PSYCHOLOGIA ROZWOJU I WYCHOWANIA – DR GOSZTYŁA
16.03.2011 r.
17.03.2011 r.
Style wychowania:
Wychowanie niekonsekwentne
Styl autokratyczny
Styl liberalny (permisywny)
Styl demokratyczny
Temat: Periodyzacja rozwoju psychicznego człowieka. Od wychowania do samowychowania.
Współczesna periodyzacja rozwoju psychicznego
I era rozwoju:
Okres prenatalny (od poczęcia do narodzin)
Okres noworodkowy (pierwszy miesiąc życia)
Okres niemowlęcy (pierwszy rok życia)
II era rozwoju:
Wczesne dzieciństwo – wiek poniemowlęcy (2 i 3 rok życia)
Średnie dzieciństwo – wiek przedszkolny (4 – 6 rok życia)
Późne dzieciństwo – wiek szkolny (od 6-7 do 10-12 roku życia)
III era rozwoju - adolescencja:
Wczesna adolescencja – wiek dorastania (od11-12 do ok.16 roku życia)
Późna adolescencja – wiek młodzieńczy (od 16-17 do 20-24 roku życia)
IV era
Wczesna dorosłość (od 25 do 35-40 roku życia)
Środkowa dorosłość (35-40 a 60-65 rok życia)
Późna dorosłość (60-65 do śmierci)
Temat: Rozwój poznawczy w ciągu życia. Stadia rozwoju poznawczego wg J. Piageta. Postformalne sposoby myślenia.
Zdaniem Piageta istotą rozwoju poznawczego jest rekonstrukcja i reintegracja wcześniejszych sposobów myślenia i kształtowanie nowych, bardziej adekwatnych i bardziej zrównoważonych struktur poznawczych.
Zdaniem Piageta rozwój poznawczy można podzielić na cztery kolejne, jakościowo odmienne stadia:
Stadium sensoryczno – motoryczne (inteligencja sensomotoryczna)
Stadium przedoperacyjne (inteligencka przedoperacyjna)
Stadium operacji konkretnych (operacje konkretne)
Stadium operacji formalnych (operacje formalne)
Ad. 1.
Stadium sensoryczno - motoryczne (do 2 roku życia)
Charakterystyka stadium: uczenie się poprzez bezpośrednie doświadczenia; ćwiczenie odruchów i manipulacji podtrzymując lub powtarzając interesujące dziecko doznanie; egocentryczne zachowanie.
Główne osiągnięcia: stałość przedmiotu, dostrzeżenie związku między działaniem i jego następstwami.
Ad. 2.
Stadium przedoperacyjne (2-6 rok życia)
Charakterystyka stadium: celowe eksperymentowanie na przedmiotach; coraz bardziej świadomie planowanie działań oparte na reprezentacjach przedmiotów; stopniowe uwewnętrznienie działań zewnętrznych, czyli przejście do myślenia.
Główne osiągnięcia: stałość cech przedmiotu, tj. zdolność do zachowania tożsamości jakościowej; czynności symboliczne wraz z mową, rozumowanie prelogiczne.
Ad.3.
Stadium operacji konkretnych (6-12 rok życia)
Charakterystyka stadium: coraz bardziej odwracalne manipulacje na reprezentacjach konkretnych przedmiotów i zdarzeń; decentracja umożliwia uwzględnienie w rozważaniach w tym samym czasie wielu własności przedmiotu, a także wielu perspektyw społecznych
Główne osiągnięcia: odwracalność w myśleniu ograniczona do rzeczywistych przedmiotów i zdarzeń; zdolność do zachowania tożsamości ilościowej, wyrażającej się w rozumieniu pojęć stałości np. masy i objętości.
Ad. 4.
Stadium operacji formalnych (12 – 15 rok życia)
Charakterystyka stadium: w pełni odwracalne operacje umysłowe na przedmiotach i zdarzeniach, które nie muszą istnieć, mogą być wyobrażone lub wymyślone, działania na wytworach myślenia.
Główne osiągnięcia: myślenie abstrakcyjne i hipotetyczno - dedukcyjne, które można przerwać, uzupełnić, podjąć od nowa i odwrócić, logika zdań.
Postformalne sposoby myślenia
Myślenie dywergencyjne – uruchamiane jest sytuacji gdzie nie ma jednego konkretnego rozwiązane
Myślenie dialektyczne
Myślenie relatywistyczny i kontekstualne – nie ma tylko dobrych rozwiązań, są dobre lub złe
Myślenie systemowe – ujmują problem jako część większej całości
Temat: Rozwój poznawczy w ciągu życia. Spostrzeganie, uwaga i pamięć. Szybkość przetwarzania informacji. Przyswajanie języka.
Spostrzeganie obejmuje analizowanie, organizowanie oraz integrowanie informacji, których źródłem są zarówno zdarzenie zewnętrzne jak i wewnętrzne.
W wieku przedszkolnym dziecko zyskuje zdolności sensoryczne dla osoby dorosłej.
Uwaga odpowiada za:
Ukierunkowany przegląd (scanning) eksponowanych bodźców
Elimi9nację bodźców zbędnych lub nieadekwatnych do oczekiwań
Zahamowanie działań impulsowych
Selekcję im kontrolę bodźców właściwych
Do ok. 5-7 roku życia uwaga dziecka ma charakter mimowolny, dziecko koncentruje ją na nowych bądź szczególnie wyrazistych aspektach otoczenia. Zdolność kontroli procesów uwagi pojawia się między 5 a 7 rokiem życia. Umiejętność tę określamy mianem uwagi dowolnej.
Pamięć – zdolność do przechowywania i wydobywania informacji.
Zwykle wyodrębnia się 3 rodzaje pamięci:
Sensoryczną
Krótkotrwałą
Długotrwałą
Pamięć sensoryczna – polega na wstępnym sensorycznym (zmysłowym) zarejestrowaniu odebranej informacji, niezależnie od procesu uwagi i przechowywaniu jej w analizatorach (maksymalnie 3 s.) zanim zostanie przekazana do pamięci krótkotrwałej.
Jej pojemność jest ograniczona głównie stanem analizatorów oraz zakresem uwagi.
Pamięć sensoryczna – aspekt rozwojowy
Ostrość widzenia lub tez wrażliwość słuchowa bardzo słaba u niemowląt, wyraźnie poprawia się w dwóch początkowych latach życia. Średnim dzieciństwie efekty adaptacyjne systemów widzenia i słyszenia wykazują porównywalne z wrażliwością sensoryczną ludzi dorosłych. Wrażliwość ta jest coraz mniejsza w dorosłość i szczególnie w okresie starzenia się człowieka.
Pamięć krótkotrwała – jej pojemność jest ograniczona do 5 -9 elementów. Czas przechowywania informacji nie przekracza 30 s., po tym okresie informacja zanika lub jest wypierana przez nowy materiał.
Pamięć krótkotrwała – aspekt rozwojowy
Pamięć krótkotrwałą najczęściej bada się stosując zadania polegające na zapamiętywaniu coraz dłuższych szeregów liczb, liter lub słów. Z badań tego rodzaju wynika, że:
2 liczby powtarzają zwykle dzieci przed ukończeniem 3 r. ż.
3 liczby dzieci 3-letnie
4 liczby dzieci 4-letnie
5 liczb dzieci 7-letnie
6 liczb dzieci 9-letnie
Po okresie dorastania zakres pamięci krótkotrwałej w zadaniach wymagających odtworzenia szeregu wprost, nie ulega większym zmianom, aż do późnej starości.
Gorzej jest gdy badani mają odtworzyć podany szereg w odwrotnej kolejność, lub gdy prosimy, aby z podanego do zapamiętania szeregu odtworzyli tylko liczby nieparzyste albo tylko pewne słowa. Negatywne efekty wpływu wieku kompensować mogą strategie zapamiętywania, np. strategia grupowania informacji w mniejsze całości:
141019391945
1410 1939 1945
Pamięć długotrwała – stanowi całkowitą wiedzę danej osoby na temat świata i jej samej. Pamięć ta dzieli się na pamięć deklaratywną i pamięć niedeklaratywną. Czas przechowywania informacji w pamięci długotrwałej jest nieograniczony a jej pojemność wielka.
Informacje w pamięci długotrwałej najczęściej są kodowane semantycznie, tworząc złożone struktury i stąd muszą być odpowiednio zorganizowane, aby możliwe było ich odzyskanie.
Pamięć długotrwała w aspekcie rozwojowym
Efektywność trwałego zapamiętywania informacji koreluje z rozwojem zdolności dzieci i młodzieży do organizowania treści w przejawianej przez nich aktywności poznawczej.
Wraz z rozwojem myślenia i zdolności jednostki do organizowania treści efekty pamięciowe są bardziej trwałe aż do okresu dorastania (adolescencji).
Po wczesnej dorosłości trwałość efektów zapamiętywania pogarsza się.
Osoby w wieku powyżej 60 lat uzyskują w wielu testach pamięciowych wyniki gorsze niż młode osoby dorosłe w wieku od 20 do 30 lat.
Wraz ze starzeniem się ludzie doświadczają deficytów pamięci, nawet jeśli mają wyższe wykształcenie i skądinąd wysokie zdolności intelektualne.
Nie ma jednak powodu, aby wątpić że jeśli już jakiś materiał został umieszczony w pamięci długotrwałej, to jest on tak samo efektywnie przechowywany przez 80-latków jak i 20-latków nawet wówczas gdy mają oni kłopoty z przypomnieniem sobie przetwarzanej informacji.
Krzywa zapominania
Wydaje się że starzenie nie pogarsza u osób w zaawansowanym wieku możliwości dostępu do magazynu ich ogólnej wiedzy i informacji autobiograficznych o zdarzeniach, które miały miejsce dawno.
Starzenie się wpływa jednak na procesy umożliwiające skuteczne przechowywanie, organizowanie i wydobywanie z pamięci nowych informacji.
Szybkość przetwarzania informacji
Starzeniu się człowieka towarzyszy wzrastające spowolnienie reakcji: spostrzeganie, kodowanie informacji oraz ich wydobywanie z pamięci zajmują ludziom starym o wiele więcej czasu niż młodym.
Wolniejsze tempo procesu przetwarzania informacji obserwuje się głównie w zadaniach szybkościowych, wymagających np. prostego reagowania przyciskiem na określone bodźce, sortowania przedmiotów lub kopiowanie wzorów.
Między 20 a 70 r. ż. szybkość reagowania spada o ponad 40%.
Osoby w wieku senioralnym rzeczywiście wolniej przetwarzają informację niż osoby młode, lecz prawdopodobnie nie tracą zdolności do korzystania z doświadczenia.
Udowodniono, że osoby starsze wykazują wzrost szybkości reagowania pod wpływem ćwiczenia.
Przyswajanie języka
Dziecięca wokalizacja – produkowanie dźwięków zbliżonych do dźwięków mowy
Rozwój wokalizacji wg Starka (1979)
Stadium odruchowego krzyku i życiowych odgłosów (0 - 8 tydzień) – dźwięki krzyku są ważnym wskaźnikiem zdrowia dziecka; kichnięcia, prychnięcia dziecka są uwarunkowane strukturą anatomiczną (mała jama ustna jest całkowicie wypełniona przez język); istnieje mała możliwość zmian dźwięków, która będzie wzrastać w miarę powiększania się głowy i szyi dziecka.
Stadium gruchania i śmiechu (8 - 20 tydzień) – dziecko wydaje dźwięki w społecznej interakcji; w 16 tygodniu krzyk staje się mniej częsty i bardziej zróżnicowany; sygnalizuje dyskomfort, przywołuje, prosi; w tym samym czasie pojawia się śmiech.
Stadium zabaw wokalnych (16 – 30 tydzień) – dziecko zaczyna wypowiadać proste sylaby z przedłużeniem dźwięków podobnych do samogłosek lub spółgłosek; zmiany w produkcji głosowej odzwierciedlają zmiany w strukturze artykułowania i w centralnym układzie nerwowym; wydawane dźwięki są czymś pośrednim między gruchaniem w stanie zadowolenia a późniejszym gaworzeniem
Stadium samo naśladującego gaworzenie (25 – 50 tydzień) – dziecko kombinuje samogłoski i spółgłoski i kombinacje te powtarza w sposób stereotypowy; częściej gaworzy, gdy jest samo, niż gdy są przy nim dorośli; u dzieci słyszących wzrasta znaczenie ich własnej wokalizacji; dzieci głuche podejmują wczesne formy wokalizacji, ale w tym czasie ich produkcja dźwięków zaczyna spadać (szczególnie zmniejsza się liczba spółgłosek)
Stadium gaworzenia i ekspresywnej mowy niezrozumiałej (9 – 18 miesiąc) – repertuar spółgłosek zwiększa się; zmiany te odzwierciedlają dojrzewanie struktur wokalnych; dojrzewają pola mózgowe i miejsce tworzenia dźwięków; wypowiedzi dzieci mogą być niezrozumiałe ale oddają intencję charakterystyczną dla różnych wypowiedzi spełniających rozmaite funkcje.
Słownik dziecka:
W wieku 18 miesięcy dziecko posiada słownik liczący ok. 50 słów, które umie powiedzieć i ok. 100 słów które rozumie.
Istnieją tu jednak wyraźne różnice indywidualne; niektóre dzieci mają słownik, na który składają się setki wyrazów podczas gdy inne dzieci znają słowa dające się policzyć na palcach jednej ręki.
Słownik dziecka – 2 rok życia – dziecko używa słów w sposób nieprecyzyjnie (nadprodukcja znaczeń). Dziecko zna wiele nazw dźwiękonaśladowczych. Wymawiając słowa, popełnia wiele zniekształceń semantycznych, choć wykazuje, że zna ich poprawną formę produkcji (nie mówi się lyba tylko lyba poprawia dorosłego naśladującego mowę dziecka).
Słownik dziecka w 3 roku życia – liczy on już 1000 – 1500 słów, znaczenia słów są wyraźnie określone. Dziecko wymawia większość słów bez zniekształceń fonetycznych. Buduje zdania zgodnie z regułami gramatycznymi (przeciętnie złożone są one z 3, 4 słów).
Słownik dziecka3-5 rok życia – dziecko wymawia słowa bez zniekształceń fonetycznych, jakkolwiek do 6 roku życia dziecku może sprawiać trudność wymawiania wyrazów zwierających dwie i więcej spółgłosek występujących jedna po drugiej (trawa, skrypt, zgrzyt), co prowadzi często do opuszczania jednej z nich (np. trawa – tawa)
Między 3 a 5 rokiem życia dziecko wykazuje tendencję do tworzenia neologizmów (np. niebna ziemia). Spontaniczne tworzenie neologizmów pełni funkcję wypełniania luk, gdy dziecko nie znajduje w sowim zasobie słów nazwy na określenia jakiegoś obiektu.
Uproszczony schemat posługiwania się językiem przez dziecko
Holofrazy (wypowiedzi jednowyrazowe)
Zlepki dwuwyrazowe bez reguł gramatycznych
Hiperregularyzacja
Zdania budowane zgodnie z regułami gramatycznymi
Temat: Rozwój emocjonalny w cyklu życia
Do 3 miesiąca życia dziecko jest zdolne do przeżywania zadowolenia lub niezadowolenia (satysfakcji lub dyssatysfakcji).
Pod koniec okresu niemowlęcego (1 r. ż.) przezywa wiele różnych pozytywnych i negatywnych stanów emocjonalnych.
Radość, złość, strach, smutek, wstyd i zazdrość. Stany te są nietrwałe – łatwo zmieniają się od pozytywnych do negatywnych.
Źródłem przeżyć dziecka są przede wszystkim jego relacje z osobami dorosłymi.
W 1 miesiącu życia dzieci reagują na podniecenie czy niepokój sosby, która je karmi i odmawia przyjęcia pokarmu
W 2 miesiącu dziecko ożywia się w kontakcie z dorosłym, uspokaja pod wpływem pieszczotliwego przemawiania
W 3 – 4 miesiącu niemowlę odwzajemnia uśmiech dorosłego
Czteromiesięczne dzieci wyrażają niezadowolenie, gdy dorosły nie zwraca na nie uwagi
W 5 miesiącu reagują strachem na nieznane osoby
W 7 – 8 miesiącu próbuje zwrócić na siebie uwagę płacząc i gaworząc
W 10 miesiącu naśladuje ruchy dorosłego próbując włączyć się do wspólnej zabawy.
Ekspresja emocji
W 1 miesiącu dziecko mimicznie wyraża takie stany emocjonalne jak radość czy zadowolenie (uśmiech)
W 3 – 4 miesiącu mimicznie wyraża złość i smutek
W 7 miesiącu strach a pod koniec 1 r. ż. Nieśmiałość i wstyd
Między 2 a 3 r. ż. Pojawiają się takie złożone uczucia, jak duma i poczucie winy. Wiąże się to z rozwojem poczucia własnego „ja” oraz rozumienia sytuacji społecznych.
Dla prawidłowego emocjonalnego rozwoju dziecka w wieku niemowlęcym i poniemowlęcym niezbędne jest przywiązanie – swoista więź między dzieckiem a jego najważniejszym opiekunem; długotrwały emocjonalny kontakt z konkretną osobą.
Przywiązanie a zachowania przywiązaniowe
Przywiązanie jako stan wewnętrzny jako więź uczuciowa, na zewnątrz przejawia się pod postacią zachowań przywiązaniowych, umożliwiających zdobycie i utrzymanie w bliskości osoby, do której jest się przywiązanym
Do zachowań przywiązaniowych zaliczamy: uśmiech, podtrzymywanie kontaktu wzrokowego, płacz, wołanie, dotykanie, przywieranie i przytulanie się
Przywiązanie jest trwałym stanem wewnętrznym a zachowanie przywiązaniowe ujawnia się głównie wtedy gdy dziecko potrzebuje wsparcia i opieki
Im młodsze dziecko, tym częściej doświadcza takich sytuacji i dlatego tez częściej przejawia zachowania przywiązaniowe. W wypadku starszych dzieci bądź osób dorosłych obserwujemy znacznie rzadziej.
Znaczenie przywiązania
Przywiązanie w najwcześniejszym okresie rozwoju pełni funkcję biologiczną jaką jest zwiększenie szans na przeżycie oraz funkcję psychologiczną, czyli zapewnienie poczucia bezpieczeństwa
Ma istotne znaczenie nie tylko dla funkcjonowania dziecka w pierwszej erze życia, ale też dla prawidłowego rozwoju psychicznego w kolejnych okresach życia.
Fazy rozwoju relacji przywiązania
Faza 1. Niesprecyzowane ustosunkowanie i sygnalizacja (0 – 3 miesiąc życia)
Faza 2. Skupienie na jednej lub kilku wybranych osobach (3 – 6 miesiąc życia)
Faza 3. Jedna osoba, czyli tzw. figura przywiązania, pełni funkcję bazy (6 miesiąc życia – 2,5 roku)