Maria Gordon

Psychologia

penitencjarna

Wykład 2

„Historyczny rozwój

systemów

penitencjarnych”

Kara kryminalna

• osobista dolegliwość ponoszona przez

sprawcę jako odpłata za popełnione
przestępstwo, wyrażająca potępienie
czynu i wymierzana w imieniu państwa
przez sąd (Gardocki, 2002)

• dolegliwość wyrządzana sprawcy czynu

będącego przestępstwem przy pomocy
środków przymusu państwowego, jest
wyrazem ujemnej oceny społecznej
czynu i jego sprawcy (Krukowski, 1979)

Cele kary

prewencyjny, zapobiegawczy
odstraszający
sprawiedliwościowy
izolacyjny, eliminacyjny
ochronny
kompensacyjny
poprawczy, resocjalizacyjny

Rodzaje kar w polskim kodeksie

karnym:

• kara pozbawienia wolności, ograniczenia

wolności, grzywna, praca na cele
społeczne;

• kary dodatkowe - pozbawienie praw

publicznych,

pozbawienie

praw

rodzicielskich,

zakaz

zajmowania

określonych

stanowisk,

zakaz

wykonywania

zawodu,

prowadzenia

pojazdów mechanicznych, konfiskata
mienia, podanie wyroku do publicznej
wiadomości

Kara pozbawienia wolności

1 ) Okres niewolnictwa i feudalizmu

- narzędzie brutalnego odwetu

- środek do osiągnięcia innych celów -

przetrzymywanie w więzieniu do

czasu
wykonania wyroku śmierci

(lochy, tortury,

brak pożywienia, powietrza, ubrania)

Kara pozbawienia wolności

2 ) XVI wiek - początek reform więziennych

pod wpływem epoki oświecenia - domy
poprawy (opieka duchowa, praca, karność

- włóczędzy, żebracy,

młodociani przestępcy, prostytutki

- krnąbrni chłopcy, a później również

dziewczynki oddawani przez rodziców

- przestępcy dorośli skazywani na 10 – 20 lat

Kara pozbawienia wolności

• Domy poprawy i domy pracy

przymusowej w Anglii i Holandii
cel - poprawa przestępców (moralna)
metody – praca i praktyki religijne

• Zakłady amsterdamskie – 1589-96

zatrudnienie odpłatne
kształtowanie postaw moralnych
nauka czytania i pisania

izolacja w nocy

Kara pozbawienia wolności

•

Przytułki w Anglii, Holandii, Włoszech (druga

połowa XVII i XVIII wiek) – Filippo Franci
Poprawa przestępców



Placówki wychowawcze pozostające pod

wpływem kościoła (np. przytułek św. Michała

w Rzymie założony - przez papieża Klemensa

XI -1703)



zamknięcie w celi dla pokuty



umoralnianie drogą samotności



wspólna praca z zachowaniem milczenia w

dzień



nauka rzemiosł

(kadra: pastor i nauczyciel)

Kara pozbawienia wolności

3) System celkowy, XVIII w (Howard i

Bentham) Więzienie w Gandawie –
poprawa przestępców, cele pojedyncze
(w rzeczywistości funkcje represyjne i
prewencyjne)

Pierwszy system penitencjarny w świecie –
taki

sposób

wykonywania

kary

pozbawienia wolności, który był jednolity i
obejmował swym zasięgiem znaczne
obszary.

Idee Howarda

– apostoł uciśnionych w w

ciemnych lochach

(‚O stanie więzień’-

1777):

• kary, które odbierają skazanym nadzieję

powrotu do życia w społeczeństwie nie

powinny być stosowane,

• w więzieniach powinno być wprowadzone

kształcenie umysłowe i wychowanie religijne,

• w więzieniach powinna być wykonywana

praca społecznie użyteczna,

• w więzieniach należy stosować odosobnienie

skazanych,

• więźniów

pracowitych

i

wykazujących

poprawę należy zwalniać przed terminem.

Od 1777 roku przez około 100 lat w

Europie i Stanach Zjednoczonych

Odmiana pensylwańska (1790)

–

bezwzględne osamotnienie przez całą
dobę, nakaz milczenia, czytania biblii i
kontemplacja

Odmiana auburnska (1816)

– 3 grupy

więźniów: całkowicie izolowani (liczne
zgony i choroby psychiczne), izolowani
przez 3 dni w tygodniu, izolowani tylko w
nocy

Poprawie przestępców

przeszkadzały:

• bezczynność
• osamotnienie
• nakaz milczenia i brak możliwości

porozumiewania się

Podstawa: poglądy szkoły klasycznej

w

prawie

penitencjarnym

o

bezwzględności, dolegliwości kary i
jej funkcji odstraszającej.

4 ) System progresywny, druga połowa XIX

wieku
(francuski penitencjarysta Charles Lukas)

Wpływy

szkoły

pozytywnej

w

prawie

penitencjarnym- poprawa przestępcy

• Cel

-

wychowanie

przestępców,

ich

uspołecznienie

• Podstawa

wychowania

-

klasyfikacja

przestępców

• Podział czasu kary na zróżnicowane fazy,

różniące się zakresem przywilejów i
stopniem swobody

• Warunkowe przedterminowe zwolnienie

Zalety:

• podział okresu odbywania kary na etapy

różniące się zakresem przywilejów i
swobody poruszania się (zróżnicowanie
warunków odbywania kary)

• zerwanie z nakazem milczenia
• określenie wychowania jako celu
• wprowadzenie

instytucji

warunkowego

przedterminowego zwolnienia i okresu
próby

• stworzenie

warunków

sprzyjających

rozwojowi osobowości poprzez wzajemne
kontakty

Wady:

• izolacja celkowa w pierwszej fazie kary
• sformalizowany system ocen (kreski,

marki)

• brak pracy osobo poznawczej
• ograniczenie systemu do skazanych na

kary długoterminowe.

(Nadal funkcjonują pewne elementy – wolna

progresja)

5 ) Zakłady dla nieletnich i młodocianych w drugiej

połowie

XIX wieku – różnicowanie zakładów w zależności od

kategorii przestępców (początek typologii zakładów)
(

Międzynarodowy Kongres Penitencjarny w Paryżu w

1895r.)
Zakłady borstalskie w Anglii

Kolonie rolniczo – rzemieślnicze w Polsce

- cel: poprawa i odbudowa moralna
- metoda:

pierwszy okres

– ciężka praca fizyczna,

drugi okres

– nauka zawodów,

zróżnicowany

zakres obowiązków i ulg, ćwiczenia

fizyczne,

współzawodnictwo, zdrowe odżywianie,

atmosfera, liczna i wartościowa kadra

wychowawcza

6 ) Reformy penitencjarne na początku XX

wieku (Vervaeck w Belgii)

– klasyfikacja skazanych oparta na

badaniach naukowych (m.in. zakłady dla
psychicznie chorych, z zaburzeniami
psychicznymi, młodocianych, pierwszy
raz karanych, recydywistów)

- Komisja do badań biologiczno –

kryminologicznych w Polsce

(1933)

Rozwój klinik diagnostycznych i
klasyfikacyjnych.

Rozwój więziennictwa w Polsce

• Średniowiecze – brak podstaw prawnych,

brutalny odwet, wieża dolna i wieża górna
(wobec szlachty)

• Domy poprawy w Warszawie (1736) –

poskromienie i poprawa złych i swawolnych
ludzi (przymusowa praca

• Więzienie Marszałkowskie ( Marszałek

Lubomirski, 1767) – zatrudnienie, opieka
lekarska, odwiedziny bliskich, prawo do
skarg

Polska XVIII i XIX wiek

• Zacofanie więziennictwa w porównaniu z

zachodem Europy, gdzie coraz szerzej
postulowano wychowawczy cel kary

• Reformatorzy: J. U. Niemcewicz (1807 –

projekt reformy, K. Potocki, A. Zamojski, H.
Nakwaski (krytyka systemu celkowego,
propozycja kolonii rolnych)

• F. Skarbek – typologia przestępców (afekt

lub nędza - skłonność do zła), budowa
więzień

Więziennictwo polskie

• 1918 – pierwszy w historii polski kodeks

karny

• Kierowanie więziennictwem przez F. Skarbka

(1930) – oddzielenie więźniów karnych od
śledczych, opracowanie statystyki
więziennej (27% recydywiści), organizowanie
opieki nad młodzieżą moralnie zagrożoną,
nacisk na znajomość psychologii przestępcy.

• Ograniczenia finansowe i wynikające z

politycznej sytuacji Polski

7 ) Teoria nowej obrony społecznej (po II Wojnie

Światowej) – resocjalizacyjne i pedagogiczne

cele

kary. (Cramatica – Włochy, Ancel – Francja)

• Krytyka

pojęcia

przestępcy

(zachowanie

aspołeczne) i kary pozbawienia wolności

• Ograniczenie kar kryminalnych
• Stosowanie środków ochronnych prowadzących

do resocjalizacji przestępców bądź środków

uniemożliwiających

popełnienie

kolejnego

przestępstwa

• Nacisk na osobę przestępcy, a nie na czyn
• Indywidualizacja w wykonywaniu kary
• Udział specjalistów – lekarzy, psychologów