Maria Gordon
Psychologia
penitencjarna
Maria Gordon
Psychologia
penitencjarna
Wykład 9
Zaburzenia zachowania u
więźniów
Zaburzenia reaktywne u osób
pozbawionych
wolności.
Różne
pojęcia
–
psychozy
reaktywne, psychozy sytuacyjne,
stany
reaktywne,
psychozy
więzienne, zaburzenia reaktywne
(Lidia Uszkiewiczowa)
Obraz kliniczny
-
Zespoły
klasyczne
–
zespół
Gansera
(pseudodemencja,
puerylizm),
reakcje
dzikiego
człowieka, stany osłupienia, zespoły omamowo –
urojeniowe, szał więzienny
-
Aktualnie
–
stany
nerwicowe,
lękowo
–
hipochondryczne,
subdepresyjne,
nastawienia
urojeniowe, symulacja, reakcje pieniacze, ucieczka od
rzeczywistości, ucieczka w chorobę, postawy obronne
Z analizy 40 przypadków skazanych
leczonych w oddziale psychiatrii sądowej
Szpitala Aresztu Śledczego w Warszawie
wynika,
że
u
45,0%
z nich rozpoznano zaburzenia reaktywne,
tj. psychozy reaktywne – 10,0%, reakcje
sytuacyjne
–
15,0%
i
postawy
symulacyjno – obronne – 20,0%. Prawie
28% przypadków u których rozpoznano
zaburzenia reaktywne ujawniało objawy
charakterystyczne
dla
zespołów
depresyjnych.
Agresja
Pojęcie agresji:
-
- wewnętrzny stan emocjonalno (irytacja,
złość, gniew)- motywacyjny (chęć szkodzenia)
-
- zachowania bezpośrednio lub pośrednio
szkodzące, podejmowane intencjonalnie
-
Agresywność – powtarzalność manifestowania
agresji mimo zmieniających się okoliczności
(dążenie do szkodzenia jako dominujący
motyw)
-
Formy agresji – wroga, instrumentalna
Uwarunkowania zachowań
agresywnych
nawyk agresywnego zachowania
łatwe spostrzeganie sygnałów wywoławczych
agresji
słabo utrwalone mechanizmy kontroli
zachowania
wrodzone predyspozycje (łatwe wzbudzanie
gniewu)
postawa wrogości
Samoagresja osób pozbawionych
wolności
–
wynik zahamowania wszystkich
innych
sposobów przejawiania agresji
–
antycypacja kary za zachowanie
agresywne
–
zachowania kierowane emocjami i
zachowania instrumentalne
Formy autoagresji
–
cięcia powłok skórnych
–
połknięcia ciał obcych,
–
wprowadzanie ciał obcych do
narządów ciała (wbitki)
–
samozatrucia
–
upusty krwi
–
urazy głowy
–
odmowy przyjmowania pokarmów,
–
samobójstwa.
Psychologiczne tło autoagresji.
(M. Szaszkiewicz)
Cechy rzeczywistości więziennej sprzyjają
samoagresji, ale nie decydują o jej
wystąpieniu.
Cechy osobowości odróżniające więźniów
dokonujących samoagresji od pozostałych:
–
osłabienie instynktu samozachowawczego
więźniów
–
stała potrzeba silnych i zróżnicowanych
doznań stymulujących
Psychologiczne tło autoagresji.
(M. Szaszkiewicz)
- duże nasilenie lęku i niepokoju
- poczucie godności osobistej
- potrzeba znaczenia
- specyficzny system wartości
- właściwości o charakterze zaburzeń
psychicznych.
Przyczyny autoagresji
- protest przeciwko działalności
administracji
więziennej
- protest przeciwko decyzjom wymiaru
sprawiedliwości
- presja podkultury więziennej
Normy podkulturowe a
autoagresja
Norma nakazująca wzmacnianie własnego ja
poprzez agresję (samoagresję)
Norma nakazująca dyskryminowanie więźniów
spoza grupy
Norma nakazująca określone zachowania
wewnątrz grupy działająca poprzez system
nakazów i zakazów
Samobójstwa
Zgodnie z definicją zaproponowaną w
1986 roku przez Światową Organizację
Zdrowia, samobójstwo jest aktem o
skutku śmiertelnym, który zmarły ze
świadomością i oczekiwaniem takiego
skutku sam zaplanował i wykonał w celu
spowodowania
zmian
przez
siebie
pożądanych
(upragnionych).
(Hołyst,
2002).
Model zachowań samobójczych
M. L. Fabera (za: Zimbardo,
Ruch, 1998)
A - tzw. samobójstwa prawdziwe
B - nie zamierzone niepowodzenia
C - samobójstwa pomyłkowe
D - zamierzone niepowodzenia
Powody rezygnacji z życia
Kryzys egzystencjalny
– brak motywacji do kierowania się
dotychczasowym systemem wartości
- utrata znaczącego celu lub wartości
dających poczucie bezpieczeństwa
(w rezultacie poczucie beznadziejności,
bezradności, utraty sensu życia)
Symptomy zachowań
samobójczych
- myśli samobójcze - przekazywane spontanicznie
lub potwierdzane
- przekazy samobójcze – wypowiedzi, zachowania
świadomie lub nieświadomie kierowane do innych
- groźby samobójcze – zapowiedzi pozbawienia się
życia, gdy nie zostaną spełnione warunki
- ryzyko samobójstwa – ocena innej osoby
prawdopodobieństwa popełnienia samobójstwa
Próbom samobójczym towarzyszą zwykle silne
emocje gniewu lub lęku i niepokoju. Przyjmuje
się, że zachowania motywowane gniewem
faktycznie nie łączą się z zamiarem odebrania
sobie życia. Chodzi tu o zademonstrowanie
przeżywanego gniewu i niezgody na zaistniałą
sytuację oraz odreagowanie negatywnych
emocji. Natomiast zamiarowi odebrania sobie
życia zwykle towarzyszy przeżywanie silnego
lęku i niepokoju związanego z oceną własnego
położenia jako beznadziejnego i z poczuciem
braku możliwości uzyskania zmiany sytuacji,
która powoduje lęk. (Kosewski, 1977)
Dane dotyczące 84 przypadków
samobójstw dokonanych
W analizowanej grupie nie było kobiet.
Tab. 14. Wiek.
Przedział
wieku
Liczba
Procent
17 - 21
2
2,4
22 - 30
26
31,0
31 - 40
26
31,0
41 - 50
22
26,2
51 - 60
3
3,6
>60
5
6,0
Tab. 15. Wykształcenie.
Poziom
wykształcenia
Liczba
Procent
Niepełne
podstawowe
2
2,4
Podstawowe
34
40,5
Gimnazjalne
1
1,2
Zasadnicze
zawodowe
36
42,9
Średnie
10
11,9
Wyższe
1
1,2
Tab. 16. Źródła utrzymania przed
aresztowaniem
.
Źródło utrzymania
Liczb
a
Proce
nt
Stałe zatrudnienie
9
10,7
Zatrudnienie okresowe,
niesystematyczne
10
11,9
Renta/emerytura
14
16,7
Tab. 17. Sytuacja rodzinna.
Sytuacja rodzinna Liczba
Procent
Posiadanie rodziny
76
90,5
Kontakty z rodziną
42
35,3
Konflikty z rodziną
16
19,0
Tab. 18. Status prawny badanych.
Status
Liczba
Procent
Skazani
38
45,2
Tymczasowo
aresztowani
41
48,8
Skazani i
aresztowani
5
6,0
Recydywiści
37
44,0
Tab. 19. Wymiar kary (dot.
skazanych).
Wymiar kary
Liczba
% skazanych
(N=43)
<2 lata
16
37,2
>2 <5 lat
12
27,9
>5 <10 lat
11
25,6
>10 <15
1
2,3
25 lat
3
7,0
Dożywocie
0
Rodzaj zarzucanego przestępstwa
Liczba zarzucanych przestępstw wynosi
157 i jest większa od liczby osób, które
popełniły samobójstwo, ponieważ wielu z
nich zarzucano więcej jak jeden czyn.
Wśród zarzucanych przestępstw
przeważają
czyny
o
charakterze
agresywnym ( 91 – 58,0 %) a łącznie z
czynami seksualnymi, które najczęściej
także mają charakter agresywny odsetek
ten wynosi 70,7%.
Tab. 20. Aktywność podkulturowa.
Stosunek do
podkultury
Liczba
Procent
Aktywne
uczestnictwo
3
3,6
Bierne uczestnictwo
11
13,1
Poza podkulturą
70
83,0
Tab. 21. Sposób popełnienia
samobójstwa.
Forma
Liczba
Procen
t
Powieszenie
72
85,7
Zatrucie
4
4,8
Przecięcie naczyń
krwionośnych
8
9,5
Tab. 22 Narzędzia użyte w celu
popełnienia samobójstwa
Narzędzie
Liczba
Procent
prześcieradło
37
44,0
Sznurek
9
10,7
Pasek od torby
8
9,5
Pasek od spodni
4
4,8
Sznurowadło
4
4,8
Kabel
3
3,6
Nożyk maszynki do
golenia
3
3,6
Leki
4
4,8
Inne
8
9,5
Tab. 23. Miejsce popełnienia
samobójstwa.
Miejsce
Liczba
Procent
Cela mieszkalna
70
83,3
Cela izolacyjna
2
2,4
Kącik sanitarny w
celi
26
31,0
Inne miejsca
9
10,7
Tab. 24. Pora popełnienia
samobójstwa.
Pora
Liczba
Procent
W ciągu dnia
44
52,4
W nocy
40
47,6
Tab. 25. Obecność innych
więźniów.
Obecność
innych
Liczba
Procent
Tak
56
66,7
Nie
27
32,1
Tab. 26. Okres pobytu w izolacji
więziennej.
Okres pobytu w
izolacji
Liczba
Procent
Jeden dzień
13
15,5
Do 1 miesiąca
2
2,4
Od 1 do 3 miesięcy
17
20,2
Od 3 miesięcy do 1
roku
28
33,3
Od 1 roku do 3 lat
17
20,2
Od 3 do 5 lat
4
4,8
Od 5 do 10 lat
3
3,6
Powyżej 10 lat
0
Tab. 27. Problemy adaptacyjne.
Problemy
adaptacyjne
Liczba
Procent
Tak
41
48,8
Nie
43
51,2
Tendencje
autoagresywne
34
40,5
Sygnały zamiaru samobójczego
16,7% - nasilony niepokój, napięcie
emocjonalne, pojawiająca się labilność
nastroju, skargi na złe samopoczucie,
werbalizowanie obaw o złe potraktowanie
przez innych więźniów, zapowiadanie
własnej śmierci w formie odbieranej przez
otoczenie jako żartobliwa, zabieganie o
pozostanie samemu w celi, np. odmowa
wyjścia na spacer tłumaczona złym
samopoczuciem.
Listy pożegnalne
26,2% - pozostawiło listy informujące o
powodach podjętej decyzji
- stwierdzenia o braku perspektyw życiowych,
niezgodzie na brak kontaktów z osobami
bliskimi, niezgodzie na pobyt w izolacji
więziennej, poczucie krzywdy z powodu
aresztowania
- informacje o tym, że nie dopuszczenie do
skazania uchroni rodzinę, zwłaszcza dzieci
przed przekonaniem, że ich bliski był
przestępcą
Listy pożegnalne
- stwierdzenie przeżywanego zawodu
z powodu działań przedstawicieli
wymiaru sprawiedliwości, z którymi
podjęli współpracę
-
dyspozycje
dotyczące
spraw
majątkowych
i
opieki nad dziećmi.
Tab. 28. Psychopatologia.
Diagnoza zaburzenia
Liczba
Procent
Ogółem
37
44,0
Uzależnienie od alkoholu
26
31,0
Zaburzenia osobowości
10
11,9
Choroba psychiczna
7
8,3
Agresywność
6
7,1
Uzależnienie od
narkotyków
5
6,0
Upośledzenie umysłowe
3
3,6
Przewlekła choroba
somatyczna
3
3,6
Niezrównoważenie
emocjonalne
2
2,4
Tab. 29. Przyczyna popełnienia
samobójstwa.
Przyczyna
Liczba Procent
Niekorzystna decyzja prawna
32
38,1
Konflikty rodzinne
20
23,8
Poczucie krzywdy z powodu
aresztowania
15
17,9
Wpływ objawów psychotycznych
11
13,1
Brak perspektyw życiowych
10
11,9
Negatywny bilans życiowy
9
10,7
Głębokie nieprzystosowanie
społeczne
4
4,8
Lęk przed odrzuceniem społecznym
3
3,6
Niekorzystna zmiana sytuacji w
więzieniu
3
3,6
Nieuleczalna choroba somatyczna
2
2,4
Profilaktyka samobójstw
- grupy ryzyka
- karty zagrożonego samobójstwem
- poradnictwo i terapia
- rola psychologa w zapobieganiu
samobójstwom