnia trzy rodzaje takich działań:

1. Działanie nie ma celu obiektywnego ani subiektywnego,

2. Każde działanie ma cel subiektywny, ale nie ma obiektywnego,

3. Każde działanie ma cel obiektywny, ale nie ma subiektywnego.

14. Teoria cyrkulacji elit Parety

Elita: zbiór takich jednostek, które mają najwyższe osiągnięcia we wszystkich dziedzinach, w których działają. Tak rozumiana elita powinna krzyżować się z podziałem na klasy wyższe i niższe. Utożsamia on elitę z klasą wyższą (liczba osób jest większa). Członkowie klas wyższych, czyli elity dzielą się na: rządzącą i nierządzącą.

Występuje taki podział gdyż nie wszyscy mają predyspozycje do trzymania władzy i rządzenia, lecz ta druga grupa posiada również inne wybitne zdolności.

Z czasem, gdy elita rządzi zaczyna się proces wyłaniania z mas ludzi mających kwalifikacje i predyspozycje do rządzenia. Powstaje sytuacja, że jest elita rządząca i wśród klas rządzonych pojawiają się kandydaci do rządzenia. Powstaje napięcie w strukturze władzy. Wtedy następują równolegle dwa procesy:

- Z jednej strony niezadowoleni członkowie mas mający rozwinięte residua próbują rozwinąć tych, którzy mają zaatakować istniejącą elitę, szukają zwolenników (używają derywacji by uzyskać residuum)

- Z drugiej strony proces polega na tym, że elita wraz z upływem czasu ulega degeneracji, rządzi coraz gorzej. Pareto nie wyjaśnia przyczyn tego zjawiska, takie jest już prawo, rządzenie degeneruje. Degeneracja elit wynika z tego, że w klasach wyższych utrzymywane są przy życiu jednostki, które normalnie musiałyby umrzeć, a 2ga przyczyna to dominacja, całkowite wyspecjalizowanie się tych ludzi w pracy umysłowej. W obrębie mas praca fizyczna połączona jest z umysłową, co jest korzystne dla rozwoju intelektu. Ten proces to prawo cyrkulacji elit. Jedyny sposób uratowania elity lub przedłużenia'jej egzystencji to proces, w którym nastąpi wcześniejsze rozpoznawanie pretendentów do elity i ich dokoptowanie. Elity tego nie dostrzegają i bronią się przed napływem członków z innych klas, dlatego-właśnie dochodzi do degeneracji elit. Jest to uniwersalne prawo cyrkulacji elit, które dotyczy wszystkich elit, także demokracji.

15. Toenniesa teoria woli ludzkiej

Jednostka ma zdolność od samo- mobilizowania się do działania, potrafi przezwyciężyć opór. Uznaje wolę jako podstawową jednostkę do analizy - dlatego, że socjologia zajmuje się jednostką czynną. Człowiek, jako istota kierowana wolą jest przedmiotem socjologicznego podejścia osobowości. Bez świadomego działania nie ma socjologii.

Wola obejmuje także sytuacje świadomego powstrzymywania się od działania. Człowiek może działać wbrew woli, np. zmęczeniu, głodowi. Są dwa przeciwstawne rodzaje woli:

a)Wola istoty - wyraża całą ludzką istotę

b)Wola wyboru -jest wolą aspektową;

16. Wspólnota i społeczeństwo jako dwa typy stosunkow międzyludzkich

17. Typy wspólnot i stowarzyszeń

Wspólnota krwi - najniższy typ wspólnoty. Tak jest w rodzinie.

Plemiona myśliwskie, pasterskie - najważniejszą więzią jest więź pokrewieństwa

Wspólnota normy zwyczaju, obyczaju. Sąsiedztwo jest podstawą tworzenia się normy obyczaju

.Wspólnota ducha - normy społeczne (wiara, religia) = najwyższa wspólnota. Średniowieczne miasto - obyczaj miejski nie

decydował o funkcjonowaniu miasta tylko religia, która wyznaczała reguły współegzystowania (gospodarka, społeczeństwo).

Przyjaźń - skala ducha ma mniejszą skalę; wiara we wspólne wartości, cele.

Wspólnoty są pierwotne historycznie, stowarzyszenia są kolejnymi tworami, są wtórne. Następnie wypierają wspólnoty, co jest związane z pojawieniem się kapitalizmu. Stopniowo powstaje ludzkość oparta na racjonalnej woli wyboru, czyli społeczeństwo. Społeczeństwo umożliwiło więzi między ludźmi na wielką skalę.

Dwa typy wspólnot (nowe): Związki zawodowe dużych przedsiębiorstw:

Opiera się na pieniądzach - składkach, Opiera się na rachunku, księgowości, kalkulacji, Ma wyraźne cechy wspólnoty (założony dla pomocy swoim członkom), np. nieoprocentowane pożyczki, wspólne środki, Ruch spółdzielczy: Spółdzielczość produkcyjna, Spółdzielczość handlowa, Spółdzielczość konsumpcyjna, Spółdzielcze - robotnicze sklepy.

Analiza relacji ekonomicznych/dotyczy wspólnoty/:

Wspólnota średniowieczna:

Harmonia pomiędzy panem feudalnym, a jego chłopami - pomiędzy nimi - wspólnota hierarchiczna. Występowały stosunki wykonywane przez oba rodzaje świadczeń (pieniądze lub natura) — wynagrodzenie chłopa przez pana (niezależnie od tego, co chłop mu współświadczy = sprawiedliwość). Sprawiedliwość dystrybutywna nie ma bezpośredniej wymiany ekwiwalentów. Nie ma zjawiska natychmiastowości. Nie są to transakcje wymiany.

Jałmużna -jednostronna ofiara na rzecz biednych, służy poprawie położenia materialnego bez odwzajemnienia.

18. Socjologia formalna Simmela

Simmel analizuje różne postacie stosunków społecznych przyjmując za punkt wyjścia wzajemną wiedze i tajność. Wszyscy uczestniczymy i grupach interesu gdzie wchodzimy z innymi ludzi w interakcje mając bardzo ograniczoną podstawę. Nie obchodzi nas całokształt osobowości tych ludzi, lecz tylko to,co nas w danym przypadku dotyczy. Simmel twierdzi, że jest coraz więcej grup o ograniczonych interesach oraz stosunkach społecznych typowych dla takich grup. W bezosobowych związkach typowych dla nowoczesnego społeczeństwa wzrasta znaczenie zaufania jako interakcji, zajmuje ono miejsce miedzy wiedzą a niewiedzą o człowieku. Nie możemy mieć również wyczerpującej informacji o większości osób, z którymi wchodzimy w związki np.: studenci niewiele wiedza o wykładowcy, ale muszą mieć do niego zaufanie.

Inną forma stosunków społecznych jest znajomość np.: wiedz o naszych znajomych jest dość ograniczona. W tym kontekście Simmel omawia inny rodzaj stosunku społecznego- dyskrecję. Wobec znajomych zachowujemy dyskrecję. Kolejna formą związku jest przyjaźń. Zaprzecza on, ze przyjaźń jest oparta na całkowitej zażyłości. Z kolei małżeństwo jest uważane za najbardziej zażyły i pozbawiony tajemnic związek. Tutaj występuje pokusa, aby przed partnerem nie mieć żadnych tajemnic. Uważa on jednak, ze był by to błąd, wszystkie stosunki społeczne wymagają „określonej ilości prawdy i błędu".\

19. Socjologia jako nauka o kulturze wg Webera

20. Główne pojęcia socjologii rozumiejącej (przedmiot socjologii, działanie

społeczne, rozumienie)

Zasadnicza cecha wyjaśniania zjawisk społecznych (a zwłaszcza działań) jest tzw. rozumienie (verstehen). Oznacza ono próbę poznania motywów, celów, dążeń, postaw i wartości, którymi kieruje się działający podmiot (aktor). Tylko w ten sposób badacz może zrozumieć w pełni czyjeś działania. Rozumienie jest jedną z osobliwości nauk społecznych. Niekiedy podkreśla się, że typem rozumienia działań społecznych jest empatia. Rozumienie nie jest jednak tożsame z empatią, ani nie jest przez nią warunkowane. Z uwagi na specyfikę zjawisk społecznych, która nie występuje w obszarze nauk przyrodniczych, przeciwstawia się niekiedy \"wyjaśnianie\" i \"rozumienie\". W gruncie rzeczy jednak rozumienie jest pewnym rodzajem wyjaśniania. Orientację tę zalicza się do humanistycznego, a zarazem antynaturalistycznego, nurtu w socjologii (wyjątkiem jest stanowisko teoretyczne Floriana Znanieckiego).

21. Znaniecki - teoria wartości i postaw spolecznych

Wartość - każdy przedmiot mający charakter zmysłowy, wyobrażeniowy, który charakteryzuje się tym, że jest obiektem ludzkiej działalności.

Postawa - humanista nie może badać zewnętrznych przejawów ludzkiego działania tylko zewnętrzne działanie może mieć różne przyczyny.

Według Znanieckiego przedmiotem socjologii są układy społeczne, które składają się z wartości. Człowiek jest podstawowym elementem każdego układu. Inne elementy, które wchodzą do jednego układu to wartości wtórne. Wyodrębni! on cztery układy zamknięte:

• czyny społeczne - najprostsze układy społeczne, takie jak prośba czy powitanie. W każdym czynie można wyodrębnić następujące elementy: osoba, narzędzie, przedmiot, metoda, wynik.

• stosunki społeczne, - aby zaistniały, potrzebne są przynajmniej dwie osoby i platforma stosunku. Platforma to np. obowiązki bądź przywileje.

• grupy społeczne, - czyli każde zmieszanie ludzi, które w świadomości tych ludzi stanowi odrębną całość, czyli pewien układ odosobniony.

• osobowości społeczne - kształtujące się pod wpływem kręgu społecznego. Znaniecki określił też następujące typy osobowości:

• człowiek zabawy - kształtuje się pod wpływem kręgu ludzi, którzy mają dużo czasu. Praca dla nich to zabawa. Najważniejsze jest przestrzeganie zasad gry.

• człowiek pracy - kształtował się wśród ludzi zajmujących się pracą fizyczna. Traktowali oni pracę jako źródło pieniędzy, środków do życia.

• człowiek dobrze wychowany - kształtował się wśród inteligencji.

• człowiek zboczeniec (dewiant), - czyli taki który się wyróżnia od innych, niekoniecznie na minus, może to być także geniusz czy artysta.

22. Koncepcja współczynnika humanistycznego Znanieckiego

Polega na tym, że humanista musi patrzeć na świat w kategorii wartości i postaw. To, co widzi badacz to ludzie i ich działanie. Aby to opisać trzeba użyć pojęcia wartości i postaw. Maja odróżnić perspektywę przyrodniczą od humanistycznej.

Zdaniem Znanieckiego rzeczywistość składa się z wielu porządków: fizyczno-przyrodniczego, jak również psychicznego, społecznego i idealnego. Sformułował zasadę "współczynnika humanistycznego", wedle, której zjawiska społeczne należy traktować jako przedmiot czyichś czynności. Dlatego tak wielki nacisk kładł na doświadczenia i poglądy jednostek.

Najistotniejszą, ogólną cechą przedmiotów i faktów, badanych przez humanistę, jest właśnie to, że są one „czyjeś", czyli że istnieją w działaniu i doświadczeniu pewnych ludzi i posiadają te właściwości, które im owi działający i doświadczający ludzie nadają w swych czynnościach i doznaniach. Tę zasadniczą cechę nazywamy współczynnikiem humanistycznym przedmiotów i faktów, które humanista bada. Na współczynnik humanistyczny składa się ludzkie działanie i doświadczenie. Zdanie mowy istnieje tak, jak je kształtujemy czynnie wypowiadając i doświadczamy słysząc (względnie doznając pewnych wrażeń mięśniowych) i rozumiejąc. Obraz istnieje tak, jak został namalowany, oraz jak przedstawia się doświadczeniu tych, którzy go widzą. Mówiący sam inaczej doświadcza dźwięki zdania i nieco inaczej je rozumie, niż ten, kto słyszy to samo zdanie, wypowiadane przez innego. Ten sam przedmiot, posiada właściwości zależnie od tego, z czyjego punktu widzenia go rozpatrujemy.

23. Podstawowe teorie i pojecia socjologii Znanieckiego

Socjologia bierze pod uwagę pewien zakres wartości i postaw społecznych. Znaniecki wysunął postulat rozpatrywania zjawisk społecznych jako aktualnego lub potencjalnego przedmiotu czyichś czynności (zasada tzw. współczynnika humanistycznego). Zgodnie z tym postulatem socjolog powinien patrzeć na rzeczywistość "oczyma jej uczestników" (podejście subiektywne), nie zaś "absolutnego obserwatora" (podejście obiektywne). Znaniecki jako jeden z pierwszych socjologów zastosował metodę badania dokumentów osobistych, takich jak autobiografie, listy czy pamiętniki, w ten sposób analizował polskich emigrantów, przebywających w USA. Według Znanieckiego przedmiotem socjologii są układy społeczne, które składają się z wartości. Człowiek jest podstawowym elementem każdego układu. Inne elementy, które wchodzą do jednego układu to wartości wtórne.

Wyodrębnił on cztery układy zamknięte:

25

- czyny społeczne - najprostsze układy społeczne, takie jak prośba czy powitanie. W każdym czynie można wyodrębnić następujące elementy: osoba, narzędzie, przedmiot, metoda, wynik.

- stosunki społeczne, - aby zaistniały, potrzebne są przynajmniej dwie osoby i platforma stosunku. Platforma to np. obowiązki bądź przywileje.

- grupy społeczne, - czyli każde zmieszanie ludzi, które w świadomości tych łudzi stanowi odrębną całość, czyli pewien układ odosobniony.

• osobowości społeczne — kształtujące się pod wpływem kręgu społecznego.

24. Główni przedstawiciele klasycznej socjologii amerykańskiej

George Herbert Mead - Był jednym z twórców pragmatyzmu, przede wszystkim pragmatyzmu społecznego. Stworzył koncepcję "interakcjonizmu symbolicznego".

Charles Cooley - Interesował się przede wszystkim mikrosocjologią oraz psychologią społeczną. Za najważniejszy problem socjologii uznał relację jednostki i społeczeństwa. Uważał, że oba te rodzaje bytów są nierozdzielne i stanowią aspekty jednej rzeczywistości.

---