Różnorodność biologiczna: zróżnicowanie wszystkich żywych organizmów występujących na Ziemi w ekosystemach lądowych, morskich i słodkowodnych oraz w zespołach ekologicznych, których są częścią; dotyczy to różnorodności w obrębie gatunku, pomiędzy gatunkami oraz różnorodności ekosystemów.
Roznorodnosc biologiczna dzieli sie na :
* roznorodnosc gatunkowa- bogactwa roslin i zwierzat wystepujacych na Ziemi
* roznorodnosc genetyczna (wewnatrzgatunkowa)- zroznicowanie genow zawartych w pulach genowych poszczegolnych gatunkow
* roznorodnosc ekosystemow bogactwo siedlisk warunkujacych bogactwo ekosystemow.
Na konferencji ONZ \"Środowisko i Rozwoj\" zwanej tez Szczytem Ziemi zwolanej w 1992 r w Rio de Janeiro podstawowym zagadnieniem byla ochrona roznorodnosci biologicznej. Wowczas wprowadzono zalecenia dla rzadow panstw ktore mialy na celu chrone roznorodnosci biologicznej. Na tej samej konferencji zostal podpisany dokument Agenda 21 (Globalny Program Dzialan) ktorego zalecenia brzmia nastepujaco:
opracowanie krajowych ocen stanu roznorodnosci bilogicznej
przygotowanie krajowych planow i strategii dzialania w celu zachowania i wlasciwego korzystania z roznorodnosci biologicznej
prowadzenie wielokierunkowych badan nad znaczeniem roznorodnosci ekosystemow
zachecenie do stosowania tradycyjnych metod w rolnictwie i racjonalnego korzystania z zasobow przyrody
ochrona naturalnych siedlisk
opracowania zasad pomocy finansowej dla krajow biednych i rozwijajacych sie oraz okreslenie sposobow, ktore maja ulatwic tym krajom dostep do nowoczesnych, niezatruwalnych dla srodowiska technologii
I tak wlasnie Polsce i kilku innym panstwom zalecono przygotowanie Krajowego Studium Roznorodnosci. Zostalo one opracowane przez zespol Narodowej Fundacji Ochrony Srodowiska pod kier. prof. Romana Andzrzejewskiego. Sklada sie ono z 2 czesci. W pierwszej- przyrodniczej opisano stan roznorodnosci roslin i zwierzat oraz ich siedlisk i ekosystemow. Zawiera ona takze listy gatunkow rzadkich i zagrozonych, gatunkow obcych, endemitow i reliktow. Zawiera ona rowniez opis parkow narodowych w Polsce oraz strategie ochrony przyrody. Druga czesc- ekonomiczna, zawiera ona ocene wydatkow, korzysci oraz potrzeb finansowych. Oceniono w niej takze stan swidomosci ekologicznej spoleczenstwa polskiego. Duza swiadomosc o degradacji srodowiska => mniejsze zainteresowanie sprawami jego ochrony!
Ochrona roznorodnosci bilogicznej w Polsce szczegolnie wazna jest w odniesieniu do Puszczy Bialowieskiej i Bieszczadow, wystepuja tam naturalne zespoly lesne. Tak samo wazna jest ochrona bagien biebrzanskich, ktore sa najwiekszym naturalnym kompleksem torfowisk w Europie Srodkowej.
ROZNORODNOSC GATUNKOWA:
Na ochrone gatunkowa skladaja sie: ochrona in situ i ochrona ex situ. Ochrona in situ to ochrona ekostystemow i naturalnych siedlisk gatunkow, a ochrona ex situ to ochrona gatunkow poza ich naturalnym srodowiskiem np. w ogrodach zoologicznych i botanicznych. Ma ona na celu zachowanie wymierajacych gatunkow, ktore zyja tylko w ogrodac zoologicznych i botanicz., poza swoimi naturalnymi siedliskami, oraz zachowanie ich materialu genetycznego, a takze ich reintrodukcje.
Reintrdukcja to ponowne wprowadzenie organizmow danego gatunku zwiezrat na tereny zajmowane w przeszlosci, na ktorych z roznych przyczyn wyginely. W Polsce do najbardziej znanych nalezy reintrodukcja bobra na obszarze nizu polskiego i Karpat oraz zubra w roznych regionach kraju.
Zmniejszanie sie liczebnosci organizmow, a w konsekwencji ich wymieranie spowodowane jest roznorodnymi czynnikami, sa to:
niszczenie i przeksztalcanie srodowiska przez czlowieka- dzialalnosc ta powoduje m.in. zbyt duza i szybka eksploatacje zasobow przyrody
zanieczyszczenia wod oraz spuszczanie do zbiornikow wodnych podgrzanych wod przemyslowych wplywa nagatywnie na rozmnazanie sie gatunkow zwierzat oraz zmienia istostnie warunki zycia wystepujacych tam organizmow i moze prowadzic do ich smierci!
budowa autostrad i drog szybkiego ruchu bez uwzglednienia tras wedrowek zwierzat
zmechanizowanie prac lesnych i polowych
wiele gatunkow traci swoje siedliska, bo czlwoek wycina lasy i zmienia je na pola uprawne, zajmuje tereny pod budownictwo oraz szlaki komunikacyjne zaoruje laki.
wypalanie wyschnietych tra przyczynia sie do smierci wielu gatunkow roslin i zwierzat zyjacych w glebie
zbieranie roslin w celach dekoracyjnyc, przemyslowych i handlowych.
Ogolnie flora Polski liczy oklo 5000 gatunkow rosli. W naszym kraju wystepuje rowniez oklo 6600 gatunkow grzybow i porostow. Fauna Polski liczy natomiast oklo 600 gatunkow kregowcow i oklo 31000 gatunkow bezkregowcow.
Ochrona gatunkowa roslin ma na celu zachowanie gatunkow dzisko rosnacych. Istsnieja dwie metody ochrony roslin- ochrona scisla i chorona czesciowa. W ochronie scislej zabrania sie umyslnego nieszczenia roslin dziko wystepujacych, ich wyrywania, scinania, sprzedazy, kupna przenoszenia oraz wywozenia za granice. Ochrona czesciowa objeto gatunki roslin leczniczych ora przemyslowych, czyli gatunki majace znaczenie gospodarcze. Zgdanie z ustawa monza je pozyskiwac ale tylko na obszarach i w ilosciach zgdnionych z Ministrem Srodowiska.
Ochrona polskiej fauny polega przede wszystkim na ochronie gatunkowej i ochronie obszarowej, realizowanej w rezerwatach i parkach narodowych. Ochrona gatunkowa ma na celu zachowanie wszystkich istniejacych gatnkow organizmow, ich pelnej puli genowej. Lista chronionych gatunkow zwraca uwage na zagrozenie polskiej fauny i flory. Przyczynia sie do ksztaltowania w spoleczenstwie swiadomosci potrzeby szanowania roslin i zwierzat, a tym samym zachowania ich roznorodnosci.
Flora i fauna Polski wciaz sa jeszcze dosc bogate, choc obecnie wielu gatunkom grozi wyginiecie. Wsrod zwierzat ginacymi gatunkami sa np. niepylak apollo, losos, zolw blotny, orzel przedni i zbik. Do roslin zagrozonych wymarciem naleza np. szachownica kostkowata, pierwiosnka omączona, kotewka, orzech wodny, fiolek bagienny i brzoza karlowata.
W 1992 roku ukazala sie \"Polska czerwona ksiega ziwerzat\", a rok pozniej \"Polska czerwona ksiega roslin\", ktore zawieraja rejestr gatunkow skrajnie zagrozonych i ginacych, gatunkow rzadkich i narazonych na wyginiecie oraz ich opis. Ksiegi te przyczyniaj sie do poznania stopnia i przyczyn zagrozenia wileu gatunkow organizmow oraz do wprowadzenie odpowiednich kompleksowych form ich ochrony.
CIEKAWOSTKA:
Juz w sredniowieczu wydawano zakazy wycinania niektorych drzew i tepienia zwierzat lownych. Najstarsze zarzadzenie dotyczace ochrony zwierzat w Polsce to wydany przez Boleslawa Chrobrego zakaz polowania na bobry. Z kolei za panowania Wladyslawa Jagielly, w 1423, wprowadzono zakaz wycinania cisow.
ROZNORODNOSC GENETYCZNA:
Zmiennosc genetyczna w obrebie gatunku umozliwiw jego przystosowanie do zmieniajacych sie warunkow srodowiska. Zapewnia trwanie gatunku mimo zmain srodowiska. Zmiennosc te mozna badac pomiedzy osobnikami w populacji, miedzy populacjami w obrebie gatunku oraz miedzy gatunkami. Ochrona roznorodnosci genetycznej, czyli zmiennosci puli genowej, zwieksza szanse przetrwania gatunku. Na pule genowa populacji wywieraja wplyw mutacje, dobor naturalny i dryf genetyczny. Szczegolne znaczenie maja imigrancie dostarczajacy populacji nowe gentypy.
Dla ochrony roznorodnosci genetycznej utworzono tzw. banki genow- sa to instytucje, ktorych zadaniem jest przechowywanie nasion, tkanek lub zywych kolekcji roznych odmian roslin. Zasoby genowe gromadzi sie juz od wielu lat, a szczegolnie inttensywnie w ostatnim 40leciu. Najwiecej uwagi poswiecono roslinom uprawnym.
Polska ma rowniez duze osiagniecia w ochronie zasobow genowych drzew lesnych. Powstal nowy obiekt - Lesny Bank Genow w Kostrzycy kolo Jeleniej Gory, gdzie sa gromadzone nasiona drzew i krzewow lesnych z tereny calego kraju. Nasiona przechowywyane sa w odpowiednich warunkach zachowuja zdolnosc kielkowania nawet przez kiladziesiat lat. Takie nasiona pozwalaj prowadzic nasadzenia w wypadku zniszczenia drzewostanu spowodowanego przez szkodniki, pozary lub zanieczyszczenia spowietrza.
Material genetyczny dziko wystepujacych gatunkow organizmow wykorzystuje sie do rozmnazania gatunkow, do odtwarzania gatunkow zagrozonych wyginieciem oraz do doskonalenia gatunkow rosli uprawnych. Inzyneria genetyczna wykorzystuje do badan geny dziko zyjacych gatunkow organizmow w celu otrzymania gatunkow o nowych korzystnych dla czlowieka cehchach. Prowadzi to do zmiany czestosci wystepowania genow w danej populacji. Wiele nadziei wiaze sie z uszlachetnieniem odmian roslin uprawnych i ras zwierzat hodowlanych genami pochodzacymi z roznych gatunkow czy tez z wykorzystaniem dziskich gatunkow do produkcji lekow. Istotna zacheta do podejmowania takich decyzji jest fakt ze sprzeadaz np> gatunku pomidora uszlachetnionego genami pomiedora dzikiego z Peru, a takze leku antybialaczkowego wyprodukowanego z ekstraktu barwinka madagaskarskiego- przynosi korzysci materialne.
ROZNORODNOSC EKOSYSTEMOW:
Ochronę różnorodności ekosystemów można rozumieć jako ochronę wewnętrznego zróżnicowania krajobrazu, w którego skład wchodzą rożne typy ekosystemów. Zwykle zachowanie dużej różnorodności gatunkowej i siedliskowej warunkuje stabilność ekosystemu. Duże zróżnicowanie gatunkowe ekosystemu zwiększa liczbę powiązań i współzależności miedzy poszczególnymi gatunkami (drapieżnictwo, pasożytnictwo itd,). Daje to możliwość ustalenia się stanu równowagi dynamicznej, czyli stanu stabilnego. Również obieg materii i przepływ energii w ekosystemie są zależne od bogactwa gatunków, które tworzą siec pokarmowa. Problem pojawia się wtedy, gdy liczebność jakiejś populacji zaczyna gwałtownie spadać, a innej nadmiernie wzrastać.
Roznorodnosc ekosystemow daje ciekay, mozaikowy i zroznicowany krajobraz, dostarczajacy wielu wrazen estetycznych. Polska ma stosunkowo duza roznorodnosc obszarowa. Skladaja sie na nia m.in. naturalny prabor nizowy Puszzy Bialowieskiej, duze tereny bagienne, torfowiska, nadmorskie wydmy, naturalne zbiorowiska roslinne, nizinne i gorskie. Wiele z tych terenow objeto roznymi formami ochrony (parki narodowe, krajobrazowe, rezerwaty przyrody, uzytki ekologiczne, obszary chronionego krajobrazu, zespoly przyrodniczo-krajobrazowe, ktore pomagaja zachowac roznorodnosc biologiczna.
Polska ma stosunkowo duza roznorodnosc biologiczna. Jest ona uwarunkowana polozeniem geograficznym, niewielka chemizavja rolnictwa i lesnictwa.
Roznorodnosc biologiczna ma olbrzymie znaczenie dla ludzkosci. Srodowisko przyrodnicze chrakteryzuje sie bogactwem i roznorodnoscia gatunkowa, ktore powstawaly przez setki milionow lat i koniecznie trzba je zachowac dla przyszlych pokolen.
Wartoscia bezcenna jest rowniez piekno przyrody. Dostarcza czlowiekowi niezapomnianych wrazen estetycznych, pozwala odpoczywac oraz regenerowa sily fizyczne i psychiczne.
Różnorodność biologiczna w rolnictwie, obejmuje cztery komponenty:
rolnicze zasoby genetyczne (odmiany roślin uprawnych i rasy zwierząt gospodarskich oraz mikroorganizmy wykorzystywane w rolnictwie i przetwórstwie żywności)
organizmy występujące w agroekosystemach wpływające na ich stabilność
czynniki abiotyczne (rzeźba terenu)
czynniki społeczno-kulturowe (tradycyjne sposoby gospodarowania)
W roku 1992 podczas Szczytu Ziemi w Rio de Janeiro liderzy światowi przyjęli ogólną strategię dla „zrównoważonego rozwoju”. Jednym z kluczowych porozumień przyjętych w Rio była Konwencja o różnorodności biologicznej.
Konwencja ta ustala swoje trzy główne cele:
ochrona różnorodności biologicznej,
umiarkowane użytkowanie jej elementów,
sprawiedliwy podział korzyści wynikających z wykorzystywania zasobów genetycznych.
Konwencja o różnorodności biologicznej zmieniła podejście do ochrony zasobów przyrody:
Po pierwsze - zmieniła pojęcie cenności tzn. cenne są wszystkie gatunki i zgrupowania gatunków występujące na Ziemi, a nie tylko te rzadkie, czy zagrożone wyginięciem i wszystkie nie powinny być niszczone/użytkowane ponad konieczność
Po drugie - rozszerzyła pojęcie różnorodności biologicznej, które odnoszone jest nie tylko do bogactwa gatunkowego, ale także innych poziomów organizacji przyrody (genetycznego i krajobrazowego)
Po trzecie - zweryfikowała pojęcie naturalności, które przestaje być używane jako termin odnoszący się do tego co pierwotne, nie zmienione przez człowieka
Szacuje się, że na naszej planecie każdego dnia w wyniku zanieczyszczeń i przekształceń w ich naturalnym środowisku ginie co najmniej 20 gatunków zwierząt i roślin.
Przyjmuje się, że po 2000 r. tempo to wzrosło do 100 gatunków dziennie. Wymieranie zwierząt jest procesem naturalnym, podczas którego słabe gatunki nie potrafiące się przystosować do zmieniających się warunków życia, giną
Siłami powodującymi ich zanikanie są:
- niszczenie naturalnych siedlisk w przypadku 73%
gatunków
- zepchnięcie przez inne gatunki introdukowane w
przypadku 8% gatunków
- zmiana siedlisk na skutek skażeń chemicznych w
przypadku 38% gatunków
- krzyżowanie z innymi gatunkami i podgatunkami
w przypadku 38% gatunków
- nadmierne odłowy w przypadku 15% gatunków.
Ochrona różnorodności biologicznej leży w naszym własnym interesie. Zasoby biologiczne to filary, na których budujemy cywilizację. Dobra dostarczane przez ekosystemy obejmują:
Zaopatrzenie w żywność, paliwo i włókna,
Dostarczenie schronienia oraz materiału budulcowego,
Oczyszczanie powietrza i wody oraz wpływ na rozkład odpadów,
Stabilizacja klimatu i mitygowanie powodzi, susz, skrajnych temperatur, itp.
Zapylanie roślin, włączając wiele gatunków uprawnych,
Regulacja liczebności szkodników i chorób,
Zachowanie zasobów genetycznych,
Korzyści kulturowe i estetyczne,
Zdolność ekosystemów do dostosowania się do zmian.
Czynniki determinujące zmiany w rozwoju produkcji zwierzęcej:
Wzrost i zmiany popytu na produkty pochodzenia zwierzęcego
Rozwój handlu i marketingu
Postęp technologiczny
Dynamiczny rozwój systemów produkcji
Nowe funkcje zwierząt gospodarskich - pielęgnacja krajobrazu i kontrola wegetacji poprzez wypas zwierząt
Zmiany środowiskowe
Regulacje prawne
Zagrożenia dla zasobów genetycznych zwierząt:
Globalizacja i komercjalizacja produkcji zwierzęcej oraz rozwój produkcji przemysłowej
Intensywna selekcja, ograniczone liczby reproduktorów, krzyżowanie uszlachetniające i wypierające
Strategia rozwoju produkcji zwierzęcej pomijająca problemy ochrony środowiska i dobrostanu zwierząt
Epidemie i programy zwalczania chorób
Klęski żywiołowe i sytuacje kryzysowe
Zmiany klimatu
Słowo "ochrona" oznacza szerokie spektrum działalności, polegającej na:
tworzeniu warunków do realizacji ochrony różnorodności biologicznej poprzez działania sprzyjające zachowaniu dobrego stanu środowiska przyrodniczego, a podejmowane przez wszystkie resorty i podmioty mające bezpośredni bądź pośredni wpływ na różnorodność biologiczną,
tworzeniu skutecznej osłony prawnej, ekonomicznej i organizacyjnej towarzyszącej działaniom na rzecz ochrony różnorodności biologicznej;
prowadzeniu szeroko zakrojonej działalności edukacyjnej w zakresie upowszechniania problematyki ukazującej zagrożenia różnorodności biologicznej i metod jej ochrony oraz kształtowania odpowiedniego stosunku do przyrody.
Główne cele Światowego Planu Działań na Rzecz Zasobów genetycznych Zwierząt:
Promocje zrównoważonego użytkowania i rozwoju zasobów genetycznych zwierząt dla bezpieczeństwa żywnościowego, zrównoważonego rolnictwa i dobrobytu ludzi we wszystkich krajach.
Zapewnienie ochrony różnorodności cennych zasobów genetycznych zwierząt dla obecnych i przyszłych pokoleń oraz powstrzymanie przypadkowej utraty tych niezwykle ważnych zasobów.
Promowanie uczciwego i sprawiedliwego podziału korzyści wynikających z użytkowania zasobów genetycznych zwierząt dla wyżywienia i rolnictwa oraz uznanie roli tradycyjnej wiedzy, innowacji i zwyczajów istotnych dla ochrony zasobów genetycznych zwierząt i ich zrównoważonego rozwoju, a także tam gdzie to stosowne opracowanie i wdrożenie skutecznych strategii i regulacji prawnych.
Zaspokojenie indywidualnych i kolektywnych potrzeb pasterzy i hodowców w ramach prawa krajowego, przy zapewnieniu im równego dostępu do materiału genetycznego, informacji, technologii, zasobów finansowych, wyników badań rynku oraz zasobów naukowych, tak by mogli nadal użytkować i doskonalić zasoby genetyczne zwierząt i czerpać korzyści z roz-woju ekonomicznego.
Promowanie ekosystemowego podejścia do bioróżnorodności dla zrówno-ważonego użytkowania i ochrony zasobów genetycznych zwierząt
Pomoc krajom i instytucjom odpowiedzialnym za zarządzanie zasobami genetycznymi zwierząt w ustanawianiu, wdrażaniu i systematycznej realizacji narodowych priorytetów dotyczących zrównoważonego użytkowania, rozwoju i ochrony zasobów genetycznych zwierząt.
Wzmocnienie narodowych programów i zwiększenie potencjału instytucji szczególnie w krajach rozwijających się i w krajach o gospodarkach okresie transformacji oraz opracowanie stosownych programów regionalnych i mię-dzynarodowych.
Ochrona roślin i zwierząt ma w Polsce wielowiekowe tradycje. Spośród rzadkich gatunków zwierząt najwcześniej, bo już za panowania Bolesława Chrobrego, objęto ochroną bobra Castor fiber. Wśród roślin z dobrodziejstw ochrony jako pierwszy korzystał cis pospolity Taxus baccata, którego zakaz wycinania wydał w 1423 roku król Władysław Jagiełło. Już po I wojnie światowej prawną ochroną objęto niektóre dziko żyjące rośliny, jak limby Pinus cembra, cisy, azalie pontyjskie, zwane inaczej różanecznikami Rododendron luteum i szarotki alpejskie Leontopodium alpinum.