WYKŁADY : Psychologia wychowania
(22.02.2013)
Temat: Środowiska wychowawcze.
Pojęcie środowiska wychowawczego:
W języku potocznym określony krąg osób i stosunków otaczających osobnika.
Składniki struktury otaczającej osobnika, które działają jako system bodźców i wywołują określone reakcje (przeżycia) psychiczne.
Odrębne środowisko społeczne, które grupa wytwarza dla osobnika mającego zostać jej członkiem po odpowiednim przygotowaniu.
Zespół warunków przyrodniczych, kulturowych, osobowo-społecznych wśród których żyje jednostka i czynników przekształcających jej osobowość, zakładając dialektyczną współzależność między wychowującym, a jednostkami lub grupami wychowywanymi.
Te elementy otaczającej struktury przyrodniczej, społecznej i kulturowej, które działają na jednostkę stale lub przez dłuższy czas albo krótko lecz ze znaczną siłą, jako samorzutny
lub zorganizowany system kształtujących ją podniet.
Rodzaje środowisk wychowawczych:
Rodzina
Przedszkole i szkoła
Grupy koleżeńskie, rówieśnicze, sympatie, antypatie
Środowiska lokalne- stowarzyszenia, wspólnoty
Zakłady pracy
Instytucje opiekuńcze – domy dziecka, sanatoria, pogotowia opiekuńcze, instytucje opieki dla dzieci z upośledzeniami
Instytucje wychowania pozaszkolnego- świetlice, kolonie, domy kultury, poradnie
Rodzina i szkoła to dwa podstawowe środowiska wychowawcze mające decydujący wpływ na rozwój dziecka. Wpływ ten jest tym korzystniejszy, im częściej rodzice i nauczyciele są skłonni do wzajemnej współpracy.
Rodzina:
Naturalne środowisko wychowawcze, w którym dziecko przychodzi na świat. Warunkiem powodzenia w kształtowaniu charakteru i osobowości dziecka jest więź wewnątrzrodzinna czyli to wszystko,
co dzieje się między członkami rodziny. Od wychowania w rodzinie głównie zależy, czy dziecko sprosta czekającym je w życiu obowiązkom. Rodzina bowiem oddziałuje na dziecko bardzo długo,
od urodzenia aż do śmierci. Rodzina jest jedynym środowiskiem rozwojowym, które się odradza
i gdzie możliwe są wpływy międzypokoleniowe dziadków i babci na wnuki z ich niezastąpionym kapitałem wiedzy i bezinteresownej, pozbawionej lęku miłości, której często brakuje młodym rodzicom. W rodzinie dziecko może w sposób naturalny zaspokoić wiele potrzeb biologicznych
i psychicznych. Bezpieczeństwa, przynależności, miłości, samorealizacji. Rodzina stanowi odniesienie do wszystkiego, co nas w życiu spotka zarówno dobrego jak i złego. W rodzinie uczymy się przezywać i ukazywać uczucia radosne i przykre. Dzieci uczą się zachowań poprzez obserwację
i naśladownictwo. Wiedza rodziców o ich dziecku może być skarbnicą wiedzy dla nauczycieli
i inspiracją do sukcesów wychowawczych w pracy z dziećmi.
Szkoła:
Kojarzy się nam ze spokojnymi latami dzieciństwa. Jest to miejsce, w którym spędzamy znaczną część życia. Szkoła to przyszłość, droga do odnalezienia własnego „ja” oraz sensu życia. Miejsce, które pozwala na samorealizację, rozwój młodego człowieka. Szkoła wychowuje, uczy oraz pomaga
w odnalezieniu swojego miejsca w życiu. Szkoła żyje życiem uczniów. Wartość wychowawcza instytucjonalnego charakteru szkoły wymaga od dziecka dość znacznego stopnia adaptacji do nowych warunków życia, pracy tj. nauki, która przed nim staje, dlatego aby było łatwiej poczuć przynależność do tego otoczenia winno się szkołę polubić. Szkoła powinna zapewniać uczniom indywidualny rozwój. W procesie wychowania bierze udział konkretne dziecko, należy więc traktować je w sposób zróżnicowany i pomagać w indywidualnym rozwoju. To szkoła wychowawcza pomaga w odnalezieniu własnej drogi życia, kształtuje system własnej wartości. Szkoła ma na celu również poznanie,
jakie potrzeby dziecka nie są zaspakajane w jego rodzinnym środowisku oraz jakie formy opieki są mu potrzebne. Ważnym terenem rozwijania zainteresowań i potrzeby młodzieży jest praca pozalekcyjna
i pozaszkolna (koła zainteresowań, naukowe, techniczne, artystyczne). Szkoła powinna wspierać samodzielność uczniów i jakiekolwiek inicjatywy uczniowskie. Te formy samodzielności stwarzają szansę rozwoju indywidualności uczniów i osobistych zdolności, zamiłowań. Szkoła określa system wartości, kształt współczesnego świata. Jest ona środowiskiem wychowawczym nie tylko
dla uczniów, ale i dla rodziców. Jedną z podstawowych funkcji szkoły, jest wychowywanie uczniów przez pracę i przygotowanie zawodowe do życia.
Człowiek przychodzący na świat w jakiejś rodzinie, od pierwszych chwil po urodzeniu znajduje się pod wpływem istniejących przedmiotów, wierzeń, ustalonych sposobów wychowania. Kultura jest więc dla człowieka światem zastanym, do którego musi wejść ucząc się wielu rzeczy i przez wiele lat.
Nie biologiczna natura, nie zespoły wrodzonych instynktów są podstawą jednolitości zachowań ludzi w różnych miejscach i czasach, lecz trwałe podobieństwo małych grup, w których przebiega socjalizacja. Tak wiec, środowisko wychowawcze wywiera duży wpływ na kształtowanie osobowości jednostki. Osobowość człowieka jest wytworem społeczeństwa i jego kultury. Ludzie żyjący
w odosobnieniu lub między zwierzętami nie posiadają elementarnych reakcji ludzkich, jak śmiech
czy zadowolenie.
(01.03.2013)
TEMAT: Modele wychowania.
Wychowanie:
To złożony system działań, podejmowanych przez osobę o przypisanej społecznie roli wychowawcy względem drugiej osoby, o przypisanej społecznie roli wychowanka lub względem jej otoczenia
z intencją wywołania zmiany zgodnej z założonym programem.
Oddziaływania wychowawcze dążą do uzyskania w ludzkiej psychice możliwie stałych zmian ukierunkowanych progresywnie tj. przyczyniających się do indywidualnego i społecznego rozwoju jednostki zgodnie ze społecznymi celami wychowania.
Wychowanie jest:
Oddziaływaniem bezpośrednim; kiedy wychowawca wchodzi w aktywny kontakt
z wychowankiem (osobą lub grupą).
Oddziaływaniem pośrednim; kiedy odnosi się nie wprost do danej osoby ale do innych, znaczących dla niej osób, grup lub instytucji, stanowiących ważny dla niej kontekst
( oddziałujemy na otoczenie, współpracujemy z nauczycielami i uwrażliwmy ich na sytuację konkretnej osoby/grupy, rozmawiamy i dokształcamy rodziców w pewnych kwestiach).
Różne są poglądy na temat roli wychowania w rozwoju człowieka, stosowanych w praktyce strategii wychowania i sposobów kształcenia. Ich analiza pozwala na wyłonienie pewnych typów.
Przyjmując za kryterium rolę oddziaływań zewnętrznych, w stosunku do procesu dojrzewania organizmu, można wyróżnić następujące modele;
Model Iaissez-faire (pozostawienie zupełnej swobody”, „pielęgnowanie rośliny”)
Model ten ujmuje procesy rozwoju dziecka, jako niezależne od procesu nauczania.
Nauczanie (wychowanie) traktowane jest, jako proces zewnętrzny, który trzeba w jakiś sposób uzgodnić z przebiegiem rozwoju, jednakże proces ten nie uczestniczy czynnie w tym rozwoju. Wychowanie (nauczanie) niczego nie zmienia w rozwoju, a raczej korzysta z jego osiągnięć. Niewielki wpływ na kształcenie dynamiki i kierunku tego rozwoju mają właściwości kontaktów społecznych między młodym człowiekiem, a jego opiekunami. Zwolennicy tego podejścia
(np. A Gessel) uważają, że dorośli powinni unikać wszelkiego wpływu na całkowicie naturalny
i spontaniczny proces rozwoju dziecka, gdyż ich interwencje mogłyby wręcz zakłócić ów rozwój. Rola rodziców, opiekunów i wychowawców sprowadza się więc do tworzenia tolerancyjnej atmosfery zezwalającej dziecku na podejmowanie dowolnej aktywności, zależnej od jego potrzeb w danym momencie. Dziecko w tym modelu można porównać do rośliny potrzebującej odpowiednich warunków do wzrostu, w której zapisany jest program. Wraz z dojrzewaniem organizmu i psychiki dziecka realizowany jest ów program. Dorośli nie mogą wiec wywierać wpływu na postęp dziecka, a jedynie go zaburzyć. Dziecko posiada bowiem wewnętrzną mądrość, która pozwoli osiągnąć pełnię możliwości jeśli rodzice zezwolą mu na działanie zgodne z jego potrzebami(„Wychowanie bezstresowe”).
Model lepienia z gliny.
W tym modelu dziecko traktowane jest, jak nieukształtowane, bierne, podatne na zewnętrzne oddziaływania. Model lepienia z gliny zakłada, że dziecko przyszło na świat, jako bezkształtny kawałek tworzywa, który jest potem formowany w jakiś kształt, na jaki arbitralnie zdecydują się jego opiekunowie. Kierunek i tempo rozwoju określają różnorodne procedury wykształcania nawyków, stosowane schematy kar i nagród, a także modelowanie zachowań dziecka. Dziecko samo w sobie jakby nic nie niesie. Pogląd ten jest reprezentowany przez J.B. Watson’a, który zakłada całkowicie deterministyczną rolę doświadczenia. Inni przedstawiciele tej koncepcji traktują dziecko,
jako biernego odbiorcę bodźców pochodzących od innych ludzi, a rezultaty tego oddziaływania są zależne od siły, rodzaju i sposobu dostarczania stymulantów. Oparty na takich przesłankach model uwzględnia, że stosowanie adekwatnych kar i nagród, a także wprowadzenie wzoru do naśladowania i określone sposoby rozwijania zachowań nawykowych mają przynieść dokładnie taki rezultat,
jaki zamierzyli wychowawcy. Podejście to pomija aktywność własną dziecka i ogranicza jego wyobraźnie. Niedozwolone jest tutaj popełnianie błędów. Odpowiedzialność za nie spoczywa na dziecku. Przyjmuje się bowiem, że wychowawca wywiązał się ze swej roli.
Model konfliktowy
Model określany też, jako „podwójny konflikt” czy „model wahadła” Jest mocno zakorzeniony
w koncepcji Zygmunta Freud’a. Dzieci w tym modelu są od urodzenia aktywne. Ich aktywność wyznaczają wewnętrzne dążenia i tendencje do reagowania w określony sposób. Tendencje te zmierzają do bezpośredniego zaspokojenia potrzeb, a często są sprzeczne z wymogami społecznymi. Dochodzi wówczas do konfliktu między rozwijającym się dzieckiem, a jego opiekunami.
Rolą opiekunów jest zmuszenie dziecka do porzucenia, jego egocentrycznego świata, preferencji
i przyjęcia zgodnych z jego naturą sposobów zachowań. Obie strony konfliktu- dziecko i opiekunowie- mają odmienne, sprzeczne względem siebie intencje. Opiekun (wychowawca) posiadający większą władzę usiłuje rozwiązać konflikt narzucając dziecku swoja wolę. WW tym modelu dziecko zachowuje się egocentrycznie nie uwzględniając wymagań społecznych ani rodzicielskich, które są celem działań opiekunów. Wychowanek silnie sprzeciwia się próbie zmian zachowania. Rodzic zaś konsekwentnie dąży do uzyskania posłuszeństwa, wykorzystując w tym celu przewagę władzy. Jest on przekonany,
że jej narzucenie jest konieczne w wychowaniu.