3 Psychologia wychowawcza 11.03.2009

Interwencja wychowawcza (edukacyjna)

• Skierowana na osoby oznacza podjęcie działań zmierzających do wywołania zmian w ich umiejętnościach, wiedzy, postawach, wartościach

• Opiera się ona na założeniu, że osoby te są w wystarczającym stopniu gotowe do takiej zmiany, a jeżeli nie, to w pierwszej kolejności należy podjąć działania kształtujące lub wzmacniające ową gotowość

Wychowanie odnosi się do osoby i do jej różnych związków społecznych, inaczej mówiąc, wnika w całą sieć społeczną, w jaką uwikłana jest osoba.

System zorganizowania społeczeństwa można rozpatrywać na kilku poziomach, pamiętając, że są one współzależne od siebie.

1. poziom osób i interakcji, w jakie ze sobą wchodzą

2. poziom związków między ludźmi tworzącymi grupy

3. poziom relacji między grupami

Wszystkie te związki mają charakter dwustronny. Oznacza to, że każdy związek na każdym poziomie znajduje się jednocześnie pod wpływem związków z tego samego poziomu oraz poziomu niższego i wyższego.

Życie człowieka w całym swym przebiegu rozpięte jest pomiędzy różnymi instytucjami i organizacjami usługowymi oraz produkcyjnymi.

Stanowią one miejsca, w których różne wymiary środowiska nakładają się na siebie i stwarzają człowiekowi (lub nie stwarzają) możliwości zaspokojenia potrzeb oraz realizacji celów indywidualnych i grupowych.

Oznacza to, że każdy człowiek w różnych momentach swojego życia uczestniczy jednocześnie:

• w różnych środowiskach i na różnych piętrach organizacji społecznej

• wchodzi w tym samym czasie w różne interakcje

• podlega wpływom zamierzonym i niezamierzonym

Nie uwzględnianie tego procesu wychowania stanowić może istotne źródło niepowodzeń wychowawczych.

Nasuwają się dwa pytania o kluczowym znaczeniu dla procesu wychowywania:

1. Czy możliwe jest skuteczne oddziaływanie wychowawcze na osoby funkcjonujące w patologicznym kontekście (grupie, instytucji, organizacji)?

2. Czy skuteczność oddziaływań wychowawczych zwiększa się w dobrze funkcjonujących grupach, instytucjach, organizacjach?

SOCJALIZUJĄCY I EMANCYPUJĄCY WPŁYW WYCHOWANIA

Od wychowania społeczeństwo oczekuje spełnienia określonych funkcji. D.Z. Rorty dzieli funkcje wychowania na dwa typy:

• Socjalizacyjną

• Emancypacyjną

Funkcja socjalizacyjna polega na przekształceniu istoty człowieka, czyniąc go zdolnym do:

• Kontrolowania i sublimowania emocjonalności w społecznie akceptowany sposób,

• Do posługiwania się perswazją zamiast siłą,

• Do stawania się członkiem szerszych grup społecznych.

Funkcja ta wiążę się z:

• Przygotowaniem ludzi do podejmowania różnych zadań w społeczeństwie i na jego rzecz, w sposób nie naruszający porządku społecznego (można tu mówić o funkcji adaptacyjnej),

• Działania wychowawcze mają kształtować system wartości i postawy, wyposażać w wiedzę i kształtować społecznie pożądane umiejętności, tak, aby osoba była gotowa do podejmowania zadań, jakich społeczeństwo od niej oczekuje (w tym zadań: rodzinnych, zawodowych, obywatelskich itp.),

• Respektowanie interesu społecznego

Funkcja emancypacyjna polega na wyzwalaniu ludzi od:

• Dominacji ich rodziców

• Środowiska

• Tradycji, w których wzrastali,

Poprzez wyzwalanie ich wyobraźni, aby umożliwić im zwrócenie się ku jakościowo nowym formom życia, nowym formom istnienia ludzkiego

Funkcja ta wiąże się z:

• Organizowaniem takich warunków działania w środowisku rozwijającej się osoby, aby jej potencjał mógł się wyzwolić i realizować

• Wychowanie ma, więc sprzyjać rozwojowi osoby, pielęgnować jej indywidualność, odrębność od innych osób, wzmacniać specyficzne tylko dla niej kompetencje

• Respektowanie interesu indywidualnego

Obie te funkcje pozostają w stałym konflikcie ze sobą:

• Realizacja funkcji socjalizującej tworzy warunki hamujące dla rozwoju funkcji emancypujących emancypującej i odwrotnie.

• Nacisk na jedną bądź na drugą funkcję ma swoje konsekwencje w procesie wychowania

• Przerost funkcji socjalizującej grozi utratą własnej indywidualności i instrumentalizacją.

• Przerost funkcji emancypującej może grozić tym, że wychowawca skupiając się nadmiernie na osobie ucznia zaczyna siebie traktować instrumentalnie, albo nadmiernie gratyfikując własny rozwój, swoich uczniów będzie traktował instrumentalnie.

• W efekcie proces wychowania coraz bardziej kieruje się na realizację ukrytego programu wychowawcy, a nie na cele formułowane w ofercie wychowawczej.

Wymiary działań wychowawczych, w których najbardziej widoczne staje się zachwianie równowagi to:

• Relacje między jednostką a grupą

• Styl działania bądź to skoncentrowany na potrzebach ludzi bądź na realizacji celów danej instytucji wychowawczej.

• Typ związku między uczestnikami procesu wychowawczego

• Charakter podejmowanych działań (ich perspektywa czasowa)

Relacje między funkcją socjalizacyjną a emancypacyjną wychowania zmieniają się w:

• Kolejnych okresach życia osoby oraz

• Środ. wychowawczych

Kolejne okresy życia osoby:

• W okresach: wczesnego dzieciństwa, przedszkolnym i szkolnym dominuje f. socjalizacyjna

• Okres dorastania to czas najsilniejszych konfliktów między nimi

• W okresie dorosłości dominacja danej funkcji zależy od typu środowiska działania osoby (w grupach towarzyskich, w rodzinie - przeważa raczej f. emancypacyjna; w środ. pracy f. socjalizacyjna)

Dla okresu dorosłości charakterystyczna jest wielości i podwójność ról, w jakich osoba występuje:

• wobec młodszego pokolenia dorosły w roli wychowawcy (nauczyciela) jest strażnikiem f. socjalizacyjnej, wobec własnego rozwoju osobowego - raczej emancypacyjnej

Środowiska wychowawcze:

• w środowiskach wychowawczych zinstystucjalizowanych, np. szkoła, przedszkole, pogotowie opiekuńcze, dom opieki, internat, zakłady pracy chronionej dominuje f. socjalizacyjna

• w środowiskach naturalnych, np. rodzina, grupa rówieśnicza, grupy towarzyskie, wspólnoty lokalne zwykle dominuje f. emancypacyjna.

Prawidłowe środowisko wychowawcze to takie, w którym istnieje dynamiczna równowaga między f. socjalizacyjną, a emancypacyjną, co oznacza, że oferty wychowawcze realizowane są efektywnie, a jednocześnie z poszanowaniem odrębności i indywidualności wszystkich uczestników procesu wychowawczego. Realizowane są więc jednocześnie potrzeby społeczne i potrzeby indywidualne.

Podstawowe właściwości środowiska właściwego pod względem komunikacji to:

• jasność reguł dotyczących funkcjonowania wszystkich uczestników procesu wychowawczego

• drożność kanałów wew. niego i poza nim (intrapersonalnych, interpersonalnych i intergeneracyjnych) oraz między nimi a społecznością lokalną

• federalny styl działania, czyli względna autonomia osób, grup i instytucji

Takie środowisko:

• z powodzeniem realizuje swe podstawowe zadania we wszystkich obszarach: kształcenia, wychowania i opieki.

• Łatwo adaptuje się do nacisków wew. i zew.

• Potrafi samo sobie radzić z trudnymi sytuacjami, korzystając ze swych wew. zasobów;

PSYCHOLOGICZNE KONCEPCJE A MODELE WYCHOWANIA

We współczesnej psychologii wychowawczej, jako podstawę wyodrębnienia modeli wychowania obok założeń psychologicznych koncepcji funkcjonowania człowieka przyjmuje się:

• Wartość preferowaną i ku czemu w sposób jawny jest skierowane wychowanie;

• Wizję wychowania (główny cel)

• Obszar oddziaływań i rodzaje działań wychowawczych

Proponowane cztery modele wychowania nawiązują do następujących koncepcji:

• Koncepcja zmiany systemu zachowania, w której wychowanie ukierunkowane jest na tworzenie bogatego i zróżnicowanego repertuaru umiejętności i nawyków

• Koncepcja zmiany struktur poznawczych, w których wychowanie ukierunkowane jest na budowanie systemu wiedzy o świecie i o sobie oraz na rozwijanie sprawności intelektualnych związanych z odbieraniem i przetwarzaniem

• Koncepcja zmiany osoby, w której sens wychowania to tworzenie warunków, w jakich rozwijająca się osoba mogłaby się samorealizować i osiągać zdrowie psychiczne, stając się jednocześnie w pełni za siebie odpowiedzialna

• Koncepcja zmiany relacji między osobą a jej otoczeniem, gdzie najwyżej ceniona wartość to współpraca z innymi, uwzględniająca szerszy niż tylko jednostkowy czy grupowy interes.

Nawiązując do 4 koncepcji rozwoju człowieka można wyróżnić 4 modele wychowania:

Model	Naczelna wartość ukierunkowująca wychowanie	Wizja wychowania, główny cel	Obszar oddziaływań i rodzaje działań wychowawczych
I	Obywatelska współpraca	Zmiana relacji osoba-otoczenie	Miejsce w społeczeństwie - wspierania poszukiwania i tworzenie przez osobę swego miejsca w społ.
II	Produktywna niezależność	Zmiana osobowości jednostki	Zdrowie psychiczne - tworzenie kontekstu dla zdrowia psychicznego oraz wspieranie u osoby gotowości i umiejętności samorealizacji
III	Krytyczne myślenie	Zmiana struktur poznawczych jednostki	Krytyczny umysł - wzbogacanie wiedzy o sobie
IV	Bogactwo repertuaru zachowań	Zmiana systemu zachowania jednostki	Adekwatne zachowanie - kształtowanie i doskonalenie umiejętności, kształtowanie nawyków, rozwijanie samokontroli

Modele te należy ujmować komplementarnie, ze względu na to, że:

• W praktyce wychowawczej nie da się wydzielić zadań służących tylko jednemu celowi;

• Działania, jakie świadomie i nieświadomie podejmuje wychowawca, stwarzają sytuację, w której wychowankowie też podejmują jakieś działania i w ich rezultacie gromadzą doświadczenia zmieniające sposób ich zachowania się, wiedzę o otoczeniu i o sobie, sposób myślenia, drogi samorealizacji, styl społecznego funkcjonowania i relacje z otoczniem

3

---