IH
Wprowadzenie do ekonomii
Rozdział I
19
l>u><luki:jii globalna, poziom zatrudnienia, bilans płatniczy. Makroekonomia ./iikn upros/czeń, aby przedstawić powiązania w skali całej gospodarki między (Innymi zjawiskami ekonomicznymi. Różnica między mikroekonomią a makrockonomią to przejście np. z dochodu konkretnego gospodarstwa domowego do dochodu narodowego, przejście z poziomu zatrudnienia w danym przedsiębiorstwie do zatrudnienia w całej gospodarce.
Szukając odpowiedzi na pytanie, jak ludzie radzą sobie z rozwiązywaniem problemów gospodarowania, ekonomia podchodzi do tego na dwa sposoby: normatywny i pozytywny. Cechą ekonomii normatywnej albo analizy czy wnioskowania normatywnego jest dostarczanie zaleceń, rekomendacji, które są oparte na wartościujących osądach. Nie szuka się w tym podejściu prawdy obiektywnej. Ekonomia normatywna analizuje zatem rezultaty ekonomicznych zachowań, ocenia je w kontekście norm czy reguł oraz sugeruje sposoby preferowanych działań. Odpowiedź na pytanie normatywne wymaga znajomości analizy pozytywnej. Celem ekonomii pozytywnej lub analizy czy wnioskowania pozytywnego jest ukazanie rzeczywistości, objaśnienie danych zjawisk i procesów gospodarczych. W odróżnieniu od ekonomii normatywnej nie ocenia ona rzeczywistości gospodarczej. Należy zwrócić uwagę, że częstym błędem jest utożsamianie ekonomii pozytywnej z podejściem teoretycznym do procesów gospodarowania a normatywnej z praktyką gospodarczą.
1.2. Metody i narzędzia badań ekonomicznych
Ekonomia jako nauka posługuje się w swoich badaniach różnymi metodami, niezależnie od tego, czy będzie to analiza pozytywna czy normatywna. Za ich pomocą podejmuje się próby określenia, które z zależności między określonymi zjawiskami ekonomicznymi są istotne i mają charakter ogólniejszych prawidłowości, a które są nieistotne i występują sporadycznie. Najogólniej możemy powiedzieć, że w pierwszym etapie badań ekonomicznych prowadzi się obserwację zjawisk czy procesów zachodzących w gospodarce. Konieczne jest przy tym zebranie odpowiednich danych statystycznych. Następnie przechodzi się do indukcji. Polega ona na uogólnieniu wiedzy zdobytej w drodze obserwacji w celu nazwania powtarzających się związków czy działań. W wyniku tych uogólnień powstają hipotezy badawcze. Hipoteza to prawdopodobna zależność między danymi zjawiskami. Ważne jest, aby pochopnie nie utożsamiać współistnienia danych zjawisk czy procesów z istnieniem związku przyczynowo - skutkowego między nimi. W wyniku obserwacji i wstępnej interpretacji faktów powstają także wyrażenia, definicje czy klasyfikacje. Wyrażenia służą do oznaczania danych zjawisk, dzięki czemu możliwe jest przekazywanie informacji na temat danego zjawiska czy procesu. Definicje to już precyzyjne charakterystyki lub wyjaśnianie znaczeń używanych wyrażeń. Z kolei klasyfikacje w jakiś konkretny sposób szeregują przedmioty objęte definicją.
Kolejny etap badań to wnioskowanie logiczne, czyli dedukcja. Dzięki niej, na podstawie uznania prawdziwości pewnych osądów (przesłanek), możemy uznać prawdziwość innych sądów. W wyniku wnioskowania hipotezy mogą stać się prawami ekonomicznymi, czyli prawdziwymi twierdzeniami, opisującymi powtarzające się w pewnych warunkach związki między elementami procesu gospodarowania. Statystyczny charakter praw ekonomicznych powoduje, że działają one w przypadku masowego powtarzania się zdarzeń, których dotyczą. Łączenie tych praw, hipotez, definicji, w powiązane ze sobą systemy logiczne to konstruowanie teorii ekonomicznej. Usiłuje ona objaśniać i interpretować rzeczywistość gospodarczą, dostarczając ogólnego obrazu procesów i zjawisk gospodarczych. Teorie ekonomiczne podlegają nieustannie krytyce. Polega ona na konfrontacji teorii ekonomicznej z rzeczywistością a także jej analizie logicznej. Ta krytyka może prowadzić do potwierdzenia teorii, jej zmiany lub w ostateczności jej odrzucenia.
W wielu dyscyplinach naukowych, także w ekonomii, praktykuje się budowanie modeli opisujących czy też pokazujących określone zjawiska czy procesy. Model to mówiąc najkrócej formalne ustalenie teorii przedstawianej, najczęściej w sposób opisowy, graficzny lub w postaci równania bądź równań matematycznych. Wszystkie modele ekonomiczne, jako koncepcje teoretyczne upraszczające rzeczywistość, rezygnują z mniej istotnych zjawisk i związków ekonomicznych. Dzięki temu możemy skupić swoją uwagę na kluczowych czy inaczej zasadniczych cechach rzeczywistości, które dany model objaśnia.
Bardzo często stosowanym założeniem upraszczającym jest „ceteris paribus". To łacińskie wyrażenie odpowiada polskiemu wyrażeniu „przy innych warunkach niezmienionych". Oznacza ono, że jeżeli jakaś wielkość określona jest przez kilka czynników, a chcemy uchwycić zależność między zmianami tej wielkości a zmianami jednego czynnika to przyjmujemy, że pozostałe są niezmienione. Służy ono uwypukleniu pewnych tylko związków czy aspektów w modelu.
Dokonując wszelkiej analizy zjawisk i procesów gospodarczych ekonomiści posługują się danymi statystycznymi, wykorzystywanymi następnie jako zmienne. Stanowią one materiał wyjściowy do uogólniania, wnioskowania, a także krytyki twierdzeń i teorii ekonomicznych. Mogą one mieć zarówno charakter pierwotny (bezpośrednio uzyskane przez osobę badającą) jak i wtórny (jeżeli korzysta się z danych uzyskanych od innych instytucji badawczych). Dane statystyczne wykorzystywane w ekonomii najczęściej mają postać szeregów czasowych (zbiór wartości zmiennej ekonomicznej w kolejnych okresach) i danych przekrojowych (informując strukturze zjawiska). Zbierane w toku badań naukowych dane statystyczne mogą być wartościami absolutnymi lub względnymi. Pierwsze z nich wyrażone są w konkretnych jednostkach miary i bezpośrednio informując poziomie danej zmiennej. Z kolei wartości względne informują o stosunku zmiany wartości absolutnej tej zmiennej do poziomu wartości absolutnej z ustalonego dowolnie okresu bazowego. Posługiwanie się absolutnymi bądź względnymi wartościami zmiennych, nawet uśrednionymi bywa kłopotliwe. Używa się często w ekonomii wskaźników, inaczej indeksów.