Maria Gordon

Psychologia

penitencjarna

Wykład 9

Zaburzenia zachowania u

więźniów

Zaburzenia reaktywne u osób
pozbawionych
wolności.

Różne

pojęcia

–

psychozy

reaktywne, psychozy sytuacyjne,
stany

reaktywne,

psychozy

więzienne, zaburzenia reaktywne
(Lidia Uszkiewiczowa)

Obraz kliniczny

-

Zespoły

klasyczne

–

zespół

Gansera

(pseudodemencja,

puerylizm),

reakcje

dzikiego

człowieka, stany osłupienia, zespoły omamowo –

urojeniowe, szał więzienny

-

Aktualnie

–

stany

nerwicowe,

lękowo

–

hipochondryczne,

subdepresyjne,

nastawienia

urojeniowe, symulacja, reakcje pieniacze, ucieczka od

rzeczywistości, ucieczka w chorobę, postawy obronne

Z analizy 40 przypadków skazanych

leczonych w oddziale psychiatrii sądowej
Szpitala Aresztu Śledczego w Warszawie
wynika,

że

u

45,0%

z nich rozpoznano zaburzenia reaktywne,
tj. psychozy reaktywne – 10,0%, reakcje
sytuacyjne

–

15,0%

i

postawy

symulacyjno – obronne – 20,0%. Prawie
28% przypadków u których rozpoznano
zaburzenia reaktywne ujawniało objawy
charakterystyczne

dla

zespołów

depresyjnych.

Agresja



Pojęcie agresji:

-

- wewnętrzny stan emocjonalno (irytacja,
złość, gniew)- motywacyjny (chęć szkodzenia)

-

- zachowania bezpośrednio lub pośrednio
szkodzące, podejmowane intencjonalnie

-

Agresywność – powtarzalność manifestowania
agresji mimo zmieniających się okoliczności
(dążenie do szkodzenia jako dominujący
motyw)

-

Formy agresji – wroga, instrumentalna

Uwarunkowania zachowań

agresywnych



nawyk agresywnego zachowania



łatwe spostrzeganie sygnałów wywoławczych

agresji



słabo utrwalone mechanizmy kontroli

zachowania



wrodzone predyspozycje (łatwe wzbudzanie

gniewu)



postawa wrogości

Samoagresja osób pozbawionych

wolności

–

wynik zahamowania wszystkich
innych
sposobów przejawiania agresji

–

antycypacja kary za zachowanie
agresywne

–

zachowania kierowane emocjami i
zachowania instrumentalne

Formy autoagresji

–

cięcia powłok skórnych

–

połknięcia ciał obcych,

–

wprowadzanie ciał obcych do
narządów ciała (wbitki)

–

samozatrucia

–

upusty krwi

–

urazy głowy

–

odmowy przyjmowania pokarmów,

–

samobójstwa.

Psychologiczne tło autoagresji.
(M. Szaszkiewicz)

Cechy rzeczywistości więziennej sprzyjają

samoagresji, ale nie decydują o jej
wystąpieniu.

Cechy osobowości odróżniające więźniów

dokonujących samoagresji od pozostałych:

–

osłabienie instynktu samozachowawczego
więźniów

–

stała potrzeba silnych i zróżnicowanych
doznań stymulujących

Psychologiczne tło autoagresji.
(M. Szaszkiewicz)

- duże nasilenie lęku i niepokoju
- poczucie godności osobistej
- potrzeba znaczenia
- specyficzny system wartości
- właściwości o charakterze zaburzeń

psychicznych.

Przyczyny autoagresji

- protest przeciwko działalności
administracji
więziennej
- protest przeciwko decyzjom wymiaru

sprawiedliwości
- presja podkultury więziennej

Normy podkulturowe a

autoagresja



Norma nakazująca wzmacnianie własnego ja

poprzez agresję (samoagresję)



Norma nakazująca dyskryminowanie więźniów

spoza grupy



Norma nakazująca określone zachowania

wewnątrz grupy działająca poprzez system
nakazów i zakazów

Samobójstwa

Zgodnie z definicją zaproponowaną w
1986 roku przez Światową Organizację
Zdrowia, samobójstwo jest aktem o
skutku śmiertelnym, który zmarły ze
świadomością i oczekiwaniem takiego
skutku sam zaplanował i wykonał w celu
spowodowania

zmian

przez

siebie

pożądanych

(upragnionych).

(Hołyst,

2002).

Model zachowań samobójczych

M. L. Fabera (za: Zimbardo,
Ruch, 1998)

A - tzw. samobójstwa prawdziwe
B - nie zamierzone niepowodzenia
C - samobójstwa pomyłkowe
D - zamierzone niepowodzenia

Powody rezygnacji z życia



Kryzys egzystencjalny



– brak motywacji do kierowania się

dotychczasowym systemem wartości



- utrata znaczącego celu lub wartości

dających poczucie bezpieczeństwa



(w rezultacie poczucie beznadziejności,

bezradności, utraty sensu życia)

Symptomy zachowań

samobójczych



- myśli samobójcze - przekazywane spontanicznie

lub potwierdzane



- przekazy samobójcze – wypowiedzi, zachowania

świadomie lub nieświadomie kierowane do innych



- groźby samobójcze – zapowiedzi pozbawienia się

życia, gdy nie zostaną spełnione warunki



- ryzyko samobójstwa – ocena innej osoby

prawdopodobieństwa popełnienia samobójstwa

Próbom samobójczym towarzyszą zwykle silne

emocje gniewu lub lęku i niepokoju. Przyjmuje
się, że zachowania motywowane gniewem
faktycznie nie łączą się z zamiarem odebrania
sobie życia. Chodzi tu o zademonstrowanie
przeżywanego gniewu i niezgody na zaistniałą
sytuację oraz odreagowanie negatywnych
emocji. Natomiast zamiarowi odebrania sobie
życia zwykle towarzyszy przeżywanie silnego
lęku i niepokoju związanego z oceną własnego
położenia jako beznadziejnego i z poczuciem
braku możliwości uzyskania zmiany sytuacji,
która powoduje lęk. (Kosewski, 1977)

Dane dotyczące 84 przypadków
samobójstw dokonanych

W analizowanej grupie nie było kobiet.

Tab. 14. Wiek.

Przedział

wieku

Liczba

Procent

17 - 21

2

2,4

22 - 30

26

31,0

31 - 40

26

31,0

41 - 50

22

26,2

51 - 60

3

3,6

>60

5

6,0

Tab. 15. Wykształcenie.

Poziom

wykształcenia

Liczba

Procent

Niepełne

podstawowe

2

2,4

Podstawowe

34

40,5

Gimnazjalne

1

1,2

Zasadnicze

zawodowe

36

42,9

Średnie

10

11,9

Wyższe

1

1,2

Tab. 16. Źródła utrzymania przed
aresztowaniem

.

Źródło utrzymania

Liczb

a

Proce

nt

Stałe zatrudnienie

9

10,7

Zatrudnienie okresowe,

niesystematyczne

10

11,9

Renta/emerytura

14

16,7

Tab. 17. Sytuacja rodzinna.

Sytuacja rodzinna Liczba

Procent

Posiadanie rodziny

76

90,5

Kontakty z rodziną

42

35,3

Konflikty z rodziną

16

19,0

Tab. 18. Status prawny badanych.

Status

Liczba

Procent

Skazani

38

45,2

Tymczasowo

aresztowani

41

48,8

Skazani i

aresztowani

5

6,0

Recydywiści

37

44,0

Tab. 19. Wymiar kary (dot.
skazanych).

Wymiar kary

Liczba

% skazanych

(N=43)

<2 lata

16

37,2

>2 <5 lat

12

27,9

>5 <10 lat

11

25,6

>10 <15

1

2,3

25 lat

3

7,0

Dożywocie

0

Rodzaj zarzucanego przestępstwa

Liczba zarzucanych przestępstw wynosi

157 i jest większa od liczby osób, które
popełniły samobójstwo, ponieważ wielu z
nich zarzucano więcej jak jeden czyn.

Wśród zarzucanych przestępstw

przeważają

czyny

o

charakterze

agresywnym ( 91 – 58,0 %) a łącznie z
czynami seksualnymi, które najczęściej
także mają charakter agresywny odsetek
ten wynosi 70,7%.

Tab. 20. Aktywność podkulturowa.

Stosunek do

podkultury

Liczba

Procent

Aktywne

uczestnictwo

3

3,6

Bierne uczestnictwo

11

13,1

Poza podkulturą

70

83,0

Tab. 21. Sposób popełnienia
samobójstwa.

Forma

Liczba

Procen

t

Powieszenie

72

85,7

Zatrucie

4

4,8

Przecięcie naczyń

krwionośnych

8

9,5

Tab. 22 Narzędzia użyte w celu
popełnienia samobójstwa

Narzędzie

Liczba

Procent

prześcieradło

37

44,0

Sznurek

9

10,7

Pasek od torby

8

9,5

Pasek od spodni

4

4,8

Sznurowadło

4

4,8

Kabel

3

3,6

Nożyk maszynki do

golenia

3

3,6

Leki

4

4,8

Inne

8

9,5

Tab. 23. Miejsce popełnienia
samobójstwa.

Miejsce

Liczba

Procent

Cela mieszkalna

70

83,3

Cela izolacyjna

2

2,4

Kącik sanitarny w
celi

26

31,0

Inne miejsca

9

10,7

Tab. 24. Pora popełnienia
samobójstwa.

Pora

Liczba

Procent

W ciągu dnia

44

52,4

W nocy

40

47,6

Tab. 25. Obecność innych
więźniów.

Obecność

innych

Liczba

Procent

Tak

56

66,7

Nie

27

32,1

Tab. 26. Okres pobytu w izolacji
więziennej.

Okres pobytu w

izolacji

Liczba

Procent

Jeden dzień

13

15,5

Do 1 miesiąca

2

2,4

Od 1 do 3 miesięcy

17

20,2

Od 3 miesięcy do 1

roku

28

33,3

Od 1 roku do 3 lat

17

20,2

Od 3 do 5 lat

4

4,8

Od 5 do 10 lat

3

3,6

Powyżej 10 lat

0

Tab. 27. Problemy adaptacyjne.

Problemy

adaptacyjne

Liczba

Procent

Tak

41

48,8

Nie

43

51,2

Tendencje

autoagresywne

34

40,5

Sygnały zamiaru samobójczego

16,7% - nasilony niepokój, napięcie

emocjonalne, pojawiająca się labilność
nastroju, skargi na złe samopoczucie,
werbalizowanie obaw o złe potraktowanie
przez innych więźniów, zapowiadanie
własnej śmierci w formie odbieranej przez
otoczenie jako żartobliwa, zabieganie o
pozostanie samemu w celi, np. odmowa
wyjścia na spacer tłumaczona złym
samopoczuciem.

Listy pożegnalne

26,2% - pozostawiło listy informujące o

powodach podjętej decyzji

- stwierdzenia o braku perspektyw życiowych,

niezgodzie na brak kontaktów z osobami
bliskimi, niezgodzie na pobyt w izolacji
więziennej, poczucie krzywdy z powodu
aresztowania

- informacje o tym, że nie dopuszczenie do

skazania uchroni rodzinę, zwłaszcza dzieci
przed przekonaniem, że ich bliski był
przestępcą

Listy pożegnalne

- stwierdzenie przeżywanego zawodu

z powodu działań przedstawicieli
wymiaru sprawiedliwości, z którymi
podjęli współpracę

-

dyspozycje

dotyczące

spraw

majątkowych

i

opieki nad dziećmi.

Tab. 28. Psychopatologia.

Diagnoza zaburzenia

Liczba

Procent

Ogółem

37

44,0

Uzależnienie od alkoholu

26

31,0

Zaburzenia osobowości

10

11,9

Choroba psychiczna

7

8,3

Agresywność

6

7,1

Uzależnienie od
narkotyków

5

6,0

Upośledzenie umysłowe

3

3,6

Przewlekła choroba

somatyczna

3

3,6

Niezrównoważenie
emocjonalne

2

2,4

Tab. 29. Przyczyna popełnienia
samobójstwa.

Przyczyna

Liczba Procent

Niekorzystna decyzja prawna

32

38,1

Konflikty rodzinne

20

23,8

Poczucie krzywdy z powodu

aresztowania

15

17,9

Wpływ objawów psychotycznych

11

13,1

Brak perspektyw życiowych

10

11,9

Negatywny bilans życiowy

9

10,7

Głębokie nieprzystosowanie
społeczne

4

4,8

Lęk przed odrzuceniem społecznym

3

3,6

Niekorzystna zmiana sytuacji w

więzieniu

3

3,6

Nieuleczalna choroba somatyczna

2

2,4

Profilaktyka samobójstw



- grupy ryzyka



- karty zagrożonego samobójstwem



- poradnictwo i terapia



- rola psychologa w zapobieganiu

samobójstwom