Psychologia wychowawcza

Dr. Anna Jarmołowska

Wykład #1 i #2 - 23.02.2015

Ważne info – egzamin w środku semestru, test, będzie również zerówka.

Przedmiot i zadania psychologii wychowawczej:

• Pojęcie i cechy formalne procesu wychowania (proces wzrastania i dokonujących się w czasie zmian rozwojowych człowieka). Mnogość definicji, np. M. Przetacznik-Gierowska i Z. Włodarski (1994) – równoległe używanie pojęcia wychowania w dwóch zakresach: szerokim - całokształt oddziaływania wychowawców i środowiska wychowawczego na jednostkę lub grupę oraz wąskim - dotyczy oddziaływania na sferę afektywną, uczuciową człowieka, na jego system wartości i osobowość. Trzy sfery - wychowanie (sfera afektywna), nauczanie (sfera poznawcza) i opieka (sfera potrzeb).

• W kontekście szerokiego rozumienia wychowanie to złożony system działań podejmowanych przez osobę o przypisanej społecznie roli wychowawcy, względem drugiej osoby (wychowanek) lub jej otoczenia z intencją wywołania zmiany zgodnej z założeniem.

• Z łaciny e-ducere oznacza „wciągać do góry, poprowadzić, zabrać ze sobą, wychowywać kogoś. Educatio to „wychowanie”.

• Cechy formalne procesu wychowania:

1. Wyodrębnione są dwie role – wychowującego i wychowywanego, co oznacza, że wychowanie to interakcja między dwoma podmiotami.

2. Jest relacją niesymetryczną – istnieje różnic kompetencji między obiema stronami w zakresie wiedzy, poziomu różnych umiejętności.

3. Jest różnica w zakresie wiedzy na temat celu i metod działania wychowawczego. Wychowujący wie, ku czemu zmierzają jego akcje, jakie cele zamierza kolejno osiągnąć, jakie stworzyć warunki i jakich środków użyć. Wychowanek jest informowany zależnie od decyzji osoby wychowującej. Ostatnie to idiotyzm, stąd się bierze brak motywacji.

4. Istnieje różnica władzy, wynikającej z siły ról przypisanych obu stronom: rola wychowawcy obdarzona silniejszą mocą niż rola wychowanka (duh). Różnica odczuwana jest przez obu partnerów, ale i społecznie. W ostatnich latach spadek prestiżu nauczyciela w Polsce.

5. Wychowanie to działanie bezpośrednie (kiedy wychowawca wchodzi w aktywny kontakt z wychowankiem) lub pośrednie (kiedy nie odnosi się wprost do danej osoby, ale innych, znaczących dla niej obiektów, np. osób, grup, instytucji.

6. Wychowawca działa z intencją wywołania zmiany u wychowanka w jego otoczeniu. Intencja nie zawsze jest uświadomiona, często wychowawca działa z intencją ukrytą – mówimy wtedy o ukrytym programie. Dotyczy on przyjmowanych milcząco założeń, co do natury człowieka, koncepcji roli ucznia, orientacji wychowawczej i pożądanych celów. Bla bla bla.

7. Wychowawca działa zgodnie z założonym programem, a ten wynika z przyjętych przez niego albo narzuconych mu wartości. Wg. L. Wygotskiego zadaniem wychowawcy jest uczynienie zewnętrznego programu (który jest istotą oddziaływań wychowawczych) wewnętrznym programem ucznia.

• W psychologii wychowawczej najczęściej wyróżniamy trzy działy:

1. Psychologię wychowania

2. Psychologię nauczania

3. Opiekę psychologiczną

   Tradycyjnie, trzy wspomniane działy dotyczą głównie dzieci i młodzieży. Obcenie trudno zaakceptować takie stanowisko, gdyż:

1. Psychologia np. rozwojowa, czy nurt life-span, podkreślają, że człowiek rozwija się przez całe życie.

2. Pojawianie się wielu problemów społecznych, dotyczących ludzi w różnych okresach dorosłości. Przykłady: bezrobocie, nagłe utraty pracy, konieczność przekwalifikowania się zawodowego w środkowych latach życia, wcześniejsza emerytura.

• Cele psychologii wychowawczej:

1. Nabranie przekonania i zrozumienie tego, że można pomagać w rozwoju.

2. Nabywanie umiejętności uczenia się i poprawa zachowania społecznego.

3. Pomoc w zdefiniowaniu i ustaleniu celów wychowawczych i standardów z punktu widzenia społecznie pożądanego zachowania, co powinno stanowić cel podejmowanych w nauczaniu działań. Wychowawca musi wiedzieć jakie są pożądane wyniki, by stworzyć strategię do ich osiągnięcia.

4. Pomoc w kształtowaniu przychylnej i bezstronnej postawy – dzięki temu możliwe jest obiektywne traktowanie dzieci.

5. Pomoc w uzyskaniu lepszego zrozumienia istoty i znaczenia stosunków społecznych oraz rozwijanie u dzieci umiejętności współpracy, funkcjonowania w grupie i ogólnie koegzystowania z innymi.

6. Dostarczenie zestawu faktów i zasad, które można wykorzystać przy rozwiązywaniu problemów dotyczących nauczania. Np. w jaki sposób dobierać i organizować materiał uwzględniając zasadę stopniowania trudności.

7. Pomoc w zapewnieniu nauczycielowi lepszej perspektywy dla oceny rezultatów własnego (i cudzego) nauczania.

8. Pomoc w ustalaniu, opracowywaniu i realizacji nowoczesnych metod nauczania i wychowania, programów niezbędnych do kierowania uczeniem się.

• Wychowanie jako czynnik rozwoju człowieka – w naukach społecznych wiele koncepcji jest nastawionych nie tylko na opis i wyjaśnianie rzeczywistości, ale i na działanie w niej. Interwencja to często pojawiające się pojęcie, rozumiane tu jako system działań zmierzających ku zmianie pewnego stanu rzeczy (duh). Wyróżnaimy interwencje:

1. Psychologiczną np. kryzysową

2. Socjologiczną

3. Wychowawczą

Podstawą ich rozróżnienia są cele jakie zamierza się osiągnąć oraz sposoby umożliwiające to.

Wątpliwość budzi czy osoby socjalizowane (wychowywane) do uprzedniego ładu społecznego mogą skutecznie inicjować i podtrzymywać zmiany, a więc sprzyjać nowemu ładowi społecznemu. Działalność wychowawcza ma więc zawsze charkater podwójnej interwencji:

1. W rzeczywistość indywidualną

2. W rzeczywistość społeczną (kulturowy świat znaczeń)

• Wychowanie jest interwencją, gdyż:

1. Narusza i przekracza granice owych dwóch rzeczywistości

2. Dąży do wywołania w nich zmian

3. Zmiana w wewnętrznym świecie jednostki pociąga za soba zmiany jej sposobów działania

4. Konsekwencją tego są zmiany w otaczającej rzeczywistości społecznej

• Interwencja wychowawcza (edukacyjna)

1. Skierowana na osoby oznacza podjęcie działań zmierzających do wywołania zmian w ich umiejętnościach, wiedzy, wartościach, postawach.

2. Opiera się na założeniu, że te osoby nie są w wystarczającym stopniu gotowe do takiej zmiany. Należy wtedy ukształtować lub wzmocnić ową gotowość.

• Wychowanie odnosi się do osoby i do jej różnych związków społecznych. System zorganizowania społeczeństwa można rozpatrywać na kilku poziomach, pamiętając, że są one współzależne od siebie.

1. Poziom osób i interakcji, w jakie ze sobą wchodzą

2. Poziom związków między ludźmi tworzącymi grupy

3. Poziom relacji między grupami

Wszystkie te związki mają charakter dwustronny i wywierają na siebie wpływ.

Każdy człowiek w różnych momentach swojego życia uczestniczy jednocześnie:

1. W różnych środowiskach

2. Na różnych piętrach organizacji społecznej

3. Wchodzi w tym samym czasie w różne interakcje

4. Podlega wpływom zamierzonym i niezamierzonym

Brak uwzględnienia tego procesu wychowania może stanowić źródło niepowodzeń wychowawczych.

Dwa pytania o kluczowym znaczeniu dla procesu wychowania:

1. Czy możliwe jest skuteczne oddziaływanie wychowawcze na osoby funkcjonujące w patologicznym kontekście (grupie, instytucji, organizacji)?

2. Czy skuteczność oddziaływań wychowawczych zwiększa się w dobrze funkcjonujących grupach, instytucjach, organizacjach?

• Socjalizujący i emancypujący wpływ wychowania

  Od wychowania społeczeństwo oczekuje spełnienia określonych fuknkcji, Rorty dzieli funkcję wychowania na:

1. Socjalizującą

2. Emancypacyjną

Funkcja socjalizująca polega na uczynieniu człowieka zdolnym:

1. Do kontrolowania i sublimowania emocjonalności w społecznie akceptowany sposób

2. Do posługiwania się perswazją zamiast siłą

3. Do stawania się członkiem szerszych grup społecznych

Funkcja ta wiąże się z:

1. Przygotowywaniem ludzi do podejmowania zadań w społeczeństwie i na jego rzecz (funkcja adaptacyjna).

2. Działania wychowawcze mają kształtować system wartości i postawy.

3. Respektowaniem interesu społecznego.

• Funkcja emancypacyjna polega na wyzwalaniu ludzi od:

1. Dominacji ich rodziców

2. Środowiska

3. Tradycji, w których wzrastali

Funkcja ta wiąże się z:

1. Organizowaniem sprzyjających wyzwoleniu i samorealizacji warunków w środowisku rozwijającej się osoby.

2. Wychowanie ma sprzyjać rozwojowi osoby, pielęgnować jej indywidualność.

3. Respektowanie interesu indywidualnego.

Wielka niespodzianka – istnieje konflikt między obiema funkcjami:

1. Realizacja funkcji socjalizującej tworzy warunki hamujące dla rozwoju funkcji emancypującej i odwrotnie.

2. Nacisk na jedną bądź drugą funkcję ma swoje konsekwencje w procesie wychowania.

3. Przerost funkcji socjalizującej grozi utratą własnej indywidualności i instrumentalizacją.

• Przerost funkcji emancypującej może grozić tym, że wychowawca skupiając się nadmiernie na osobie ucznia zaczyna siebie traktować instrumentalnie. Jeśli nadmiernie gratyfikuje własny rozwój, to będzie traktować instrumentalnie swoich uczniów.

• W efekcie proces wychowania coraz bardziej kieruje się na realizację ukrytego programu wychowawcy, a nie na cele formułowane w ofercie wychowawczej.

• Wymiary działań wychowawczych, w których najbardziej widoczne staje się zachwianie równowagi to:

1. Relacje mędzy jednostką a grupą

2. Styl działania skoncentrowany na potrzebach ludzi bądź na realizacji celów danej instytucji wychowawczej

3. Typ związków między uczestnikami procesu wychowawczego

4. Charakter podjemowanych działań (ich perspektywa czasowa)

• Relacje między funkcją socjalizującą a emancypacyjną wychowania zmieniają się w:

1. Kolejnych okresach życia

2. Środowiskach wychowawczych

• Kolejne okresy życia osoby:

1. Do wieku szkolnego – dominacja funkcji socjalizacyjnej

2. Okres dorastania to czas najsilniejszych konfliktów między funkcjami

3. W okresie dorosłości dominacja danej funkcji zależy od typu środowiska działania osoby. Grupy towarzyskie, rodzina – emancypacja; środowisko pracy – socjalizacja.

Dla okresu dorosłości charakterystyczna jest wielość i podwójność ról, w jakich osoba występuje:

1. Wobec młodszego pokolenia dorosły w roli wychowawcy jest strażnikiem funkcji socjalizujących

2. Wobec własnego rozwoju osobowego – raczej funkcja emancypacyjna.

• Środowiska wychowawcze:

1. W środowiskach zinstytucjonalizowanych - przedszkole, szkoła – dominuje funkcja socjalizująca.

2. W środowiskach naturalnych – rodzina, grupa rówieśnicza – dominuje funkcja emancypacyjna.

   W prawidłowym środowisku wychowawczym instnieje dynamiczna równowaga między obiema funkcjami.

   Środowisko prawidłowe pod względem komunikacji to:

1. Jasność reguł dotyczącyh funkcjonowania uczestników.

2. Drożność kanałów wewnątrz niego i poza nim.

3. Federalny styl działania, czyli względna autonomia osób, grup i instytucji.

• Psychologiczne koncepcje a modele wychowania:

  We współczesnej psychologii wychowawczejm jako podstawę wyodrębnienia modeli wychowania przyjmuje się:

1. Wartość preferowaną i ku czemu w sposób jawny jest skierowanie wychowanie

2. Wizję wychowania (główny cel)

3. Obszar oddziaływań i rodzaje działań wychowawczych.

Proponowane cztery modele wychowania nawiązują do koncepcji:

1. Koncepcja zmiany systemu zachowania, w której celem wychowania jest stworzenie bogatego i zróżnicowanego repertuaru umiejętności i nawyków

2. Koncepcja zmiany struktur poznawczych, w których celem jest budowanie wiedzy o świecie i osobie i rozwijanie sprawności związanych z odbieraniem i przetwarzaniem informacji.

3. Koncepcja zmiany osoby, w której cel wychowania to tworzenie warunków do samorealizacji, osiągnięcia zdrowia psychicznego i stania się w pełni odpowiedzialnym za siebie.

4. Koncepcja zmiany relacji między osobą a otoczeniem gdzie najważniejsza jest współpraca z innymi i uwzględnianie interesu grupy.

   4 modele wychowania:

   (tu jest miejsce na tabelę, którą będziemy mieli za tydzień)

Wspomniane modele należy ujmować komplementarnie, ze względu na to, że :

1. W praktyce wychowawczej nie da się wydzielić działań służących wyłącznie jednemu celowi

2. Działania, jakie świadomie i nieświadomie podejmuje wychowawca stwarzają sytuację, w których wychowankowie podejmują działania i gromadzą dowświadczenia zmieniające ich wiedzę, sposoby zachowania, relacje z otoczeniem.

   Koniec, kurwa.